Toerisme maakt
reizen tot een hel
Wie niet tellen kan is reddeloos verloren
PZC
Sensationeel debuut
van Alex Garland
kunst cultuur
19
ate
rfSt-
jeugdboek
Grishams
nieuwste
boeit maar
tot de helft
thriller
vrijdag 18 april 1997
De debuutroman van Alex Garland The beach zorgde het
afgelopen jaar in Engeland en de Verenigde Staten voor een
regelrechte sensatie. Recensenten trokken parallellen met William
Goldings Lord of the flies en Douglas Couplands Generation X.
Garland moet evenwel niet veel hebben van deze literaire
vergelijkingen: zijn inspiratiebronnen zijn eerder te vinden binnen de
wereld van de strips, popmuziek, films en videospelletjes. The beach
(de Nederlandse vertaling verscheen deze week onder de titel Het
strand) is een hedendaagse avonturenroman, geschreven in een
uitermate snelle stijl. Wie de roman leest, krijgt al snel de indruk naar
een film te kijken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat regisseur
Danny Boyle (bekend van Shallow grave en Trainspotting) nu al de
filmrechten van het boek heeft gekocht.
A
t - S
r?ii¥?T7S- i7~WTT7-^<s3r y~
Garland werd in 1970 geboren
en woont meestal in Londen.
„Ik groeide op met videospelle
tjes," laat hij al snel weten. Hij
vertelt enthousiast over de Space
Invader Machine, waaraan hij als
achtjarige jongen zijn hart had
verpand. Ook nu is hij nog regel
matig in de weer om denkbeeldige
vijanden via de computer te ver
slaan. Garland: „Ik heb net een
tournee van twee weken door de
Verenigde Staten achter de rug.
De dag voordat ik vertrok, kwam
er een nieuw spelletje uit. Ik ben
toen samen met mijn broer vroeg
opgestaan, zodat we de hele dag
bezig konden zijn. Een videospel
letje is eenmogelijkheid om aan de
werkelijkheid te kunnen ontsnap
pen. En misschien geldt dat ook
voor het schrijven."
De woorden van Alex Garland lij
ken op sommige momenten ver
dacht veel op die van Richard, de
hoofdfiguur uit Het strand die als
j onge rugzaktoerist door Thailand
trekt. Ook hij probeert voortdu
rend de werkelijkheid te ontlopen.
Tijdens zijn eerste avond in Bang
kok krijgt hij een kaart in handen
waarop een geheim en verlaten ei
land is getekend. Samen met twee
Franse jongeren probeert hij het
eiland te vinden, in de veronder
stelling dat daar het paradijs op
aarde aanwezig is. De schrik van
de drie is groot, wanneer blijkt dat
het eiland al door een groot aantal
reizigers wordt bevolkt. Ze wor
den opgenomen in de groep en
kunnen vervolgens ook genieten
van hagelwitte stranden, zoetwa
terbronnen, blauwe zee en velden
vol met weedplanten. Maar al snel
steken de irritaties tussen ver
schillende personen de kop op, zo
dat de tuin van Eden langzamer
hand verandert in een hel waal
mensen elkaar naar het leven
staan.
Geraffineerd
Op een geraffineerde manier heeft
Garland in zijn roman de illusies
van de hedendaagse reizigers ont
leed. Ze proberen een plek te vin
den die nog niet door toeristen is
'verpest', maar werken tegelijker
tijd mee aan het expansiegedrag
van de huidige westerling. Gar
land, die zelf vaak door Azië trok,
werd door de jaren heen steeds cy
nischer ten opzichte van ideeën
van leeftijdgenoten over het rei
zen.
