Chemiegigant is een
machtige buurman
Company 35 jaar in
Nieuw Neuzenpolder
17
rTerbert Henry Dow ontdekt als student chemie
Jldat met behulp van electriciteit, broomide en
thloor uit pekel gescheiden kunnen, worden. Met
slechts 375 dollar op zak probeert de 24-jarige
Amerikaan die ontdekking uit te baten, door chloor
jls bleekmiddel te verhandelen. Het betekent
honderd jaar geleden in een schuur in het
Amerikaanse Midland (Michigan) het begin van The
po\v Chemical Company. Een typische successtory
jude sfeer van de krantenjongen die miljonair wordt,
ze in de Verenigde Staten wel meer de ronde
doen. De Dow-story staat na één eeuw voor een
nereldwijd bedrijf met een jaarlijkse omzet van
geer dan 36.000.000.000 gulden en ruim 40.000
Medewerkers.
In 1956 zet het bedrijf voet op Nederlandse bodem
door een verkoopkantoor in Rotterdam te
bemannen. In Botlek komt in 1958 een op- en
overslag terminal. Dow wil ook gaan produceren en
daarvoor valt het oog op een polder bij Terneuzen,
Dow is dag en nacht in bedrijf.
van Dow Chemical in Zeeuws-Vlaanderen een
belangrijke economische factor is, met een grote
uitstraling naar het welzijn van de samenleving, zijn
er ook gemengde gevoelens. Bij de milieubeweging
staat het bedrijf niet te boek als een voorloper als het
gaat om aantasting tegen te gaan en te beperken. De
vakbeweging heeft niet veel op met de Amerikaanse
manier van omgaan met personeel en het gefixeerd
zijn op almaar meer prestatie. Geruime tijd leefden
bonden en bedrijfsleiding op gespannen voet.
In deze bijlage staat de PZC stil bij honderd jaar
Dow-Wereldwijd en vijfendertig jaar Dow-
Temeuzen. Dat gebeurt door aandacht voor de
positie van de chemiegigant in de regio, de
toepassing van de producten die het bedrijf verlaten,
de zienswijze van de vakbond en milieubeweging en
die van een aantal buitenstaanders. Ook komen
medewerkers van Dow aan het woord en werpt de
leiding een blik op de toekomst. Voorts een historisch
overzicht van 35 jaar wel en wee.
fpimmeren aan het imago.
IDow Benelux doet het
iij tijd en wijle, maar de
iiatste tijd fanatieker dan
i soit. Want als 'de buren', zo-
i ils Dow de Zeéuws-Vlamin-
1 ;en graag omschrijft, de
iliemiegigant behalve als
I pootste werkgever in de re-
rio als (milieu)bedreigend
riet, doet het bedrijf het niet
;ocd. Vandaar die andere
Ikoers. Met open vizier, zon-
I Ier geheimen. Milieuvrien-
V lelijk, eerlijk, open, dat zijn
lie trefwoorden. En het
irerkt, constateert Dow-
roorlichter Willem van Loon
liet ontevreden. Tja... en als
;tdan eens een illegale lo-
ang van afvalwater of een
Ireuk in een leiding in de
Zak van Zuid-Beveland tus
sendoor schiet, is dat pech.
lammer, maar helaas.
In regelkamers wordt het volledige productieproces gestuurd.
[IVe laatste jaren kreeg het
/imago van Dow een forse
iauw. Logisch, zou je zeggen,
uit het aantal arbeidsplaat-
a bij de grootste industriële
irkgever in Zeeuws-Vlaande-
n nam tussen 1994 en 1997
liet enkele honderden af. Toch
lep het totaalbeeld dat de door-
ee-Zeeuws-Vlaming van
ow had geen schade op. In de-
fflber vorig jaar voerde het
nsterdamse onderzoeksbu-
teau Motivation nog een onder-
Kek uit. En wat bleek? Op vier
bten scoorde Dow beter dan
jdens een vergelij kbaar onder-
Kek een paar jaar tevoren. Vei-
gheid, milieubeleid, openheid
i organisatie? Allemaal pico-
ello n orde. Alleen het perso-
wlsbeleid werd minder gun-
&g beoordeeld. Logisch, gezien
achterliggende reorganisa-
"f
Dikke zeven
U met al scoorde Dow als 'ge-
jofwaardig' en 'verantwoorde-
jk' bedrijf een dikke zeven,
an Loon, twee maanden gele-
enbij de presentatie van de on-
erzoeksresultaten: „Veel hoger
Knnen we denk ik niet komen,
'zullen we het wel proberen,
'it soort onderzoeken geeft aan
at we ons beleid - om zoveel
logelijk met de omgeving en ei-
mensen over bedrijfsont-
ff ^kelingen te communiceren -
•neten voortzetten en waar
t ogelijk moeten intensiveren.
