Skeletten
dragen leer
van Sartre
Giacometti verbeeldt
het existentialisme
19
23
Verhalen voor
kinderen en andere
grote mensen.
Anne Michaels laat
uit de oorlog iets
moois groeien.
Sereen verhaal uit
IJsland.
Liar Liar: Film voor de kleine man.
Shine tussen genie en gekte.
Cannes ziet Karakter wel zitten.
Naakt in het Rijksmuseum.
Amsterdamse School met baksteen.
Surrealistische tafel, 1933.
Alberto Giacometti (1901-'66) wordt wel de beeldhouwer van het
existentialisme genoemd. Met name de bonenstaakachtige
beelden die hij vooral na de oorlog heeft gemaakt kunnen worden
gezien als illustraties bij deze vreugdeloze filosofie. Daar wordt hij
mee tekort gedaan. Het existentialisme ligt al lang op de
rommelzolder van de geschiedenis, maar het werk van Giacometti
blijft fascineren, zoals opnieuw blijkt op de grote
overzichtstentoonstelling in München.
TT et existentialisme is de laatste opris-
XJ-ping van het Franse denken geweest,
die ook buiten Parijs is waargenomen. Op
ar de keper beschouwd was het niet eens een
Franse filosofie; de grondlegger van deze
td in de jarén vijftig zeer in zwang zijnde
denkrichting was de Duitse nazi-sympa-
thisant Martin Heidegger. Zijn magnum
M opus 'Sein und Zeit' is voor normale ster
velingen onleesbaar, maar dat heeft zijn
D succes niet in de weg gestaan. Sterker
65 nog, onbegrijpelijkheid geldt vaak als het
H bewijs van diepzinnigheid en hoe groter
1de onbegrijpelijkheid des te groter het
succes. Heideggers onnavolgbare gegoo
chel met 'niet-zijnde zijndes' imponeerde
behalve Duitse daarom ook Franse intel
lectuelen, die vaak gevoelig zijn voor gro
te woorden met weinig betekenis.
Het Franse existentialisme bestaat voor
namelijk uit het werk van twee schrijvers,
•Jean Paul Sartre en Albert Camus. Hun
romans en essays getuigen van een som
bere levensbeschouwing: God is dood of
heeft nooit bestaan, het leven is zinloos en
de Mens doolt rond in een wereld, waarin
alleen de Dood zeker is. In die boeken,
vooral die van Sartre, wordt veel heen en
weer gepraat en weinig gelachen.
Slobberwijn
Zware tabak dus, en dat het existentialis
me toch in de mode is kunnen komen, is in
de eerste plaats te danken aan het feit, dat
zijn boodschap in de kern zeer eenvoudig
wasHet was in feite de eerste 'democrati
sche' filosofie, binnen het bereik van ie
dereen. Je hoefde het werk van Sartre of
Camus niet eens te lezen om een 'existen
tialist' te zijn. Je trok een zwarte coltrui
aan, luisterde naar de 'chansons' van Ju
liette Greco, 'de muze van het existentia
lisme', dronk goedkope slobberwijn en je
hoorde er, in elk geval voor je gevoel, ook
bij.
Of de Zwitserse beeldhouwer/schilder/
tekenaar (in die volgorde) Alberto Giaco
metti zich zelf als een existentialist be
schouwde, is mij niet bekend. Zijn werk,
met name de beelden die hij na de oorlog
heeft gemaakt, wordt ook dertig jaar na
zijn dood nog steeds in verband gebracht
met het existentialisme. Daar valt wel
wat voor te zeggen. Zijn lang gerekte, uit
gemergelde figuren, die ongenaakbaar el
ke toenadering lijken af te wijzen, zouden
inderdaad de in brons gegoten illustratie
kunnen zijn bij de theorieën van Sartre of
Camus.
Wat ook voor deze interpretatie pleit, is
dat Giacometti bevriend was met Sartre
en andere 'existentieel geïnspireerde'
schrijvers. Sartre schreef een invloedrijke
monografie over zijn werk en de beeld
houwer ontwierp het decor voor het to
neelstuk 'Wachten op Godot' van de Ierse
schrijver Samuel Beckett, die met de taal
net zo karig om ging als Giacometti met
zijn materiaal.
Wat tegen deze visie spreekt is de ontwik
keling en persoonlijkheid van Giacometti
zelf. Giacometti, die in 1901 in Borgono-
Drie koppen, 1962.
ruim 30 jaar na zijn dood, ongrijpbaar ge
worden. Zo herkenbaar als zijn beelden
zijn, zo schimmig is hun schepper voor de
museumbezoeker. In München wordt als
onderdeel van de tentoonstelling een ou
de zwart-wit film over hem vertoond.
