Tragisch onvermogen
om te communiceren
Fijne dag staat niet garant voor een fijne avond
Worsteling met
Ernest Hemingway
Van Diem
en Karakter
kunst cultuur vrijdag 18 april 1997 23
Pfeiffer en
Clooney
kampen met
stroef scenario
De debuutfilm van Mike
van Diem had eigenlijk
Across The Street moeten
heten. En hij moest in
Hollywood zijn gedraaid met
Barry Levinson als producent.
In 1991 werd Van Diems
examenfilm Alaska bekroond
met de Student Academy
Award. De weg leek geplaveid
voor een Amerikaanse
carrière, maar alle toen geuite
loftuitingen en beloftes bleken
warme lucht. Enkel Barry
Levinson leek serieus, maar na
twee jaar geploeter met een
script zag Van Diem ook dat
project in rook opgaan. Met
zijn verfilming van
Bordewijks roman Karakter
neemt hij thans imponerend
revanche.
Mike van Diem werd in 1959
geboren in Sittard, waar zijn
familie woonachtig is in De Kolle-
berg, de villawijk waar tien jaar
geleden werd gefilmd voor Flod
der. Toevallig was het ook Flod
der-producent Laurens Geels die
als eerste de kwaliteiten van Van
Diems academie-film had onder
kend, hem emplooi bood en steun
de tijdens de teleurstellend verlo
pen Amerikaanse expeditie. Het is
ook in samenwerking met Geels
dat de film Karakter tot stand is
gebracht als een productie van
heel bijzondere allure.
Dat Mike van Diem regisseur wil
de worden, wist hij eigenlijk al
sinds hij op 17-jarige leeftijd kort
achter elkaar kennis nam van de
films American Grafitti, Les Val-
seuses., Pat Garret Billy the Kid
en Amarcord. „Vanaf dat moment
was ik verkocht en wilde ik naar
de Amsterdamse Filmacademie.
Maar ik was te schijterig om door
te zetten."
Provinciaal
Op zijn weg naar het noorden,
bleef Mike hangen in Utrecht, een
stad waarvan hij meende dat hij er
als Limburgse provinciaal de
schaal nog net aan kon. Hij ging er
Nederlands studeren: „Dat is een
hele lange blauwe maandag ge
worden! Ik bracht er niets meer
van terecht vanaf het moment dat
ik ontdekte dat bioscooppersoneel
heel veel films kan zien zonder te
betalen."
Hij ging kaartjes en repen verko
pen, werd vrijwilliger bij het Fes
tival, zag alle films die hij wilde en
genoot met volle teugen. Tot een
goed menende vriendin hem door
duwde naar het oorspronkelijke
reisdoel: Amsterdam en die Film
academie, waar hij aanvankelijk
werd afgewezen. Bij de tweede po
ging overlegde hij een zelf ontwor
pen script en was welkom. Als re
sultaat van die opleiding kwam
Alaska uit de bus, waarmee eerst
een Gouden Kalf werd gewonnen
in Utrecht en vervolgens die Stu
denten-Oscar waarvan Mike nog
steeds niet zeker weet of die nou
een zegen geweest is of een vloek.
Het is hem in elk geval komen te
staan op een fikse Amerikaanse
desillusie en drie vergooide jaren
van zijn leven.
,Ik zat weg te kwijnen op mijn zol
derkamertje. Vier jaar na mijn tri
omf met Alaska had ik nog steeds
geen betaalde job als regisseur ge
had. Dus toen IDTV voor de twee
de keer bij mij aanklopte om een
aflevering te regisseren van Plei
dooi, heb ik 'ja' gezegd. Aanvan
kelijk met enorme tegenzin. Die
la Abel. Een andere optie is go-
tisch-Dickensiaans. Een derde
mogelijkheid is een Kafka-achti-
ge stilering in de trant van het
Duitse expressionisme.
Mike van Diem; „Dick Schille-
mans, die in de beginfase als artdi
rector bij Karakter betrokken was
maar naar Amerika vertrok, zei
dat het script eclectisch was.
Waarmee hij bedoelde dat er veel
verschillende stijlen in zaten. Als
ik uit jouw categorieën moet kie
zen, zou ik zeggen dat het gotisch-
Dickensachtige er absoluut in zit.
Jan Decleir en ik hadden vooids
besloten dat we er een 'western'
van zouden maken. De scène dat
de volksmeute Dreverhaven uit
zijn burcht komt halen, dat is toch
echt de 'lynching mob' tegenover
de sheriff."
