kunst cultuur
Gedoe haalt plezier in muziek niet weg
Frits Tavenier voorzitter
af bij Zeeuws Orkest
vrijdag 30 mei 1997
Het Zeeuws Orkest.
En zo was de voorzitter van het
Zeeuws Orkest eind vorige
week plotseling weg. Afgetreden
nadat hem was gebleken dat de
provinciegedeputeerde met cultuur
op zak niet met het zittende bestuur
wil praten over de oplossing van
nieuwe tekorten bij het orkest. Frits
Tavenier vindt die houding
onbehoorlijk en beledigend: „Het
gaat alleen om geld, niet om de
muziek."
/^Vnderweg naar een plek om rustig te
V-/praten over het orkestbestel in Zee
land en de recente ontwikkelingen daar
in, zet Tavenier de auto aan de kant van de
weg. „Weet je wat ik nou een mooie sym
fonie vind?" Stapt uit, rommelt in de kof
ferbak, vist er een cd uit, schuift die in de
lade van de speler en rijdt weer. De auto
wordt overspoeld door een vloedgolf aan
nostalgie voor groot orkest. Hij neuriet
mee. „Prachtig. Tweede symfonie van
Rachmaninov."
Vorsende blik
Frits Tavenier heeft niet alleen een passie
voor muziek, hij is ook vergroeid met het
Zeeuws Orkest. Je kon, als regelmatige
bezoeker, de voorzitter onmogelijk over
het hoofd zien. Frits Tavenier pleegt net
voor het concert begint met de rest van het
orkest op te komen. Gedistingeerde ver
schijning, grijs langs de slapen, smoking,
goudgerande bril, viool en strijkstok in de
hand. Gaat doorgaans niet zitten, maar
stapt naar het verhoginkje voor de dili
gent en zet de voet daar even tegen aan.
Het nauwelijks merkbare knikje bete
kent: oké, staat stevig. Voelt vervolgens
even of de dirigentenlessenaar sfraks niet
onder de partituur zal bezwijken. Neemt
zijn plaats pas in na een vorsende blik op
de zaal en weet: het is niet onopgemerkt
gebleven.
Hij is op dat orkest trots, om niet te zeg
gen: gröös. Veertig jaar lang heeft hij er,
als spelend lid, als bestuurslid, als voor
zitter, als onderhandelaar naar toe ge
werkt om het orkest op te bouwen, om te
bouwen, uit te bouwen. De lat hóger te
leggen, in omvang van het repertoire en in
kwaliteit van de uitvoeringen.
Tekorten
Nu het orkest de amateurstatus is ont
groeid en zich een semi-professionale sta
tus aanmeet, wordt gaandeweg ook de or
ganisatie daarop afgestemd. Maar op die
weg naar professionalisering lag een paar
jaar geleden wat oud zeer en ligt sinds
kort wat nieuw zeer: tekorten op eerder
gegeven uitvoeringen, in de nieuwe situa
tie: zo'n 180.000 gulden. Dat levert, voor
de tweede keer binnen enkele jaren, fric
tie met het provinciaal bestuur op. De ge
deputeerde-van-dienst G. de Kok weigert
te praten met het recidieve bestuur over
de manier waarop dat tekort kan worden
weggewerkt. Hij wil - liet hij weten - al
leen voor het orkest op pad met mensen in
wie hij 'vertrouwen kan hebben.'
Voelde Tavenier zich tot aftreden ge
dwongen?
Hijklinktgedecideerd. „Driejaargeleden
heb ik gezegd, dat ik van plan was weg te
gaan als ik 65 zou zijn. Toen begon zich
een nieuwe organisatie voor het orkest af
te tekenen, waarbij een stichting de zake
Frits Tavenier: Geen illusie, het gaat om de voorzitter. Er moet een zondebok worden gezocht.
foto Lex de Meester
lijke risico's onder haar hoede zou nemen.
Van die financiële zorgen zou de vereni
ging dan af zijn. De schouwburgdirecties,
de gemeenten zouden bij die nieuwe
stichting concerten uitkopen. Ik dacht
toen: als die stichting er is. heb ik nog twee
jaar de tijd om m'n zaakjes over te dragen.
Is dat geregeld dan ben ik weg."
Tijdrovend
„Ik heb me daar lelijk op verkeken. Eerste
fout. Het heeft bijna drie jaar geduurd
voor die stichting de financiële zaken van
het orkest kon overnemen. Ze is er pas
sinds j anuari van dit j aar. In die tussenlig
gende tijd moesten wij wel zelf onze zaak
jes blijven regelen. Achter dirigenten aan,
solisten kiezen, programma's samenstel
len en daar zo nodig aanvullende musici
voor inzetten, kosten maken voor het op
zetten van het orkestpodium. Sponsors
blijven interesseren in het orkest en nieu
we zoeken. Dat deed ik al jaren. Hoe meer
de kwaliteit van het orkest werd opge
krikt, hoe kostbaarder en hoe tijdroven
der de voorbereidingen werden. Er zijn
weken zat geweest, waarin ik meer tijd
aan het orkest besteedde dan aan m'n te
geltjes. Maar je loopt natuurlijk risico's
met je programmering en niet elke kouwe
voorjaarsavond trek je een volle kerk."
