Ik ben een fabrikant van dromen
Burgerlijke moraal aangeklaagd
PZC
kunst cultuur
22
Tom Manders Jr.
op weg naar
onsterfelijkheid
Cosi fan tutte
bij Reisopera
Omscholing
dansers
raakt
in het slop
Tsjaikovski's
Zwanenmeer
op het ijs
Gaaikema
schrijft
musical
Adam en Eva
vrijdag 23 mei 1997
Niks kraag omhoog en mijl op
zeven als het weer 'ns regent.
Tom Manders Jr. geniet juist van
slecht weer. Als de storm wolken
opjaagt, wacht hij met spanning
op de bliksem die het licht aan
maakt. Natuurlijk grijnst ie ook
naar de zon. Knipoogt ie naar de
maan. Maar anders. Wie zijn boek
Fascinatio, de wondencind dicht
slaat, zal voortaan ook wat langer
in de wind staan. En net iets langer
wachten met het opsteken van de
paraplu. Manders' meesterwerk
verhaalt van Difoe, een walrusje
op de Noordpool om bij weg te
smelten. Hoe hij zijn norse opa Ar-
ticus weet te ontdooien tot een ge
weldige grootvader is oogstrelend
opgetekend in dit familieboek.
Ontdekkingsreis
Cineast Tom Manders Jr. blijkt op-
nieuw een beeldend verteller.
Zonder te diep te hurken weet Do-
rus' zoon zich omringd door de
jeugd vanaf tien en door wie jong
van hart en geest durft te zijn. Met
de wonderlijke ontdekkingsreis
van het walrusje Difoe en de won
derwind Fascinatio blaast hij stof
van onze nieuwsgierigheid. Een
ontdekkingsreis die begint met
een ingevroren roos in het ijzige
museum van opa walrus Articus.
En die eindigt met de groot ge
groeide Fascinatio, eindelijk
krachtig genoeg om Gratea, de
mistroostige maanwind, te bevrij
den.
Een verbazingwekkend en won
derlijk boek, dat vooral. Juist op
andermans verwondering mikte
Tom Manders Jr. toen hij vijfen
twintig jaar geleden deze droom
voor het eerst fabriceerde, maar
nog niet uittikte.
Nu. een kwart eeuw en opgeteld
159 andere producties later, is zijn
droom volwassen genoeg om ver
liefd op te worden. „Mijn allereer
ste script heette 'Het leven van een
regendruppel'. Maar het moest in
de la blijven liggen totdat ook ik
zelf enig benul had van de alle
daagse wonderen om me heen. Nu
voel ik me sterk genoeg om de oor
sprong der dagelijkse dingen zoals
wind, regen, zon en maan op een
rijtje te zetten, zichtbaar en toe
gankelijk te maken. En nu zonder
opgestoken wijsvinger."
Buiten adem
Loop je terug in het levensscena
rio van Tom Manders Jr. raak je al
gauw buiten adem. Toen zijn va
der nog zong over twee verliefde
motten in een oude jas en tv-kij-
kend Nederland voorgoed verte
derde met die legendarische
'poesie-mauw-scène' draaide
zoonlief zeker honderd en tien uur
per week. En dat zes jaar lang in
pa's showbusiness. Zonder te mi
auwen. Na het overlijden van Do-
rus in 1972 kon Tom allang met
losse handen fietsen. Hij werd
productieleider bij Cinecentrum
in Hilversum, toentertijd de
grootste droomfabrikant binnen
de Benelux. Op de kinderserie
Barbapapa staan zijn vingeraf
drukken, net als op de speelfibn
Rufus.
Midden jaren zeventig bepaalde
Manders Jr. zijn eigen agenda. Van
oom Kees moest hij halsoverkop
de regie overnemen van De Peet
moeder omdat de crew al na een
week van de filmset liep.
Op zijn palmares prijken welge
teld 159 film-en videoproducties
zoals 'Dream beyond the Dream'
met in de hoofdrol Peter Faber en
'Speel de Clown', dat jaar de
hoogst gewaardeerde tv-homma-
ge aan zijn onvergetelijke vader.
Schaduw
Tom Manders Jr. krast met zijn na
gels over die 'altijd en eeuwige
koppeling' aan zijn beroemde va
der. In zijn thuishaven Saint Tro-
pez staat hij bekend als interna
tionaal cineast. Niet als de zoon
van Dorus, je weet wel die van die
twee motten... „Kom ik naar Ne
derland dan word ik meteen in
mijn vaders schaduw geduwd.
