Zowel verontrustend
a s absurd theater
Brieven Mozart spreken voor zich
PZC
Goed theater
maakt een stad
aantrekkelijk
kunst cultuur
20
Don Duyns
regisseert De
Verminkten
Actrice Tine
Ruysschaert
Van Vliet terug aan zee
Bogtroep in Diepenheim
vrijdag 11 april 1997
Het toneelgezelschap Growing Up in Public: Michel Dunant, Dennis Rudge, Robijn Wendelaar en Stijn Westenend.
De scheiding in het haar
van vrouwen, doet hem
denken aan hun
geslachtsorgaan. En daar is
hij, Franz Polzer, vies van.
Niet dat hij een zonderling is,
maar deze bankemployé is nu
eenmaal bang voor vrouwen.
Orde en regelmaat is zijn
lijfspreuk. Daar heeft hij zich
volkomen aan ondergeschikt
gemaakt, zowel opzijn werk
als in zijn vrije tijd. Een
bidprentje van St. Franciscus
vereert hij als een heiligheid.
Dat neemt niet weg dat hij met
bijgelovige overtuiging elke
afwijking in zijn
overgereguleerd bestaan als
een voorteken opvat.
Het is daarom levendig voor te
stellen dat hij compleet van
slag raakt wanneer zijn hospita,
een weduwe, zich hardnekkig aan
hem opdringt. Zijn vroegere boe
zemvriend, door een slopende
ziekte invalide geworden, ver
stoort eveneens zijn opzettelijk
geïsoleerd, maar overzichtelijk le
ventje. Tot overmaat van ramp oe
fent de inwonende verpleger en
ex-slager religieuze druk op hem
uit. Franz Polzer raakt dusdanig
losgeslagen van zijn zekerheden,
dat hij zijn hospita onthooft.
Schreeuw
Dit heeft veel weg van een luister
en huiververhaal. De Tsjechische
schrijver Hermann Ungar (1893-
1929), die het allemaal bedacht
heeft in zijn novelle De Vermink
ten, uit 1923, beoogt meer dan dat.
Hij schetst een 'Kafkaëske wereld,
waarin menselijk handelen wordt
gedicteerd door geconditioneerde
reflexen. Een soort schreeuw van
Munch
Theaterwetenschapper, regisseur
en schrijver Don Duyns (28) las de
novelle en zag er meteen materiaal
in voor 'zowel absurd als veront
rustend theater'. Hij is aan het be
werken geslagen en heeft alle
voorkomende personages en ge
beurtenissen herleid tot de weder
waardigheden van bovengenoem
de figuren. Bij het gezelschap
Growing Up in Public, waarvan
Don Duyns mede-oprichter en
mede-artistiek leider is, wordt het
gelijknamige stuk vertolkt door
Michel Dunant, Dennis Rudge,
Robijn Wendelaar en Stijn Wes
tenend.
Vrijheid
Hij heeft bewust voor hen geko
zen. „Al deze acteurs hebben in
combinatie met elkaar eveneens
iets unheimisch, iets vreemds. De
sfeer en toon in deze voorstelling is
heel belangrijk. Het gaat over pa
ranoïde ideeën, over onderlinge
spanningen van mensen die met
elkaar te maken krijgen. De Ver
minkten gaat tevens over vrijheid,
waar niemand daadwerkelijk
voor durft te kiezen. Eigenlijk is
die vrouw nog het meest vrij.
Daarom gaat ze eraan".
,,Bij mijn voorstellingen laat ik de
casting niet aan anderen over. Ik
ben daar zelf vrij goed in. De spe
lers moeten wel bij me passen. Bij
mij zijn ze niet uitsluitend uit
voerders. Ik ben geen soepele re
gisseur, maar hun inbreng eivaar
ik als heel belangrijk. Ik maak
vaak dankbaar gebruik van hun
denkbeelden. Theu Boermans van
De Trust zegt dat tachtig procent
van de acteurs dom is. Die mening
deel ik niet. Ik leer nog steeds veel
van hen tijdens het werkproces.
