De haai is vogelvrij
PZC
Visserij
doet het
roofdier
de das om
natuur
41
puzzelen
postzegels
zaterdag 5 april 1997
De mens is bezig een van de
succesvolste dieren van de evolutie,
de haai, over de kling te jagen.
Onderzoekers slaan alarm. Om de haai te
sparen hoeven we niet per se van deze
rakker te houden.
De evolutie heeft kennelijk niet op
mensen gerekend. Tenzij het de be
doeling is dat ons soort een grote schoon
maak houdt. Onder andere levende we
zens.
Neem de haai, die in zijn bestaan van vier
honderd miljoen jaar niets of niemand
hoefde vrezen. Superieur roofdier als hij
was, had hij geen koortsachtige voort
planting nodig om te kunnen overleven.
Laat geslachtsrijp, een paar jongen per
wijfje. Het volstond. Maar nu de mens
veel geld aan hem kan verdienen, blijkt
die geringe vruchtbaarheid zijn achilles
hiel.
Het scenario is verder bekend: overbevis-
sing gevolgd door uitsterven. Vrijwel
nergens ter wereld is de haaienvisserij ge
reglementeerd. Vangstcijfers, indien
voorhanden, berusten doorgaans op nat-
teyingerwerk en om welke soorten het
gaat, wordt niet bij gehouden. Veel haaien
vallen als bijvangst ten offer aan de visse
rij op andere vissoorten. Kortom, de haai
is vogelvrij.
Traffic International en het Centre for
Marine Conservation (CMC) in Washing
ton hebben de visserij op haaien en de.
leemten in de bescherming van deze die
ren in kaart trachten te brengen. Traffic is
de met het World Wide Fund for Nature
(WWF) gelieerde organisatie die de han
del in bedreigde diersoorten in de gaten
houdt, het CMC richt zich op onderzoek
en bescherming van het zeeleven. Hun
rapport werd onlangs door het WWF in
Rome gepresenteerd op de visserij confe
rentie van de wereldvoedselorganisatie
'FAO.
Handel
Het Traffic-onderzoek wijst uit dat er we
reldwij de handel in haaienproducten be
staat. Op vangst en handel bestaat zo wei
nig toezicht dat de haaienpopulaties in
sommige gebieden ten onder dreigen te
gaan alvorens de noodzaak van beheer is
aangetoond. De haaien vissende landen
doen nauwelijks of geen moeite zelfs
maar de eenvoudigste gegevens te verza
melen. Op grond van eigen onderzoek
stelt Traffic dat de opgegeven vangstcij
fers meestal veel te laag zijn.
Nauwkeurig bijhouden van hoeveel en
welke soorten haaien worden aangevoerd
en verhandeld moet de eerste stap zijn op
de weg naar een betere toekomst voor de
haai, aldus het Traffic/CMC-rapport. In
bestaande internationale visserij over
eenkomsten kan ook de haai worden inge
past. Daarnaast moeten de haaien meer
prioriteit krijgen in verdragen over het
behoud van diersoorten. Meer onderzoek
is ook dringend gewenst, want over voor
komen en leefwijze van haaien is nog
maar weinig "bekend. Alleen onderzoek
kan duidelijk maken of 'duurzaam oog
sten' (een vangst die de populatie als ge
heel niet in gevaar brengt) kan en zo ja in
welke omvang.
Sinds de jaren veertig stijgt de haaien-
vangst gestaag. Uit de cijfers van de FAO-
lidstaten valt op te maken dat in 1994 een
recordhoeveelheid aan land werd ge
bracht: 730.000 ton. Negentien landen
meldden in 1994 een vangst van zeker
10.000 ton haaien. Als grootste haaien-
vangef gaf Indonesië 94.000 ton op, een
verdubbeling sinds 1980. Dit land heeft
Cryptogram
HORIZONTAAL:
4. Dramatisch deel van het podium (10); 6. Het houden van de familie? (11); 7.
Door de luchtweg (8); 11. De inhoud hiervan bederft niet (3); 12. Wezen met
karakter (10); 14. Carnavalesk hoffeest (10); 15. Houten dier (4); 16. Hardwer
kende opschepper (11); 18. Gangmeubel (10); 20. Plaats van de kerk (8).