Niet dat ik me voor hem geneer. In
tegendeel. Maar ik ben thuis groot
gegroeid zonder schaduw. We res
pecteerden elkaar voor eikaars ta
lenten. Dat respect verdien ik ook
op mijn eigen naam en prestaties."
Een cri de coeur die zichtbaar op
lucht.
Terug naar juniors eigen uitge-
droomde dromen, waarvan die
over jongeren het meest opvallen.
Neem de twaalftalige vakantie-
praatwaaier, waarvan er inmid
dels 230.000 exemplaren zijn ver
kocht. „En waarmee ik als een der
eersten een blijvende bijdrage heb
geleverd om aids bespreekbaar te
maken. Want ik kreeg zowel het
ministerie van WVC, het verbond
van verzekeraars en de tv-omroe-
pen op een lijn om jongeren inter
nationaal te laten communice
ren," waaiert Tom nog even uit.
Ook zijn via Veronica uitgeser-
veerde tv-productie 'De Nieuwe
Generatie' past perfect in zijn mis
sie om jongeren uit te dagen min
der bang en meer creatief te zijn.
Vooral als het over jongeren en
hun toekomst gaat, maakt Tom
Manders Jr, zelf vader van twee
kinderen pirouettes op de vier
kante centimeter. Bijvoorbeeld:
„Zure regen is een probleem van
ons volwassenen en niet van kin
deren. Laat die maar eerst eens
een aquarium verzorgen." Hup
dan, nog een oneliner: „Ik bedenk
wat men vergeten is te maken." En
inderdaad, het leven van een re
gendruppel is door de rest van de
wereld over het hoofd gezien.
Banksaldo
Tom Manders Jr. moest er wel eerst
voor naar een open plek in Zuid-
Frankrijk om die druppel uit 1972
op te vangen. Na De Nieuwe Gene
ratie keek de cineast eens wat lan
ger in zijn agenda en naar zijn
banksaldo. En merkte dat de dro
mer te veel manager was gewor
den.
Heel beslist: „En dat wilde ik niet.
Ik ben een bedenker, een droomfa
brikant. Dan moet je niet de hele
dag bezig zijn met het Gak en
blauwe brieven of met problemen
van medewerkers die je niet kunt
oplossen."
Fascinatio, de wonderwind waait
twee kanten op: het grote voor
leesboek, bestaande uit 38 hoofd
stukken. en het prentenboek,
geschikt voor peuters van vier,
ontroerend mooi geïllustreerd
door Michel Achard. Van snelle
commerciële klappers wil Dorus'
zoon niks weten. „Ik wil uitdie
pen, niet uitmelken. Natuuriij k le
nen de figuren van 'Fascinatio'
zich voor merchandising. Maar
om poppetjes gaat het me niet. Ik
zoek geen uitweg naar de bank,
maar een doorgang naar jong en
oud, aan wie ik wat te vertellen
hebVan wie ik hoop dat ze dat dan
weer doorvertellen, In het gezin,
op scholen. En straks ook via tele
visie.
Woonwijk
Natuurlijk is hij onbeschrijflijk
trots op het besluit van Capelle
aan den IJssel om een woonwijk
aan zijn droomfiguren op te han
gen.
Grijnst: „Inderdaad, dan ben je
onsterfelijk. Maar nog belangrij
ker vind ik als de wijk ook in de
geest van Fascinatio - dus vooral
leefbaar - wordt gebouwd."
Tom Manders Jr. is met weinig te
vreden. Als door zijn boek straks
ook maar één Nederlander wat
langer in de regen staat, voelt hij
zich als een zonnetje zo blij.
Hans Toonen
Tom Manders jr.: „Ik bedenk wat men
vergeten is te maken." Rechts: Walrus
Articus met zijn kleinzoon Difoe.
Eindelijk staat de ladder tegen de
goede muur, verzucht hij zelf.
Gulle grijns. Tom Manders Jr., 48 en
nog altijd verbaasd, heeft de wind
weer mee. Een wind die de cineast
zelf heeft aangewakkerd met zijn
fascinerende familieboek
Fascinatio, de xoonderwind. De
eerste druk is al uitverkocht. Aan de
tweede wordt druk gewerkt. En in
Capelle aan den IJssel verrijst straks
een woonwijk waar de uitgetekende
figuren eenieder wegwijs maken.
