Spelen met liturgisch kindervaatwerk Kunst in zakformaat PZC De Denker denkt met alle spieren van zijn lichaam kunst cultuur 21 Expositie Kinderen Van Alle Tijden vrijdag 11 april 1997 Een uitgebreide tentoonstelling over kindercultuur, vanaf de Middeleeuwen tot nu. Daar scoor je mee, want iedereen is jong geweest en is de kindertijd niet de leukste tijd van het leven? Gek genoeg is dit dankbare thema tot nu toe nooit opgepakt. Het Noordbrabants Museum in 's-Hertogenbosch heeft de primeur. Honderden historische voorwerpen, prachtige schilderijen, prenten en tekeningen vertellen hoe kinderen in de Zuidelijke Nederlanden werden grootgebracht, wat voor kleding ze droegen, welke spelletjes ze speelden en hoe ze met de dood omgingen. Want de dood, die was aan de orde van de dag. Kinderen van nu leiden een ei gen leventje met hun 64 bits spelcomputer, Öilily-ldeding, kin dertelefoon en jeugdjournaal. Tot de achttiende eeuw was daar geen sprake van: kinderen waren vol wassenen in het klein. Toch blijkt uit de tentoonstelling Kinderen Van Alle Tijden in het Noordbra bants Museum dat sinds de late Middeleeuwen veel interesse is ge weest in de jeugd en de plek die ze in de samenleving innam. Neem de geboorte. Meestal waren ouders erg blij met de komst van hun kind. Gewoon omdat ze van kinderen hielden, nageslacht wil den hebben, of omdat het kind geld in het laatje bracht; het kon later meehelpen op het land. Daarom ging de kraamtijd ge paard met bijzondere gebruiken. Soms werden hele kraammalen met patrijzen aangericht. Dan weer werden anijssuikertjes ge presenteerd in een grabbelbakje, vergelijkbaar met onze beschuit met muisjes. En maken wij het goede nieuws bekend door een ooievaar in de voortuin te planten, in vroeger eeuwen werd de deur klopper omzwachteld met wit lin nen. Zo klonk meteen de klop op de deur wat zachter, want een hui lend kind, daar heeft niemand wat aan. Een enkele keer hing er een zoge naamd zwart kraamkloppertje aan de deur: het teken van rouw. Dat voorwerp is niet terug te vin den op de tentoonstelling, maar wel een ander, zeer curieus appa raat dat te maken heeft met de miskraam: een spuit voor nooddopen. Daarmee konden ka tholieken alsnog het dode kindje dopen door wijwater te spuiten in de baarmoeder, bevreesd als ze er voor waren dat ongedoopte kin- dertj es niet in de hemel zouden ko men. Dit soort merkwaardige voorwerpen maakt deze tentoon stelling zo verrassend, evenals het verhaal achter oude vertrouwde voorwerpen, zoals de rammelaar. Wel tientallen exemplaren zijn te zien, hele kostbare van zilver en bergkristal, en eenvoudigere van been, hout, aardewerk en zelfs van riet. Bijna allemaal zijn ze voor zien van belletjes. Niet zozeer om dat rammelaars zo 'n vrolijk rinke lend geluid maken, maar omdat ze boze geesten weg kunnen j agen. Pampers In deze tentoonstelling is met na- me aan de hand van oude voorwer pen te ervaren in wat voor erbar melijke omstandigheden een kind grootgebracht moest worden: geen stromend water, geen ka chels, geen Pampers. Maar vin dingrijk als de mens is, bedacht hij ingenieuze luierrekken met een komfoor of een kinderkakstoel waarin ruimte was voor een po, compleet met stoofje voor gloeien de kooltjes. Weyden baby's sinds de Middel eeuwen in een strak mummieach tig pakketje gewikkeld, zoals te zien op het schilderij De Dordtse Vierling (anoniem, 1621), in de achttiende eeuw kreeg het kind nauwelijks kleren aan en werd het het liefst bij een open raam gezet. Frisse lucht was immers beter voor een kind, zo dachten ze. Opvattingen zijn herhaaldelijk veranderd, ook over kinderkle ding. In de late Middeleeuwen bij - voorbeeld droegen zowel meisjes als jongens een jurkje, want dat was praktisch. Het jochie kreeg pas de broek aan als hij