Zowel verontrustend a s absurd theater Brieven Mozart spreken voor zich PZC Goed theater maakt een stad aantrekkelijk kunst cultuur 20 Don Duyns regisseert De Verminkten Actrice Tine Ruysschaert Van Vliet terug aan zee Bogtroep in Diepenheim vrijdag 11 april 1997 Het toneelgezelschap Growing Up in Public: Michel Dunant, Dennis Rudge, Robijn Wendelaar en Stijn Westenend. De scheiding in het haar van vrouwen, doet hem denken aan hun geslachtsorgaan. En daar is hij, Franz Polzer, vies van. Niet dat hij een zonderling is, maar deze bankemployé is nu eenmaal bang voor vrouwen. Orde en regelmaat is zijn lijfspreuk. Daar heeft hij zich volkomen aan ondergeschikt gemaakt, zowel opzijn werk als in zijn vrije tijd. Een bidprentje van St. Franciscus vereert hij als een heiligheid. Dat neemt niet weg dat hij met bijgelovige overtuiging elke afwijking in zijn overgereguleerd bestaan als een voorteken opvat. Het is daarom levendig voor te stellen dat hij compleet van slag raakt wanneer zijn hospita, een weduwe, zich hardnekkig aan hem opdringt. Zijn vroegere boe zemvriend, door een slopende ziekte invalide geworden, ver stoort eveneens zijn opzettelijk geïsoleerd, maar overzichtelijk le ventje. Tot overmaat van ramp oe fent de inwonende verpleger en ex-slager religieuze druk op hem uit. Franz Polzer raakt dusdanig losgeslagen van zijn zekerheden, dat hij zijn hospita onthooft. Schreeuw Dit heeft veel weg van een luister en huiververhaal. De Tsjechische schrijver Hermann Ungar (1893- 1929), die het allemaal bedacht heeft in zijn novelle De Vermink ten, uit 1923, beoogt meer dan dat. Hij schetst een 'Kafkaëske wereld, waarin menselijk handelen wordt gedicteerd door geconditioneerde reflexen. Een soort schreeuw van Munch Theaterwetenschapper, regisseur en schrijver Don Duyns (28) las de novelle en zag er meteen materiaal in voor 'zowel absurd als veront rustend theater'. Hij is aan het be werken geslagen en heeft alle voorkomende personages en ge beurtenissen herleid tot de weder waardigheden van bovengenoem de figuren. Bij het gezelschap Growing Up in Public, waarvan Don Duyns mede-oprichter en mede-artistiek leider is, wordt het gelijknamige stuk vertolkt door Michel Dunant, Dennis Rudge, Robijn Wendelaar en Stijn Wes tenend. Vrijheid Hij heeft bewust voor hen geko zen. „Al deze acteurs hebben in combinatie met elkaar eveneens iets unheimisch, iets vreemds. De sfeer en toon in deze voorstelling is heel belangrijk. Het gaat over pa ranoïde ideeën, over onderlinge spanningen van mensen die met elkaar te maken krijgen. De Ver minkten gaat tevens over vrijheid, waar niemand daadwerkelijk voor durft te kiezen. Eigenlijk is die vrouw nog het meest vrij. Daarom gaat ze eraan". ,,Bij mijn voorstellingen laat ik de casting niet aan anderen over. Ik ben daar zelf vrij goed in. De spe lers moeten wel bij me passen. Bij mij zijn ze niet uitsluitend uit voerders. Ik ben geen soepele re gisseur, maar hun inbreng eivaar ik als heel belangrijk. Ik maak vaak dankbaar gebruik van hun denkbeelden. Theu Boermans van De Trust zegt dat tachtig procent van de acteurs dom is. Die mening deel ik niet. Ik leer nog steeds veel van hen tijdens het werkproces. Voor mij behelst theatermaken meer dan in een afgesloten lokaal een toneelstukje repeteren. In dat gezamenlijke proces wil ik met en via hen meer aan de weet komen over het