In de wereld van de barokmuziek
is zijn naam een begrip. Met
collega's als Paul Esswood en James
Bowman baarde countertenor René
Jacobs (51) in de jaren zeventig en
tachtig opzien met zijn voor een
man ongebruikelijk hoge tonen.
Ook als dirigent timmert hij
inmiddels aan de weg. De komende
week, in Groningen en Enschede,
leidt hij bij de Nationale Reisopera
zijn eerste grote Mozart-opera: Cosi
fan tutte. Het is een bijtende
aanklacht tegen de burgerlijke
moraal. „Ik zie dit stuk als een reis
door de diepste roerselen van de
menselijke ziel."
Zijn stem klinkt enigszins ver
moeid. René Jacobs zit op zijn
kamer in hotel Adlerpost in
Schwetzingen, een sfeervol
plaatsje nabij Heidelberg, en her
stelt van de inspanningen van een
zware dag. De befaamde counter
tenor dirigeert tegenwoordig meer
dan hij zingt. De avond eivoor had
hij een première. Twee weken voor
de Nederlandse tournee was Cosi
fan tutte, een coproduktie tussen
de Reisopera en de jaarlijkse
Schwetzinger Festspiele, er in het
plaatselijke rococo-theater te
zien. „Een fantastische plek. Je
hebt hier de achttiende eeuw als
het ware om je heen. Mozart is hier
helemaal op zijn plaats. Dat de
akoestiek er droog is en slecht,
neem je dan maar op de koop toe.
Dat zal straks in Nederland onge
twijfeld beter zijn,"
Voor Jacobs is het zijn eerste grote
Mozart-opera. Een paar jaar gele
den dirigeerde hij weliswaar La
Finta Semplice, maar een echte
serieuze uitdaging wil hij dit
jeugdwerk van Mozart niet noe
men. „De Cosi is toch van een an
dere orde. Daar zit je opeens in de
kem van Mozarts muzikale oeu
vre. Het is ook mijn eigen wens ge
weest dit stuk te doen. Er kwam
hier in Schwetzingen een nieuwe
intendant, die informeerde wat
mijn wensen waren. Ik heb onmid
dellijk gezegd: Cosi fan tutte,
maar me wel gerealiseerd dat er
een coproducent nodig was om het
betaalbaar te houden. Die partner
is uiteindelijk de Nationale Reis
opera geworden."
Internationaal
De bezetting van het stuk is een
wonderlijk staaltje van interna
tionale samenwerking. Een Duits
barokorkest (Concerto Köln), een
Nederlands operakoor (van de
Nationale Reisopera) en Roe
meense, Ierse, Nederlandse en
Italiaanse solisten. En dat alles
gedirigeerd door een Belgische
barokspecialist, die druk bezig is
zijn grenzen te verleggen.
René Jacobs: „Als je, zoals ik, heel
veel muziek uit een bepaalde pe
riode hebt gedaan, ontstaat er bij
na als vanzelf de neiging om naar
een latere tijd door te schuiven.
Dat zie je ook bij veel collega's uit
de oude muziek. Alleen zeg ik erbij
dat bij de meesten die ontwikke
ling wat te snel gaat. Ze vergeten
ook hun wortels in de barokmu
ziek. Bij mij zal dat geleidelijker
gaan, zonder dat ik de barok opzij
schuif. Ik ben de barok niet moe.
Integendeel, er zijn nog zoveel
schatten te ontdekken."
Jacobs heeft een lange carrière in
de muziek. Als zanger maakte hij
furore in grensverleggende barok-
uitvoeringen van Ton Koopman,
Philip Herreweghe, de gebroeders
Kuyken en, vooral, Gustav Leon-
hard. „Zij hebben de barok uit het
stof gehaald. Ze vormden een
soort School der Lage Landen, die
de uitvoeringspraktijk ingrijpend
heeft veranderd. Toch zijn er be
paalde dingen die ik anders doe:
het standaard-accent op de eerste
tel bijvoorbeeld, of het taboe op
vibrato. Wat je ze kunt verwijten,
is dat ze te weinig vocaal dachten.
In hun concerten wordt er te wei
nig legato gespeeld, de noten wor
den te weinig gebonden, terwijl
voor mij als zanger juist dat bin
den het wezen is van de muziek."
