Zonder m'n geitjes kan ik niet
Ballonvaarders wapenen zich tegen boze boeren
PZC
Op 3000 voet voel je
je los van de wereld
Ruigoord wijkt voor
Amsterdamse haven
reportage
29
zaterdag 24 mei 1997
Ruim een kwart eeuw was het een
woeste vlakte, de
Houtrakpolder bij Amsterdam. Op
deze plek ontstond het
kunstenaarsdorp Ruigoord. Nu
heeft de hoofdstad haast met de
ontwikkeling ervan; binnenkort
gaat de eerste spade de grond in
v oor de aanleg van de Afrikahaven.
Een referendum daarover wees de
Amsterdamse gemeenteraad
onlangs af. De bewoners van
Ruigoord likken hun wonden over
de eerste verloren slag, maar gaan
ongebroken verder met hun strijd
tegen de plannen.
De ingang van Ruigoord.
Wilnah Molenaar woont verscholen in
het groen. Haar huis is het product
van zelfwerkzaamheid, haar prachtige
tuin een wild product van de natuur. Door
de openslaande deuren tsjilpen vogels. In
de verte braakt de schoorsteen van de
vuilverbranding dikke rookwolken uit.
Om de paar minuten dendert een jumbo
over: Ruigoord ligt onder de aanvliegrou
te van Schiphol. De doxpsbewoners zijn er
al lang aan gewend. „Kijk, we hebben net
een brief gekregen van het ministerie van
verkeer en waterstaat en de luchthaven
Schiphol", gniffelt Molenaar. „Je gelóóft
het niet. Onze huizen worden geïsoleerd
In de jaren zestig droomt Amsterdam zich
een grote haven. Minstens zo groot als die
in Rotterdam. Voor die expansiedrift is
langs het Noordzeekanaal en in de Hout
rakpolder nog ruimte zat. Met gi*ote
voortvarendheid maken de zandspuiten
zich meester van het gebied. Boeren in de
polder worden uitgekocht, bewoners van
het dorpje Ruigoord uit huis geplaatst.
Hippies
Het is 1973. In het dorpskerkje is de laat
ste mis. In de pastorie staan de verhuisdo
zen klaar. Buiten wachten de sloopwei'k-
tuigen voor de finale afbraak. Nog slechts
acht huizen zijn bewoond. De bewoners
willen niet weg. Dan gebeurt er iets wat
niemand voor mogelijk houdt. Uit het
niets strijkt een honderdtal hippies neer
in het dorp.
„We zetten onze auto's op de weg om de
slopers tegen te houden", weet beeldend
kunstenaar Hans Gritter nog feilloos.
„Het leek wel een slapstick van Laxxrel en
Hardy. We kraakten het huis op nummer
elf. tegenover de kerk. Het ene moment
werden de spullen het huis binnengedra
gen, het volgende moment alles weer naar
buiten gesmeten." De krakers winnen het
van de slopershamer. Nummer elf krijgt
vijftien nieuwe bewoners. Onder hen veel
kunstenaars, zoals Wilnah Molenaar en
Hans Gritter. Jonge, bevlogen mensen
met idealen. Op zoek naar een andere ma
nier van leven. Een leven in vrijheid, zon
der de knellende bepei'kingen van de stad.
Geen van hen vermoedt er 25 jaar later
nog steeds te wonen
eisendheid verdraagt zich niet langer met
een referendum, dat de aanleg nog verder
vei*traagt. „De hele dag ben ik bij dat
raadsdebat geweest", zegt Wilnah Mole
naar. „Het was schokkend. Geen enkele
consequentie wox'dt uit zo'n blunder ge-
trokken, terwijl iedereen mea culpa
roept."
Wat de bewoners verontrust, is dat het
niet zal blijven bij de Afrikahaven. In het
masterplan Noordzeekanaalgebied staan
tot IJmuiden nog drie nieuwe havens ge
pland. Eigenlijk zou er over dit master
plan een nationale discussie moeten
komen, vinden zij. Dat is immers ook ge-
beurd met de Maasvlakte in Rotterdam,
met de Betuwelijn?
Propaganda
En die voorspelde 7000 nieuwe arbeids
plaatsen? Een lachexije. pure propagan
da. zeggen de bewoners. Vrijwel alle nieu
we bedrijven die in het gebied zijn
verschenen, komen elders uit het land.
Daar ging dus weer werk verloren. Som
mige fabxieken draaien met een handje
vol werknemers; de hele fabxiek is com
puter gestuurd. Bovendien, Amsterdam
lokte de bedrijven met spotprijzen. Voor
een gulden per vierkante meter ging
grond van de hand.