Giacometti was een kettingroker, liep na
een ongeluk moeilijk, trouwde in 1949
met de ruim 20 jaar jongere Annette Arm,
onderging in de jaren zestig een operatie
wegens maagkanker en overleed in janu
ari 1966 aan een hartkwaal. Over succes
en erkenning had hij zeker na de oorlog
niet te klagen, zoals bleek uit het eerbe
toon tijdens zijn begrafenis. Wie hij was
lijkt daarmee opgesomd, hoe hij was blijft
voor de toeschouwer verborgen. Daar zal
hij waarschijnlijk niet ongelukkig mee
zijn geweest. Elke grote kunstenaar ver
dwijnt tenslotte in de schaduw van zijn
werk. En Alberto Giacometti was een
groot kunstenaar.
Peter van Nuijsenburg
Expositie: Alberto Giacometti. Tot 29 juni in de
Hypo-Kunsthalle in München. De catalogus
kost 42 mark.
Ton van Reen blikt
terug op de Peel.
Brautigam maakt Mozart slank.
The Gathering op Pinkpop.
Symforock van Marillion.
Hollands
Maandblad stroopt
de mouwen op.
Kat, 1951.
vo, het Italiaans sprekende deel van Zwit
serland, werd geboren als zoon van de
post-impressionistische schilder Giovan
ni Giacometti, was een Einzelganger. Na
tuurlijk was hij beïnvloed door het werk
van grote voorgangers, de Franse beeld
houwer Rodin bijvoorbeeld, en net als zo
veel kunstenaars was hij zeer onder de in
druk van Afrikaanse, Polynesische en de
klassieke Egyptische kunst, maar hij was
te eigenzinnig om zich voor langere tijd
bij een bepaalde stroming te laten inde
len.
In de vroege jaren dertig behoorde hij tot
de surrealisten, in München zijn een paar
werken uit die periode te zien, maar hij
weigerde zich te onderwerpen aan de dic
tatuur van het surrealistische op
perhoofd, de schrijver
André Breton. Breton
had kritiek op het
feit dat Giacometti
ook wel eens ge
bruiksvoorwer
pen ontwierp
en zich dus
'aan de com
mercie ver
kocht'. Dat
slikte Giaco
metti niet.
Het was niet
alleen arro
gante onzin,
maar ook een
belediging van
zijn broer Diego,
een industrieel ont
werper, met wie hij
40 jaar, van 1927 tot
zijn dood, zijn atelier -
een onverwarmde spe
lonk zonder stromend
water in een Parijse volks
wijk - deelde. Diego was
trouwens met zijn moeder
en later zijn vrouw Annet
te een van zijn belangrijk
ste modellen.
Eigen weg
Giacometti ging zijn ei
gen weg. Hij wilde zo
'dicht bij de werkelijk-
heid komen als maar Beeld raoed
mogelijk was Dat be
tekent niet dat hij een realist of naturalist
was. Hij wilde afbeelden, wat hij zag. Een
kopie maken van de waarneming, zoals
hij het zelf eens heeft uitgedrukt. Dat was
moeilijk, zo niet ondoenlijk.
'Het is alsof de werkelijkheid zich steeds
achter gordijnen verbergt. Je rukt ze open
en dan verschijnen er weer nieuwe. Dat
gaat zo maar door. En toch heb ik de in
druk of illusie dat ik elke dag vooruitgang
boek. Dat houdt me bezig, alsof je daad
werkelijk zo ver zou kunnen komen, dat je
tot de kern van het leven doordringt. En je
gaat verder, in de wetenschap dat, hoe
dichter je iets op de huid zit, hoe verder
het zich van je verwijdert. De afstand tus
sen mij en het model zal steeds groter wor
den. Het is een zoeken zonder einde', zei
hij in 1962 in een interview.
Het is meestal moeilijk een verband te
ontdekken tussen wat een kunstenaar
zegt en wat hij uiteindelijk maakt. Aan
wat hij te berde brengt is soms geen touw
vast te knopen. Dat heeft natuurlijk voor
al met de taal te maken, die niet het geëi
gende medium blijkt om uit te drukken
wat hij wil zeggen. Maar bij Giacometti
krijg je toch een idee van waar
hij op uit is. Hij is voortdu
rend op zoek naar de
essentie van een
vorm of een figuur.
Bij de mensen die
hij portretteert
zoekt hij die
essentie in
hun
slag. De blik
wordt het
epicentrum
van het por
tret, of het
nu een beeld,
schilderij of
tekening is.
Dat zijn 'visie
op de mens' niet
rooskleurig
schijnt te zijn ge
weest, lijkt een
voor de hand lig
gende conclusie,
als je naar zijn latere
sculpturen kijkt. De fi
guren zijn gereduceerd
tot skeletten, in
groepsbeelden staan
ze geïsoleerd van el
kaar of bewegen ze
zich van elkaar af.
Contact lijkt uitge
sloten, communica
tie onmogelijk. Die
indruk wordt ver
sterkt door het vol
ledig ontbreken van erotiek. De portret
ten van zijn vrouw of een ander favoriet
model Caroline (een prostituée die eigen
lijk Yvonne heet) zijn gespeend van elke
zinnelijkheid. Dat maakte kennelijk geen
deel uit van hun persoonlijkheid of, ande
re mogelijkheid, hun portrettist had er
geen oog voor.
Diens eigen persoonlijkheid is inmiddels,
1927.