Voor mij behelst theatermaken
meer dan in een afgesloten lokaal
een toneelstukje repeteren. In dat
gezamenlijke proces wil ik met en
via hen meer aan de weet komen
over het leven en over mezelf".
In de repetitieperiode ontstaat er
volgens Don Duyns doorgaans wel
een hechte band, maar dat hoeft
niet altijd te leiden tot blijvende
vriendschap. Anders dan voor
heen, gaat hij ook bij De Vermink
ten flinke aanvaringen niet uit de
weg. „Net als ik heeft het gros van
de spelers het horoscoopteken
Ram. Rammen zijn koppig en
vasthoudend. Dus kun je nagaan.
Vroeger had ik zoiets van: in gods
naam geen ruzies. Bij de vorige
productie Zomertrilogie van
Franz Xaver Kroetz heb ik die sof
te opstelling overboord gegooid.
Zolang het maar niet persoonlijk
wordt, ga ik geen meningsverschil
meer uit de weg".
Dieper graven
In het verleden werden zijn voor
stellingen gekenmerkt door een
licht-amuserende toonzetting, zo
als in het door hem geschreven
stuk met de oer-Hollandse 'hel
den' Dick, Abe, Johnny en Hansje.
Sinds enige tijd is Don Duyns
'meer de diepte ingegaan'. Het
eveneens door hem geschreven en
twee jaar geleden geregisseerde
Ouderdomsvlekken vindt hij er
een duidelijk voorbeeld van.
„Je moet steeds dieper duiven gra
ven, anders loop je vroeg of laat
vast. De dingen die ik voordien
maakte zou ik nu niet meer doen.
Die voorstellingen spraken de
mensen vooral op hun amuse
mentswaarde aan. Ze waren in fei
te meer vorm onderzoeken. Nu stel
ik vooral de inhoud voorop. De
vraag wat moeten de mensen er
mee met zo'n voorstelling, acht ik
nu mede van belang bij de keuze
van een stuk. Zonder moralise
rend te zijn. Moralisme is voor mij
iets vreselijks. AanDe Verminkten
kun je los van de extremiteiten je
Ze wordt wel genoemd 'de witte raaf
van het woordtheater'. De Vlaamse
actrice Tine Ruysschaert neemt de kracht
van het woord graag als uitgangspunt van
haar voorstellingen. Zoals in Beatrijs,
waarmee ze afgelopen maanden door Ne
derland en België toerde. Of in Vaarwel
als altijd.je Mozart, de productie die ze in
het Mozartjaar 1991 op de planken bracht.
En die ze nu heeft 'hernomen'. Omdat Mo
zart eeuwig is.
Ze wil de échte Mozart oproepen. De Mo
zart van de prachtige (piano)muziek,
maar ook en vooral de Mozart van de brie
ven. „Veel mensen weten niet dat hij heel
veel brieven heeft geschreven en dat hij
een begenadigde pen had. Ik wist het zelf
ook niet. Dat is voor velen misschien nog
het meest verrassende van de voorstel
ling."
Muziek en bi'ieven. Daarmee proberen
Tine Ruysschaert en pianist Patrick
de Hooghe Mozart weer tot leven te wek
ken. Brieven die ze zelf geselecteerd heeft
uit het enorme aanbod dat de Salzburgse
meester in zijn korte leven geschreven
heeft. „Ik begin met zijn dood en eindig
met zijn dood. Voor de eenheid. En verder
lees ik voor wat naar mijn mening voor het
publiek interessant is." Ze heeft de brie
ven onderveixleeld in vijf perioden uit Mo-
zarts leven, die een beeld schetsen van de
componist en zijn tijd: liefdesbrieven aan
zijn vrouw Konstanze in zijn laatste le
vensjaar, brieven uit zijn kindertijd, aan
zijn moeder, aan zijn vader en aan vrien
den, zijn zus Nannerl en zijn nichtje. „An
ders dan de geromantiseerde film zij n deze
brieven écht", aldus Tine Ruysschaert, „je
kunt niet naast de inhoud kijken.De rela
tie met zijn vader, zijn spotzucht, de ar
moedige omstandigheden waaronder hij
Tine Ruysschaert: „Veel mensen weten niet dat Mozart een begenadigde pen had."
foto Norbert Maes
geleefd heeft, zijn liefde voor Konstanze,
dat zijn de zaken die Tine Ruysschaert in
de brieven het meest hebben geraakt.