Surrealistisch
„En verder klopt het wel wat je
zegt over de stijl van de roman Ka
rakter, maar in de novelle Drever
haven en Katadreuffe waar het
script tevens op is gebaseerd, zie je
bijna sprookjesachtige, surrealis
tische elementen die ook in de film
terecht zijn gekomen. Als ik hem
in zwart-wit had moeten draaien,
zoals Soderbergh met Kafka heeft
gedaan, dan was dat expressionis
tische element ongetwijfeld ster
ker geworden. Ik wilde Karakter
wel graag donker hebben."
„Wat ik later steeds meer heb ge
merkt is dat er in dit boek iets zat,
wat ook is terug te vinden in zowel
Alaska als in dat niet gerealiseer
de script van Across The Street. De
mensen voeren een enorme strijd
en gaan tragisch ten onder vanwe
ge onvermogen om te communice
ren. Dat moet onbewust een drijf
veer zijn geweest om Karakter te
willen verfilmen. Dat is blijkbaar
iets wat bij mij eenzenuw heeft ge
raakt."
Pieter van Lierop
De biografische film is misschien een
specialisme te noemen van Richard
Attenborough. De filmregisseur die
faam verwierf en een Oscar won met
Gandhi, maakte daarna onder andere
Cry Freedom (over de zwarte leider
Steve Biko), Chaplin en Shadowlands
(over schrijver C.S. Lewis). Zijn
nieuwste film heet In Love And War
waarin Ernest Hemingway de
hoofdpersoon is van het verhaal. In
tegenstelling tot de eerder genoemde
films gaat het niet over de daden van een
beroemdheid, omdat de hele film
handelt over de jonge Ernest, toen die
als ambulancechauffeur dienst deed in
het Amerikaanse leger tijdens de Eerste
Wereldoorlog.
met jonge onstuimigheid haar te
veroveren. Zij beschouwt het leef
tijdsverschil als een groot be
zwaar.
Hindernis
Hemingway's belevenissen in Ita
lië zijn altijd beschouwd als inspi
ratie voor zijn A Farewell To
Arms, zodat deze film toch nog een
beetje gaat over de literaire pres
taties van de man. Maar het is ei
genlijk de ontkenning van die in
spiratie, of het waar gebeurde
verhaal dat filmmakers tegen
woordig graag pretenderen te ver
tellen, waar de film werkelijk over
gaat. En dan krijgt de onmogelijke
romance van regisseur Atten
borough de meeste aandacht. En
wel in een vorm waarin het voor
namelijk moet komen van de
aantrekkingskracht die de twee
filmsterren hebben op het filmpu
bliek. Daarin schuilt bij mij een
van de grootste hindemissen om
van deze film te kunnen genieten,
omdat ik weinig tot niets zie in de
twee hoofdrolspelers. Ik be
schouw Sandra Bullock die Agnes
speelt, als een zeer capabele actri
ce, maar ik heb moeite om haar
enorme succes van de afgelopen
jaren te verklaren. Chris O'Don-
nell is een van de acteurs die me
teen bij verschijning op het witte
doek mij irriteert. Ook nu zat ik in
de zaal bijna te juichen toen hij ge
raakt werd door een Duitse kogel.
Er zijn natuurlijk mensen die geen
last hebben van deze vooroordelen
en voor wie deze film beter zou
kunnen werken. Maar ook voor
hen geldt dat Attenborough onze
hedendaagse gedachten over de
verhouding tussen man en vrouw
heeft geplaatst op de gebeurtenis
sen van toen. Dat is een versimpe
ling die de zeggingskracht van de
film niet ten goede komt. Dat zou
een van mijn andere vooroordelen
kunnen zijn, omdat mijn waarde
ring van deze In Love And War
aardig overeenkomt met de eerder
genoemde films van Attenborou
gh. En die waardering is niet zo
hoog als die van het filmgaand pu
bliek en allerlei onderscheidingen
uitdelende organisaties.
Piet van de Merwe
In Love and War is te zien in Cinema
Middelburg en De Koning Hulst.
Net als de onlangs uitgebrachte
Surviving Picasso, wordt hier
een kunstenaar bekeken door
vrouwenogen. Dit keer is de ver
teller van het verhaal de Ameri
kaanse Rode Kruis verpleegster
Agnes von Kurowsky. Zagen we in
die film dat Picasso bij Guernica
geïnspireerd werd door twee over
hem vechtende vrouwen, zo bont
wordt het in In Love And War
nooit. Alles wat Hemingway
schrijft of eigenlijk dicteert aan
Agnes is een onafgemaakte brief
aan de ouders van een gestorven
kameraad. Dat is meteen het rare
van de film, het gaat altijd over
Ernest Hemingway, maar hij is
nooit de beroemde schrijver. Hij is
nog een jochie die zijn eerste grote
veiiiefdheid beleeft, iets wat elke
andere soldaat ook had kunnen
overkomen.
