Ik wil geen hit, ik wil goede films maken
Charlie Sheen vlucht
voor samenzweerders
PZC
Onzin duizelingwekkend fraai
Aki Kaurismaki
en Drifting Clouds
kunst cultuur
22
vrijdag 30 mei 1997
Regisseur Aki Kaurismaki: „Zo nu en dan moet ik Finland ontvluchten." foto Cees Zorn
houdt het bij water, koffie en sigaretten,
en blijkt op dit dieet een welwillende ge
sprekspartner die lange pauzes laat val
len tussen zijn door droge humor en af
standelijke ironie gekleurde observaties.
Een noorderling kortom.
Western
Op de vraag wat het uitgangspunt voor
Drifting Clouds was, antwoordt hij met
een stalen gezicht dat hij eigenlijk een
western had willen maken, maar last
kreeg van zijn geweten. „Ik realiseerde me
dat filmmakers geen enkele aandacht be
steden aan de werkloosheid, het grootste
probleem van Europa momenteel. De dui
vel in mij fluisterde: 'Waarom moet jij
daar zo nodig een film over maken?'. Maai
de engel in mij zei: 'Ja, jij moet het doen,
want je weet dat niemand anders het zal
doen omdat je met zo'n onderwerp geen
geld kimt verdienen'. Toen zei het duivel
tje: 'Ben je gek, maak toch gewoon een
western'. Maar de engel antwoordde
weer: 'Nee, nee, geen sprake van.' En toen
zei ik: 'Oké, ik zal een film over werkloos
heid maken."
Kaurismaki kijkt me - nu met een jon
gensachtige glimlach - aan en vervolgt:
,,Ik vind dat film op de een of andere ma
nier een relatie met de werkelij kheid moet
hebben, zelfs tegenwoordig. Niet op een
naturalistische maar op een filmische
manier. Er kan niet alleen maar entertain
ment en 'artshit' bestaan. Dus heb ik een
f ihn over werkloosheid gemaakt, zo grap
pig als ik kon, zonder het realisme uit het
oog te verliezen."
Als er al één film van hem in het archief
van de filmgeschiedenis zal belanden dan
zal het The Match Factory Girl zijn, zo
vervolgt hij: „Die film is bijzonder, omdat
het zo'n sobere film is. Ik voel me daar
thuis bij. Het is mijn stijl. Natuurlijk heb
ben mensen als Bresson mij zeer bein-
vloed, maar ook zonder hen zou het mijn
stijl geworden zijn. Ik kan niet tegen te
veel mensen, tegen drukte en gedoe. Ik
hou meer van dingen, van voorwerpen, en
ik voel me vertrouwder met handen dan
met gezichten. Een journalist zei ooit te
gen me dat ik het best zou functioneren
met alleen een camera, een muur, twee
personages en een schaduw. Maar beter
zou zijn één personage. En het allerbest
alleen een schaduw. Het is als met Japanse
haiku's: hoe minder er is, des te beter.
Waar dat vandaan komt....? Zo ben ik ge
boren."
Drifting Clouds heeft een opmerkelijk ui
terlijk, waarin de opvallende tinten on
miskenbaar herinneringen aan het werk
van de Amerikaanse schilder Edward
Hopper oproepen. In die vormgeving valt
één element uit de toon: de schilderijen in
het appartement van het echtpaar. D ie lij -
ken ook echt niet te passen bij de kale le-
vensstijl van het duo.
„Het zijn schilderijen van mijn vrouw. El
ke ochtend nam ik er stiekem eentje mee
naar de set. In feite heb ik achter haar rug
om binnen mijn film een tentoonstelling
van haar werk georganiseerd. Ze is name
lijk nogal verlegen en moeilijk tot een ex
positie te bewegen. Ik weet dat ze daar een
beetje vreemd hangen, maar we hebben
het eerst geprobeerd met slechte schilde
rijen die de decorbouwers meebrachten
en die werkten niet. Dus ik dacht: 'Waar
om geen goede schilderijen gebruiken?' Ik
denk dat mijn vrouw er heimelijk wel blij
om is. Zelfs de meeste verlegen kunste
naar wil zijn of haar werk op een of andere
manier onder de aandacht brengen."