-- 'wrons is het natuurlijk aardig
te weten dat, ondanks het
friies aan arbeidsplaatsen, het
van het concern niet
Jordt aangetast."
btin de puntjes georganiseerde
'pen dagen, voorlichters die
jagen nacht bereikbaar zijn om
dfs het kleinste foutje toe te
;chten, een periodiek informa-
tebulletin dat regelmatig bij al-
«buren van Dow in de brieven-
usglijdt... niets wordt aan het
wval overgelaten. En als het zo
jftkomt, speelt Dow voor Sin-
ttklaas. Van Loon haalt het
pje tevoorschijn en bergt het
^arna snel weer op. Openheid
5 leuk, maar je moet het ook
Mr niet overdrijven. Jaarlijks
"rijft het chemieconcern zo'n
ne a vier ton over op de reke-
jeg van alle mogelijke clubs,
'.'•Mnigingen en instellingen in
ei*gio. De plaatselijke voet-
«elub, de toneelvereniging,
^theater... mits ze een goede
De plants Styreen 3 en 4.
argumentatie aan hun subsidie
verzoek verbinden, worden ze
stuk voor stuk gehonoreerd. Dit
jubileumjaar is er overigens een
extraatje van ruime anderhalve
ton. Voorwaarde was wel dat bij
de te subsidiëren club mensen
van Dow betrokken waren. En
dat bleek bij zeventien aange
melde projecten dik in orde
Oud-havenschapsdirecteur
Willem Blok heeft het verhaal al
zo vaak verteld. Toch. zonder
geeuwen: ,,Ik zie ons nog lopen
daar op de zeedijk van de
Nieuw-Neuzenpolder. Met
Branch. Het was de grote baas
van Dow Chemical, 't Was
prachtig weer, uitzonderlijk,
een beetje diezig. En op de Wes-
terschelde allemaal grote zee
schepen, de een na de ander, of
we ze besteld hadden. Het was
alsof onze Lieve Heer zei: Dow
moet in Terneuzen komen." Ben
Branch keek rond. zag de zon
nestralen de wuivende tarwe
strelen en zei: „Ik heb het wel
gezien. We hoeven niet meer
naar Antwerpen toe." Kassa
voor Terneuzen, voor de streek,
voor de gemeenschap, die juist
omswitchte van de landbouw
naar de industrie. De Zeeuwse
havenschappen de trekpaarden
van de economie? Noem Dow
dan maar een dartel veulen, dat
het voortouw nam.
Voorlichter Willem van Loon:
fotografie Charles Strijd
„Kijk, Dow vestigt zich bij
voorkeur buiten grote s tedel i j ke
gebieden. Isolated places, zoals
dat heet. Omdat je daar minder
problemen hebt dan in een
Ruhr-gebied, waar je er bij kunt
gaan zitten. Je kunt je beter pro
fileren met de lokale overheden,
je weet dat er voldoende
arbeidspotentieel is en werkne
mers gerecuteerd kunnen wor
den uit een wijde omtrek. Daar
naast hechten we dus erg veel
De goederentrein van Dow is in de Kanaalzone een vertrouwde ver
schijning.
waarde aan het contact met on
ze buren. En dat hangen we met
name de laatste tien jaar sterk
aan. Communiceren met de
overheden en je buren. Om dat
misverstand weg te nemen datje
in principe vervuilend bent, dat
je gevaarlijk bent. Zo van: bij
Dow, nou daar kan het weieens
klappen. Het is zaak dat de
mensen - vooral ook de bestuur
ders en ambtenaren van de lo
kale en provinciale overheden -
ervan doordrongen raken dat
dat helemaal niet het geval is.
Toen ik daar in het begin van de
jaren tachtig een rapportje over
op tafel legde, werd me dat niet
bepaald in dank afgenomen.
Het is geloof ik ergens diep in
een bureaula verdwenen. Maar
toen ik terugkwam in '96 vond
ik hier een veel opener houding.
Zoiets van: we moeten harder
aan ons imago werken."
Sponsors
De impact van Dow op de
Zeeuws-Vlaamse samenleving.
Waar mogelijk helpt Dow dus fi
nancieel een handje, En waar
Dow helpt, geven ook andere
sponsors plots met gulle hand.
Maar de machtige hand strekt
verder. Burgemeester drs. Ron
Barbé van Terneuzen begon zijn
carrière als Dow-employee.
