Het broeit op de Krim
PZC
Sevastopol
klem tussen
Oekraïne
en Rusland
reportage
31
m-
zaterdag 24 mei 1997
Ze schommelen vreedzaam naast elkaar in de baaien van
Sevastopol op de Krim. Russische en Oekraïense
oorlogsbodems en schepen, die nog niet verdeeld zijn en
daarom de oude Sovjetvlag met hamer en sikkel voeren. Hoe
lang nog? Zullen hier, mogelijk op gewelddadige wijze, de
belangen botsen tussen Oost en West, tussen het met de NAVO
flirtende Oekraïne en Rusland?
De Russische president Jeltsin en zijn Oekraïense collega
Koetsma willen eind mei een nieuwe poging wagen hun relaties
te normaliseren en eindelijk een oplossing te vinden voor de
status van de marinebasis Sevastopol. De Krim mag dan sinds
1954 Oekraïne zijn, Sevastopol valt juridisch nog steeds onder
Moskou. Maar er staat meer op het spel dan de vloot en de
haven. Sinds in 1783 tsarina Catharina de Grote de Krim
veroverde, is Sevastopol het symbool van de Russische warm-
waterpolitiek. Een beleid gericht op controle over de Zwarte
Zee, het Oostelijke achterland en toegang tot de Middellandse
Zee. Turkije was en is de grote rivaal en in het kielzog daarvan
nu de NAVO. Dat is niet alles. Het Kaspische gebied kan op
korte termijn uitgroeien tot een van de belangrijkste
oliegebieden ter wereld. Het Westen investeert er tientallen
miljarden en wenst garanties dat dit geld niet in zee wordt
gesmeten. De Russen weten dat als zij Sevastopol kwijtraken
ze elke controle over het zwarte goud verliezen. Daarom gaat
het op de Krim om veel meer dan om pakweg 400
oorlogsschepen. Het hele gebied, inclusief de Kaukasus, is
altijd een kruitvat geweest en er is weinig voor nodig om het te
laten ontploffen. Een reportage.
De hoeren op de Krim zijn duidelijk.
„Wij zullen onze diensten niet
aanbieden aan NAVO-matrozen. Laten zij
maar bediend worden door de vrouwen
van de officieren die de NAVO-schepen de
Zwarte Zee binnen laten. Wij begroeten ze
met tomaten en rotte eieren", riepen ze op
een anti-NAVO-demonstratie in de
marinestad Sevastopol.
De communisten, niet alleen in de stad,
maar op de hele Krim een macht: „Wij
laten ons niet door de NAVO tot slaven
maken. Indien nodig zijn we bereid een
partizanenoorlog tegen ze te beginnen".
De NAVO-oefening Seabreeze, die met
Oekraïense deelname in augustus moet
plaats vinden op de stranden van de Krim,
willen ze verhinderen. „We blokkeren de
NAVO-schepen met kleine bootjes en ook
zwemmend zullen we ze stoppen. Omdat
daarbij doden kunnen vallen, roepen we de
Russische vloot op ons te beschermen",
vertelt de voorzitter van de communisten
op de Krim. De spanning in de stad met
470.000 inwoners, van wie drie kwart
Russen, is voelbaar. Honderden jaren was
Sevastopol het trotse zuidelijke bastion
van het Russische rijk, nu is het een enclave
op Oekraïens grondgebied. En dat steekt.
Viktor, een 19-jarige Russische mari
nier: „Ik ben bereid de stad te verde
digen. Sevastopol was Russisch en zal
Russisch blijven". Sergej, een even oude
Oekraïense matroos: „Sevastopol ligt op
Oekraïens gebied. Wij zijn niet tegen de
Russen, maar ze moeten ons wel geven,
wat van ons is. Zo niet, dan nemen we het
met geweld". Twee jonge jongens, gebo
ren in één Sovjet-Unie, nu levend in twee
zelfstandige staten en bereid elkaar te do
den als hun vaderland dat verlangt.
