kunst cultuur
Bhalotra preekt stenen passie
Architect van een
gedroomd Nederland
Van Kattenbroekers mag Ashok alles volbouwen
16
vrijdag 11 april 1997
A Is het aan de bewoners van Katten-
XX broek ligt, mag de Indiase 'schepper'
Bhalotra voor heel Nederland leuke
I plannen bedenken. Eindelijk iemand die
I definitief afrekent met grauwe, fanta-
I sieloze bouwsels waar ons land net iets te
vol mee staat. Kattenbroek voelt als een
warme, wollen deken. Er is in de revolu-
I tionaire, Amersfoortse wijk bijna geen
I mens te vinden, die tegen deze uitspraak
I ingaat..
I De tevredenheid over de 'modelwijk' van
Nederland ligt nu vast op film. Negentig
I procent van de 'hoofdrolspelers' laat via
de gemeentelij ke i videofilm weten zich
zeer 'senang' te voelen in Amersfoort-
noord. Niemand die er nu nog aan kan
tornen; Kattenbroek is een succes. Voor
geen goud zouden de in woners in een be
lendende straat - met eveneens kleurige,
in het oog springende huizen - willen wo
nen. Nee, ze hebben het precies goed
gedaan om voor die afbrokkelende ruï
newoning, de Waterlelie-woning of een
senioren-woning aan het Hof der Ge
dachten te kiezen.
Het concept van de Indiase bedenker is
doordacht en er is maar weinig over het
hoofd gezien. Dat vindt ook Wilfried de
Boer, die nu drie jaar woont in het deel
van Kattenbroek dat 'Bóerderijenka-
mer' wordt genoemd. Zijn opvallende
lichtblauwe 2-onder-l-kapper stelt een
hooimijt voor. Het tentvormige dak be
schermt het gedroogde gras, in dit geval
de familie De Boei-, tegen niet gewenste
invloeden vnn buiten. „Heel speels", oor
deelt de beeldend kunstenaar, „en nog
nergens geëvenaard. Ik zie Bhalotra als
de absolute gangmaker. Dat het aan
slaat, zie je in andere nieuwbouwwijken
van het land waar men krampachtig pro
beert hem na te doen. Echt geslaagd is
het nergens, zelfs niet in Almere.Buiten
zijn eigen woning om is De Boer gechar
meerd van het Hof der Toekomst, een an
der project in de wijk waar bewoners de
beschikking hebben over een gemeen
schappelijke ruimte. Yin en Yang ston
den aan de basis van dit plan. „Wie be
hoefte heeft aan gezelschap verlaat zijn
woning en zoekt het in die ruimte. Een
leuk idee."
Lichtinval
Een andere uitschieter is de rij Nieuwe
Muurhuizen, die van 'de Schepper' in de
voorgevel een gemetseld symbool van
deze tijd meekregen; een auto, een spaar
lamp of het vignet van de Europese Unie.
De familie Jagtenberg, die zo'n woning
in de 'Verborgen Zone' heeft, is gezegend
met een scooter, „Die creativiteit vind je
door de gehele woning. Fraai vind ik
eveneens dat al deze huizen verborgen
liggen achter een lange muur. Dat was
het thema voor dit ontwerp." Het gezin
komt uit Utrecht en prijst met name de
gigantische lichtinval. ..Het bevalt ons
heel goed. Ook de patio boven het water
is goed ontworpen en een heerlijk plekje
om even uit te rusten.
Annemieke ten Thije Boonkkamp
Cees Nooteboom is
een verfrissende
reisleider
Rilke wordt in Ne
derlandse
vertaling tekort
gedaan
Middeleeuwers beheersten hun talen
Dankzij Paul Geerts hebben Suske en Wiske de eeuwige jeugd
Osdorp Posse gaat overal en altijd tegen- Tarzan heeft een eigen geschiedenis
Melodische nieuwe cd van Beegees
Hein van de Geyn,
poëet van de contrabas
Spektakel zonder diepgang in Dante's
Peak
Peter Greenaway houdt vast Q
aan levende taal
Den Bosch toont kinderen van alle tijden
De Denker in het Larense Singer
Alfabetisch Kunstboek 21
Dromen wil hij bouwen. Vorm
geven aan idealen. En dat alles
in steen. Tegen betaalbare prijzen.
De Indiase architect Ashok
Bhalotra gaf met geloof en passie
Nederland de afgelopen jaren een
heel ander gezicht. Vele gezichten.
