Wonden zijn nog lang niet
geheeld in Oklahoma City
Schotse Wishaw verslikt zich in broodje rosbief
PZC
Proces
rakelt
aanslag
weer op
reportage
31
Epidemie door
vleesbacterie
zaterdag 5 april 1997
Het tekstje op het papier luidt: „Moge
het recht zegevieren. Want de prijs die
we hebben moeten betalen, is te groot voor
minder dan dat." Het papier hangt aan een
hek, onder de kleurenfoto van een
stralende Jaci Rae Coyne. Zij werd slechts
veertien maanden oud.
Bijna twee jaar geleden kwam een eind aan
Jaci Raes leven, toen het gebouw met het
kinderdagverblijf, waarin zij net door haar
moeder was afgezet, de lucht in vloog. Met
de peuter werden die 19e april 1995 nog
eens 167 mensen het slachtoffer van de
grootste terreurdaad ooit op Amerikaanse
bodem gepleegd.
De plaats waar eens het Alfred P. Mur-
rah-gebouw stond - een negen
verdiepingen hoge verzameling over
heidsdiensten aan Oklahoma City's Fifth
Avenue is sindsdien een bedevaartsoord
geworden. De puinhopen zijn al lang weg.
In afwachting van een betere bestemming
is voorlopig een smetteloos grasveld aan-
Waar 168 mensen stierven, komt waar
schijnlijk een monument. Elders in de
stad is een kleine tentoonstelling inge
richt, waarop de ontwerpen - van ingeto
gen tot pompeus - te bezichtigen zijn.
Maar intussen hebben de inwoners van
Oklahoma City van de plek van de ramp
alvast hun eigen herdenkingsmonument
gemaakt.
Het hek om het grasveld hangt vol met
duizenden blijken van medeleven. Ont
roerende, maar soms ook bizarre. Teddy
beertjes, kinderspeelgoed, in plastic
gevatte gedichtjes, maar ook een rode
stropdas, nummerborden van auto's en
zelfs een bedrieglijk echt uitziend rijbe
wijs. Naam van de houder: ene Elvis Pres
ley.
Er zijn bloemen, verse en plastic. Er hangt
nog een.kerstkrans, maar ook een mand
met paaseitjes. Niemand haalt het in zijn
hoofd iets van het hek weg te halen. In een
half-vergaan honkbalpetje zit een hand
vol muntjes. Op een rood, door weer en
wind vaal geworden, t-shirt staat in grote
letters: 'Why?' Waarom.
Twijfels
Het is de vraag waarop Amerika nog
steeds geen antwoord heeft. Deze week
begon in Denver, negenhonderd kilome
ter verderop in de staat Coloradohet pro
ces tegen Timothy McVeigh, een 28-jarige
gesjeesde sergeant, die wordt beschouwd
als hoofdverdachte. Maar de twijfels over
wat gebeurd is, blijven.
Voor de inwoners van Oklahoma City - er
wordt gezegd dat iedereen hier wel ie
mand kende onder de slachtoffers - bete
kent het proces dat alle herinneringen aan
die 19e april weer worden opgerakeld.
Media uit de hele wereld zijn weer in de
stad neergestreken om te zien hoe de
Oklahomans zullen reageren.
Maar die hebben het proces, en zelfs het
Op de muur rond het verwoeste gebouw in Oklahoma City laten bezoekers tekstjes en bloemen achter, ter herdenking van de slachtoffers. De belangstelling voor de aanslag, twee
jaar geleden, is sterk gestegen nu het proces tegen de verdachte van de aanslag begonnen is. foto J. Pat Carter
pseudomonument aan Fifth Avenue, niet
nodig om dagelijks aan de ramp herin
nerd te worden. De wonden zijn nog te
vers. Ook elders. Want de aanslag, vrijwel
zeker het werk van extreemrechtse fana
tici, was niet alleen gericht tegen de inwo
ners van Oklahoma City. Miljoenen zagen
het als een aanslag tegen Amerika.
Voor het eerst vond een zware terreur
daad in Amerika zelf plaats. En dan niet
eens gericht tegen politici of soldaten, zo
als dat zo vaak gebeurt in de wereld, maar
tegen gewone burgers. Mannen, vrouwen,
en 'onschuldige' kinderen. En dat de da
ders uit hun eigen volk kwamen, maakte
het alleen maar erger.
De bom van Oklahoma City - vijfduizend
pond kunstmest met benzine - heeft de
Amerikanen veranderd, zegt men wel.
,,Wij zijn onze onschuld kwijt", heette het
in 1995. Nog steeds zijn er miljoenen
Amerikanen die grote overheidsgebou
wen niet meer binnen durven gaan. Fede-
rale kantoren worden extra bewaakt.
Beest
Het proces in Denver zal uitsluitsel moe
ten geven over het waarom. Want daaraan
hebben de mensen in Oklahoma City het
meeste behoefte. Daarom wilden zij ook
bij het proces tegen McVeigh zijn. Om hem
zelf te kunnen zien. Om het 'beest', zoals
hij wordt genoemd, in de ogen te kunnen
staren.
De schok was dan ook groot toen begin dit
jaar bleek dat in Denver voor hen geen
plaats zou zijn. Rechter Richard Matsch
meende dat de nabestaanden van de
slachtoffers niet in zijn rechtszaal thuis
hoorden 'omdat zij geen partij waren' in
de zaak tegen McVeigh. Het was een klap
in hun gezicht. Geen partij?
Het was al erg genoeg dat de justitie had
bepaald dat het proces naar Denver moest
worden verplaatst, omdat McVeigh in
Oklahoma niet zou kunnen rekenen op
een eerlijk proces, op een onpartijdige
jury. Maar de verbanning uit de rechts
zaal maakte bij talloze nabestaanden een
golf aan verontwaardiging los. En actie.