VERTICAAL:
1. Openbaar nog niet vastgesteld (10); 2. Door deze eigenschap komt men in
een moeilijk parket (12); 3. Openhartig Duits dier (4); 4. Kleding-deodorant?
(16); 5. Zucht als je het kan gebruiken! (5); 8. Die vruchten slaan je op je bek!
(9); 9. Geen aanleiding tot onenigheid (5); 10. Vijandig denkbeeld (5); 13. Inde-
ze stemming wordt er niet over gesproken (10); 17. Gebakken voor het Russi
sche familielid (6); 19. Afwijzende klap (4).
Stuur het ingevulde cryptogram -
bij voorkeur per briefkaart - aan:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 AL VLISSINGEN
Uw inzending moet uiterlijk
woensdagochtend in ons bezitzijn.
Vermeldt uw naam, adres en
woonplaats.De PZC stelt de vol
gende prijzen beschikbaar: eerste
prijs een VVV-bon van 50,
Tweede, derde en vierde prijs een
VVV-bon van 25,—. De oplos
sing en denamen van de prijswin
naars vindt u in de PZC-bïjlage
'Vrije Tijd' van volgende week.
Oplossing
Het sleutelwoord van van de
woordzoeker van vorige week is:
Trombone.
De prijswinnaar van de VVV-bon
van 50,- is H.S. Pont-v.d. Veen,
Ledelplein 16, Oostburg.
De VVV-bonnen van 25,- gaan
naar H. de Korte, Geschieresweg 8,
Aagtekerke; A. Moorthamer,
Vechtstraat 25, Terneuzen en G.
Muis-v.d. Ketterij, Wielingen 1, Ar-
nemuiden.
De prijzen zullen binnenkort wor
den toegezonden.
Tot 1993 stonden, tot genoegen
van veel (thematische) filate
listen, ons culturele erfgoed en
landseigen onderwerpen centraal
op de jaarlijkse serie zomerzegels.
Maar toen bleken de bakens plot
seling drastisch te zijn verzet.
Iemand was op het onzalige idee
gekomen om op de zegels meer (of
alleen maar) aandacht te vragen
voor ouderen. De zegels moesten
een soort tegenhanger van de kin
derzegels worden.
Sindsdien heet de emissie dan ook
zomerzegels/ouderenzegels. Van
af het begin 1993) heb ik een aver
sie gehad tegen de ouderenzegels.
Want wat moet je - ook als onder
werper - jaar in jaar uit met het
zelfde onderwerp. Je kunt nog zul
ke leuke thema's verzinnen, het
blijft (net als vaak met de kinder
zegels) fröbelen. De onderwerpen
zijn gezocht en de uitwerking is
gemaakt, gekunsteld.
Dat begon direct al in 1993. Het
thema was 'beschermd wonen'.
D at blij kt dan alleen uit sleutelt j es
onderop de zegels. Verder zien we
geposeerde ouderen met gezichten
van 'ben ik ook in beeld', of 'moet
je mij zien'. De enige aardige ze
gels zijn die van 1994 met als the
ma 'telefooncirkel'. Voor de rest is
het behelpen.
(drie zegels van 80 c. met een bij
slag van 40 c., en evenals voor
gaande jaren een velletje, met
daarin nu twee van elke waarde)
verschijnt 15 april en heeft als the
ma 'beeldvorming over ouderen'.
Dit beeld wordt op de zegels vorm
gegeven door delen van een roos en
teksten.
Op de serie zegels achtereenvol
gens: een rozenknop met de tekst
'Het jeugdgevoel is een ouder-
domsverschijnsel'; een bloeiende
roos met de regel 'Een familie die
een grijsaard in haar schoot heeft,
bezit een juweel'; een stengel met
doornen met de tekst 'Het komt er
niet op aan hoe oud wij zijn, maar
hoe wij oud zijn'.