In Zeeland is hij actief als
supervisor van de Spuikom en
Paauwenburg in Vlissingen,
coördineert hij de inrichting van
Neeltje Jans en bedacht hij de in een
bureaula verdwenen
ontwikkelingsvisie voor het
stadsgewest Vlissingen-
Middelburg. „Ik geloof in de
maakbaarheid van de stad en
stiekem ook in die van de
samenleving."
Ashok Bhalotra, directeur en archi
tect-stedenbouwkundige van het
Rotterdamse bureau Kuiper Compag
nons is niet meer weg te denken in ons
land: het Amersfoortse Kattenbroek, de
Bijlmer, Dordrecht, Tilburg, Apeldoorn,
Voorburg, Vlissingen.
Vele gemeentebesturen onthalen de 'ma
giër van het oosten' met open armen. Wat
Bhalotra op zijn tekentafel tovert, geeft
kleur aan de stad die het aandurft en
smoel aan het grauwgrijs van de jaren
zestig en zeventig. In de bekendste nieuw
bouwwijk Kattenbroek wisselen ruïne
woningen en kasteelflats elkaar af.
Sociale woningbouw vlijt zich broeder
lijk tegen duurdere eigenwijze koopwo
ningen aan. Overdekte binnentuinen.
Veel kleuren en bijzonder materiaalge
bruik. In het Dordrechtse project 'City
Fruitful' combineert Bhalotra glastuin
bouw en woningen, in Tilburg liggen
plannen op tafel om de stad te verbinden
met omliggende dorpen en de Bijlmer
wordt op de maquette van Bhalotra tot
een nieuwe lichte stad omgebouwd. Voor
het Walcherse stadsgewest heeft hij een
plan ontworpen, waarin de boulevard van
Vlissingen een tegenhanger krijgt in Mid
delburg en de vestingwerken van de
Zeeuwse hoofdstad in het Vlissingse
landschap worden herschapen.
,,Ik probeer de dode materie leven in te
blazen. Weg met de dogma's. Ik wil rebel
lie en bevrijding. Dat gaat niet zonder
slag of stoot. Optimisten en dromei's moe
ten in iedere samenleving tegen de sociale
en culturele onderdrukking opboksen.
Nieuwe waarden en normen, zoals andere
leef- en woongewoontes, andere tradities
en rituelen moeten voor hun plek vechten.
Juist culturen van verschillen geven een
verrijking en aanvulling. Bij een ontmoe
ting van twee soorten ontstaat iets bijzon
ders: water en land, donker en licht. We
zijn eigenlijk allemaal grensbewoners, de
grens tussen geschiedenis en toekomst,
dorp en stad, stad en landsgrens. De kun
stenaar is degene die onze culturen, onze
geschiedenis en onze dromen weergeeft.
Hij is de vertolker en de bevrijder van de
culturen. Die bevrijdingsideologie is heel
belangrijk voor mij
Kunst
Aarzelend wimpelt Bhalotra het predi
kaat kunstenaar voor zichzelf af. ,,Is ar
chitectuur kunst? Je kunt niet in kunst
wonen. Je kunt iets wel meer betekenis
geven. Architectuur en stedenbouw moet
je niet voor jezelf bouwen, maar voor an
deren. Ik werk met sferen en dan is ieder
middel te gebruiken. Vorm, licht, de kleu
ren van de vloer. Je moet wefen hoe een
huis wordt gebruikt. Neem de deur die je
iedere dag tenminste twee keer
aanraakt. Het is jouw deur, hoe
sla je hem dicht, wat is de deur
knop? Het is de eerste en laatste
ervaring tussen privé en buiten.
Heel praktisch, dus geen kunst.
Toch is er altijd die schizofrenie
tussen de rationele plattegrond
en het gelijktijdig willen schil
deren in allerlei kleuren. Dat
heimelijk verlangen. De mooi
ste stad zou ontstaan als de
schilder Salvador Dali en de ar
chitect Mies van der Rohe sa
men in een bed zouden vrijen.
Die twee zouden in staat zijn
een sensuele en rechtvaardige
stad te bouwen. Een stad is het
boetseren van een schilderij.
Maar alles moet in Nederland
altijd gisteren klaar zijn, alsof
morgen niet bestaat."