Maar het zijn niet alleen deze jongens, die
er uitgesproken meningen op na houden.
Het Russische parlement had nog geen
vijf minuten nodig om te verklaren dat
Sevastopol de belangrijkste thuishaven
van de Zwarte-Zeevloot is en zal blijven.
„Maniakaal imperialisme", riep een
vooraanstand Oekraïens parlementariër.
In de Russische Doema werd een Oekra-
iense vlag verscheurd, in het Oekraïense
parlement ging een Russisch exemplaar
aan flarden. Het mogen oprispingen lij
ken van overspannen afgevaardigden,
maar er zit meer achter.
President Jeltsin realiseert zich intussen
dat de intimidatiepolitiek van het Krem
lin averechts heeft gewerkt en dat hij za
ken moet doen met Kiev om te voorkomen
dat hij Oekraïne in de armen van het Wes
ten drijft. Steeds is Moskou ervan uit ge
gaan dat Oekraïne het gezien de econo
misch afhankelijkheid van Rusland, niet
zou aandurven de grote buurman de rug
toe te keren. Maar president Koetsma, die
eerst zweerde bij neutraliteit, zoekt toe
nadering tot het Westen en is daarbij niet
op dovemansoren gestuit.
Koetsma moet dit spel zeer voorzichtig
spelen, want het volk is verdeeld en de
communisten in zijn land zijn machtig. Ze
roepen hardop dat ze weer een soort Sov
jet-Unie willen, bestaande uit Wit-Rus-
land, Rusland en hun land. En Moskou is
er nog nooit voor teruggeschrokken min
derheden op te zetten tegen een heersend
bewind. Op de merendeels door Russen
bewoonde Krim is dat niet al te moeilijk.
Schenking
De hele ellende begon in 1954 toen partij
leider Chroesjtsjov de Krim schonk aan
Oekraïne. Een mooi gebaar, zonder feite
lijke gevolgen. Grenzen speelden immers
geen rol. Dat veranderde in 1991 na het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Oekra-
ine zocht zijn eigen weg en verlangde zijn
deel van de Zwarte-Zeevloot. Over de
verdeling zijn de twee landen het inmid
dels eens. Over de status van Sevastopol
niet.
Kiev ziet de Russische vloot het liefst snel
vertrekken, maar is eventueel bereid een
deel van de bases te verhuren voor een be
paalde tijd. Moskou kan om politieke en
financiële redenen Sevastopol niet opge
ven. Juridisch staat het Kremlin tamelijk
sterk, want de 'heldenstad' uit de oorlog
maakte geen deel uit van Chroesjtsjovs
gift.
De stad valt krachtens een decreet uit
1948 direct onder Moskous bestuur. De
Oekraïeners kunnen het de Russen na
tuurlijkwei moeilijk maken, want zij con
troleren de stroom- en watertoevoer,
maar tot nu toe is slechts incidenteel de
stroom even afgesloten.
Admiraal Viktor Kravtsjenko voert sinds
februari het bevel over het Russische deel
van de vloot, die na de aanstaande tweede
deling nog zal bestaan uit een paar hon
derd oorlogsbodems en ondersteunende
vaartuigen. Hij acht een voor iedereen
aanvaardbare oplossing wel degelijk mo
gelijk, al wil hij geen bijzonderheden ge
ven. De contacten met zijn Oekraïense
collega's noemt hij 'zakelijk en goed'. De
heren kennen elkaar prima, want ze ko
men allemaal uit hetzelfde rode marine
nest. Ook over de sfeer op zijn vloot wil hij
niet klagen.
„Officieren en manschappen houden de
traditie van de Russische marine hoog on
danks de problemen", zegt de admiraal.
Dat zijn schepen nauweüjks varen door
gebrek aan brandstof en achterstallig on
Oefenen op de Oekraïense oorlogsbodem Slawodski: twee jaar niet op zee geweest, slecht eten en geen cent om te verteren.
