Een leven lang
verslingerd
aan Tarzan
Yulkaan heeft te weinig inhoud
PZC
Sterrenoorlog laat
alles ontploffen
Greenaway schrijft
levende teksten
Jungle-lord
herrijst
op video
kunst cultuur
19
vrijdag 11 april 1997
Wie verslingerd is aan
Tarzan kan zijn filmhart
ophalen. MGM brengt een
6-delige collectie op de
videomarkt, geheel
opgedragen aan de enige echte
Tarzan: Johnny Weissmuller.
Uitstekend moment om het
spoor terug te volgen van de
'jungle-lord', nu 85 jaar
geleden geboren voor 700
dollar. Dit bedrag kreeg Edgar
Rice Burroughs, anno 1912
nog ventend met
puntenslijpers, voor de
publicatie van 'Tarzan of the
apes'. Sindsdien is Tarzan
uitgegroeid tot een
onsterfelijke held. Geboren op
papier, heilig verklaard op het
witte doek. En nu herrijzend
op video. Terug de jungle in
voor een ontmoeting met
...vijftien Tarzans.
Grijp wat lianen en slinger mee
terug naar Chicago, anno
1912. Puntenslijper-verkoper Ed
gar Rice Burroughs is al 37 als zijn
langgekoesterde All American
Dream (jagen op geld en geluk en
dan vooral het eerste vasthouden)
werkelijkheid wordt. The All Sto
ry Magazine koopt voor 700 dollar
zijn papieren held, 'Tarzan of the
Apes'. Jan Publiek is meteen ver
slingerd aan de 'aapmens'. Bur
roughs punt zijn potlood en
schrijft meteen meer avonturen
voor deze uitgeklede James Bond.
Voor zijn fantasie kan de in 18 7 5 in
Chicago geboren en in 19 5 0 in Tar-
zana, nabij Los Angeles, overle
den Edgar Rice Burroughs (ERB)
uit zijn eigen werkelijkheid
scheppen. Nazijnmisluktepoging
om als huurling in het Chinese le
ger te dienen, wil ERB optrekken
met de 'Rough Riders', in het gelid
gezet door de toenmalige Ameri
kaanse president Teddy Roose
velt. Voor deze houwdegens is
ERB niet 'rough' genoeg. Wel kan
hij als vrijwilliger mee met de 7th
US Cavalry, die in Arizona op
Apaches jagen. Omdat zijn hart te
wensen overlaat, wordt ERB bij de
US Cavalry uit het zadel gewipt.
En dan begint de 'bom looser' aan
zijn twaalf ambachten en dertien
ongelukken: cowboy in Idaho,
mijnwerker in Orêgon, boekhou
der, spoorwegpolitie in Utah, ven
ter van puntenslijpers in Chicago.
Fantasie
Overdag armoe. Om er 's avonds
aan te ontsnappen, geeft ERB zijn
fantasie de vrije teugel. Het anno
1912 nog piepjonge Hollywood
ziet geld in Burroughs Tarzan. Se-
lig Productions betaalt vlot 500
dollar voor het manuscript van
'The Lad and the Lion'. En neemt
een optie op verdere avonturen
van de 'aapmens'.
Zes jaar later verkast ERB met
zijn vrouw, twee zonen en een
dochter van Chicago naar Los An
geles. Koopt voor 125.000 dollar
een ranch in de dan nog lege San
Fernando Valley en noemt het Tar-
zana. Zijn waakhond heet...Tar
zan. Misschien heeft ERB te veel
Tarzan. Als nationaal turnkampi-
oen slingert hij onnavolgbaar soe
pel van boom naar boom. Merill is
ook de eerste Tarzan die de nu we
reldwijd nagebootste oerkreet
moet schreeuwen in 'Tarzan the
Tiger'een half stomme, half ge
luidsfilm.