Samen met pianist Levente Kende heeft
Tine Ruysschaert in 1991 een theatervoor
stelling samengesteld waarin brieven en
muziek elkaar aanvullen en versterken.
Ze duurt ongeveer anderhalf uur zonder
pauze. „Een monoloog is het eigenlijk
niet; ik kruip niet in de huid van Mozart. Ik
draag alleen brieven voor, speel het soms
een beetje. Meer niet. Het toneelbeeld is
sober. Eigenlijk alleen een vleugel en een
stoel. Het spreekt eigenlijk allemaal voor
zich." Is er dan wel een meerwaarde in ver
gelijking met de brieven gewoon zelf le
zen? Ruy ss chaert„Ik denk het welIk pro -
beer aan de teksten een andere dimensie te
geven, een andere toon. Dat wat Mozart
schrijft naar aanleiding van de dood van
zijn moeder bijvoorbeeld is heel aangrij
pend. Ik probeer dat door intonatie en
tempowisselingen te accentueren. En als
hij frivole zaken schrijft, dan breng ik dat
frivoler dan een mens dat gewoonlijk
leest. Hetzelfde geldt voor als hij het over
de liefde heeft."
Muziek
De muziek bij de voorstelling is heel sfeer
bepalend, vindt de actrice. „Hij heeft ook
zulke mooie dingen gecomponeerd.Maar
het is geen bewogen voorstelling. „Wel
boeiend, spannend, interessant. Ze heeft
een verrassingseffect op mensen. Men
kent dit facet van Mozart niet.
Tine Ruysschaert wil Mozart met dit pro
gramma menselijk dichterbij brengen.
Mozart als gewoon mens met zijn kleine
zorgjes, vreugden en (on)hebbelïjkheden
en niet alleen als godenkind. „In deze pro
ductie komt Mozart naar voren als een ui
terst creatief persoon, niet alleen in zijn
muziek maar ook in zijn brieven. Iemand
die zeer intelligent was, heel bereisd ook.
Een man die niet lichtzinnig was, maar
wel kon genieten van alles wat het leven
hem te bieden had. Een kwetsbaar per
soon ook, die beïnvloedbaar was door an
deren en een ongelooflijke liefde in zich
had. Een spontane man die zich heel direct
wist te geven. Iemand van wie ik ben gaan
houden."
Jos Frusch
Vaarwel, als altijd... je Mozart is onder meer te
zien in de Goudse Schouwburg (18/4) en Dili-
gentia Den Haag (27/4).
Gemeenten moeten het
economisch belang van een
goed kunst- en cultuuraanbod niet
onderschatten. Zeker nu bedrijven
minder dan voorheen aan een plaats
zijn gebonden, kunnen met name
middelgrote gemeenten zichzelf
met goed functionerende theaters
als vestigingsplaats aantrekkelijk
maken. Door de toegenomen
culturele voorzieningen zijn veel
Öost-Nederlandse plaatsen volgens
een recent onderzoek ook flink
gestegen op de ranglijst van
aantrekkelijke steden voor
particulieren, die op hun beurt
indirect ook weer voor een
economische impuls zorgen.
Dat was de kern van het betoog
dat de economisch onderzoe
ker Hans Verhorst hield tijdens
een symposium in de Nijmeegse
Stadsschouwburg. Onder de aan
Neerlands Hoop ontleende titel
Het is weer eens tijd om te bepalen
waar het allemaal om gaat spra
ken deskundigen over de
haat/lief de-verhouding die ertus
sen gemeenten en hun culturele
voorzieningen kan bestaan. Di
recte aanleiding: het voornemen
van de gemeente Nijmègen om
vanaf 1999 het budget van de NV
Mensec - de koepel van Stads
schouwburg en concertzaal De
Vereeniging - te halveren tot an
derhalf miljoen.