De jonge officieren Sascha en Pavel uit de Oekraïne en Andrej uit Rusland (vlnr) zijn
gezworen kameraden die nu dienen op verschillende vloten. Hoe zien ze de toekomst?
Pavel: „Uiteindelijk zal de Russische vloot moeten verdwijnen uit Sevastopol."
foto's Hans Hoogendijk
derhoud en dus liggen weg te rotten in de
haven, doet hem uiteraard pijn.
„De vloot veroudert ook snel. Zestig pro
cent van de schepen is ouder dan 15 jaar.
Indien de gemiddelde levensduur van een
oorlogsbodem 25 jaar is, kan iedereen
zich voorstellen in welke toestand we ons
bevinden", aldus Kravtsjenko. Maar on
danks een drastische inkrimping van het
personeel op de vloot en de ondersteunen
de infrastructuur op de wal, is het volgens
hem een operationele eenheid gebleven.
„Dat moet zo blijven, want Rusland kan
niet zonder de Zwarte-Zeevloot. Vooral
niet omdat de dreiging nu uit het zuiden
en zuidwesten komt".
Speldenprikken
Een duidelijke hint richting Turkije. Hij
peinst er niet over zijn schepen mee te la
ten doen aan de NAVO-oefening: „Wat
moeten de mensen wel niet denken indien
Amerikanen landen op de Krimstranden
en wij verondersteld worden dat vanuit
zee te ondersteunen?" Volgens Kravtsjen
ko is deze oefening ook in strijd met de be
staande akkoorden, waarin onder meer
staat dat landen die niet aan de Zwarte
Zee grenzen er niets te zoeken hebben.
De admiraal mag dan wel zeggen dat er
geen spanningen zijn tussen zijn vloot en
die van Oekraïne, er worden wel spelden
prikken uitgedeeld. Een Oekraïens schip
dat ruim een jaar geleden met de eigen
vlag in top de baai van Sevastopol wilde
binnenlopen, werd gehinderd door een
Russisch schip. En de Russische comman
dant kapte eigenhandig de Oekraïense
trossen nadat het schip was aangemeerd.
In hetzelfde jaar bepaalde de Oekraïense
minister van defensie dat 'schepen die de
Andrevski-vlag voeren (de oude Russi
sche marinevlag-red), de status hebben
van eenheden van een buitenlandse mo
gendheid. Daarom is hun aanwezigheid
op het territorium van Oekraïne in strijd
met de Oekraïense wet".
Nog liggen inderdaad de Russische en Oe
kraïense schepen zij aan zijmaar als het
aan de Oekraïense kapitein ter zee Niko-
laj Savtsjenko ligt, is dat snel afgelopen.
„Hier hoort onze vloot. Natuurlijk mogen
de Russen als gasten onze haven binnen
lopen, maar meer niet. Ik vertrouw ze niet.
Eerst wilde ik dat wij neutraal bleven,
maar dat kan niet meer. In de toekomst
moeten we lid van de NAVO worden. Ik
heb ontdekt dat het Westen mijn vijand
niet is. Die zit ergens anders."
En dan vertelt hij hoe de Russen de sche
pen die ze aan Oekraïne moesten afstaan
systematisch verwaarloosd hebben en
Protest in Sevastopol tegen de NAVO.
„We hebben tegen de "nazi's gevochten en
zullen ook tegen de NAVO vechten", roept
een oude vrouw.
hoe ze uit de bases die ze moesten over
dragen alles wat los en vast zat gesloopt
hadden. Volgens hem doen de Russen alles
om de opbouw van een Oekraïense vloot
te saboteren. Van vriendschap tussen
strijdmakkers van vroeger is nauwelijks
sprake meer, zegt hij.
Een Oekraïense vice-admiraal die de
Russen trouw is gebleven, bestrijdt dat.