Bamboe
Ashok Bhalotra is een geboren
verteller. Als hij zijn agenda
voor je heeft schoongepoetst
vliegen de uren en de wereld aan
je voorbij. Charmant glimla
chend in onberispelijk pak. On
verzettelijk ook. „Kijk naar de
armen in steden als Bombay en
Calcutta. Die mensen hebben
dezelfde aspiraties en dromen
als wijIk heb het 23 jaar meege
maakt. Die mensen hebben ook
hun trots. Door hen zielig te vin
den ontneem je ze het laatste
kleine dingetje dat ze hebben.
Het krot waar ze in wonen is
voor hun een paleis. Neem het
niet weg. Al dat krakkemikkige
gedoe van bamboe en asbest
heeft wel een mooi geschilderd
deurtje. Die mensen hebben
energie en ondernemerschap
om toch een boterhammetje op
tafel te krijgen^oor dat kind."
Zelf komt hij uit de hogere In
diase middenklasse. Studeerde
een jaar wiskunde aan de uni
versiteit van Delhi, maar nadat
hij in 1960 op de barricades was
geklommen om te vechten voor
medezeggenschap gaf zijn de
caan hem te verstaan dat hij
nooit een diploma zou halen De Amersfoortse wijk Kattenbroek ontstond op de tekentafel van Bhalotra: Huizen zijn verpakking; en die
aan zijn universiteit. „Film en verpakking geeft warmte. fotografie Dickvan Rietschoten
architectuur bleven over. Ik ben een film
freak, maar voor de filmacademie moest
ik verhuizen. Ik koos voor de luiheid en de
architectuuropleiding in Delhi. Ik wist er
niets van. Eerst was dat bizar, maar vrij
snel werd het interessant. De verbeelding
speelde een belangrijke rol. Er was veel
nadruk op sociale en culturele aspecten
en op bouwkunde. We moesten zelf meu
bels bedenken en ze daarna zelf in elkaar
zetten. We moesten metselen, lampen ma
ken. Een vruchtbare bodem. De groot
meesters kwamen langs en ik liep stage bij
een vloekende en tierende Le Corbusier
die in India een stad heeft gebouwd. We
moeten in Europa dankbaar zijn dat hij in
India is bezig gehouden, anders had hij in
die jaren Parijs plat gegooid."
Zijn eerste huis bouwde hij in Delhi in
1965. Een aardig huis, vindt hij zelf. De
kastruimtes stulpen in de buitenmuren
naar buiten. Toen een opdrachtgever hem
niet wilde betalen, pakte hij zijn rugzak
en vertrok. „Met tien Engelse ponden en
mijn tekeningen ben ik boos weggelopen
en heb aangemonsterd op een schip. In
Koeweit ben ik afgestapt, ben gaan wer
ken en heb veel geld verdiend." Maar de
poëzie bleef aan hem knagen en met een
VW-busje trok hij verderde wereld in, Na
veel omzwexwingen kwam hij eind jaren
zestig in Parijs terecht. Volkomen onver-
wacht lukte het hem om bij het fameuze
architectenbixreau Woods en Candilis, le
den van Team Ten, aan de slag te gaan. ,,Ik
was een broekie en mocht daar gewoon
Architect Ashok Bhalotra: De mooiste
stad zou ontstaan als de schilder Salvador
Dali en de architect Mies van der Rohe
met elkaar zouden vrijen.
foto Cees Zorn
werken." Ook op
zijn bureau zijn
jonge architecten
nu altijd welkom.
„Dat is ons soci-
aal-cultux'eel be
leid. We moeten
onze vakgenoten
ondersteunen.
Geen charitas, wel
opvang."
Bhalotra leerde
veel in die Pax-ijse
jai'en. „Architec
tuur is veel meer
dan alleen steen op
steen stapelen. Ik
leerde de passie. Ik was nieuwsgierig,
deed mee aan prijsvragen, klom
op de barricades." Het idealis
me en de strijd voor de zwakke
ren in de samenleving had hij al
van huis uit meegekregen. Zijn
grootvader maakte zich sterk
tegen de kinderax'beid, de on-
deixhukking van vrouwen en de
gedwongen huwelijken. Ook
zijn moeder was actief in de sa
menleving. „Thuis hadden we
felle discussies over de maat
schappij. De buren dachten
soms dat we elkaar vermooi'd-
den. We leerden geen lippen
diensten te vex'lenen." Op haar
63e belandde zijn moeder nog
even in de gevangenis omdat ze
demonstreerde tegen de bruids
schat. „Later, bij de crematie
van mijn moeder in India, voel
de ik me trots, apetrots op haar."