De jongste overschrijdingen - gevolg van
de groeistuipen va?i het orkest, van non
chalance of van beide?
Tavenier, ingehouden: „Je kunt een semi-
professioneel orkest als het Zeeuws Or
kest nu is, niet voor minder dan vijfenhal-
ve ton runnen. Dat is, vergeleken met wat
er in andere provincies gebeurt, nog een
schijntje. Door de jaren heen hebben de
opbrengsten gevarieerd. Soms speelden
we quitte, soms niet. Daar is altijd begrip
voor geweest, het Zeeuws Orkest is dooi
de provincie altijd fair gesteund. Behalve
de laatste paar jaar. Ik vind het beneden
alle niveau dat de gedeputeerde van cul
tuur een bestuur dat zich bloed, zweet en
tranen heeft gewerkt om het orkest op ho
ger peil te brengen, niet wil spreken we
gens gebrek aan vertrouwen. Waar haalt
hij het recht vandaan?"
Geldt die vertrouwensbreuk het hele be
stuur, of alleen de voorzitter?
Tavenier, vinger richting eigen borstbeen:
„Geen illusie. Het gaat om de voorzitter.
Er moet een zondebok worden gezocht.
Gedeputeerde De Kok zegt nu wel dat hij
voor het Zeeuws Orkest zijn nek heeft uit
gestoken, maar dat heeft hij niet. Dat hij
zich voor het orkest zou hebben ingezet, is
een aperte leugen en zet er maar bijdat ik
me dan gematigd uitdruk. Hij heeft alleen
naar de cijfertjes gekeken. En naar zijn ei
gen politieke positie. Als deze gedepu
teerde volgend jaar opnieuw op die post
wordt gekozen, gaat er een kort briefje
naar de Abdij: 'Jammer.' Als-ie niet wordt
herkozen, trouwens ook: 'Gelukkig'."
Maar het vertrek van de voorzitter en de
komst van de stichting stellen de toe
komstvan het orkest toch zeker?
Grimmig: „Dat dacht ik ookTweede fout.
Gerard Peijs, schouwburgdirecteur in
Middelburg, omarmde bij zijn komst het
Zeeuws Orkest als zijn huisorkest. Via
hem zouden de meeste concerten boven de
Westerschelde worden geregeld. In Mid
delburg vier tot vijf optredens per jaar
Van de andere concerten gingen er tot nu
toe twee naar Goes, één naar Veere en Zie-
rikzee. twee naar Vlissingen en meestal
één naar Temeuzen. Wat we tot nu toe ge
hoord hebben - want het orkest is er niet
in gekend - is dat in Middelburg het aan
tal concerten afneemt, dat de optredens in
Goes en op Schouwen-Duiveland dubi
eus zijn, dat Terneuzen niet mee wil doen
en dat alleen Vlissingen de afspraken na
komt."
Uitgehold
Knikt nadrukkelijk. „Zo wordt de positie
van het Zeeuws Orkest uitgehold door
Peijs, die ja zei tegen het orkest, maar nee
bedoelde. Peijs koopt voor 1997 twee con
certen uit. Daar moeten we het mee doen.
Wel haalt hij met geld, dat het Zeeuws Or
kest toekomt, ensembles uit bijvoorbeeld
Oost-Europa hierheen. We hebben hier
een orkest, dat nog altijd aan zijn niveau
schaaft. We hebben een Philharmonisch
koor, waar de beste leden van zang- en
oi-atoriumverenigingen met plezier speci
ale projecten komenzingen. We hebben in
Goes, Veere en Vlissingen prachtige ker
ken die geschikt zijn of worden gemaakt
om het grote symfonische oeuvre uit te
voeren. Daar is de Concertzaal in Middel
burg, hoe mooi ook van akoestiek, te klein
voor. En wat doet Peijs? Peijs laat het or
kest zo ongeveer vallen. Ik had me mijn
vertrek totaal anders voorgesteld."
Leggen al die verwikkelingen geen doem
op de vreugde van het musiceren?
Tavenier veert op. „Laat er geen misver
stand over bestaan. Al dat gedoe weegt
niet op tegen het plezier om samen muziek
te maken. Daar is het allemaal om begon
nen en zo wordt het ook ervaren door ie
dereen die meespeelt. Het Zeeuws Orkest
is er op uit om na bloed, zweet en tranen
met een produkt te komen dat gehoord
mag worden, ook al zal dat nog niet altijd
vergelijkbaar zijn met - zeg - het Lim
burgs Symfonie Orkest."
Hij speelt sinds '47 mee, aanvankelijk in
de voorloper van het Zeeuws Orkest, de
Instrumentale onder leiding van Jan Out.