De teksten (van wie zijn die overi
gens) zijn goed gevonden. Helaas
hamoniëren ze nauwelijks met de
delen van de roos, waardoor het
opnieuw een geforceerd, gekun
steld product is geworden. Ze
doen me ook nogal denken aan he
dendaagse condoléancekaarten.
Zoals u ziet bestaat de serie uit
drie zegels met identieke waar
den. Dat is voor het eerst in de ge
schiedenis. Delaatste jaren gelden
zowel voor de zomer- als voor de
kinderzegels - afgezien van de bij
slag - waarden van 70, 80 en 100
cent.
Waarom ook deze keer niet een ze
gel van 100 cent opgenomen,
vraag je je dan af. Naar mijn
gevoel heeft dat een diepere ach
tergrond. Welke, daar kom ik een
volgende keer op terug bij de be
handeling van de Rode-Kruise-
missie die voor 27 mei staat ge
pland.
Faroer heeft net als vorig jaar (15
april) op 17 februari twee zegels
uitgegeven met daarop zgn. inva
sievogels. Op de zegels, beide 4,50
la-., twee goudvinken (PyiThula
pyrrhula) en twee sijsjessoorten
(Carduelis flammea). De zegels
zitten ook in velletjes van tien
stuks, vijf van elk.
Behalve de vogelzegels versche
nen 17 februari vier zegels met
daarop kleine, bleke, fletse padde
stoelen: Hygrocybe chlorophane
(4,50 kr.), Hygrocybe psittacina''
(6,00 la-.), Hygrocybe helobia (6,50
kr.) en Hygrocybe virginea (7,50
kr.).
Dit jaar beleven de ouderenzegels
hun eerste lustrum. De vijfde serie
Verenigde Naties - In de periode
1980-1989 gaven de Verenigde
Naties jaarlijks vier velletjes uit
(in elk velletje steeds vier blokjes
van vier zegels) met daarop de
vlaggen van de lidstaten.
Elk jaar kwamen op deze manier
de vlaggen van zestien landen aan
de orde en na tien jaar telde de col
lectie veertig velletjes met vlaggen
van 160 landen. De vlag van Ne
derland zat in 1989 in de laatste
set, velletje 37.
Het zat er al enige jaren aan te ko
men dat de serie door de uitbrei
ding van de Verenigde Naties een
vervolg zou krijgen. Op 12 februa
ri was het zo ver. Er verschenen
twee velletjes met daarin, net als
voorheen, vier blokjes van vier ze
gels. In velletje 41 de vlaggen van
Tadzjikistan, Georgië, Armenië en
Namibië en in 42 die van Liecht
enstein. Zuid-Korea, Kazachstan
en Letland.
Op 12 februari verschenen ook zes
permanente zegels: 0,10 Zw. fr.,
VN-vlag en 1,10 Zw. fr., interieur
volkerenpaleis, detail fresco van
de Italiaan Massimo Campigli; 8
c., bloeiende kersenboom met op
de achtergrond het VN-hoofd-
kwartier in New York en 55 c., de
roos 'Vrede'; 5 en 6 Oostenrijkse
shilling' detail van het kunstwerk
Hoo-o-Raigi (opvliegende fenik
sen) van de Japanner Sagenji Yos-
hida.
De VN vervolgden 13 maart haar
velletjes-beleid met de uitgifte
van drie velletjes met ook daarin
steeds veir blokjes van vier zegels
(4x0,80Zw, fr.;4x32c.;4x7 Os.).
Op de zegels bedreigde dieren.
Hero Wit
bSll
De tijgerhaai is, samen met de witte haai, een der weinige soorten die wel eens mensen aanvallen.
ook de rijkste haaienbevolking: zo'n 350
soorten. Andere toplanden in de haaien
visserij zijn Frankrijk, Groot-Brittannië,
Italië, Portugal, Spanje, Argentinië, Bra
zilië, Mexico, India, Pakistan, Sri Lanka,
de Malediven, Maleisië, Taiwan, Zuid-
Korea en Nieuw-Zeeland.