Tarzan IX heet Johnny Weissmul
ler en is - eerlijk gezegd - de enige
echte Tarzan. In 1932, als zijn 17-
jarige koninkrijk in de jungle be
gint, wil iedere filmfabrikant zijn
eigen Tarzan. Vooral MGM is gre
tig, maar kieskeurig. Zelfs Clark
Gable wordt afgewezen, omdat hij
'no body' heeft. Ook Weissmuller
is niet MGMs eerste keus. Dat is
Herman Brix, goed voor goud bij
het kogelstoten tijdens de Olympi
sche spelen in Amsterdam, anno
1928. Maar Brix breekt zij n schou
der. Dan komt Peter Johnny Weis
smuller bij MGM over de vloer. De
op 2 juni 1904 in Windber, Penn-
sylvinia, geboren zoon van een
Oostenrijkse immigrant, overleeft
in zijn jeugd polio. Wint Olym
pisch goud in 1924 en '28. Brengt
als eerste de 100 meter vrije slag
onder de minuut: 58,6 seconden.
Enblijfttot 1950 'swerelds snelste-
zwemmer. Als hij in 1948 zijn len
dendoekje voorgoed aan de was
lijn hangt, heeft Weissmuller niet
alleen 19 Tarzan-films op zijn
naam gebracht. Maar ook vijf
Olympische gouden plakken, 67
wereld- en 52 nationale titels.
Goudgeld
Weissmuller trouwt zes keer. In
zijn topjaren vangt hij 50.000 dol
lar per Tarzan-rol. In zijn latere
rol als Jungle Jim verdient hij
jaarlijks 200.000 dollar. En dat
met Meren aan. Terwijl MGM
goudgeld maakt met Johnny,
Maureen en Johnny Sheffield als
Boy, pronkt Paramount met
Buster Grabble, weer een atleet.
Buster is Johnnys zwemmaatje, in
1934 in Los Angeles met goud be
hangen na de 400 meter vrije slag.
Grabble blijft in de schaduw van
Tarzan, de Negende. Universal
strikt hem dan snel voor 'Flash
Gordon'.
Intussen is Herman Brix hersteld
van zijn gebroken schouder en
laat zich paaien door Edgar Rice
Burroughs. Want Tarzans verwek
ker vindt Johnny Weissmuller een
uitgeklede boerenknuppel, die het
waagt zijn 'jungle lord' te laten
schaterlachen en grommen. Zes
jaar lang sukkelt Brix aan de hand
van de toch te bekakte ERB. Na
Weissmuller mag Lex Barker voor
Tarzan X spelen. En liefst in het
echt. Producent Lesser sleept Lex
dan ook weg uit de namaak-j ungle
van Hollywood en lokt hem naar
Afrika. Nog nooit is er in Kenia zo
hard gelachen. Als Barker, van wie
wordt gefluisterd dat hij zich niet
graag bloot wilde geven, knallen
de ruzie krijgt met zijn producent,
moet hij wijken voor Tarzan XI:
Gordon Scott.
Scott en diens opvolgers Denny
Miller, Jock Mahoney, Mike Henry
en Ron Ely, de eerste en enige tv-
Tarzan, blijven toch een paar ma
ten te klein om Johnny Weissmul
ler, de enige, echte Tarzan, te doen
vergeten. Pas in 1984 komt 'Grey-
stoke', the legend of Tarzan, lord
of the Apes' in de buurt van de uit
straling van de jungle-lord. In dat
jaar sterft Weissmuller, 80 jaar
oud, aan keelkanker. Tijdens zijn
begrafenis in Acapulco Minkt via
een bandje nog een keer zijn oer
kreet.
Hans Toonen
Edgar Rice Burroughs creëerde 85 jaar geleden jungle-lord Tarzan.
op zijn bankrekening en te weinig
op de filmscenario's gelet. Want
knarsetandend moet hij toezien
hoe Hollywood anno 1918 van zijn
jungle-lord een boerenkinkel in
een pantervel maakt. Deze kinkel
heet Otto Elmo Linkenhelt, 28
jaar en 118 Mlo schoon aan de
haak. Zijn naam is te lang om in
neon te schrijven. Dus heet Lin-
kelhelt gewoon Elmo Lincoln.