„Een gedreven dirigent", zegt Tavenier,
„maar te zacht voor een beroepsorkest.
'Ik hou van jullie.' riep-ie tegen de musici.
'Daag, lieve schat,' riepen er dan een paar
tterug. Tja, dat dwingt geen overwicht af.
Maar hij was bij ons zeer op zijn plaats."
Out bracht het orkest in kennis met de
Franse muziek, een trend die doorzijn op
volger Louis Stotijn verder werd ontwik
keld.Ta venier, glimlachend: „Een man
met uitstraling, maar lastig en snel driftig
op de repetities, Stotijn. We oefenden een
keer een moeilijk stuk met een belangrij
ke partij voor de klarinet en dat wilde
maar niet lukken. Zodat Stotijn op een
gegeven moment verhit tegen de klarinet
tist riep: 'Wat zit u nou toch te lurken op
die tuinslang?' Weg klarinettist: de vol
gende dag lag er een bedankbriefje. Maar
Stotijn wist wel het niveau op te tillen. Ik
weet nog dat we de eerste keer Prélude a
l'apres-tnidi d'unfaun van Debussy speel
den. Het begin van de nieuwe muziek, zou
je kunnen zeggen. We konden die parti
tuur eerst nauwelijks lezen, maar op den
duur konden we 'm spelen en toen liepen
de rillingen over je rug."
Hobby
Hij is de wereld van bouwmaterialen in
gegaan en hield, evenals zijn vrouw, de
muziek als hobby, hun beide kinderen
hebben er hun beroep van'gemaakt. Zijn
zoon als violist in Combattimento en het
Residentie Orkest, hun dochter als cellis
te in het Nederlandse Balletorkest. Begin
dit voorjaar vielen er in familiekring wat
feestelijke gebeurtenissen samen - 40 jaar
getrouwd, hij 65 - en nodigden Just en
Frits Tavenier een gezelschap vrienden,
bekenden en relaties uit voor een muzi
kaal onthaal. Een familiekwartet deed er
Dvoraks bekendste strijkkwartet, een fa
milie-orkest, aangevuld met enkele
vrienden speelde er muziek die in de loop
van het leven van de feestvarkens veel
heeft betekend. In zijn dankwoord slikte
Tavenier een brokje weg. „Ach", zei een
van de gasten tegen Taveniers vrouw,
.Frits is zowaar aangedaan." Waarop zij
vertederd reageerde: „Ja, zo is-ie: grote
bek en klein hartje.
Emotie
Hij heeft dankbare herinneringen aan
veel en niet zelden lange muziekavonden
bij het Zeeuws Orkest. Blijft zelf wel mee
spelen. „Cijfertjes en organisatorische
rompslomp, dat zijn bijkomstigheden.
Waar het om gaat is de emotie van de mu
ziek die je niet moet onderdrukken. Het is
een belangrijke toegevoegde waarde aan
het leven. Dat geldt niet alleen voor mij,
zo voelen alle spelende leden het."
Noemt de uitvoeringen van de Matthdus
Passion, enkele jaren geleden in Vlissin
gen onder Wolfgang Seeliger als een
hoogtepunt, net als de vierde symfonie
van Mahler met de sopraan Annegeer
Stumphius of het tweede pianoconcert
van Johannes Brahms met de inmiddels
overleden internationaal vermaarde
Amerikaanse pianist Malcom Frager.
Herinnert zich hoe hij Hein Jordans. ge
wezen dirigent van het Brabants Orkest,
vroeg een zomerserie bij het orkest te diri
geren. „Jordans wou het eerst eens aan
zien. Hij komt voor dat half voorbereide
orkest staan, speelt tien minuten en zegt:
ik doe het. Da's een ervaring die ook iets
zegt over de inzet van het orkest.
Zeeuws Orkest en Zeeuws Philharmo
nisch Koor openen onder leiding van de
oud-dirigent van het Noordhollands
Philharmonisch Orkest Lucas Vis de ko
mende nazomerfestivals in de provincie.
Ein Deutsches Requiem van de honderd
jaar geleden gestorven Johannes Brahms.
Tavenier: „Wie had een aantal jaren gele
den gedacht, dat we zo'n werk zouden
kunnen fiksen met eigen mensen? Als het
maar niet het Requiem voor het orkest
wordt."
Kees Cijsouw
Arthur Japin
verdwaalt tus
sen feit en ver
zinsel.
Essays van
vertaalster
Barber van de
Pol.
Dominee in ze
ventig gedich
ten.
Prijsvraag: Schrijf een eigen thriller.
Huwelijksdrama in onze oude kolonie.
Kaurismaki filmt Drifting Clouds.
Staf van Clinton inspireert Charlie Sheen.
Het Holland Festival jubileert, met onder anderen
Matthijs Vermeulen, Jan van Vlijmen, Robert Wil
son en Mats Ek.
Jean Michel
Jarre in Ahoy'.
Celestial Sea
son swingt met
gevoel.
Grenzenloze
rock van Da
vid Byrne.