leven en over mezelf". In de repetitieperiode ontstaat er volgens Don Duyns doorgaans wel een hechte band, maar dat hoeft niet altijd te leiden tot blijvende vriendschap. Anders dan voor heen, gaat hij ook bij De Vermink ten flinke aanvaringen niet uit de weg. „Net als ik heeft het gros van de spelers het horoscoopteken Ram. Rammen zijn koppig en vasthoudend. Dus kun je nagaan. Vroeger had ik zoiets van: in gods naam geen ruzies. Bij de vorige productie Zomertrilogie van Franz Xaver Kroetz heb ik die sof te opstelling overboord gegooid. Zolang het maar niet persoonlijk wordt, ga ik geen meningsverschil meer uit de weg". Dieper graven In het verleden werden zijn voor stellingen gekenmerkt door een licht-amuserende toonzetting, zo als in het door hem geschreven stuk met de oer-Hollandse 'hel den' Dick, Abe, Johnny en Hansje. Sinds enige tijd is Don Duyns 'meer de diepte ingegaan'. Het eveneens door hem geschreven en twee jaar geleden geregisseerde Ouderdomsvlekken vindt hij er een duidelijk voorbeeld van. „Je moet steeds dieper duiven gra ven, anders loop je vroeg of laat vast. De dingen die ik voordien maakte zou ik nu niet meer doen. Die voorstellingen spraken de mensen vooral op hun amuse mentswaarde aan. Ze waren in fei te meer vorm onderzoeken. Nu stel ik vooral de inhoud voorop. De vraag wat moeten de mensen er mee met zo'n voorstelling, acht ik nu mede van belang bij de keuze van een stuk. Zonder moralise rend te zijn. Moralisme is voor mij iets vreselijks. AanDe Verminkten kun je los van de extremiteiten je Ze wordt wel genoemd 'de witte raaf van het woordtheater'. De Vlaamse actrice Tine Ruysschaert neemt de kracht van het woord graag als uitgangspunt van haar voorstellingen. Zoals in Beatrijs, waarmee ze afgelopen maanden door Ne derland en België toerde. Of in Vaarwel als altijd.je Mozart, de productie die ze in het Mozartjaar 1991 op de planken bracht. En die ze nu heeft 'hernomen'. Omdat Mo zart eeuwig is. Ze wil de échte Mozart oproepen. De Mo zart van de prachtige (piano)muziek, maar ook en vooral de Mozart van de brie ven. „Veel mensen weten niet dat hij heel veel brieven heeft geschreven en dat hij een begenadigde pen had. Ik wist het zelf ook niet. Dat is voor velen misschien nog het meest verrassende van de voorstel ling." Muziek en bi'ieven. Daarmee proberen Tine Ruysschaert en pianist Patrick de Hooghe Mozart weer tot leven te wek ken. Brieven die ze zelf geselecteerd heeft uit het enorme aanbod dat de Salzburgse meester in zijn korte leven geschreven heeft. „Ik begin met zijn dood en eindig met zijn dood. Voor de eenheid. En verder lees ik voor wat naar mijn mening voor het publiek interessant is." Ze heeft de brie ven onderveixleeld in vijf perioden uit Mo- zarts leven, die een beeld schetsen van de componist en zijn tijd: liefdesbrieven aan zijn vrouw Konstanze in zijn laatste le vensjaar, brieven uit zijn kindertijd, aan zijn moeder, aan zijn vader en aan vrien den, zijn zus Nannerl en zijn nichtje. „An ders dan de geromantiseerde film zij n deze brieven écht", aldus Tine Ruysschaert, „je kunt niet naast de inhoud kijken.De rela tie met zijn vader, zijn spotzucht, de ar moedige omstandigheden waaronder hij Tine Ruysschaert: „Veel mensen weten niet dat Mozart een begenadigde pen had." foto Norbert Maes geleefd heeft, zijn liefde voor Konstanze, dat zijn de zaken die Tine