Affiniteit
Ondanks zijn reputatie als barok
specialist is Jacobs opmerkelijk
breed geïnteresseerd. Na Mozart
staat ook Rossini op zijn lijst en
mogelijks zelfs Verdi. „De hele
Italiaanse traditie heeft mijn be
langstelling, tot ver in de negen
tiende-eeuw. Mijn smaak is niet
afhankelijk van de tijdsperiode
waarin een stuk is geschreven,
maar van het feit of ik er affiniteit
mee heb. En wat dat laatste be
treft: ik kijk natuurlijk vooral als
zanger naar het opera-repertoire.
Italiaanse opera's zijn praktisch
altijd met respect voor de zanger
geschreven, in tegenstelling tot
bijvoorbeeld Wagner. Die zal ik
dan ook nooit doen. Opera's van
Wagner zijn semi-symfonische
werken waarin je als zanger ver
zuipt in een orgie van orkestraal
geweld."
Cosi fan tutte rekent hij tot de top
van het opera-repertoire. Niet al
leen omdat de muziek van een zel
den vextoond niveau is, maar ook
vanwege het libretto (van Da Pon-
te), dat ten onrechte door velen is
versmaad. „Het probleem is dat
Mozart en Da Ponte zich vergre
pen aan de burgerlijke moraal op
een moment dat die moraal net be
zig was te ontstaan. Cosi fan tutte
is door tijdgenoten als immoreel
ervaren en dat geldt voor de hele
negentiende-eeuw. Beethoven bij
voorbeeld vond het libretto een
aanslag op de goede zeden, maar
had tenminste nog een goed woord
over voorde muziek. Wagner vond
beiden zo'n beetje het einde van
alle beschaving. Iets van die min
achting is tot in onze tijd blijven
hangen."
Cosi fan tutte gaat over liefde en
ontrouw, verkleedpartijen en hei
melijke bespiedenj. De di'ie lief
desparen die er de hoofdrol in spe
len, worden beproefd maar blijven
uiteindelijk bij elkaar; al kan ach
ter de oprechtheid van die relaties
de nodige vraagtekens worden ge
plaatst. „In feite is het stuk een
reis langs de diepste roerselen van
de menselijke ziel. Het is, voor het
eerst eigenlijk in de geschiedenis,
een psychologisch stuk waarin
menselijke gevoelens de hoofdrol
spelen. Als kijker en luisteraar
weet je geen moment waar je aan
toe bent. Het ligt allemaal op de
grens van komedie en drama. Wel
ke gevoelens zijn echt, welke ge
speeld? De hoofdfigux-en lijken
aan het eind onveranderd, maar is
dat ook zo? Achter de schone
schijn gaapt voortdui'end de af
grond. Da Ponte heeft dat schitte
rend verwoord."
Fascinerend
Over zijn toekomstplannen is Re
né Jacobs vaag. „Ik denk niet ver
der dan vanavond. Dan is er, hier
in Schwetzingen, weer een uitvoe
ring." Wel spreekt hij de hoop uit
dat zijn Mozai*t-debuut bij de
Reisopera een vervolg zal krijgen.
'Ik vind dirigeren een fascineren
de bezigheid. Ik ben het, sinds ik er
twaalf jaar geleden mee begonnen
ben, ook steeds meer gaan doen. Je
rolt van het een in het ander. Zin
gen doe ik uitsluitend nog in reci
tal-vorm. Dat heeft het voordeel
dat je je stem behoedt voor ver
moeidheid. Zo kun je nog heel lang
mee en ben je steeds vocaal in top-
vorm als je op het podium staat. Ik
hoop in dit vak nog heel erg oud te
worden."
Herman Haverkate
'Cosi fan tutte' van de Nationale Reis
opera gaat ivoensdagavond 28 mei in
Groningen in première. Andere voor
stellingen onder meer: Rotterdam (30
en 31 mei), Eindhoven (3 juni). Den
Haag (7 en 8 juni), AmsteMam (9 en 10
juni), Utrecht (12 juni).
Dirigent en barokspecialist René Jacobs: „Mozart dringt door tot de
diepste roerselen van de menselijke ziel." foto Vincent Pancol
De inspanningen die professio
nele dansers leveren, zijn te
vergelijken met die van Romario,
Van Basten en De Broertjes, maar
hun inkomen staat op het niveau
van wisselspelers van De Graaf
schap. Als ze de beschutte wereld
van de dans verlaten, kunnen ze
bovendien niet altijd meer reke
nen op steun van de Stichting Om-
scholings Regeling Dansers (SOD)
omdat het SOD-fonds sinds vorig
jaar met een financieel tekort
kampt. Voorzitter Andrée van Es
gaat daarom de boer op om meer
geld binnen te halen.