Gewild
Het zijn z'n vlees, vinnen, huid, leverolie
en kraakbeen die de haai zo gewild ma
ken. Europeanen vangen, verwerken en
verhandelen haaien voornamelijk om het
vlees. In Zuidoost-Azië gaat het vooi-al
om de haaienvinnen, die tot de duurste
visproducten behoren. In Hongkong, Chi
na en Singapore betaalt men soms meer
dan 150 gulden voor een kop haaienvin-
nensoep. Door de hoge prijzen van haai
envinnen is de haai ook rond Afrika lang
niet veilig meer en in het zuidoosten van
de Verenigde Staten is de haaienvisserij
sterk in opkomst- Van haaienhuid worden
allerlei leerproducten vervaardigd. In een
land als Mexico is dit een belangrijke acti
viteit, maar de laatste jaren ontwikkelt
zich ook in Europa, Japan, Australië en
Thailand een haaienleerindustrie.
Olie uit haaienlevers wordt gebruikt in de
textiel- en leerindustrie en voor de fabri
cage van smeermiddelen, cosmetica, vita
minen en geneesmiddelen. Het zit onder
meer in wc-schoonmaakdoekjes (Japan),
parfums (Frankrijk) en aambeienzalf
(Amerika). Het kraakbeen van haaien
wordt verwerkt in medicijnen en voedsel
producten. Dit kraakbeen bevat een che
mische stof die zou helpen tegen oogver
moeidheid en reumatiek. Recenter is het
toepassen ervan bij de behandeling van
kanker.
Haaien hebben gedurende de evolutie al
lerlei vormen doorlopen, zo blijkt uit fos
siele vondsten. De evolutionaire experi
menten hebben geleid tot het huidige
aantal van rond 380 soorten. Een zo lange
en diverse ontwikkeling moet wel perfec
tie tot gevolg hebben en dat stralen de die
ren ook uit. Ze zijn doelmatig, dus aan
hun omgeving aangepast, tot het uiterste.
Ze hebben de ongenaakbaarheid van het
volmaakte. En omdat haaien roofdieren
zijn, maakt juist dat ze voor ons griezelig.
Haaien vormen met roggen de klasse der
kraakbeenvissen: ze hebben een kraak
beenskelet, dat lichter is dan hard bot en
hun lichaam een grote buigzaamheid ver
leent. Hun huid heeft geen schubben,
maar is bezet met huidtandjes van been
bedekt met tandglazuur die aanvoelen als
schuurpapier. Kraakbeenvissen zijn
'veeltandigen'. Versleten tanden worden
afgestoten en door nieuwe vervangen.
Achter elke tand ligt een reeks steeds klei
nere tanden opgeklapt. Na het uitvallen
van een tand richt de volgende zich op en
sluit het gat. Typisch voor kraakbeenvis
sen zijn ook de open kieuwspleten, tot ze
ven paar. Met gesloten kieuwen nemen de
dieren door de bek water in. Vervolgens
wordt daar in de kieuwzakken zuurstof
aan onttrokken, waarna de vissen hun
kieuwen openen om het water te lozen.
Sommige haaien gebruiken hun kieuwen
ook als hulpaandrijving, een 'onderwa
terstraalmotor'
Haaien zwemmen met golvende bewegin
gen. De staart, waarvan het bovendeel het
grootste is, levert de meeste stuwkracht.
De rugvinnen zorgen voor stabiliteit en
een goede stroomlijn. Met hun borstvin
nen, die zijdelings uitsteken en als hoog
teroeren dienen, regelen de dieren hun
duikhoek en zwemdi'epte. Remmen of
achteruit zwemmen kunnen haaien niet.
Hun borstvinnen zijn daar niet bewege
lijk genoeg voor. Daardoor zijn ze niet in
staat een aanval af te breken, wat bij
draagt aan hun imago van genadeloze
woesteling. Hooguit kunnen ze uitwijken.