Ruysschaert in de brieven het meest hebben geraakt. Samen met pianist Levente Kende heeft Tine Ruysschaert in 1991 een theatervoor stelling samengesteld waarin brieven en muziek elkaar aanvullen en versterken. Ze duurt ongeveer anderhalf uur zonder pauze. „Een monoloog is het eigenlijk niet; ik kruip niet in de huid van Mozart. Ik draag alleen brieven voor, speel het soms een beetje. Meer niet. Het toneelbeeld is sober. Eigenlijk alleen een vleugel en een stoel. Het spreekt eigenlijk allemaal voor zich." Is er dan wel een meerwaarde in ver gelijking met de brieven gewoon zelf le zen? Ruy ss chaert„Ik denk het welIk pro - beer aan de teksten een andere dimensie te geven, een andere toon. Dat wat Mozart schrijft naar aanleiding van de dood van zijn moeder bijvoorbeeld is heel aangrij pend. Ik probeer dat door intonatie en tempowisselingen te accentueren. En als hij frivole zaken schrijft, dan breng ik dat frivoler dan een mens dat gewoonlijk leest. Hetzelfde geldt voor als hij het over de liefde heeft." Muziek De muziek bij de voorstelling is heel sfeer bepalend, vindt de actrice. „Hij heeft ook zulke mooie dingen gecomponeerd.Maar het is geen bewogen voorstelling. „Wel boeiend, spannend, interessant. Ze heeft een verrassingseffect op mensen. Men kent dit facet van Mozart niet. Tine Ruysschaert wil Mozart met dit pro gramma menselijk dichterbij brengen. Mozart als gewoon mens met zijn kleine zorgjes, vreugden en (on)hebbelïjkheden en niet alleen als godenkind. „In deze pro ductie komt Mozart naar voren als een ui terst creatief persoon, niet alleen in zijn muziek maar ook in zijn brieven. Iemand die zeer intelligent was, heel bereisd ook. Een man die niet lichtzinnig was, maar wel kon genieten van alles wat het leven hem te bieden had. Een kwetsbaar per soon ook, die beïnvloedbaar was door an deren en een ongelooflijke liefde in zich had. Een spontane man die zich heel direct wist te geven. Iemand van wie ik ben gaan houden." Jos Frusch Vaarwel, als altijd... je Mozart is onder meer te zien in de Goudse Schouwburg (18/4) en Dili- gentia Den Haag (27/4). Gemeenten moeten het economisch belang van een goed kunst- en cultuuraanbod niet onderschatten. Zeker nu bedrijven minder dan voorheen aan een plaats zijn gebonden, kunnen met name middelgrote gemeenten zichzelf met goed functionerende theaters als vestigingsplaats aantrekkelijk maken. Door de toegenomen culturele voorzieningen zijn veel Öost-Nederlandse plaatsen volgens een recent onderzoek ook flink gestegen op de ranglijst van aantrekkelijke steden voor particulieren, die op hun beurt indirect ook weer voor een economische impuls zorgen. Dat was de kern van het betoog dat de economisch onderzoe ker Hans Verhorst hield tijdens een symposium in de Nijmeegse Stadsschouwburg. Onder de aan Neerlands Hoop ontleende titel Het is weer eens tijd om te bepalen waar het allemaal om gaat spra ken deskundigen over de haat/lief de-verhouding die ertus sen gemeenten en hun culturele voorzieningen kan bestaan. Di recte aanleiding: het voornemen van de gemeente Nijmègen om vanaf 1999 het budget van de NV Mensec - de koepel van Stads schouwburg en concertzaal De Vereeniging - te halveren tot an derhalf miljoen. Verhorst rekende de bezoekers van het symposium voor dat het bedrijfsleven - horeca, detailhan del - in Nijmegen, zoals in elke an dere middelgrote