„We kennen elkaar en willen samenwer
ken. Het beste zou zijn dat Russen, Wit-
Russen en Oekraïners weer één land zou
den vormen om zo onze veiligheid, vooral
hier in het zuiden, te waarborgen"zegt de
vlagofficier, die anoniem wil blijven.
Terrasje
Op een terrasje in zonnig Sevastopol zit
ten drie jonge officieren: de Oekraïners
Sascha en Pavel en de Rus Andrej Het zijn
gezworen kameraden die nu dienen op
verschillende vloten. Hoe zien zij de toe
komst? Pavel: „Uiteindelijk zal de Russi
sche vloot moeten verdwijnen uit Sevast
opol Natuurlijk zijn er in mijn land sterke
stromingen die weer een soort Sovjet-
Unie willen, maar dat gebeurt niet".
Zijn Russische vriend: „Politiek kunnen
jullie onafhankelijk zijn, maar econo
misch niet, omdat Oekraïne volstrekt
afhankelijk is van Rusland. Zonder Rus
Russische matrozen op het fregat Rode Kaukasus.
sische techniek kan jullie vloot bijvoor
beeld niet overleven". De Oekraïners
moeten hem gelijk geven. Sascha: ,,Of ik
mij kan voorstellen ooit op een NAVO-
schip te dienen? Natuurlijk, al was het al
leen maar om het geld."
Bij de constatering dat dit dan wel het
einde van de vriendschap met Andrej zou
betekenen, betrekken de gezichten en
gaan de blikken naar de baai vol oorlogs
schepen. Daar ligt onder meer het Russi
sche fregat "Rode Kaukasus', 30 jaar oud
en sinds twee jaar niet meer op zee ge
weest. De officieren erkennen dat de toe
stand problematisch is: „We willen na
tuurlijk varen, maar er is geen brandstof.
Trouwens als die er wel zou zijn, kunnen
we nog niet weg, want de kiel is vol ge
groeid. We zouden eerst in dok moeten,
maar daarvoor is geen geld".
Met enige weemoed denken ze aan Sov
jettijden toen de marine het neusje van de
zalm was en officieren voor Sovjetbegrip
pen prima secundaire voorzieningen had
den. „En we konden varen, want daarvoor
hebben we dit beroep gekozen", zegt een
jonge luitenant. Ook de matrozen, die
vrijuit praten, zijn behoorlijk gefrus
treerd. „Elke jongen droomt ervan naar
zee te gaan. Ik zit drie jaar op de 'Rode
Kaukasus' en ben één keer op zee geweest.
Verder alleen maar oefenen en poetsen.
Waardeloos. Het eten? Vlees zien we haast
nooit, maar verder gaat het wel", vertel
len ze. Van de pakweg 15 gulden soldij per
maand kunnen ze uiteraard geen deur in
trappen.
„Wat er met de vloot gebeurt? Ik weet het
niet. Of ik ooit zou schieten op de Oekraï
ner als die ons willen verdrijven? Dat be
paal ik niet. Wel kan ik zeggen dat ik daar
veel vrienden heb", zegt Roeslan.
Slecht eten
Een halve baai verder op de Oekraïense
'Slawodski* van hetzelfde laken een pak:
twee jaar niet op zee geweest, slecht eten
en geen cent om te verteren.
Maar onder de officieren heerst toch enig
optimisme, vooral door de samenwerking
met het de NAVO. De plaatsvervangend
commandant is ervan overtuigd dat de
Russische vloot zal verdwijnen als zijn re
gering het been stijf houdt. „De toestand
is absurd. Het is hetzelfde als een kind met
twee vaders", zegt hij.
Op de brug geschilderde silhouetten van
NAVO-schepen, vliegtuigen en helikop
ters. Glimlachend zegt hij: „Misschien
moet ik er boven laten zetten: 'Onze vrien
den'.
Hans Hoogendijk