Optimisme
Niet alleen Hopper wordt genoemd in re
latie tot Drifting Cloudsmaar ook (Hol-
lywood)regisseur Frank Capra. „Daar
Met Drifting Clouds presenteert de
Finse filmmaker Aki Kaurismaki zijn
zeventiende regie, een even kaal als
zwaarmoedig drama over een echtpaar dat
werkloos wordt maar toch nog het geluk
vindt. Een ontmoeting met de regisseur
wiens drinkgedrag even legendarisch is als
zijn afkeer van journalisten.
Een kinderloos echtpaar in Helsinki
wordt op een dag getroffen door een
dubbele rampspoed. Zij werkt in een res
taurant vol vergane glorie dat plots de
deuren sluithij ziet zij n baan als trambe
stuurder verloren gaan. En dat terwijl het
thuis toch al geen vetpot was: de meubel
tjes en de nieuwe Sony zijn slechts op af
betaling verkregen.
Het is een triest universum dat Aki Kau
rismaki aan het begin van Drifting Clouds
schetst, een wereld die zijn fans uit en te
na kennen van superieure tragikomedies
als Ariel (1988) en The Match Factory Girl
(1989) en die terugkeerde in een aantal
mindere films die de Fin daarna maakte.
Met Drifting Clouds lijktKaursimakizijn
scherpte teruggevonden te hebben, wat
wellicht mede te danken is aan het feit dat
de film bedoeld is als eerbetoon aan Matti
Pellonpaade twee jaar geleden overleden
acteur die in bijna alle films van Kauris
maki te zien was.
Hart
Kaurismaki, die tijdens het drie kwartier
durende gesprek in een Amsterdams hotel
grote hoeveelheden water wegwerkt,
staart - de ijsblokjes rinkelend in het glas
- naar de punten van zijn schoenen: „Mat
ti was mijn beste vriend. Hij overleed twee
weken voor het begin van de opnames van
Drifting Clouds, waar hij de hoofdrol in
zou spelen. Hij had een hartkwaal en de
doktoren zeiden vijf jaar geleden dat hij
nooit meer zou kunnen werken. Maar hij
heeft daarna nog vijf films gemaakt en het
leek goed met hem te gaan, hij dronk ook
niet meer. Maar plotseling heeft zijn hart
het begeven. Gelukkig stierf hij met zijn
laarzen aan: snel en stijlvol. Ik weet zeker
dat hij momenteel in een kroeg in de he
mel zit en daar tevreden op zijn dood te
rugblikt."
„Maar het is natuurlijk wel zonde dat hij
de hoofdrol in Drifting Clouds niet meer
heeft kunnen spelen. Hij vond het zelf
zo'n prachtige rol. Hij had het script zelfs
twee keer gelezen, wat in zijn geval een
unicum was. Maar c'est la vie. There is a
time to act and a time to die."
„Na zijn dood had ik het hele projekt eerst
afgelast, maar ik realiseerde me dat Matti
kwaad geworden zou zijn als hij het ge
hoord had. Toen heb ik het script com
pleet omgegooid, want Kati Outinen, die
nu de hoofdrol speelt, zou oorspronkelijk
de vrouw van Matti spelen. Twee maand
later heb ik de film alsnog gedraaid. En
Matti is toch nog aanwezig in de film: het
fotootje van het overleden kind van het
echtpaar is een jeugdportret van hem."
Schuw
Kaurismaki vertelt het met een flauwe
glimlach om de lippen. Zijn stemming
lijkt met het moment te wisselen. Soms
reageert hij bijna schuw, alsof elk woord
er een te veel is. Dan weer kijkt hij je recht
in de ogen, alsof je geen dommere vraag
had kunnen stellen dan juist deze. Hij
ben ik zelf over begonnen, omdat de film
een overdreven optimistisch slot heeft dat
aan Capra doet denken. Dat is eigenlijk
alles. Maar ik heb een zwak voor Holly-
woodfilms uit de jaren '50. Ze zijn goed
geschreven, goed geacteerd en goed ge
maakt. En ze hebben vaak iets te zeggen.