Hollywood moffelt nog wat weef-
foutjes weg. TarzanI is bijna kaal.
Maar met een pruik op, zie je er
niets van. Ook de apen worden
voor aap gezet. Even tussen haak
jes: wie het verhaal van Tarzan
kent, weet dat hij - nadat zijn ou
ders Lord en Lady Greystoke voor
de Afrikaanse kust zijn omgeko
men - als baby door Kala, de moe-
der-aap, wordt groot getrokken.
Tarzan is apentaal voor 'witte
huid', zo weet ERB zeker. Maar
echte apen laten meespelen, is in
die jaren levensgevaarlijk. De op
lossing woont echter dichtbij
Jongens van de New Orlteans Ath
letic Club - Tarzan I is in
Louisiana opgenomen - willen
best voor aap spelen.
Leeuw
Trouwens, Elmo staat zijn manne
tje. In een echt gevecht met een ge
temde leeuw steekt Tarzan I de
handtamme 'koning der wilder
nis' morsdood. 'Tarzan, de aap
mens' mag dan de eerste film zijn
die meer dan een miljoen dollar
oplevert, de tweede, getiteld 'Ro
mance of Tarzan' flopt aan de kas
sa. ERB schrijft snel zijn derde
manuscript 'The Return of Tar
zan'. Om te voorkomen dat Elmo
Lincoln Tarzan opnieuw voor
schut zet, schuift ERB het manu
script door naar Numa Pictures.
Tarzan II heet Joseph C. Pohler, 28
en met een ribbenkast van 1 meter
10 rond. Als Gene Pollar mag hij
voor honderd dollar per week van
liaan naar liaan slingeren in 'Re
venge of Tarzan' (april 1920).
Pollar is de eerste Tarzan die ter-
wille van de censuur een badpak
draagt. Inderdaad, ook Tarzan is
vaak voor aap gezet. En een oor
aangenaaid. Vraag maar aan Gene
Pollar. Als Numa Pictures Tarzan
11 voor 800 dollar per week prijs
geven aan Universal blijft Gene
Pollar gewoon honderd dollar
beuren. Verbitterd hangt hij dan
ook zijn pantervel aan de liaan en
keert als brandweerman terug
naar de asfalt-jungle van New
Yox'k. Tarzan III heet Pierce
Dempsey Tabier, 41, kaal en vad
sig.
Om drie gebeurtenissen moet je de
naam van deze vleesgeworden
mislukking onthouden. In 'The
Son of Tarzan' trouwt hij met Ja
ne; hun geadopteerde zoon heet
dan nog Korak en niet Boy, ge
speeld door Kamuela Searle. Tar
zans zoon wordt door een olifant
dodelijk tegen de grond gekwakt.
Tarzan IV betekent de come-back
van Tarzan I: Elmo Lincoln. Maal
ais een medespeler in 'The Adven
ture of Tarzan' door een leeuw
wordt doodgebeten, keert Elmo
Hollywood voorgoed de brede rug
toe.
Soepel
Tarzan V heet James H. Pierce, bij
genaamd Big Jim. En ontdekt op
een barbeque-party op Burroughs
ranch Tarzana. Omdat Big Jim
last heeft van slechte voeten is hij
de eerste Tarzan die op gympies
door de jungle spurt. Tegelijk met
Jim Pierce speelt Frank Merill bij
een andere filmstudio ook voor
Gene Pollar, de tweede Tarzan.
George Lucas was
begrijpelijkerwijze niet helemaal
tevreden over zijn film 'Star Wars'.
Velen konden deze manier van denken
vanwege het financiële succes niet
volgen. 'Star Wars' is nu dankzij de
heruitbreng weer de film geworden die
het meeste geld heeft opgebracht, maar
Lucas heeft natuurlijk wel gelijk met
zijn zelfkritiek. Wat voor 'Star Wars'
geldt, geldt in sterkere mate voor het
tweede deel uit de trilogie, The Empire
Strikes Back uit 1980. De film zit af en
toe, hier en daar gewoon niet zo goed in
elkaar.