Verhorst rekende de bezoekers
van het symposium voor dat het
bedrijfsleven - horeca, detailhan
del - in Nijmegen, zoals in elke an
dere middelgrote gemeente, aan
een aanbod van 250 voorstellin-
eigen relatie met anderen toet
sen".
Ironie is hem echter nog steeds
niet vreemd. „Dat komt omdat ik
in tal van lachwekkende zaken
mezelf herken. Mijn humor gaat
niet ten koste van anderen. De
burgerlijke kleinsteedsheid, die ik
in vorige stukken heb getoond zit
ten dele ook in mij. Ik ga ook elke
zaterdag naar de Hema-coffee-
shop. Ik houd van films als Juras
sic Pare, van MTV. Ik zit het liefst
thuis; ik ga niet graag op vakan
tie".
Perzisch tapijtje
„Zo'nPerzisch tapijtje op de vloer
en die wansmakelijke meubels die
we in De Verminkten als decor
stukken gebruiken, is niet als ka
rikatuur bedoeld. Veel mensen
hebben in die trant hun huizen in
gericht. Dat zoeken naar rust en
orde, wat zo typerend is voor
Franz Polzer, vind je bij menigeen
terug. Evenals die geestelijke
hardheid waarmee ze elkaar voor
hun karretje proberen te spannen.
Dat probeer ik aanschouwelijk te
maken met een lichte toets. Niet
door drammerig te zijn, daar houd
ik absoluut niet van".
Max Smith
De Verminkten is onder meer te zien in
De Vorst, Tilburg (vanavond, vrijdag),
Frascati III Amsterdam (15 t/m 19
april) en Rotterdamse Schouwburg (25
en 26 april).
gen per jaar rond de vijf miljoen
gulden verdient. „Maar voor de
langere termijn is het imago van
de stad in economisch opzicht
minstens even belangrijk. Een on
dernemer kiest een vestigings
plaats allereerst op basis van ver
standelijke motieven. Maar steeds
vaker komen daarnaast ook ge
voelsmatige aspecten aan de orde.
Het culturele aanbod van een ge
meente bepaalt dat imago voor
een zeer groot deel."
Smaakmaker van het symposium
was Arthur Sonnen, directeur van
het Nederlands Theaterfestival.
Zijn angstdroom: „Dat theaters zó
onder druk worden gezet, dat ze
wel moéten toegeven aan de ver
lokkingen van het commerciële
Van der Valk-concern. Maar zie
wat er in Almelo is gebeurd; dat
theater is aan Van der Valk ver
kocht, maar daar wil dus geen se
rieus gezelschap meer heen."
Ook jurist J.M.M. Maeijer hekelde
in zijn betoog over privatisering
en overheidssubsidiëring de Van
der Valk-constructie: „Schouw
burgen moeten niet onderworpen
worden aan de tucht van de markt.
Kunst en cultuur kunnen niet zon
der de hulp van gemeenten. Ver
zelfstandiging dwingt tot self-
support en creatieve oplossingen,
en dat is op zich niet verkeerd.
Maar er zijn grenzen.
Op het wegens een te grote eensge
zindheid nogal gezapige symposi
um was het duidelijkste advies
aan het Nijmeegse gemeentebe
stuur afkomstig van Peter Smids,
de wegens een overschrijding van
1,1 miljoen zelf ook danig onder
druk staande directeur van Mu
ziekcentrum Vredenburg in
Utrecht: „Hier helpen geen econo
mische adviezen meer, hier zijn
psychotherapeuten nodig." GPD
Paul van Vliet is weer thuis.
foto Reiniervan Willigen
Paul van Vliet keert volgend jaar terug aan zee. De Haagse cabaretier
en Unicef-ambassadeur gaat in de zomer van 1998 zijn one man
show 'draaien' in het nieuwe Jacob Pronk-tlieater, dat zondag is ge
opend in het Steigenberger Kurhaus Hotel in Scheveningen.
„Eindelijk weer thuis", reageert Van Vliet, „In 1975 hebben ze m'n zo
merhuisje, de oude Kurzaal, afgepakt en afgebroken. Ik ben toen nog
met de fanfare overgestapt naar het Circustheater". Van Vliet gaat al in
september met zijn nieuwe, twaalfde, one man-show beginnen. „Eerst
door het land en dan eindigen in mijn Scheveningen. En zo hoort het
ook!".