„De eerste keer dat ik een verre
reis maakte, naar India, was ik ze
ventien. Azië was voor mij op dat
moment een grote speelplaats, een
Disney-park waar ik allerlei din
gen kon doen die in Engeland on
mogelijk zijn. Het exotische en
avontuurlijke element trok me
aan. Een jaar later ben ik voor zes
maanden naar de Filippijnen ge
gaan. Daarna begon bij mij het cy
nisme de kop op te steken. Toen ik
eenmaal weer terug was in Enge
land, kwam ik tot de conclusie dat
al mijn verwachtingen niet waren
uitgekomen. Reizigers zeggen
vaak dat ze beter zijn dan toeris
ten die in htm ogen alleen maar
schade aanrichten en een land niet
werkelijk zien. Ik weet nu dat die
houding complete onzin in. Ik
haat bovendien het standpunt van
reizigers dat ze moreel superieur
zijn ten opzichte van toeristen. Ei
genlijk zijn ze slechter. Je hoort ze
vaak zeggen dat ze niet naar een
plaats willen gaan die verpest is
door toeristen. Maar in feite
scheppen reizigers plekken waar
het toerisme wortel kan schieten.
Een reiziger kan volgens mij dus
beter zichzelf verafschuwen. Als
ik nu reis, ben ik me bewust van de
schade die ik kan aanrichten."
Ontsnappen
Garland gaat overigens nog ieder
jaar naar de Filippijnen, waar hij
inmiddels een aantal vrienden
heeft. Van daaruit reist hij vaak
naar de omringende landen. „Ilc
zie mezelf dan als een gewone toe
rist die naar allerlei bezienswaar
digheden gaat. Ik kan me die din
gen nu natuurlijk gemakkelijker
veroorloven. Vroeger werkte ik
een half jaar in Engeland om een
reis te kunnen betalen. Veel jonge
ren leven op deze manier. Het rei
zen heeft duidelijk te maken met
het ontsnappen aan de eigen om
geving. Een van mijn beste vrien
den is op dit moment in Thailand,
omdat hij ziek werd van Enge
land."
In The beach leeft Richard meestal
met zijn hoofd in de wolken. Zijn
kijk op de wereld is bepaald niet
realistisch, maar gekleurd door
televisieseries en films die hij
heeft gezien. Garland heeft zélf
ook maar al te vaak het idee gehad
dat hij in een film leefde. „Op mijn
achttiende, toen ik op de Filippij
nen was, zag ik een keer helikop
ters overvliegen. Ik vond dat
alleen maar fantastisch en span
nend. Pas veel later realiseerde ik
me dat die helikopters misschien
met iets ergs te maken hadden en
vond ik mijn reactie van toen vrij
belachelijk. Dat belachelijke heb
ik in de hoofdfiguur van mijn ro
man gestopt. Hij denkt voortdu-
Alex Garland.
foto Marcel Israel
rend dat hij zich in een film van
Oliver Stone bevindt en ziet de
wereld als één groot Hollywood.
Op een bepaald moment ontdekt
hij achter de fantasie de realiteit,
die veel en veel gruwelijker is.
Richard herinnert zich dat hij ooit
hoopte op een oorlog. Toen opera
tie Desert Storm in gang werd ge
zet, werd hij op zijn wenken be
diend. Autobiografisch? „Toen de
Golfoorlog uitbrak was ik negen
tien. Alle studenten in mijn huis,
keken de hele nacht naar de televi
sie. En iedereen was zeer opge
wonden. Pas later ontdekte ik wat
er in feite was gebeurd, en vroeg ik
me af waarom ik had gewild dat
die oorlog daadwerkelijk was uit
gebroken. Ik kwam toen tot de
ontdekking hoe het slechte mij
had aangetrokken en kon alleen
maar kwaad zijn op mezelf. Alsof
ik in een valkuil was gestapt."
Avontuur
Zijn agressie over zijn eigen naïe
ve houding kon Garland volledig
kwijt in zijn roman. De denkbeel
den van veel eilandbewoners zor
gen er uiteindelijk voor dat de lust
voor avontuur de overhand neem^
en hun levens in gevaar komen.