gemeente, aan een aanbod van 250 voorstellin- eigen relatie met anderen toet sen". Ironie is hem echter nog steeds niet vreemd. „Dat komt omdat ik in tal van lachwekkende zaken mezelf herken. Mijn humor gaat niet ten koste van anderen. De burgerlijke kleinsteedsheid, die ik in vorige stukken heb getoond zit ten dele ook in mij. Ik ga ook elke zaterdag naar de Hema-coffee- shop. Ik houd van films als Juras sic Pare, van MTV. Ik zit het liefst thuis; ik ga niet graag op vakan tie". Perzisch tapijtje „Zo'nPerzisch tapijtje op de vloer en die wansmakelijke meubels die we in De Verminkten als decor stukken gebruiken, is niet als ka rikatuur bedoeld. Veel mensen hebben in die trant hun huizen in gericht. Dat zoeken naar rust en orde, wat zo typerend is voor Franz Polzer, vind je bij menigeen terug. Evenals die geestelijke hardheid waarmee ze elkaar voor hun karretje proberen te spannen. Dat probeer ik aanschouwelijk te maken met een lichte toets. Niet door drammerig te zijn, daar houd ik absoluut niet van". Max Smith De Verminkten is onder meer te zien in De Vorst, Tilburg (vanavond, vrijdag), Frascati III Amsterdam (15 t/m 19 april) en Rotterdamse Schouwburg (25 en 26 april). gen per jaar rond de vijf miljoen gulden verdient. „Maar voor de langere termijn is het imago van de stad in economisch opzicht minstens even belangrijk. Een on dernemer kiest een vestigings plaats allereerst op basis van ver standelijke motieven. Maar steeds vaker komen daarnaast ook ge voelsmatige aspecten aan de orde. Het culturele aanbod van een ge meente bepaalt dat imago voor een zeer groot deel." Smaakmaker van het symposium was Arthur Sonnen, directeur van het Nederlands Theaterfestival. Zijn angstdroom: „Dat theaters zó onder druk worden gezet, dat ze wel moéten toegeven aan de ver lokkingen van het commerciële Van der Valk-concern. Maar zie wat er in Almelo is gebeurd; dat theater is aan Van der Valk ver kocht, maar daar wil dus geen se rieus gezelschap meer heen." Ook jurist J.M.M. Maeijer hekelde in zijn betoog over privatisering en overheidssubsidiëring de Van der Valk-constructie: „Schouw burgen moeten niet onderworpen worden aan de tucht van de markt. Kunst en cultuur kunnen niet zon der de hulp van gemeenten. Ver zelfstandiging dwingt tot self- support en creatieve oplossingen, en dat is op zich niet verkeerd. Maar er zijn grenzen. Op het wegens een te grote eensge zindheid nogal gezapige symposi um was het duidelijkste advies aan het Nijmeegse gemeentebe stuur afkomstig van Peter Smids, de wegens een overschrijding van 1,1 miljoen zelf ook danig onder druk staande directeur van Mu ziekcentrum Vredenburg in Utrecht: „Hier helpen geen econo mische adviezen meer, hier zijn psychotherapeuten nodig." GPD Paul van Vliet is weer thuis. foto Reiniervan Willigen Paul van Vliet keert volgend jaar terug aan zee. De Haagse cabaretier en Unicef-ambassadeur gaat in de zomer van 1998 zijn one man show 'draaien' in het nieuwe Jacob Pronk-tlieater, dat zondag is ge opend in het Steigenberger Kurhaus Hotel in Scheveningen. „Eindelijk weer thuis", reageert Van Vliet, „In 1975 hebben ze m'n zo merhuisje, de oude Kurzaal, afgepakt en afgebroken. Ik ben toen nog met de fanfare overgestapt naar het Circustheater". Van Vliet gaat al in september met zijn nieuwe, twaalfde, one man-show beginnen. „Eerst door het land en dan eindigen