Hollywood was toen een goede machine
die goed gebruikt werd. Tegenwoordig is
het een slechte machine waar men niet
mee om weet te gaan. De macht is van
Hollywood naar Wall Street gegaan en
geld heeft geen moraal. Het geld regeert
en padvinders doen het werk. Daarom
wordt er zoveel shit gemaakt. Hooguit
vier procent deugt, en een enkele film is
zelfs goed."
Gevraagd naar zo'n positieve uitzonde
ring komt Kaurismaki bijna uitsluitend
met voorbeelden uit de jaren zeventig. En
hij noemt een aantal onafhankelijk wer
kende Amerikanen, Jim Jarmusch voor
op: „Ik heb al zijn films gedistribueerd en
ben goed bevriend met hem. Hij wilde ook
dat ik mee zou spelen in de Finse episode
van Night on Earth. Als alcoholist.... Ik
heb geweigerd."
Muziek
In de films van Kaurismaki speelt muziek
een cruciale rol. Een aantal films hande
len over het bizarre, met vreemde kuiven
en schoenen uitgedoste rockbandje Le
ningrad Cowboys, maar ook in andere,
meer serieuze drama's zorgt een cocktail
van rock 'n' roll, blues enballroommuziek
voor een heel speciale sfeer.
.Muziek is zo essentieel, het kan een scène
maken of breken. Ik zoek meestal muziek
die compleet tegengesteld is aan de scène.
Wanneer je gelijksoortige muziek ge
bruikt, zoals in Hollywood, met violen
onder een sentimentele scène, dan krijg je
wat ze in Zweden 'torta p-a torta' noe
men. Een taart op een taart. Dat maakt
het kapot. Dus ik koel gevoelige scènes af
met luchthartige rock 'n' roll en gebruik
Tsjaikovsky op een tegenovergestelde
manier".
Met de tango heeft de Fin een bijzondere
relatie: „Toen ik tien was belandde ik een
keer op de zolder bij een vriendje. Daar
vonden we een taperecorder met wat oude
banden vol tangomuziek. Vanaf de eerste
seconde was ik verkocht. Ik heb nu ook
een tango-cd geproduceerd met de band
uit de film. De bandleider is een zigeuner,
ik ben de peetvader van zijn pasgeboren
veulen."
Overleven
Kaurismaki's films wekken de indruk dat
het leven in Finland op zijn zachtst ge
zegd geen pretje is, hetgeen de regisseur,
die een tweede huis in Portugal heeft,
graag beaamt: „Zelfs Finnen overleven er
met moeite, laat staan buitenlanders. Ik
hou het acht maanden per jaar vol in Fin
land, dan wordt het me weer te veel. Ik
woon in een dorpje net buiten Helsinki. In
mijn favoriete bar, de enige in het dorpje
trouwens, is tachtig procent van de clien
tèle werkloos. De helft van hen zou niet
eens meer kunnen werken, omdat ze te
lang buiten het produktieproces gebleven
zijn. Het zijn aardige jongens, en je kunt
er prima mee drinken, maar op de lange
duur is het toch tamelijk deprimerend ge
zelschap. Die melancholie moet ik zo nu
en dan kunnen ontvluchten."
Rob de Kam
Bruce Willis in The Fifth Element.
De Amerikaanse filmindustrie voelt
zich niet graag naar de kroon
gestoken. „Een gigantisch mislukte
Europese poging om een op
Amerikaanse leest geschoeide
sciencefiction-spektakel te maken," zo
oordeelde het Amerikaanse vakblad
Variety over The Fifth Element nadat er
drie weken geleden het Festival van
Cannes mee was geopend. Een week
later ging Luc Bessons „gigantische
mislukking" draaien in zowel Frankrijk
als de Verenigde Staten en werd in beide
landen een nummer 1-hit. Iets wat het
verwante Amerikaanse Mars Attacks
nooit gegund is geweest.
Fifth Element
onverwachte hit
Overigens is het gros van ook de
Europese kritieken op The
Fifth Element lang niet mals ge
weest, want het is - toegegeven -
een kakelbonte kermisattractie
die Besson (van eerder Le Grand
Bleu, Nikita en Leon) te bieden
heeft. En het valt moeilijk vol te
houden dat het verhaal mooi soe
pel wordt verteld of dat de opge
voerde karakters excelleren in
psychologische diepgang.