zich kon gedragen, zo rond zijn zesde jaar. Opvallend is dat vanaf de zeven tiende eeuw kinderen dezelfde soort kleding als pa en ma aanhad den. Ze werden toen gezien als volwassenen in wording. Een prachtig voorbeeld daarvan is een achttiende-eeuwse zijden frak voor een peuter. Oorspronkelijk hoorden er nog een steek en een zilveren degentje bij. Wat zal dat kindj e zich er trots in gevoeld heb ben. Precies gekleed zoals zijn va der. Pas rond 1800 werd het kind 'ont dekt'. Alom werd het idee geac cepteerd dat kinderen wezenlijk verschilden van volwassen, zodat (rijke) kinderen onder andere ei gen kleding kregen, boeken en veel later een eigen kamer. Ook kinderkleding voor 'speciale gele genheden' zijn te bewonderen, zo als prinsesachtige communiejurk jes, maar ook lijkwades. Tot aan het begin van onze eeuw was de dood aan de orde van de dag. Bij gevolg werd de dood niet wegge stopt. Van kinderlijkjes werd ge woon een portret gemaakt (Jan Jansz de Somm, 1654) en ze wer den versierd met _echte of papie ren bloemen: een werkje voor de broers en zussen of de buurkinde- Lijkstrootjes Boven: Familieportret van Bosschaert. Rechts: Uithangbord Den Zoeten Inval. Als er een sterfgeval was, werd dit in en rondom 's-Hertogenbosch kenbaar gemaakt door zogenaam de lijkstrootjes, bundels stro met leren banden bijeengehouden, die te huur waren van het gerefor meerde of het katholieke wees huis. Nu zouden we gewoon een overlijdensadvertentie plaatsen in de krant. In Eindhoven en de Kempen werden dodenlantaarns gebruikt met geschilderde doods koppen erop. De lantaarn brandde niet om het uitgedoofde levens licht te symboliseren. Aan de grootte en de kleur van de lan taarn was te zien of het om een kindje of een volwassene ging. Een stuk vrolijker stemt de uitge breide collectie speelgoed: een fietsolifant, een bolderkar ont worpen door Rietveld, een schitte rende miniatuurversie van een fourniturenzaak, tollen en knik kers. Winkeltje spelen is net als knikkeren door de eeuwen heen favoriet gebleven. Tot in de zeventiende eeuw speel den kinderen en volwassenen zelfs dezelfde spelletjes, zoals blin demannetje. Maar door strengere opvattingen _spelen was leuk, maar ook lichtzinnig, trokken volwassenen zich terug uit het kinderspel. Sinds die tijd beteken de spelen vaak 'oefenen voor la ter'. Voor meisjes was er een naai- machientje, een fornuisje en een washuisset. Voor jongens een stoommachine, een blokkendoos of priesterkleding. Daar hoorde 'liturgisch kindervaatwerk' bij, zoals speelgoed-monstransen en - kelken. Al dit soort voorwerpen liggen op ooghoogte van kinderen, want het Noordbrabants Museum probeert met deze tentoonstelling ook het teruglopende bezoek van de jeugd te keren. Daarom is de bovenver dieping speciaal voor kinderen in gericht. Daar kunnen ze video spelletjes spelen in kleurrijke hokjes, terwijl ouders de (school- )prenten aan de muur kunnen be kijken, Opvoeding Rrenten (over brave en stoute kin deren) en het thema school nemen sowieso een belangrijk deel van de tentoonstelling in. Klaagde Eras mus nog aan het begin van de zes tiende eeuw erover dat mensen meer energie en tijd staken in de opvoeding van honden en paarden dan in de opvoeding van hun kin deren, in de zeventiende eeuw ver anderde dat. Het gezin was een kerk in het klein. Kinderen moes ten goede christenen worden. Dat was belangrijker dan leren lezen en schrijven. Toch vonden buiten landse bezoekers dat Nederlandse kinderen verwend werden en niet genoeg gestraft werden. Dat beeld hebben immigranten nog steeds van de Nederlandse opvoeding. Maar wie de strafwerktuigen ziet die de ondexwijzer tot zijn be schikking had, rilt even: lastige leerlingen werden met de karwats of de zweep geslagen of ze kregen de pechvogel naar