De 26-jarige Agnes krijgt op haar
ziekenzaal de 18-jarige Ernie He
mingway, die ernstig gewond is
aan zijn been te verplegen. Honge
rig naar gevechtshandelingen
ging hij naar het front om de Itali
aanse troepen moed in te spreken,
waar hij prompt een Duitse gra
naat op zijn loopgraaf kreeg, die
de nodige slachtoffers eiste. Met
een van die slachtoffers op zijn rug
zocht hij hulp om door een Duitse
kogel in zijn knie geraakt te wor
den. Agnes constateert koudvuur
en amputatie dreigt. Gelukkig kan
dat door de verstandige en liefde
volle verpleging van Agnes afge
wend worden. Eenmaal op zijn
krukken steunend, raakt Ernie
danig onder de indruk van de
charmes van Agnes en probeert
serie is onder lof bedolven, maar ik
was er niet. kapot van. Ik vond dat
het er mooi uitzag en dat er goede
acteurs in rondliepen die mooie
teksten hadden,
maar dat allemaal
binnen een volstrekt
onduidelijke samen
hang. Ik vroeg me af
waarom zo'n ver
haaltje niet helder
van A naar B verteld
mocht worden. Het
stoorde me dat de
vertellende regie van
een gemiddelde afle
vering van Medisch
Centrum West des
tijds beter was dan
die van Pleidooi.
Maar het werk zelf
begon ik steeds leu
ker te vinden. En ik
heb er minstens zo
hard mijn best op ge
daan als op Karak-
ter."
Acht afleveringen
van Pleidooi had hij
geregisseerd, toen
Mike weer eens ging
eten met Geels. „Die
had mij ooit Karak
ter laten lezen als
onderdeel van een
hele stapel scripts §J
die hij nog ooit wilde
produceren. Ik ken
de het boek niet,
want toen ik Neder
lands studeerde, heb
ik alleen maar films
gezien. Ik had het
met argwanende fil
mersogen gelezen en
wat mij toen aan
sprak was voornamelijk het thril
lerelement. En ik vond de romance
tussen de jonge kantoorbediende
Katadreuffe en directiesecreta
resse Lorna te George interessan
ter dan het grote conflict tussen
vader en zoon. Verder viel het mij
op dat het boek een zwakke plot
had, een heel matig begin en een
onbevredigend einde dat voor een
film totaal ongeschikt was."
Mike van Diem: „We zagen het simpel en dachten met een
goed script die film snel te kunnen maken."
foto Jaap de Boer
„Ik had aanvankelijk helemaal
niet de behoefte om tegen Laurens
te zeggen wat ik zes jaar later wel
heb gezegd: 'Hoe zit het met die
fihn KarakterWaarom laat je mij
dat niet doen? Want dan wordt het
tenminste een film met kloten!'
Dat was bluf. Maar Laurens rea
geerde met volop interesse, vooral
omdat ik erbij zei dat het helemaal
niet zo saai hoefde te worden als al
die boekverfilmin-
gen die er al in Ne
derland waren ge
maakt."
„In een wat branie
achtig gesprek had
den we na een half
uur het vuur goed in
de ogen. Toen heb
ben we gezegd We
stoppen met dit ge
sprek. En als we het
over een week nog
steeds een goed idee
vinden, dan zetten
we het door.' We
hadden toen nog
niet het vermoeden
dat het een voor Ne
derlandse begrip
pen 'grote' film zou
worden. We zagen
het simpel en dach
ten met een goed
script die film snel te
kunnen maken.
Want geen van bei
den hadden we na
dat Hollywood-de
bacle zin in wéér een
gebed-zonder-ein
de. We gaven ons
twee jaar om Karak
tertemaken. Uitein
delijk is het maar
drie maanden langer
geworden, terwijl
het een klus heeft
betroffen waarvoor
we zelfs in Hamburg
en Polen zijn gaan
draaien."
Het bepalen van een passende
filmstijl voor Karakter moet
hoofdbrekens hebben gekost. Als
je naar het boek kijkt en het in zijn
tijd plaatst, zou je er een nieuwe
zakelijkheids-vormgeving" voor
kunnen bedenken, een stilering a
Sandra Bullock als de verpleegster van het Amerikaanse Rode Kruis in
In Love and War.