Dat zijn ook nauwelijks factoren
waar de echte sciencefiction-lief-
hebbers om verlegen zitten. De
door adepten de hemel in geprezen
Star Wars-trilogie heeft net zo
goed de diepgang van een gemid
deld Suske Wiske-verhaal. De
stereotiepe gladheid van de
schijnbaar oneindige Star Trek-
cyclus is om van te gruwen. Daar
mee vergeleken biedt The Fifth
Element een explosie aan inventi
viteit op het gebied van vormge
ving en het niveau van de speciale
effecten blijkt juist wel degelijk in
staat de vergelijking te doorstaan
met Hollywood. Op technisch ni
veau heeft Besson trouwens kun
nen steunen op dezelfde meesters
van de digitale beeldmanipulatie
die voor Amerikaanse sf worden
ingehuurd.
The Fifth Element bevat beelden
van een futuristisch Manhattan zo
duizelingwekkend fantastisch als
nooit eerder werd vertoond. Alle
politieauto's, 'yellow cabs' en an
dere verkeersdeelnemers zijn
ruimtevaartuigjes geworden die
niet enkel horizontaal maar
tevens verticaal tussen de wolken
krabbers voortschichten. Een po-
litieachtervolging door die waan
zinnige toekomstwereld levert
scènes op waarbij je mond wagen
wijd openvalt van verbijstering.
En dat is dan nog maar de 'gewone
stad'. Nog veel exorbitanter is wat
Besson voor ogen tovert geduren
de ruimtevluchten van een oor
logsvloot en aan boord van een
luxe cruiseschip in de stratosfeer.
De meest nabije inspiratiebron
voor The Fifth Element is onge
twijfeld Blade Runner geweest,
maar er zijn tevens volop elemen
ten geleend uit Star Trek en Star
Wars en dan voornamelijk om er
een beetje de gek mee te steken.
Maar feitelij k moet je Bessons cre
atieve verrichting niet zo zeer zien
in het verlengde van traditionele
Amerikaanse sf-films als wel in
het verlengde van de stripalbums
van Franse meesters als Bilal, Me-
zieres en Moebius. Die laatste
twee namen springen trouwens op
de titelrol te voorschijn bij de vor-
madviseurs.
Bewaarengeltje
In hun stripalbums (het chique
Franse woord' is 'bande desinée')
zijn de atmosferische evocatie en
de oogverlustigende benadering
veel belangrijker dan in klassieke
Amerikaansepulpstrips. Bij Ame
rikanen moeten zowel beeldver
halen als filmverhalen strak,
spannend en ontroerend zijn en
dat gaat meestal gepaard aan kin
derlijke eenvoud. Zo'n simpel ver
haaltje biedt The Fifth Element
net zo goed. Bruce Willis als taxi-
chauffer van de 23-ste eeuw
ontfermt zich over een bewaaren
geltje uit de ruimte. Samen voor
komen ze dat onze hele planeet zal
worden vernietigd door een ogen
schijnlijk niet te bestrijden zwarte
planeet waarvan het boosaardige
genius op onze aarde Gary Old-
man als zetbaas heeft.
Het is allemaal lachwekkende
flauwekul, net zo goed als 'al die
Amerikaanse sf-films doorgaans
opgepompte lariekok te bieden
hebben. Het verschil is dat je er
hier oprecht en naar hartelust om
mag lachen en tegelijkertijd volop
gelegenheid krijgt je te vergapen
aan een reeks buitengewoon rijk
uitgevoerde futuristisch visioe
nen. En zeker niet het minst kod
dig is zoals Bruce Willis intussen
zichzelf blijft en binnen de kortste
weer rondloopt met een gezicht
vol zwarte vegen en zijn interlock-
je aan rafels. Gewoon net zoals we
hem kennen uit Die Hard of Twel
ve Monkeys.
Pieter van Lierop
The Fifth Element draait in Alhambra
Vlissingen, De Koning Hulst en Roxy
Bergen op Zoom.