Fans van de Star Wars sage vin
den dit de beste film, waar
schijnlijk omdat er meer speel
goed in beeld verschijnt, die in
keiharde actie vertaald wordt,
dan in de andere twee films. Een
andere reden zou ik zo gauw niet
kunnen verzinnen. Irvin Kershner
is de regisseur die van Lucas de
ondankbare taak kreeg om zijn
hersenspinsels een beetje goed
voor de camera te krijgen. Hij
slaagt daar maar sporadisch in
De actiescènes zijn in de slechte
zin van het woord soms onnavolg
baar. Van de aanval van de keizer
lijke Walkers bijvoorbeeld, in het
begin van de film op het rebellen
kamp op de planeet Hoth valt niets
te maken. Als het alleen onbegrij
pelijk was, dan was het nog niet zo
erg, maar de opeenvolgende beel
den zitten zeer slordig achter el
kaar geplakt. Alles vliegt de lucht
in, en onze helden uit 'Star Wars'
zitten behoorlijk in het nauw, zo
veel is nog wel duidelijk, maar nie
mand kan mij aan de hand van de
-beelden uitleggen wat waar door
wie, in wiens nabijheid precies
wordt kapot geschoten.
Ook de acteurs lijden onder de re
gie en zijn, met uitzondering van
misschien Harrison Ford, zo mo
gelijk nog middelmatiger dan in
'Star Wars'. Bovendien gaat bijna
iedereen door de slechte timing ir
riteren in dit vervolg. De komische
tussendoortjes van de robots ver
dwijnen op deze manier. C3PO is
een zeur, die niet stopt met praten
en R2D2 maakt constant van die
hoge, scherpe geluiden, dat ie
mand toch op het idee moet komen
om dat ding af te zetten. De wook-
ie Chewbacca is nog zo'n onbegrij
pelijk personage dat om onver
klaarde redenen door de andere
helden in hun nabijheid getole
reerd wordt.
De grootste schuld moet gelegd
worden bij Lucas zelf, die de sce
narioschrijvers Leigh Brackett
(de in 1978 overleden schrijfster
die bijna uitsluitend voor Howai-d
Hawks scenario's schreef) en Law
rence Kasdan de opdracht gaf om
datgene wat hij in 'Star Wars' bij
na parodieerde en zeer zeker met
een knipoog bekeek, nu plotseling
bloedserieus te gaan nemen.
Daarom krijgen we in deze film te
maken met een vader-zoon con
flict en moet de jonge Luke Sky-
walker leren wat het is om een Jedi
ridder te zijn. Beschamende scè
nes doordrenkt met een pseudo-
diepzinnigheid met de 'wijze' Yo-
da, een pop uit de Jim Henson stal
voorzien van een stem door Frank
Oz, zijn het gevolg. Van de drie
films is dit de film waaraan het
minste gesleuteld is bij deze speci
al edition. Slechts een kort reac
tieshot is toegevoegd, waaxin een
ci'eatuur wat zit te smikkelen ter
wijl de gevangengenomen Luke
die ondersteboven aan het pla
fond hangt, zich probeert te be-
viijden. Verder is men digitaal aan
het schoonmaken geweest en zijn
de special effects van toen die nu
een beetje duidelijk werden weer
wat verstopt. De film is nog steeds
vermakelijk als men er maar niet
bij nadenkt en dat is nu juist waar
toe Lucas ons lijkt aan te sporen.
Piet van de Merwe
The Empire Strikes Backte zien in Al-
hambra Vlissmgen, De Koning Hulst,
Roxy Bergen op ZoomLumière en Pa-
thé Rotterdam, Metropolis en Calypso
Antweipen.
Kalligrafie is de grote passie iix The Pillow Book.