Hem zul je niet snel op een kriti
sche kanttekening betrappen.
In de gemeenteraad van Terneu
zen legden door de jaren heen tal
van Dow-Werknemers de eed af.
Net als in Provinciale Staten
trouwens. En of het nu de Kring
van Werkgevers is of de Kamer
van Koophandel, overal langs
Zeeuws-Vlaamse wegen kom je
Do w-mensen tegen.
Barbé, destijds nog een jong
econoomtje ('micro-macro'),
zag ze komen en haakte direct
in. „Amerikanen die zo voortva
rend investeerden in de Nieuw-
Neuzenpolder, het was het ge
sprek van de dag. De bouw van
het chemiecomplex beloofde
immers kansen op werk voor de
plaatselijke bevolking. Jonge
mensen hoefden niet meer weg
te trekken, zo werd gehoopt.
Hoe waar dat was, ondervond ik
later zelf. Na afloop van mijn
studie economie heb ik zelf twee
jaar bij Dow gewerkt op de af
deling Accounting." De gevol
gen van de vestiging van Dow
voor de gemeenschap? Volgens
Barbé waren ze louter positief.
De winkeliers, de horeca, de
contractors, allemaal pikten ze
een graantje - om niet te zeggen
een heel graanveld - mee. De
scholen, de sportaccommoda
ties, het ziekenhuis en het thea
ter, allemaal hadden ze profijt
van de chemiegigant in de ach
tertuin.
Wrevel
Voorzitter ir. Klaas Horstra van
de Kamer van Koophandel en
Fabrieken: „Het stempel dat
Dow in de afgelopen 35 jaar op
de Zeeuws-Vlaamse economie
heeft gedrukt, is onmiskenbaar.
De groei van de welvaait en
werkgelegenheid hebben een
flinke stimulans gekend door de
komst van de Terneuzense ves
tiging." Horstra zegt dat in het
huis-aan-huisblad dat Dow in
verband met het nakende jubi
leum verspreidde. Hij heeft het
allemaal becijferd. Meer dan
eenderde van de omzel van het
bedrijfsleven in de regio wordt
gerealiseerd door Dow. Zo'n zes
procent van de werkende bevol
king werkt in de Nieuw-Neu
zenpolder. „Bovendien is het
een onderneming die duidelijk
haar stem durft te laten horen.
In een kleine gemeenschap valt
dat extra op en ik kan me voor
stellen dat dat weieens wrevel
oproept. Daartegenover staat
echter dat Dow ook de verant
woordelijkheid neemt die bij
een werkgever van deze grootte
hoort. Neem de scholingsmoge
lijkheden in de regio. Dow heeft
zich samen met andere bedrij
ven uit de streek hard gemaakt
voor goede, op de procesindu
strie gerichte opleidingen. Im
mers, een tekort aan goed opge
leide mensen wordt het eerst
voelbaar bij de grote bedrij
ven." Kijk, en dat stemt dank
baar. Eenzelfde dankbaarheid
als die van die man in de Noord
straat, die op zaterdagmiddag
boodschappen doet met zijn
vrouw en voor de gelegenheid
z'n speciale, bruine Dow-jas
aantrekt. Omdat hij er trots op
is.
Wout Bareman
Braakmanhaven.
aan de boorden van de Westerschelde. Vijfendertig
jaar geleden is het zover. Nu is de Nieuw
Neuzenpolder de grootste productielocatie van Dow
buiten de Verenigde Staten. Er staan 33 fabrieken
die verschillende halffabrikaten maken. Een
schoolvoorbeeld van op aardolie gebaseerde chemie.
Zo'n 2.300 mensen vinden er werk. Daarbij komen
nog de personeelsleden van contractors, bedrijven
die vooral aanleg- en onderhoudswerk doen.
Hoewel niemand zal ontkennen dat de aanwezigheid
1962
12 januari; In zijn nieuwjaars
toespraak herinnert burge
meester mr. H. Rijpstra van
Terneuzen aan de onderhande
lingen over de mogelijke vesti
ging van een Amerikaans
chemiebedrijf in de Nieuw-
Neuzenpolder. Er zijn moeilijk
heden gerezen, zodat een beslis
sing nog op zich laat wachten.
30 maart: Na meer dan een jaar
onderhandelen wordt bekend
gemaakt dat Dow Chemical In
ternational. na bestudering van
drie locaties, het oog op Terneu
zen heeft laten vallen voor zijn
derde Europese vestiging. Dow
denkt aanvankelijk twee- a
driehonderd man nodig te heb
ben, op termijn zelfs vierhon
derd. De bouw van het complex
zal ruim twee jaar in beslag ne
men.