Het verhaal roept op het eerste ge
zicht herinneringen op aan Lord of
the flies van William Golding, een
roman waarin' een, groep jongens
op een eiland eveneens een gruwe
lijk lot te wachten staat. „Die ver
gelijking heeft volgens mij vooral
te maken met de luiheid van som
mige recensenten. De overeen
komsten tussen mijn roman en dat
boek zijn natuurlijk alleen maar
heel oppervlakkig. Ik ben door die
roman in ieder geval helemaal niet
beïnvloed. Lord of the flies is voor
mij alleen maar een tekst die je op
school moest lezen. Ik heb voor
mijn roman meer gehad aan bij
voorbeeld The catcher in the rye
van J. D. Salinger. En verder heb
ik altijd veel meer van films en
strips dan van boeken gehouden.
Ook die invloeden zijn terug te
vinden in The beach. De lengte van
de hoofdstukken lijkt bijvoor
beeld op de lengte van een scène in
een film. Tijdens het schrijven was
ik vooral op een cinematografi
sche manier bezig. Ik dacht bij
voorbeeld aan een camera die be
weegt en inzoomt. Zelfs de muziek
op de achtergrond verzon ik erbij.
Ik ben dan ook erg blij dat de film
maatschappij van Danny Boyle de
rechten heeft gekocht. Het werk
dat Boyle tot nu toe heeft laten
zien, vind ik voortreffelijk. Het is
alsof een droom nu is uitgekomen.
Als je een jonge Brit bent die een
boek heeft geschreven, wil je niets
liever dan een verfilming door
Boyle."
Het is niet toevallig dat veel recen
senten The beach hebben gety
peerd als de Engelse variant van
Generation Xvan de Canadese au
teur Douglas Coupland, waarin de
uitzichtsloze positie van een stel
Amerikaanse jongeren wordt be
schreven. Ook de figuren in de ro
man van Garland zwalken maar
wat door het leven en weten niet
precies waarnaar ze op zoek zijn.
Garland heeft overigens Genera
tion X van Coupland niet gelezen,
maar is natuurlijk wél op de hoog
te van de door de media overgeno
men en verbasterde kreet. „Van
wege mijn leeftijd willen mensen
mij altijd graag zien als iemand
van de X-generatie. Maar voor
mijn gevoel heeft die term inmid
dels veel met ironie te maken. En
ironie is dodelijk, omdat je daar
door niet meer ergens enthousiast
of vol vuur over kunt zijn."
Garland had altijd gedacht dat
hij, in de voetsporen van zijn va
der, een tekenaar zou worden.
„Maar het is bijna onmogelijk om
op die manier aan de kost te ko
men. Dat een schrijver ook bijna
geen droog brood kan verdienen,
wist ik toen nog niet."
Toen hij aan zijn roman werkte,
leefde hij weer in het huis van zijn
moeder, van een kleine uitkering.
„Ik zat vaak achter mijn bureau
terwijl ik de meest stupide dingen
deed, zoals het tellen van een be
paald woord op een pagina.
Schrijven is voor mij dus vooral
handwerk en heeft niets te maken
met een mysterie. En ik beleef er
bijna geen plezier aan. Het schrij
ven van een roman is voor mij het
spelen van een partij schaak die
anderhalf jaar duürt. En daarna
ben je een puinhoop. Na The beach
duurde het maanden voordat ik
was hersteld. Dat is natuurlijk
geen prettige manier van leven. Ik
weet dus op dit moment niet of ik
altijd door blijf gaan met schrij
ven.
Opbieden
„Ik besef dat ik geluk heb gehad.
Toen mij n roman voor het grootste
deel af was, wilde ik hem verkopen
omdat ik geen geld meer had. En
toen gingen verschillende uitge
verijen tegen elkaar opbieden, in
zowel Engeland als de Verenigde
Staten. Mijn roman bleek plotse
ling veel geld waard te zijn, terwijl
het nog helemaal niet was afge
maakt Het laatste kwart heb ik in
twee weken moeten schrijven, op
aandringen van de uitgeverij die
het boek had gekocht. Meestal
schrijf ik heel langzaam. Die twee
weken waren voor mij waanzinnig
en zorgden voor hallucinaties. Ik
had het gevoel dat ik niet leefde,
maar me alleen maar in dat boek
bevond. De roman eindigt dan ook
zeer duister. Vreemd, want ik ben
nu juist een optimist."