hun kop ge gooid. Voor domoren was er nog het houten ezelbordje. Toch wer den kinderen hier relatief vroeg met begrip en waardering behan deld, wat alleen al blijkt uit de prenten en schilderijen over tradi tionele kinderfeesten. Op de feest dag van Sint-Thomas bijvoor beeld, de koifste dag van het jaar, waren de kinderen heer en meester op school. En op 28 december,-de viering van Onnozele Kindei'en, bepaalden zijgestoken in de kle ding van hun ouders, de regels in huis. Ouders moesten gehoorza men. Sowieso was het vroeger een be hoorlijk vrolijke bende: er waren veel meer traditionele feesten en op straat was er veel te beleven. Kinderen en volwassenen trokken zingend en dansend door de stra ten achter muzikanten aan, zoals te zien op het schilderij De Liere man van Pieter Brueghel de jonge (1564-1638). En het slachten van een varken, gewoon op straat, trok veelbekijks. Dat is wel heel andere koek dan binnenshuis een spelle tje spelen op de Gameboy. Want dat de kinclennaatschappij veel iixdividueler geworden is, dat wordt met deze prachtige ten toonstelling wel duidelijk ge maakt. Irmgard Breugelmans Expositie: Kinaeren Van Alle Tijden. Te zien: t/m 6 juli in het Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41, 's-Herto- genbosch. Catalogus: 203 pag. met kleurenfoto's f49,50. Wanneer je de Van den Brink Galerij van het Singer Mu seum een dezer dagen betreedt, komen onmiddellijk de herinne ringen aan de Rodin-tentoon- stelling uit 1995 weer boven. Niet zo verwonderlijk want er staan onder meer zeven bronzen van de Fi-anse beeldhouwer af komstig uit de eigen collectie van het Larense museum opge steld. Het meest bekende is ongetwijfeld Le Penseur (de denker) die Rodin in 1880 als on derdeel van de Hellepoort heeft gemaakt. Wat nu precies maakt dat mijn Denker denkt, is dat hij niet al leen denkt met zijn hoofd, met zijn wenkbrauwen en zijn neus vleugels maar met alle spieren van zijn armen, zijn rug en zijn benen, met zijn vuist en zijn ge kromde tenen!' heeft Rodin (1840-1917) ooit gezegd. Altijd al had Le Penseur een plaats in de beeldentuin van het Singer Museum. Nadat het speciaal voor de succesvolle Rodin-ex- positie was schoongemaakt, verdween het naar het depot. Een nieuwe sokkel van Itaüaans marmer èn de uitgave van een boek zijn de directe aanleiding tot deze tentoonstellingLe Pen seur valt weer in volle glorie te bewonderen in de beeldentuin van het Singer Museum. Je vraagt je wel af hoe zomaar zeven beelden van Rodin terecht zijn gekomen in het Lai'ense mu seum. De beelden zijn afkomstig van het Amerikaanse echtpaar Anna en William Singer Het was Anna Singer, de weduwe van de vermogende William Singer, die in 19 5 3 de gehele col lectie schonk aan het door haar in 19 5 6 opgerichte Singer Muse um. Zeer waarschijnlijk heeft het echtpaar de beelden van Ro din aangekocht op een tentoon stelling in 1930 in Den Haag en Rotterdam. Deze expositie was georganiseerd door kunsthan del Buff adie enige tijd eigen dom was van de Singers. Afwerend Rodin heeft De Denker oor spronkelijk bedoeld als bekro ning van de Hellepoort. Een op dracht die nooit is gerealiseerd en was bedoeld als monumenta le toegangspoort voor het Muse um voor Decoratieve Kunsten. Ook andere bekende beelden als De Kus en Eva zijn gemaakt voor de Hellepoort, Later zijn de bronzen, zoals zo veel andere beelden van Rodin, als zelfstan dig werk een eigen leven gaan leiden. Vaak ontstonden er meerdere versies: van groter of kleiner formaat. Op dezelfde zwarte sokkels als twee jaar geleden, staan de an dere bronzen van de Franse meester. De prachtige Eva in een afwerende houding, bedoeld om samen met Adam de Poort van de Hel te flankeren. Voor het beeld gebruikte Rodin een Itali aanse als model. Wekelijks po