Omdat ze geen zwemblaas hebben, moe
ten haaien blijven zwemmen om niet te
zinken. Toch hebben ze een aanzienlijk
drijf vermogen, dank zij hun enorme met
olie gevulde lever. Dit orgaan maakt het
zwemmen op elke diepte en bij elke snel
heid zelfs makkelijker dan een zwem
blaas dat zou doen. Zijn lichte kraak
beenskelet is voor de haai een bijkomend
voordeel. Het continu zwemmen komt
ook de ademhaling ten dienste: er is een
voortdurende toestroom van zuurstofrijk
water. Maar bodemhaaien blijven vaak
stil liggen en laten de verswatervoorzie
ning over aan de stroming.
Sensoren
Haaien speuren hun prooien op met een
uitermate gevoelig sensorsysteem. Hun
neus heeft sensoren die reageren op de
elektrische velden, hoe zwak ook, van an
dere dieren. Verder hebben ze langs hun
zijden een lijn van sensoren die op haar
tjes lijken en de geringste trillingen in het
water waarnemen. Voeg daarbij een on
gekend reukvermogen, dat bloed kan rui
ken in een verdunning van één druppel in
een miljoen druppels water, en het wordt
duidelijk dat hen weinig eetbaars ont
gaat. Daar komt nog bij dat veel haaien in
tegenstelling tot wat algemeen werd ge
dacht zeer scherp van gezicht zijn. Zo zou
een aantal soorten, waaronder de witte
haai en de blauwe haai, bij de jacht vooral
op hun ogen afgaan.
Over de voortplanting van haaien weet
men alleen dat de dieren laat geslachts
rijp zijn, weinig jongen krijgen en dat
mogelijk al in de moederschoot kanniba
Haaien verschillen sterk in grootte, een opvallende soort voor wat betreft zijn uiterlijk
is de hamerhaai.
lisme onder de jongen optreedt. De be
vruchting geschiedt bij alle haaien in
wendig. De meeste bodemhaaien leggen
eieren. De haaien van het diepe water zijn
levendbarend.
In grootte lopen haaien uiteen van een
meter (de hondshaai van de Noordzee bij
voorbeeld) tot de soms wel achttien meter
van de reuzenhaai en walvishaai. Hoewel
deze laatste twee zich voeden met dierlijk
plankton, larven en kleine visjes, wordt
de vijf tot zeven meter grote witte haai of
mensenhaai beschouwd als de grootste
vleesetende vis ter wereld. Deze soort
heeft zwaar geleden onder de reputatie
van maniakale mensenmoordenaar die de
serie 'Jaws'-films hem bezorgde. Hij werd
voor trofeejagers een doelwit van de eer
ste orde.
Symbool
Met de tijgerhaai is de witte haai een der
weinige soorten die wel eens mensen aan
vallen. Toch-is het zwaar vervolgde beest
nu het symbool van de strijd vóór de haai
en geworden. Dat is een doorbraak in de
benadering. Gewoonlijk immers is zo'n
rol immers weggelegd voor dieren met een
grote aaibaarheidsfactor, zoals zeehond
jes, panda's en aapjes. Wie ooit opnamen
heeft gezien van een witte haai die een on-
derwaterkooi met onderzoekers atta
queert, ziet een schepsel dat men ongaar
ne aan het hart zou drukken. Dat mag
echter geen reden zijn het dier uit te roei
en.
Nadat onderzoekers van het White Shark
Research Institute alarm had geslagen,
ging Zuid-Afrika in 1991 als eerste land
over tot bescherming van de witte haai.
Het dier kwam bovenaan de lijst van be
dreigde zeedieren te staan. Amerika volg
de drie jaar later en verklaarde de witte
haai eerst langs de Californische kust en
later langs de kust van Florida be
schermd.
Het grote publiek wordt langzamerhand
voor de haai in het algemeen gewonnen
door andere films dan die van het soort
'Jaws'. Zo valt Discovery Channel te prij
zen om zijn haaienuitzendingen, die voor
al de nadruk leggen op de haai als succes
vol product van de evolutie en onmisbare
schakel in de ecologie van de zee. Dat ter
wille van de kijkcijfers ook hier wordt in
gespeeld op de griezelsensatie die nu een
maal altijd aan haaien kleeft, moet men
dan maar zien in het kader van het goede
doel.
Mark Glotzbach