Peter Greenaway heeft altijd de
pretentie gehad om met zijn films
steeds weer de filmtaal te verrijken, of in
ieder geval gebruik te maken vaxx de
niexxwste technieken die een filmmaker
ter beschikkixxg staan. Daarbij schept
hij zijn eigen orde in de dingen, door
alles op een logische manier ixx te delen.
In zijxx nieuwe film The Pilloio Book
bestaat die orde uit hoofdstukken of
boeken, terwijl hij de techxxiek links en
rechts laat huishouden door
verschillende beeldeix ixx een kader te
zetten met daarover heen ook nog eens
geschi'even tekst of beter gezegd
kalligrafie.
Kalligx'afie is de grote passie
van de jonge Japanse vrouw
Nagiko, gespeeld door Vivian Wu,
die daardoor werd aangestokexx
door haar vadex; een schrijver. Die
voerde op elke vei'jaai'dag van Na
giko een ritueel uit dat eruit be
stond da.t hxj met een penseel zeer
sensueel een gedicht en verjaax--
dagswens in Japanse kaï'aktei's op
haar gezicht schreef. Haar tante
leest haar bij het naar bed gaan
voor uit het oude 'The Pillow
Book', geschreven door Sei Sho-
nagon, die daarin allerlei dingen
vastlegde die haar boeiden en op
vielen. Dat schreef ze precies dui
zend jaar geleden toen ze courtisa
ne was aan het keizerlijk hof. Deze
twee dingen zijn bepalend voor
het leven van Nagiko en voor de
stnxctuur van de film.
Fascinatie
De fascinatie voor het geschreve
ne op het lichaam raakt ze bij het
volwassen worden niet kwijt en
haar minnaars moeten aan een be-
langx-ijke voorwaarde voldoen. Ze
moeten een mooi handschrift heb
ben, Nagiko eist van de mannetjes
die ze uitzoekt dat ze overal op
haar lichaam teksten schrijven en
als ze dat niet mooi genoeg doen,
kunnen ze hun biezen pakken.
Totdat de vexialer Jerome, ge
speeld door Ewan McGregor die
eerder te zien was in 'Trainspot-
ting', suggereert dat ze het hele
maal verkeerd doet. Niet zij moet
beschreven wox-den, maarzij moet
schrijven op de lichamen van haar
minnaai's. Dat doet ze en ze ver
zint haar eigen teksten daarbij in
de stijl van dat oude 'The Pillow
Book'. Eenmaal daaraan begon
nen wil ze die teksten ook gepubli
ceerd krijgen en ze laat die eerste
tekst fotograferen en bezorgen
aan een uitgevei', die er geen brood
in ziet.
Dat verandert als Jerome met die
tekst op zijn lichaam zich presen
teert aan de homoseksuele uitge
ver. Hij ziet dan uit naar alle
hoofdstukken, boeken of gedich
ten die Nagiko op lichamen
schrijft. Dit moet natuurlijk slecht
aflopen als jaloezie over Jerome
tussen Nagiko en haar uitgever
een rol gaat spelen.
Technisch vernuft
Plet is allemaal nog veel ingewik
kelder dan hier in het kort kan
wox'den opgeschreven, maar wat
het meeste opvalt na het zien van
The Pillow Book is dat er zo wei
nig blijft hangen van dat verhaal
tje. De eei'lijke, open benadering
van de lichamelijkheid van de
mens en andere typische kenmer
ken van een Grèènaway-film zijn
aanwezig, maar de inhoud wordt
nog steeds overvleugeld door het
heilige zoeken naar een nieuwe
vorm door deze regisseur. De di
rectheid en de humor die te zien
waren in vroege films als 'A Walk
Through H', 'Vertical Features Re
make' en 'The Falls', die gemaakt
leken te zijn met de eenvoudige
techniek die nodig was voor een
televisiedocumentaire, zijn ver te
zoeken in deze door technisch ver
nuft overheerste nieuwste film.