Jacob Moerman
Alex Garland: 'Het strand'. Uitgeverij
Atlas, Amsterdam. Prijs: f 39,90.
Hoort en zegt het voort: 20 mei Annie
M. G. Schmidtdag! En als het aan
de twaalf Kinderboekwinkels van
Nederland ligt, hebben we er met een
koninginnedag voor 'The real queen of
Holland' voortaan een nationale
feestdag bij.
Uitgeverij Querido onder
steunt het initiatief door op
20 mei het gebruikmaken van tek
sten uit het werk van Nederlands
populairste auteur vrij te stellen
van rechten.
Dat biedt adverteerders, beiaar
diers, boekhandelaren, dominees,
imams, journalisten, pastoors,
stuntpiloten, tv-presentatoren en
ieder ander 'die het werk van An
nie hoog heeft zitten' de gelegen
heid uiting te geven aan de bijzon
dere band die wij allen hebben met
Jip en Janneke, Dikkertje Dap,
Floddertje, Pluk, Otje, Minoes en
Wiplala.
De oproep op 20 mei iets te doen
met een vers, een verhaal, een lied
je, een herinnering moet ook on
derwijzers en onderwijzeressen
(Van koningin tot admiraal, Annie
lezen ze allemaal') over de streep
kunnen trekken.
Voor één keer eens geen 'rijtjes'
maar bijvoorbeeld Rekenen op
rijm:
Zeven zoete zuurtjes zaten in een
fles,
maar ééntje rolde in de goot. Nu
zijn er nog maar...
Zes zoete zuurtjes. Daar kwam een
heel oud wijf,
die heeft er eentj e weggepikt. Toen
waren er nog...
Vijf zoete zuurtjes. Toen kwam
mijn nicht.Marie,
die heeft er' twee gekregen. Toen
waren er nog...
Drie zoete zuurtjes. Toen kwam de
kruidenier
die bracht voor mij een zuurtje
mee. Toen waren er weer.
Vier zoete zuurtjes, en toen kwam
tante Mien,
die deed zes zuurtjes in de fles.
Toen waren het er.
Tien zoete zuurtjes. Ik at ze op, al
leen.
Nu is het hele flesje leeg. Nou heb
ik er geeneen.
„Wie niet tellen kan, is reddeloos
verloren," waarschuwt kleine
Beer in Hoe kleine tijger leerde tel
len. In dit negende prentenboek
van Janosch over de twee vrienden
die voor niets bang zijn omdat ze
samen sterk als een beer en sterk
als een tij ger zij nloopt kleine Tij -
ger (zoals altijd) het water in de
mond als kleine Beer hem vraagt
in hoeveel paddestoelen hij 'bij
voorbeeld ongeveer' trek heeft:
'11-7-13.'
De cursus tellen die kleine Beer
naar aanleiding van het schijnwij
ze antwoord voor zijn vriend op
poten zet, laat zich omschrijven
als een geestige leergang liefheb
berend grasduinen in de wereld
van de getallen: „Het eerste cijfer
is 1. Zeg eens 1!" „1", zei kleine
Tijger. „Jij bent 1 tijger en ik ben 1
beer". „En hoeveel is de tij
gereend?", vroeg kleine Tijger.
„Eerst komt de 2. Je hebt 2 ogen en
2 oren. Jij en ik zijn samen 2. Bijna
ver-volgens bij ongeveer 51 als een
vermoeide 8 in slaap sukkelt.