seerde zij voor de beeldhouwer totdat de meester zich afvroeg hoe het toch mogelijk was dat de middenpartij steeds weer zo an ders was. Uiteindelijk bekende het model zwanger te zijn. Op vallend door de groene patina is het portretje van de Japanse ac- trice/dansei-es Hanako. Rodin heeft meer dan dertig portretten van de Japanse dansei-es ver vaardigd. Zeer indringend is De smart, af komstig uit de groep Paolo en Francesca en ook gemaakt voor de Hellepoort. Het door intens verdriet getekende gelaat met open mond is het hoofd van Pao lo. Samen met zijn geliefde Francesca, ging hij de dood te gemoet. De Italiaanse dichter Dante (1265-1321) heeft dit be- schreven in zijn Divina Comme dia, die de drie werelden van het hiernamaals beschrijft, waar onder de hel. Het was ook dit veertiende-eeuwse gedicht dat Rodin inspireerde tot de Helle poort. Meesters Naast de bronzen van Rodin is er in Laren wei'k te zien van andere meesters die of duidelijk onder invloed van Rodin stonden, óf wat verderaf van hem stonden maar wel de figuratieve kunst aanhingen. Mooi is bijvoorbeeld het beeld van de jongen met schildpad van Sara de Swart, een duidelijke bewonderaarster van Rodin. Afwijkend van het stei'ke licht- en schaduwspel van de bronshuiden van Rodin zijn de geabstraheerde - maar o zo interessante - beeldjes van Mendes da Costa. Verder is er een opmerkelijk beeld te zien van de Duitse beeldhouwer Wilhelm Lehm- bruek (1881-1919). De langge rekte Hagener torso is typerend voor het expressionisme. Aan vankelijk werd Lehmbmck be ïnvloed door Rodin, geleidelijk liet hij echter de naturalistische stijl varen en ging over tot ex- pressieve sculpturen. Aan de wand hangen foto's die speciaal voor de expositie zijn uitgezocht en afkomstig zijn uit Musée Rodin. In het boek Au- guste Rodin - De Denker, staan de achtergronden bij De Denker centraal. Hoe is Rodin op het idee gekomen en wat is er alle maal aan vooraf gegaan. Vele in klem* afgebeelde illustraties maken het tot een aantrekkelijk boek. Margriet van Seumeren Expositie De Denker: t/m 11 mei in het Singer Museum te Laren. Het boek Auguste Rodin - De Denker is het eerste in een nieuwe reeks Mees terwerk, waarbij steeds een werk aan een Nederlands museum wordt belicht. Uitgeverij: Waanders Uitqe- vers.f 17,50. Het bronzen beeld De Denker van Auguste Rodin heeft een hoogte van 72 cm. Het is een kunstencyclopedie in zakformaat. In Het Kunstboek dat onlangs is uitgebracht door Waanders Uitgevers staan in alfabetische volgorde 500 beroemde schilders en beeldhouwers uit de hele wereld van de Middeleeuwen tot heden vermeld. Van elk is in kleur een kunstwerk afgebeeld met daarbo ven een koife toelichting. Het boek nodigt uit tot ver gelijken, want zonder onderscheid staan kunstwer ken van alle tijden, scholen, visies en technieken naast elkaar afgebeeld. In een toelichting achterin staan technische termen, stijlen en technieken kort beschreven. Uit een lijst met adressen van musea en galeries kan worden op gemaakt waar de kunstwerken kunnen woi'den be zichtigd. Een steekproef leert dat het boek behoorlij k compleet is. Behalve de te verwachten namen als Rembrandt, Leonardo da Vinci, Van Gogh, Mondii- aan, Picasso, Pollock en Beuys wordt in het boek ook aandacht besteed aan kunstenaai's als Nicolas Lan- cret, Willem Kalf, Erich Heckel, Anish Kapoor en Vittore Carpaccio, om er zomaar wat op te no.emen. Het Kunstboek telt niim 500 bladzijden, maar past door het handzame formaat (12x16 cm) best in de ge middelde binnenzak of handtas. Het Kunstboek, Waanders Uitgevers, Zwolle, 516 blz, prijs fl 23,75. De Boerenbruiloft van Pieter Bruegel is één van de 500 afgebeelde kunstwerken in Het Kunstboek.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1997 | | pagina 21