Er is te veel te zien aan de struc
tuur die Greenaway gebruikt door
zwart-wit beelden van Nagiko's
jeugd, de tijd van de eex-ste 'The
Pillow Book' en het Kyoto en
Hongkong van de nabije toekomst
naast elkaar en door elkaar in een
kader te plaatsen, dat ik in ieder
geval moeite had om door de bo
men het bos te zien. Het kan zijn
dat Gi'eenaway gelijk heeft en dat
hij zijn tijd vooruit is, maar ik be
twijfel het. Om te beweren dat
Greenaway de nieuwe kleren van
de keizer ontworpen heeft, gaat
weer wat te ver Het zijn wel dege
lijk nieuwe kleren, maar ik denk
niet dat keizer film ze hoeft aan te
trekken,
Piet van de Merwe
The Pillow Book, te zien in Lantaren
Venster Rotterdam.
Asregens, lavastromen; 'Gods eigexx
show' wordt de vulkaanuitbarsting
iix de film Dante's Peak van Roger
Donalsson genoemd. Aan speciale
effecten dan ook geen gebrek.
Inhoudelijk is 'Gods eigen show'
evenwel zeer voorspelbaar. Dante's
Peak is een ouderwetse rampenfilm, met
een script waarin de karakters maar
dunnetjes zijix uitgewerkt.
Dante's Peak is een doxp aan de
voet van een slapende vul
kaan. Dus weet je al meteen aan
het begin van de film dat die vul
kaan zal ontwaken. Een team van
vulkanologen komt naar Dante's
Peak om een onderzoek in te stel
len naar een toename van seismo
logische trillingen.
Laat er in dat team nu een held zit
ten, Harry Dalton (Pierce Bros-
nan). En laat de burgemeester van
het doxp nu een aantrekkelijke al
leenstaande moeder van twee
schatten van kinderen zijn, Rachel
Wando (Linda Hamilton). De on
heilstijdingen van Dalton worden
niet serieus genomen, temeer om
dat een projectontwikkelaar
plannen heeft met Dante's Peak.
Ook de baas van Harry denkt dat
het met die trillingen wel meevalt.
Maar Harry kent als geen ander de
kuren van een vxxlkaan. Dat is al te
zien in de openingsscène, waar hij
bij een uitbarsting in Columbia
zijn vexioofde verliest. Hij weet
Rachel te overtuigen van het drei
gende gevaar Haar kinderen zijn
daar al eerder van ovextuigd en
gaan op weg naar hun oma Ruth
(Elizabeth Hoffman), die op de
vulkaan woont en weigert er af te
komen. Als 'D antes hel' as begint
te spugen moeten Harry en Rachel
de berg op om de kinderen en oma
te redden. Nou, dat wordt me wat.
Het laatste kan wat flauw klinken,
maar na enkele spannende en
mooi geënsceneerde fragmenten
krijg je een melig gevoel bij de
film. Het hagelt x-otsblokken,
maar je maakt je geen moment
zorgen over een goede afloop. Al
leen oma moet het ontgelden,
maar dat was toch al een eigenwijs
mens en bovendien kan ze voor
haar verscheiden nog een specta
culaire daad stellen.
Dante 's Peak is een volgens het ou
derwetse recept gemaakte ram
penfilm, alleen is menige ouder
wetse rampenfilm te pi-efereren
boven deze computergestuurde
gok op de kassa. Vroeger kregen de
personages nog wel eens een beet
je psychologische achtergrond.
Nu blijven ze plat als reclame
plaatjes. Wie het reclamespo tje op
de televisie heeft gezien, heeft ei
genlijk al de hele film gezien. Dit
geldt niet voor kinderen. Die zul
len smullen, want eigenlijk maak
te Donaldson een kinderfilm.
Rijk van Rotterdam
Dante's Peak, te zien in Alhambra Vlis-
singen, De Koning Hulst, Cinemactu-
eel Bergen op Zoom, Cinerama en Pa-
thé Rotterdam, Calypso Antwerpen.
Pierce Brosnaxx exx Tachel Wando in Dante's Peak.