31 augustus: C.W. Robertson, fi
nancieel topman van Dow Eu
ropa ondertekent de aankoop-
acte van 84,7 hectare land in de
Nieuw Neuzenpolder. Nadat
een fiscale hobbel is opgelost,
krijgt Terneuzen voorrang bo
ven Antwerpen. Voornaamste
redenen voor de plaatskeuze: er
kan op korte termijn en op gun
stige voorwaarden een indu
strieterrein worden verwezen
lijkt dat gunstig ligt aan diep
vaarwater. Er zijn bovendien
goede verbindingen met de rest
van West-Europa en er is in
Zeeuws-Vlaanderen een gun
stig woonklimaat
1963
3 mei: De ambassadeur van de
Verenigde Staten in Nederland,
J.S. Rice, slaat de eerste paal de
grond in voor een chemisch
complex dat Dows grootste pro
ductiecentrum buiten de Ver
enigde Staten moet worden.
21 mei: De opkomst van Terneu
zen als industriekern zorgt voor
gebrek aan woonruimte. Voor
industriedoeleinden heeft de
stad 285 woningwetwoningen,
toegewezen gekregen, waarvan
er 185 bestemd zijn voor Dow en
49 voor Philips. Ook in de pre
mie- en vrije sector legt de
komst van Dow druk op de
markt. Het kaderpersoneel en
de Amerikaanse ingenieurs ver
langen meer dan een woning
wetwoning.
1964
3 april: Het eerste nummer van
Dow Nieuws verschijnt, een
tweemaandelijks periodiek
voor de Nederlandse vestigin
gen. In juni hoopt men te begin
nen met de productie, onder
meer van polystyreen, een
kunststof waarvan verpak
kingsmaterialen, onderdelen
van koelkasten en diverse ge-
bruiksmaterialen worden ver
vaardigd.
12 december- Het blad Europe
an Chemical News bericht dat
er een pijpleiding komt tussen
Terneuzen en Shell Pernis voor
de aanvoer van ethyleen. Dow
bevestigt dat onderhandelingen
gaande zijn over de pijpleiding.
1965
25 mei: Prins Bernhard verricht
de officiële opening van het
Dow-bedrijf in de Nieuw Neu
zenpolder. Hij doet dat door een
telexapparaat in werking te
stellen, waarmee verbinding ge
maakt wordt met Midland, de
thuisbasis van Dow in de VS.
C.B. Branch, vice-president van
Dow, citeert Winston Churchill,
„Dit is niet het einde, dit is zelfs
niet het begin van het einde, dit
is pas het einde van het begin."
14 december: De gemeenteraad
van Terneuzen kent de zilveren
eremedaille van de stad toe aan
de scheidende algemeen clirec-
teurvan Dow in Nederland. Ro
bertson. Het is de tweede keer
dat de stad zo'n eremedaille toe
kent. Burgemeester Rijpstra
reikt de versierselen uit tijdens
een afscheidsbijeenkomst in
Grand Hotel Rotterdam. Daar
spreekt ook gedeputeerde jhr.
mr. T.AJ.W. Schorer dankwoor
den aan Robertsons adres.
1966
29 september: Dow overweegt
een raffinaderij te bouwen in
Terneuzen. Dit om de eigen be
hoefte aan olieproducten te
dekken. De raffinaderij moet
ten westen van Terneuzen ko
men; het is niet uitgesloten dat
de bouw zich uitstrekt tot het
natuur- en recreatiegebied de
Braakman en een deel van de
schorren daarvóór.
18 oktober: Dow maakt flinke
uitbreidingsplannen bekend. Er
wordt 234 hectare land bijge-
kocht, eveneens in de Nieuw
Neuzenpolder en het schorren-
gebied Mosselbanken. Dow wil
onder meer een haven voor
kustvaartuigen en kleine zee
schepen.
1967
24 mei: Zoltan Merszei, presi
dent van Dow Chemical in Eu
ropa, kondigt bouw van een naf-
takraker aan voor productie
van ethyleen en andere alkenen.
Ook komt er een grote fabriek
voor de productie van
hogedruk-polyethyleen. De
nafta kraker behoort met een
capaciteit van 400.000 ton tot de
grootste van Europa. De inves
teringen bedragen ruim 700
miljoen gulden.
17 november: Minister ir. W.F.
Schut van Volkshuisvesting
oordeelt positief over uitbrei
ding van Dow naar de Mossel-
banken en een deel van de Pau-
linapolder. Burgemeester AP.
(zie verder pagina 19)