Bijna aan het einde van Ruigoord staat
een keurig, degelijk huis van rode bak
steen. Onder de hagelwitte gordijnen prij
ken planten op een rijtje. In de moestuin
schieten groenten omhoog. Het is de trots
van het dorp en de familie Bakker. Het
huis is dertien jaar geleden eigenhandig
door F. Bakker (66) gebouwd. Sinds zijn
jeugd fokt Bakker geiten.
De ironie van het lot treft de Bakkers.
Voor de tweede keer in hun leven moeten
ze wijken voor de industrie. Tot in de der
de generatie woonden zij in het dorpje
Sloterdijk, in de jaren twintig ook gean-
nexeei'd door de hoofdstad. „In 1958
moesten we weg. De huizen moesten wor
den gesloopt, het werd industrieterrein.
Het was vreselijk. Mensen van 85 jaar die
hun huis moesten verlaten", veilelt Bak
ker.
Vies
De komst van de krakers gebeurt oixder
het goedkeurend oog van Bakker. „Die
huizen stonden grotendeels leeg en er wa
ren zat mensen te vinden die er wilden wo
nen. Maar de meeste bewoners stonden
wel vreemd te kijken. Zoiets hadden ze
nog nooit meegemaakt. Die lui waren nog
erg wild hoor En dan die feesten die ze
hielden. Je bedenkt het als gewoon mens
niet. Soms zaten ze onder de stuff, waren
ze niet aanspreekbaar. En viés
„Wilden ze dieren houden, maar wisten
absoluut niet hoe daarmee om te gaan. De
kuikens verhingen zich voor hun neus in
het hok Reageren, ho maar Ons soort
mensen kan dat vaak niet vatten. Ook niet
dat iemand bijvoorbeeld de kost verdient
met het maken vari kunst. Maar er zitten
toch heel goeie tussen Zo'n schrijver Ger-
ben Hellinga en die schilder Hans Glitter
hebben het toch maar gemaakt".
Tussen de krakers van toen en de 'burgers'
bestaat nog steeds een wereld van ver
schil. Waarze elkaar in elk geval in vinden
is het behoud van het natuurgebied. Bak
ker: „Elke dag loop ik er met m'n vi'ouw
andex-half uur rond. Ik heb het gezien als
zandvlakte met zwermen kieviten. De tijd
heeft het helemaal vei'anderd met andere
planten en dieren. Wat er groeit is onvoor
stelbaar. En dat alles ontstaan uit het
niets. Ik hoef niet met vakantie. Trouwens
ik ben nog nooit op vakantie geweest."
Derde generatie
De krakers van toen zijn alweer een dagje
ouder. Ze hebben kleinkinderen. Inmid
dels woont de derde generatie bezetters
van Ruigoord in het doip. Zoals de acht
maanden oude Demi, dochter van Laurie
van Wolferen. Ze was twee jaar toen ze
met haar ouders in het doip kwam. Nu
woont ze samen met haar partner in een
gloednieuw houten chalet. „Wel ver-
plaatsbaai*. daar hebben we bewust voor
gekozen. Wie weet kunnen we hier nog
tien jaar wonen, Die haven komt wel
steeds dichter bij. Maar de tijd dat je hier
zit moet je er maar van genieten."
Het echec van een afgewezen referendum
deert de bewoners niet. Er lopen nog pro
cedures. Het Eui-opees Hof moet zich nog
uitspieken of de aanleg van de haven in
overeenstemming is met de Europese mi
lieurichtlijnen. Er loopt nog een bodem-
pxecedure tegen de annexatie bij Amster
dam. De bezwaarschriftencommissie van
de gemeenteraad krijgt binnenkox-t be
zwaar aangetekend tegen het afgewezen
referendum. Mocht het antwoord nega
tief luiden, dan staat de weg naar de be
stuursrechter nog open.
„We hebben in Nederland een soort voor
beeldfunctie gekregen. Geen sprake van
dat we stoppen. We gaan tot het einde toe
dooi-. Niet met gooi- en smijtwerk maar
met strategie, slimme acties, lobbyen en
pi-ocedures. We mochten hier 25 jaar wo
nen en dat was een ongelooflijk voor
recht. Het is erg dat dit natuurgebied
moet verdwijnen."
Bakker: „En straks? Moeten we dan weer
in zo'n straat wonen. Dat is onze dood.
Nee ik zoek wel ergens een hutje. Zonder
m'n geiten kan ik niet."