Michelle Pfeiffer en George Clooney
wisselen van mobiele telefoon en
vallen aan het einde van de film in el-
kaars armen. Daarmee is de nieuwe
film One Fine Day in een zin samenge
vat. Het is ook de moderne manier van
de grote Hollywood studio's om films te
maken. Hou het zo simpel mogelijk en
vermijdt alle mogelijke complicaties,
die eventueel potentieel publiek zou
kunnen afschrikken. Daarbij wordt
vergeten dat die complicaties nu juist
voor de kwaliteit van films zorgen.
Het zal de bedoeling van de makers
geweest zijn om er een romantische,
eigentijdse komedie van te maken. In de
persmap wordt zonder blikken of blozen
de vergelijking getrokken met een Doris
Day-Rock Hudson klassieker, en ook de
Tracy-Hepburn combinatie en regis
seurs als Plawks en Capra worden als in
spiratie genoemd. Deze One Fine Day
lijkt er in de verste verte niet op. Het
script is van Terrel Selzer en Ellen Si
mon, die alle onderdelen van een scena
rio in de goede volgorde achter elkaar
hebben geplakt, maar er niet in geslaagd
zijn om enig leven in de personages of
dialogen aan te brengen.
Net als regisseur Michael Hoffman (Res
toration) hebben de twee sterren, die het
pubhek in de stoelen moeten krijgen, te
lijden onder een schematisch, stroef sce
nario, waaruit op geen enkel moment de
vonken willen spatten die nodig zijn
voor dit genre film. Vanaf het allereerste
shot is de hele film inclusief de roman
tiek en de komedie voorspelbaar, en dat
in de slechte betekenis van dat begrip.
Pfeiffer speelt een hardwerkende, ge
scheiden,. alleenstaande moeder. Zij
heeft de dag dat de film duurt, een van de
belangrijkste dagen van haar carrière.
En juist deze dagloopt alles mis, voorna
melijk met de zorg voor haar zoontje.
Dat is een van de eigentijdse referenties
van de schrijfsters, hoe gaan gescheiden
babyboomers om met de combinatie van
carrière en privé-leven. Natuurlijk zon
der ook enig risico tot verdieping van dit
onderwerp te nemen.
Schoolreisje
In de andere hoek van de ring staat Geor
ge Clooney gereed om de strijd tussen de
seksen in de jaren negentig uit te vech
ten. Hij is een hardwerkende, gescheiden
man die plotseling de zorg voor zijn
dochtertje in zijn schoot gewoi'pen
krijgt. Juist op een van de belangrijkste
dagen in zijn carrière. Die twee kinderen
gaan op dezelfde school en die twee ou
ders zijn zo druk met zichzelf bezig dat
ze hun kinderen te laat op school bren
gen voor een schoolreisje. Zo komt het
dat Michelle en George met kinderen op
de achterbank van dezelfde taxi belan
den en daarbij per ongeluk hun mobiele
telefoon verwisselen. Aanleiding genoeg
om elkaar de hele film lang met succes
lastig te blijven vallen.
Het meeste plezier valt nog wel te bele
ven om uit te vissen wat de twee hoofd
personen voor werk doen. Clooney is
columnist bij een krant. Dat is weer een
typische filmkrant, een kantoor vol met
mooie meiden en een dikke hoofdredac
teur, waarbij we de stercolumnist geen
woord op papier of computerscherm
zien zetten. Hij hoeft alleen maar een
vraagje te stellen tijdens een persconfe
rentie om zijn gigantische salaris te
rechtvaardigen.
Onduidelijk
De taakomschrijving voor Pfeiffer is wat
vagexx Zij zal waarschijnlijk iets zijn op
een ax'chitectenbureau. We zien haar
sjouwen met een maquette en als ze
struikelt en de op de maquette valt, moet
ze met die maquette naar de maquette
maker aan de andere kant van de stad om
dat ding weer te laten lijmen. Zij heeft
die maquette nodig voor een presentatie,
maar wat ze nu px-ecies presenteert en
waax-voor ze verantwoordelijk is wordt
nooit duidelijk.
Meteen beetje goede wil valt er ook wel
plezier te beleven aan de twee sterren.
Het zijn twee mooie, chax-mante mensen,
die verliefd op elkaar worden in New
York zoals we dat inderdaad uit vroegere
films kennen. Ploffman doet zijn uiterste
best om dat een beetje stijlvol in beeld te
brengen en slaagt daar somsin. Maar het
grote obstakel van een scenario dat toe is
aan een complete hex-ziening valt niet
over het hoofd te zien.
Piet van de Merwe
One me day is te zien in Grand Theater Goes
en De Koning Hulst.
Fedja Haêt en Robert Löw in de film Karakter.
I