in mijn Scheveningen. En zo hoort het ook!". De nieuwe Jacob Pronk-zaal ligt in de vleugel van het Kurhaus waar vroeger het (inmiddels verhuisde) Casino was gevestigd. De ruimte, waar vroeger de roulettes draaiden en de 'eenarmige bandieten' heers ten, is nu omgebouwd tot een zalencomplex met namen van vooral men sen die een belangrijke band met de badplaats hadden. Naast Jacob Pronk, die als eerste een badonderneming op het strand opzette, zijn dat ook Adama Zijlstra - eveneens zo'n stimulator van de badplaats -, Lou Bandy, Koos Speenhof en Cor Ruys. Laatstgenoemde zaal wordt vanaf nu ook gebruikt als zaal, waar trouwlustigen in de echt kunnen worden verbonden. Cabaretier Van Vliet is erg gelukkig met 'zijn' nieuwe Scheveningse the ater, ook al wordt hij dan de (concurrerende) buurman van Miss Saigon in het Circustheater. „Niks erg, hoe meer hoe liever. Toen ik in het begin van de jaren zeventig in Scheveningen optrad, stond Wim Kan er ook. En Herman van Veen. Het is net als een straat vol schoenenwinkels, da's leuk voor de mensen. Daar komen ze op af". GPD Nederlands spectaculairste theatergroep, de Dogtroep uit Amsterdam, slaat begin juli de tenten op in het Overijsselse stadje Diepenheim om daar ruim drie weken lang te werken aan een zo- merproject, dat vervolgens vanaf 1 augustus vijftien maal exclusief in Diepenheim wordt opgevoerd. Als de voorstelling daarna al in Nederland te zien valt, is dat niet voor de zomer van 1998. Vorig jaar nog stond de Dogtroep in Theater Carré in Amsterdam, waar de voorstelling Dynamo Mundi 32 uitverkochte zalen trok. De Dogtroep zette Carré bijkans onder water. De groep staat be kend om haar grote, absurde con structies uit wat ze 'echte' materi alen noemen: staal, sneeuw, leer, hout, vuur en water. Veel water. In 1995 verzorgde de groep in het Westerdok in Amsterdam de voor stelling Noordwesterwals, waar per avond anderhalf miljoen liter water bij van pas kwam. In Diepenheim worden deze zo mer 9000 bezoekers verwacht. „De groep rekent erop dat deze mensen uit de regio afkomstig zijn, maar niet uit te sluiten valt dat vanuit het westen speciale busreizen worden georganiseerd. De Dogtroep is nu eenmaal razend populair", aldus Jan Eijsink. Deze Diepenheimer, in het dage lijks leven directeur van vereni- gings- en evenemtencentrum De Reg'gehof in Goor en de grote man achter het Overijssels Straat The aterfestival, heeft de Dogtroep voor het Stedeke weten te strik ken. „Vorig jaar hadden ze al be langstelling, maar toen dachten ze nog samen met de buitenlandaf deling van Endemol iets groots in New York op te kunnen zetten. Even was daar nu weer sprake van, maar toen ik ze een mooie plek in Diepenheim liet zien wa ren ze meteen verkocht. De 'wilde' theatergroep zal zeven weken lang sportcomplex De Koppel bevolken. Op 9 juli komt FC Twente een oefenwedstrijd spelen, een dag later nemen de achttien leden van Dogtroep het complex in. De 'werkplaats' van de groep komt op een verhard ter rein. De voorstellingen vinden plaats in een arena op een van de velden. Tribunes bieden plaats aan 600 belangstellenden. De Dogtroep is momenteel in Zuid-Afrika. Op 15 mei omlijst de groep met de voorstelling Adder zonder gras de feestelijke opening van het Academisch Ziekenhuis in Groningen. Theo Hakkelt

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1997 | | pagina 20