Thea van Beek
Het bericht stond weggedrukt tussen
andere artikelen in de krant. Jan
Haarhuis las het xxxet volle aandacht:
Boer dreigt ballonvaarder. luidde de kop
boven het verhaal. „Een landbouwer
was boos geworden op een ballonvaar
der omda t deze uitgerekend zijn veld had
uitgekozen als landingsplaats. Er dreig
de zelfs een handgeixxeen. De landbou
wer eiste geld. Gelukkig is het coxxflict in
der minne geschikt. Juist om dergelijke
geschillen te voorkomen eix omdat in Ne
derland elke regelgeving voor ballonva
ren ontbx-ak, hebben we de PBN opge
richt."
Jan Haarhuis is de eerste secretaris van
de nieuwe Beroepsvereniging Professio-
nele Ballonvaarders. De club is onlangs
opgericht. „Ballonvaren werd vooral ge
zien als een achtergebleven onderdeel
van de luchtvaart", zegt Haarhuis. „In
vergelijking met al die duizenden vlieg
tuigen is het aantal van 250 hetelucht-
ballonnen in Nederland ook niet veel.
Maar vergis je niet. Het aantal moet je
niet verwaarlozen. Vergeet niet dat er per
jaar in Nederland tussen de 25.000 en
30.000 passagiex-s per luchtballon wor
den veivoerd. Momenteel zijn er meer
dan honderd piloten die, als het weer het
toestaat, dagelijks het luchtruim kiezen
voor hun reclametochten of passa-
giervervoer. Dat betekent dus jaarlijks
vele duizenden opstijgingen én landin
gen. Het is geen bedrijfstak die je zo maar
ter zijde scbuift. Bovendien werd het ge
woon tijd dat er regels over veiligheid,
weer-risico, vaartduur, sendee, reclames
en afspraken met grondeigenaren wer
den gemaakt."
PBN
Jan Haarhuis, jarenlang professioneel
ballonvaarder. is een van de ondex-steu-
ners van de club, die zowel de belangen
van de ballonvaarders. als die van de
passagiers én de grondeigenaren behar
tigt. „Alle leden van de PBN confonne-
ren zich aan deze nieuwe regels. Wie zich
daar niet aan houdt, wordt geroyeerd.
Bovendien voert de PBN regelmatig
overleg met de Rijksluchtvaartdienst,
het Landbouwschap en gemeenten. Wie
lid is van de beroepsvereniging voor
komt problemen. Je kunt de PBN zien als
een keurmerk voor ballonvaarders".
Jan Haarhuis (38) haalde als zevende in
Nederland zijn proflicentie. Zijn broer
Ad mag zich zelfs de eerste beroepsbal-
lonvaarder noemen. „Ad is nog altijd als
beroeps actief. Hij heeft een bedrijf waar
negen mensen werken. Voor henx is bal
lonvaren meer dan een spoxt of een hob
by: hij nxoet ervan leven. Ik vlieg ook nog
regelmatig, maar niet meer als professio
nal. Gelukkig bepaalt ballonvaren nog
een groot deel van mijn leven. Ik ben, als
bezoldigd secretaris van de PBN. in ze
kere zin ook professioneel".
Jan Haarhuis kwanx met ballonvaart in
aanraking toen in 1969 de eerste hete
luchtballon vanuit Engeland in Neder
land arriveerde. Toevallig was de eige
naar de vader van een klasgenoot van
mijn broer. Hoe dan ook: vanaf het mo
ment dat we voor het eerst die reusachti
ge ballon zagen, heeft de luchtballon ons
leven beheerst."
In 1973 vexwezenlijkteJanHaarhuiszijn
droom om als 13-jarige voor het eerst een
ballonvaart te maken. Als 22-jarige vvas
hij goed genoeg onx zelf als piloot van een
heteluchtballon op te stijgen. „Ik had
eerder mijn ballonbx-evet, dan mijn rijbe
wijs", lacht Haarhuis. „Ballonvaren
bepaalde ons leven. We deden alles om
zoveel mogelijk in de lucht te zijn. Bal
lonvaren heeft iets magisch. Je bent vrij.
Zeker als je op 3000 voet bent voel je je
los van de wereld. Je hoort dan alleen
maar het geruis van de brander; je leef t in
een eigen wereld."
De PBN zorgt ervoor dat ballonvaarders
de wereld onder hen. zeker bij de lan
ding, niet vergeten..Het is goed dat er nu
een aanspreekpunt is", zegt Haarhuis.