De nieuwe gezichten die president
Clinton in 1992 het Witte Huis
binnenbracht sprak veel mensen en
vooral scenarioschrijvers tot de
verbeelding. Persvoorlichter George
Stephanopolous wordt genoemd als
inspiratiebron voor Bobby Bishop, het
personage dat Charlie Sheen speelt in
Shadow Conspiracy. We zien hem in de
eerste scène een partijtje basketballen
met een paar vrienden. Na wat goede
ballen en een paar kwinkslagen stapt hij
bezweet in een gereedstaande
helikopter.
De helikopter brengt hem naar
het Witte Huis waar hij me
teen aan de slag gaat om de presi
dent met raad en daad ter zijde te
staan. Hij leidt een jachtig en
machtig interessant leven zoveel
is wel duidelijk. Dat verandert
niet als hij een onverwacht tele
foontje krijgt van een oude profes
sor van hem. Of hij hem even op de
hoek van een drukke straat wil
treffen. Wij hebben dan al gezien
dat die professor uit een huis is ge
vlucht waar een aantal collega
professors is vermoord. Nog voor
dat deze gevluchte professor goed
en wel kan uitleggen wat er in deze
film allemaal met Charlie zal gaan
gebeuren krijgt hij van een
scherpschutter een kogel door het
hoofd. Voor Sheen het startschot
om op de vlucht te slaan. Hij wordt
opeens van moord verdacht, ter
wijl hij net genoeg informatie
heeft gekregen om tot volgend
slachtoffer gepromoveerd te wor
den.
Hij klopt aan bij zijn oude vlam,
gespeeld door Linda Hamilton,
die als j ournalist werkt bij de Was
hington Herald. Ook zij was van
mening dat er binnen het Witte
Huis duistere machten aan het
werk waren met een eigen politie
ke agenda. Haar redacteur, die er
ook het fijne van weet, is het vol
gende slachtoffer. In ieder geval
heeft Charlie nu iemand om mee
door de straten van Washington te
hollen. Dat ziet er toch altijd net
iets beter uit.
Vaart
George P. Cosmatos, de regisseur
van deze film, weet altijd wel raad
met actiescènes. Rambo, First
Charlie Sheen, in Shadow Conspiray op de hielen gezeten door samen
zweerders.
Blood Part II, Cobra en Tombstone
zijn een paar titels waarbij door de
vaart niet opviel dat er met weinig
tot geen scenario gewerkt moest
worden. Dat lukte hem altijd goed
en ook nu weer is hij aardig op
dreef.
Rondvliegende kogels en rennen
de mensen zijn in zijn films be
langrijker dan ontwikkeling van
verhaal of karakter. Juist daarom
is het aardig om te kijken hoe er
over onze moderne samenleving
gedacht wordt door de makers van
zo'n film. In de niet fijnzinnige
Rambo, First Blood Part II was het
communisme het 'evil empire' en
de eigen regering was ook al niet te
vertrouwen. Het individu zege
vierde over alle regeringsvormen.
Wantrouwen
In deze Shadow Conspiracy wordt
ingespeeld op het wantrouwen ten
opzichte van de technologie. Tele
foontjes zijn makkelijk te trace
ren, uit computers kan men met
enkele toetsaanslagen simpel al
lerlei geheime informatie tevoor
schijn toveren en nummerborden
van auto's kunnen met behulp van
een satelliet al even makkelijk
worden gelezen. Voor Char he en
Linda is het een kwestie van
vluchten kan niet meer geworden.
Die samenzwering binnen het
Witte Huis stelt niet zoveel voor.
Natuurlijk is er een vaderfiguur,
gespeeld door Donald Sutherland,
waannee de vluchtende Charlie in
verbinding staat. En natuurlijk is
die vaderfiguur niet helemaal te
vertrouwen. Het zit aUemaal wat
krakkemikkig in elkaar, maar het
voldoet aan de eisen waarvoor het
gemaakt is. In de films van Cosma
tos valt de muziek alti jdin positie
ve zin op, die is zelfs beter dan de
film zelf. Jerry Goldsmith bijvoor
beeld schreef de memorabele mu
ziek voor Rambo, First Blood Part
II. Bruce Broughton, die ook
Tombstone schreef, haalt met de
muziek voor deze Shadoio Conspi
racy een van de beste actiefilms
scores van de laatste jaren.
Piet van de Merwe
Shadow Conspiracy draait in Cinem-
actueel Bergen op Zoom