Voor kinderen die nog geen som
men kunnen maken, maar al wel
geïnteresseerd zijn in cijfers en ge
tallen, verscheen in de serie 'Moet
jemij zien' Eenboekvol cijfers. Dit
Tekenboek' met zes aantrekkelij
ke beeldverhalen om voor te lezen,
bereidt peuters voor op wat ze op
school zullen leren en biedt kinde
ren tot een jaar of zeven de moge
lijkheid zich thuis nog eens speels
'aan de tand te laten voelen' over
wat ze hebben opgestoken in les-
alles op de wereld is zowat 2. Zeg
eens 2„2", zei kleine Tijger. „En
hoeveel is nou die tijgereend?"
„3 riep kleine Beer, „3 komt na 2.
Jij enikendetijgereendzijnbij el
kaar precies 3. Maar het gaat nog
verder."
Zulk hoofdelijk onderwijs, aan
een leerling bovendien die goed
van aannemen is, kan niet anders
dan succesvol zijn. Het bewijs
daarvoor levert Tijger op het eind
van het boek als hij eerst de geluk
kige mol het allerhoogste getal ho
ger dan de kerktoren van Bene-
den-Steendammerwolde geeft en
Illustratie van Janosch in Hoe kleine tijger leerde tellen.
sen over onder andere tellen, han
dig rekenen en meten.
Succes op school hangt in belang
rijke mate samen met de betrok
kenheid van ouders bij het leer
proces van hun kind. Daarom zijn
aan dit boek vol leerplezier twee
pagina's toegevoegd met (algeme
ne) tips en didactische aanwijzin
gen bij de verhalen van Kristien
Aertssen, Georgien O verwater,
Frank Smulders, Gitte Spee, Ma
ria van Eeden en Paul van Loon.
De vrolijke tekeningen van de eer
ste vier en Anneke Hohman ma
ken thuis 'schoof lopen' met Een
boek vol cijfers ook nog tot een on
bezorgd kijkfeest.
Wat voor jonge kinderen bedacht
en ontworpen werd is soms zo
mooi, dat je er jaloers van wordt.
In het telboek Van 1 tot 10 plaatste
Chuck Murphy forse, om en om
witte en zwarte cijfers pagina vul-
lend (17 cm x 17 cm) afwisselend
tegen een achtergrond van fluweel
zwart en roomwit glanskaiton. De
ruimtelijkheid door dat contrast
teweeggebracht wordt nog ver
sterkt door de cijfers weg te klap
pen, waar-na in felle kleuren
driedimensionele tafereeltjes te
voorschijn komen. De allerfraai
ste pop-up kiezen is moeilijk. Fa
voriet bij peuters en kleuters is
vermoedelijk het cijfer 6 dat naar
rechts gevouwen zes honden toont
die aan elkaar verbonden zijn met
een trekstrookje dat hun staarten
laat kwispelen.
Het spectaculairst is de 10. Daar
achter springt een groepje kinde
ren zo vrolijk naar voren dat het is
alsof je een hele school op het eind
van een dag hard werken naar bui
ten ziet stormen.
Jan Smeekens
Janosch: Hoe kleine Tijger leert tellen
Van Holkema Warendorf, Houten;
f22,90
Een boek vol cijfers, Zwijsen, Tilburg;
f 24,95
Chuck Murphy: Van 1 tot 10. Ploegs-
ma, Amsterdam; f 25,00
Kenners schatten zijn
jaarsalaris op zo'n slox--
dige 25 miljoen dollar. Toch
gunt bestsellerauteur John
Grisham zich nauwelijks de
tijd om van zijn vergaarde
fortuin te genieten. Immers,
elk voorjaar wil hij een nieu
we thriller op de markt
brengen. Zijn nieuwste, De
Partner, ligt inmiddels in de
winkel, toont een cover met
het bekende Christusbeeld
in Rio de Janeiro en heet vol
gens de achterflap de 'meest
avontuurlijke legal thriller'
van de advocaat uit Missis
sippi te zijn.