Warmte
Bhalotra heeft ook critici. Som
migen duxwen niet met hem in
zee te gaan. Te gewaagd. Ande
ren vinden zijn architectuur een
Efteling voor volwassenen, zijn
structuurschetsen een 'archi
tectuurdierentuin'. of zijn 'ru
ines' en 'kastelen' verpakking
zonder inhoud.
„Maar die vei-pakking geeft wel
wax-mte. Vorm en kleur zijn be-
langi'ijk. Die pui'iteinen zijn de
priestei's in de heilige tempel
van het functionalisme. Je kunt
grote wijken achter elkaar bou
wen. Met dezelfde kappen, ste
nen en openingen. Daar moet
toch meer van te maken zijn?"
Maai-, ex-kent hij, hij heeft er wel
eens slapeloze nachten van.
„Ontwerpen is ook een grote
verantwoox-delijkheid. Die is
moeilijk te dragen. Je neemt be
slissingen met grote gevolgen.
Soms ben ik doodsbang en onze
ker In Kattenbroek heeft het
een maand geduui-d voordat ik
langs durfde gaan. Het is het ge
vecht tussen onzekerheid en
overtuiging."
Ook de plannen voor een eiland
voor de kust van Scheveningen
kregen veel kx-itiek. Bhalotra be
grijpt de scepsis. „De noodzaak
Peter de Knegt
is er ook niet. Ne
derland is niet vol,
wel waardevol. In
de Noordoostpol
der kun je de totale
Nederlandse be
volking huisves
ten. Emotioneel
gezien hebben de
ci-itici van dat plan
gelijk. Als je daar
bent opgegroeid,
zie je de zee voor je
en dan krijg je op
eens een eiland
voor je hexinne-
ï-ing." Maar het le
vert wel 7000 arbeidsplaatsen op voor
kansloze jongeren en ongeschoolde men
sen, betoogt Bhalotra.
„Het toei-isme kun je uitbuiten en het
wordt ook geen yuppenproject. Dertig
procent wox-dt sociale woningbouw en het
milieu wox-dt heel belangrijk. Gelukkig
hebben we de rijkdom van keuzes."
Erfenis
Welke erfenis Bhalotra Nedeidand wil
meegeven, weet hij eigenlijk niet. „Het is
toch gewoon een vak, waar fouten worden
gemaakt. Wereldberoemde architectuur
is niet interessant. Het gaat om de kleine
architectuur voor grote groepen mensen.
Met grote ogen simpele vi-agen stellen.
Onbevangen. Cynisme en onverschillig
heid zijn de gx-ootste vijand van de kwali
teit. Het hoeft ook niet altijd te lukken. De
passie is belangrijk en we moeten fouten
dur-ven herstellen. Kijk naar de Bijlmer.
Daar moesten mensen zich destijds aan
passen aan de stedenbouw. Er wonen 70
verschillende nationaliteiten, 120 cultu
ren, een tiental taalgroepen, 60.000 inwo
ners waarvan 70 pi-ocent werkeloos is. Om
daar wat van te maken, dat is de uitda
ging. En dan mogen de bewoners hun hui
zen weer van de architect afpakken. Zij
hebben het laatste wooi-d, zij leven daar.
Ze hangen vitrage op, plaatsen schuttin
gen, schilderen hun eigen kozijnen. Dat is
ontzettend belangrijk. De mensen moeten
als het ware hun stad 'ontvoeren'."
De komende jax-en zullen in Nedei-land
zo'n 800.000 nieuwe woningen moeten
worden gebouwd. Daar is dux-f en visie
voor nodig, zo bepleit Bhalotx-a. „Er is
angst voor een visie voor de verre toe
komst, maar dat is niet goed. maak een
sprong naar 2070 en kijk dan terug om er
achter te komen wat we nu in beweging
moeten zetten. Je moet een aantal dingen
in de week zetten. De samenleving vraagt
een veilige, intieme en hoopvolle omge
ving waar je kunt leven. Een omgeving
waar toekomst is voor onze kinderen in de
jungle."
Bhalotra zal blijven vechten. „Ik geloof in
$le maakbaarheid van de stad en stiekem
ook in die van de samenleving. Kijk naar
wat er met de sociale zekei-heid gaande is,
dat kan en mag niet. We moeten solidair
blijven. Voor x-echtszekerheid, gelijkheid
en waardigheid blijf ik op de barricades
klimmen."