De nieuwe Jacob Pronk-zaal ligt in de vleugel van het Kurhaus waar
vroeger het (inmiddels verhuisde) Casino was gevestigd. De ruimte,
waar vroeger de roulettes draaiden en de 'eenarmige bandieten' heers
ten, is nu omgebouwd tot een zalencomplex met namen van vooral men
sen die een belangrijke band met de badplaats hadden. Naast Jacob
Pronk, die als eerste een badonderneming op het strand opzette, zijn dat
ook Adama Zijlstra - eveneens zo'n stimulator van de badplaats -, Lou
Bandy, Koos Speenhof en Cor Ruys. Laatstgenoemde zaal wordt vanaf
nu ook gebruikt als zaal, waar trouwlustigen in de echt kunnen worden
verbonden.
Cabaretier Van Vliet is erg gelukkig met 'zijn' nieuwe Scheveningse the
ater, ook al wordt hij dan de (concurrerende) buurman van Miss Saigon
in het Circustheater. „Niks erg, hoe meer hoe liever. Toen ik in het begin
van de jaren zeventig in Scheveningen optrad, stond Wim Kan er ook. En
Herman van Veen. Het is net als een straat vol schoenenwinkels, da's
leuk voor de mensen. Daar komen ze op af". GPD
Nederlands spectaculairste
theatergroep, de Dogtroep uit
Amsterdam, slaat begin juli de
tenten op in het Overijsselse stadje
Diepenheim om daar ruim drie
weken lang te werken aan een zo-
merproject, dat vervolgens vanaf
1 augustus vijftien maal exclusief
in Diepenheim wordt opgevoerd.
Als de voorstelling daarna al in
Nederland te zien valt, is dat niet
voor de zomer van 1998.
Vorig jaar nog stond de Dogtroep
in Theater Carré in Amsterdam,
waar de voorstelling Dynamo
Mundi 32 uitverkochte zalen trok.
De Dogtroep zette Carré bijkans
onder water. De groep staat be
kend om haar grote, absurde con
structies uit wat ze 'echte' materi
alen noemen: staal, sneeuw, leer,
hout, vuur en water. Veel water. In
1995 verzorgde de groep in het
Westerdok in Amsterdam de voor
stelling Noordwesterwals, waar
per avond anderhalf miljoen liter
water bij van pas kwam.
In Diepenheim worden deze zo
mer 9000 bezoekers verwacht.
„De groep rekent erop dat deze
mensen uit de regio afkomstig
zijn, maar niet uit te sluiten valt
dat vanuit het westen speciale
busreizen worden georganiseerd.
De Dogtroep is nu eenmaal razend
populair", aldus Jan Eijsink.
Deze Diepenheimer, in het dage
lijks leven directeur van vereni-
gings- en evenemtencentrum De
Reg'gehof in Goor en de grote man
achter het Overijssels Straat The
aterfestival, heeft de Dogtroep
voor het Stedeke weten te strik
ken. „Vorig jaar hadden ze al be
langstelling, maar toen dachten ze
nog samen met de buitenlandaf
deling van Endemol iets groots in
New York op te kunnen zetten.
Even was daar nu weer sprake
van, maar toen ik ze een mooie
plek in Diepenheim liet zien wa
ren ze meteen verkocht.
De 'wilde' theatergroep zal zeven
weken lang sportcomplex De
Koppel bevolken. Op 9 juli komt
FC Twente een oefenwedstrijd
spelen, een dag later nemen de
achttien leden van Dogtroep het
complex in. De 'werkplaats' van
de groep komt op een verhard ter
rein. De voorstellingen vinden
plaats in een arena op een van de
velden. Tribunes bieden plaats
aan 600 belangstellenden.
De Dogtroep is momenteel in
Zuid-Afrika. Op 15 mei omlijst de
groep met de voorstelling Adder
zonder gras de feestelijke opening
van het Academisch Ziekenhuis in
Groningen.
Theo Hakkelt