De regeling kreeg op 1 september
1986 een eenmalige stai-tsubsidie
van een miljoen gulden van de
toenmalige cultuurminister
Brinkman. Het fonds beschikt
verder over een jaarlijkse bijdrage
van het ministei*ie van OCW en
pi-emiebetalingen door werkge
vers en werknemers van in totaal
2,5 procent van het bruto-inko-
men.
De SOD registreerde de afgelopen
tien jaar zevenhonderd premie-
betalende dansers en hielp in die
periode 93 dansers die moesten
stoppen door blessures of 'gewo
ne' uittreding omdat ze te oud wa
ren geworden. De voorziening
bestaat uit twee onderdelen: aan
vulling van het verminderde inko
men na de dansloopbaan of gedu
rende vier jaar financiering van
omscholing tot een maximum van
5000 gulden per jaar. De keuze van
de uitgeti'eden dansers varieerde
van manager culturele instellin
gen tot een acteursopleiding en
bijna iedereen kwam opnieuw aan
de bak.
Van Es heeft kritiek op GAK-kan-
toren die ook voor ex-dansers de
nieuwe scherpe regels voor een
uitkering hanteren. Dat betekent
dat ze niet langer dan een jaar
recht hebben op een uitkering en
daarna net als andere werklozen
beschikbaar moeten zijn voor de
arbeidsmarkt. Na zo'n mager be
taalde en fysiek zware carrière
vindt ze dat niet rechtvaardig:
„Wij gaan daarom door met het
taaie gevecht met de instanties".
Om extra geld binnen te halen,
denkt cle SOD aan een combinatie
van premieverhoging, sponsorgel
den en een extra bijdrage van het
ministerie van OCW. Volgens
staatssecretaris Nuis van OCW is
daar weinig kans op.
GPD
Carré heeft al veel vormen van
theater te zien gegeven, maar
ijsballet is zelfs voor het vroegere
circustheater aan de Amstel nog
iets nieuws. Op het podium van
het koninklijk theater ligt deze
week een ijsvloer waarop het
Staats IJsballet van Sint Peters
burg zeven voorstellingen geeft.
Het is de eerste keer dat het gezel
schap in Nederland is te zien.
Na drie voorstellingen Het zwa
nenmeer begint vandaag (vrijdag)
de korte serie van De schone
slaapster. Beide balletten worden
gedanst op de muziek van Tsjai-
kovski. De choreografie van beide
producties is in handen van Kon-
stantin Rassadin, voormalig ster
solist van het Kirov Ballet.
Hoewel de ruim honderd dansers
vaak een grote carrière als schaat
ser in de spoil achter de rug heb
ben, vormt het klassieke ballet de
kern van de choreografieën. GPD
Seth Gaaikema werkt aan een
nieuwe musical gebaseerd op
het bijbelse verhaal over Adam en
Eva. De musical-afdeling van het
Koninklijk Ballet van Vlaanderen
neemt de voorstelling mogelijk al
in het seizoen 1998/1999 in pro
ductie. De musical heeft voorlopig
'De slang van Rio' als werktitel.
Klaas van Dijk componeert de
muziek.
Gaaikema verplaatst het vei'haal
van Adam en Eva naar het Rio de
Janeiro van vandaag de dag. „Het
speelt zich af tijdens het jaarlijkse
carnaval in die stad", legt Linda
Lepomme, airistiek dii-ecteur van
het Vlaamse musical-gezelschap,
uit. „Alles draait om een jonge
danseres die in het di-ugs-milieu
terecht komt. Het moet een vrolij
ke voorstelling worden na al die
zware musical-producties van de
afgelopen jaren."
'De slang van Rio' wordt de vijfde
eigen musical van Seth Gaaikema
Eerder was hij verantwoordelijk
voor 'Swingpop' (1978) en 'Pu
bliek' (1986). Volgende maand
gaat zijn 'Catherine' in première
in de stadsschouwburg van Aken.
De pi-oductie 'De Drie Musketiers
ligt al vier jaar ongebruikt op de
plank. Het Koninklijk Ballet van
Vlaanderen heeft belangstelling
voor die musical, maar de rechten
liggen vooralsnog bij Joop van den
Ende. GPD