Daar waren we ook wel aan
toe, na zijn als 'meest indrin
gende legal thriller' bestem
pelde voorganger In het ge
ding, die echter een taaie pil
over een tabaksproces bleek
te zijn en uiteindelijk met
moeite een voldoende scoor
de.
Plet eerste deel is in ieder ge
val veelbelovend. Advocaat
Patrick Lanigan, partner in
het advocatenkantoor Bo-
gan, Rapley, Vitrano, Hava-
rac Lanigan in het Ameri
kaanse stadje Biloxi, drukt
een bedrag van 90 miljoen
dollar achterover, dat aan
zijn kantoor was toever-
trouwd. Lanigan haakt
daarmee in op de rage die cle
laatste tijd voornamelijk in
zwang is bij employees van
banken in binnen- en bui
tenland: je bedrijf tillen en
daarna 'leuke dingen doen'.
Voordat hij de fraude pleegt,
ziet Lanigan nog wel kans
zijn eigen begrafenis in scè
ne te zetten. Vier jaar na zijn
'verscheiden' wordt Lani
gan teruggevonden in een
dorp in het zuiden van Bra
zilië, dertig kilo lichter en
voorzien van een andere kin,
neus en naam. Zijn achter
volgers nemen geen halve
maatregelen: ze martelen
Lanigan dagenlang om te
weten te komen waar hij z'n
rijkelijk gevulde spaarvar
ken heeft verstopt. Het is
aan de interventie van Lani-
gans Braziliaanse vriendin
te danken dat hij niet het
loodje legt. De ex-advocaat,
die vanwege de beproevin
gen die hij heeft doorstaan,
nu ons aller sympathie ver
dient, moet evenwel zijn La
tijns-Amerikaanse avon
tuur beëindigen en wordt
overgedragen aan de autori
teiten in zijn geboorteland-
Zijn thuiskomst blijft niet
onopgemerkt. Zijn vroegere
partners zitten achter hem
aan, evenals de 90 miljoen
dollar-cliënt die zij verte
genwoordigden en er wordt
van diverse kanten gepleit
om de ex-advocaat een do
delijke injectie te verstrek
ken, zodat hij alsnog begra
ven kan worden.
Het is op dit punt dat het
boek niet meer de aandacht
gevangen weet te houden.'
Lanigan, geïnterneerd in
een militair hospitaal, on
derhoudt een bevriende
rechter en eenbevriende
advocaat, die meteen voor
hem optreedt, omstandig
over zijn motieven voor de
miljoenendiefstal, de nep-
begrafenis, de vraag over
wie er nu in zijn auto zat, cle
vlucht naar Brazilië, de on
trouw van zijn vrouw. etc.
Het gaat maar door. Onder
tussen reist zijn exotische
vriendin Eva stad en vooral
land af om haar belagers van
zich af te schudden en de
buit te 'bewaken'. Langza
merhand ontstaat de indruk
dat onze Patrick zijn zaakjes
tot in de puntjes heeft voor
bereid, zoals dat zo vaak het
geval is bij Grishams hel
den. Het loopt dus allemaal
wel los met die Lanigan.
Evenals zijn voorlaatste, In
het geding, ontbeert ook De
partner de hoogspanning
van bijvoorbeeld Advocaat
van de duivel en het
explosiegevaar van De cli
ënt.
Het boek kent een voortva
rende start, maar weet het
straffe tempo slechts tot hal
verwege vol te houden.
Mooischrijverij is Grisham
ook vreemd, wat blijft zijn
z'n sarcastische, maar nooit
diepgaande schetsen van di
verse personages en zijn be
faamde onderkoelde humor.
De partner verliest echter
aan kracht als Grisham de
ene na de andere draai ver
zint om zijn Lanigan cle di
verse» dansen te laten ont
springen. Het lijdt echter
geen twijfel dat boosaardige
banlcemployees met De
partner nog hun voordeel
kunnen doen.
Peter Kuijt
John Grisham - De partner, uit
geverij AW. Bruna, 325 pag.,
f39,95
,v,--r-v-rVrvvV-r-