„PBN is er niet alleen voor paxiiculieren
die een vlucht willen boeken. Onze info
lijn (020-4707080) staat ook open voor
grondeigenaren. Als een ballonvaarder
schade heeft aangericht aan de gewassen
van een boer. dan is hij daarvoor verze
kerd. We stellen ons ten doel de vaarvei-
ligheid en de eventuele ovexiast te mini
maliseren. Dus, zelfs als de boer met het
verhaal komt dat zijn kippen van de leg
zijn omdat de beesten zijn geschrokken
van de luchtballon, dan kunnen ze zich
tót ons wenden. Ik denk dat, nu er een be
roepscode is, de boeren, kooikers en
natuurbeschenners de ballonvaarders
anders tegemoet zullen treden. De PBN-
piloten doen dat in ieder geval nu al wel."
Mike Belinfante
Het secretariaat van de PBN is gevestigd aan
de Kerkdwarslaan 4, 3731 EM De Bilt.
De eerste krakers van Ruigoord, 25 jaar geleden: van links naar rechts Hans Gritter, Wilnah Molenaar en Petra Grutz-
ner. fotografie Roland de Bruin
Wie xxooit eerder een kijkje nam in Ruig
oord, staat voor een vrijwel onmogelijke
klus. Met een beetje geluk is het dorpje
nog wel op een enkele wegenkaart ver
meld. Richtingwijzers zwijgen het dorp
dood. Wel overal grote borden 'Amster
dam bouwt aan haar haven'. Maar dan is
daar Ruigoord, verscholen onder de scha
duw van grote bomen. Een wonderlijk
dorp. Tussen keurige eengezinswoningen
en gladgeschoren gazonnetjes, staan op
merkelijke bouwsels. Sloopafval heeft
hier een tweede leven gekregen in uitstul
pende terrassen en hoog geplaatste ve
randa's. Hier en daar staat een houten
woonwagen. Bij het kerkje, nu het cultu-
rele centrum van het dorp, scharrelen
kippen rond.
Regelgeving
„Ruigoord is het beste bewijs dat iets kan
zonder regelgeving. Noimaal heb je voor
elk dakraam een vergunning nodig", zegt
Hans Gritter. Zijn atelier is een woeste,
houten aanbouw van nummer elf. Daar
achter staat het zelfgebouwde huis van
Wilnah Molenaar. „Nou", relativeert zij,
„op een gegeven moment riep de gemeen
te Haarlenxmerliede de ongex-emde bouw
een halt toe. Alles werd gefotografeerd.
Er mocht geen plank meer bij. Hoewel,
daar zijn ze altijd heel soepel in geweest."
Een kwart eeuw leefden de Ruigoorders
hun eigen leven. De oliecrisis begin jai*en
zeventig steekt een spaak in-het wiel van
de Amsterdamse expansiedxift. Op het
opgespoten, braakliggende land ontwik
kelt zich intussen een uniek natuurge
bied. Deskundigen vergelijken het met de
Oostvaai"dersplassen en de Bosplaat op
Een van de eerste huizen in Ruigoord.
Het kerkje met cultureel centrum van Ruigoord.
Terschelling. Als eind jaren tachtig het
economische tij keexi, konxt de Houtrak
polder weer in het vizier. Het gemeente
lijk Havenbedrijf van Amsterdam heeft
dringend behoefte aan nieuwe terreinen
voor de zich uitdijende industrie. In de
polder moet nu eindelijk de nieuwe haven
komen, op honderd meter afstand van
De heer Bakker woont in een echt huis bij
Ruigoord.
Ruigoord. De Afiïkahaven, 1990 meter
lang, 350 meter breed, 15,5 meter diep.
Daaronder een laag van 25 meter vervuild
baggex-slib. De 375 hectare bedrijfsterrein
moet goed zijn goed voor 7000 arbeids
plaatsen. Wonen in Ruigoord is dan niet
meer mogelijk, vanwege de geluids- en
milieuoverlast.
Ruigoord, dan nog gemeente Haarlem-
merliede, weet de dreigende aanleg van de
nieuwe haven met succes te vertragen. Tot
1 januari dit jaar Onder regie van de pro
vincie Noord-Holland komt dan het
grootste deel van de polder binnen de ge
meentegrenzen van Amsterdam. In april
geeft de Raad van State het groene licht.
Amsterdam mag vast gaan graven. Voor
lopig alleen een haven, zonder water. De
Ruigoorders laten zich niet afschrikken.
Had de Amsterdamse gemeenteraad zich
vorig jaar niet uitgesproken voor een refe
rendum over de nieuwe haven? Maar dat
pakt anders uit.
Vorige week besliste diezelfde raad an
ders. Er moet nu haast worden gemaakt
met de aanleg. Bovendien zijn er al zoveel
juridische procedures gevoerd. De spoed-