Onder leiding van Marsha Kight, die haar
dochter Frankie verloor bij de aanslag,
voerden de nabestaanden actie voor er
kenning tot bij het Congres in Washing
ton. ,,Ik wil elk moment van het proces
kunnen bijwonen. Dat is mijn recht, Ik
heb al genoeg verloren. Mijn dochter kan
zichzelf niet vertegenwoordigen.
Onder druk van de slachtoffers nam het
Congres vorige maand met grote meer
derheid een wet aan die hen het recht
geeft het proces toch bij te wonen. Maar
zij moeten genoegen nemen met slechts
twaalf plaatsen in de rechtszaal. Er wordt
dus geloot. Elke week mogen twaalf an
deren in Denver aanwezig zijn.
Geen circus
Janet Walker mag zo pas over dertien we
ken de mogelijke moordenaar van haar
man zien. Nu moet zij genoegen nemen
met een plaats in een bij het-vliegveld van
Oklahoma City speciaal ingerichte zaal,
waarnaar via een gesloten tv-circuit de
beelden van Denver worden doorge
straald. Een rechtszaal op afstand.
Het gewone publiek mag er niet in. Het
gebouw is streng afgegrendeld. In federa
le rechtszalen wordt de tv immers niet
toegelaten, en het openstellen van de spe
ciale verbinding voor het publiek (en dus
de pers) zou dat verbod omzeilen. Men wil
ten koste van alles herhaling van het O.J.
Simpson-circus voorkomen.
Op de eerste dagen van het proces kwam
in Oklahoma City maar een handvol na
bestaanden op. „Ik weet niet of ik dit wel
elke dag kan aanzien", zegt Janine Gist,
wier dochter in de puinhopen omkwam.
„Ik vrees dat het proces het allemaal nog
erger zal maken. Nieuwe geruchten, nieu
we controverses."
Heel wat nabestaanden willen daarom
niet eens naar Denver. Zij vrezen er niet
tegen te kunnen. Zij zijn liever bij hun fa
milie, in hun eigen omgeving, als het pro
ces straks alle emoties oprakelt. Het
openbaar ministerie startte Project
Heartland, een hulpverleningsprogram
ma voor de families van de slachtoffers.
„Elke morgen is opstaan voor mij weer
moeilijk", zegt de 63-jarige Roy Sells, die
zijn vrouw verloor. „Ik zit op de rand van
mijn bed en vraag de goede God om me
weer door deze dag heen te helpen." Sells
hoopt dat het proces duidelijkheid zal
brengen, en daarmee wellicht de kans een
bladzijde om te slaan.
Doodstraf
De roep om de doodstraf voor Tim
McVeigh is algemeen. Voor velen in Ame
rika is dat de enige straf voor zo'n wan
daad. Riep president Bill Clinton niet al
twee dagen na de aanslag dat 'de berech
ting snel en hard zou zij n' en dat het open
baar ministerie zeker de doodstraf tegen
de dader(s) zou eisen?
Tijdens het selecteren van de juryleden
deze week was de waag of zij eventueel in
staat zouden zijn de doodstraf uit te spre
ken, de meest nadrukkelijke. McVeighs
advocaten proberen vooral juryleden te
vinden die tegen de doodstraf zijn, terwijl
die juryleden voor de aanklagers juist on
aanvaardbaar zijn.
Maar Marsha Kight, die algemeen wordt
gezien als de leidster van de organisatie
van nabestaanden, wil de doodstraf niet.
„Dat zou te gemakkelijk zijn. Dat maakt
van McVeigh alleen maar een martelaar.
Nee, hij moet levenslang krijgen, In een
isoleercel. Ik ben mijn dochter ook levens
lang kwijt,"
Dat het proces snel zou gaan, is ook al niet
bewaarheid. Veel van de familieleden
kunnen er niet bij dat het twee jaar heeft
geduurd voor de zaak van start gaat, ter
wijl McVeigh en zijn compaan Terry Ni
chols (die later apart berecht wordt) al
twee dagen na de aanslag in Oklahoma
werden gearresteerd. „Er is een hoop
frustratie', zegt gouverneur Frank Kea
ting van de staat Oklahoma. „Men be
grijpt niet waarom het zo lang duurt, en
waarom de verdediging al 30 miljoen dol
lar heeft kunnen uitgeven." McVeighs ad
vocaat is door de rechtbank aangewezen
(pro deo) en wordt dus door de belasting
betaler betaald.
Litteken
'De dag waarop Amerika explodeerde',
luidt de tekst op een t-shirt op het hek
rond de plaats van de aanslag. 'De wond
heelt, maar het litteken blijft', staat er in
kleine letters onder. Maar de wond is er
nog. Zij is duidelijk zichtbaar, niet alleen
aan het kleine stuk afgebrokkelde muur
van het opgeblazen kantoorgebouw.
Tientallen panden in de omgeving staan
er nog steeds even gehavend bij als op die
L9e april twee jaar geleden. Het kantoor
van Oklahoma's waterleiding aan de
overkant is een betonnen geraamte. Een
bezinestation op 300 meter afstand is
nooit herbouwd. De door de klap veroor
zaakte barsten zitten nog in de muren.
De zwaar beschadigde Methodistenkerk
naast de plek des onheils wordt opnieuw
opgebouwd. 'Een teken van hoop', staat
er op een bord. De mensen komen nog
steeds van heinde en verre. „Elke keer als
ik hier langskom", zegt een wouw die in
een naburig kantoor werkt en dagelijks
langs het hek loopt, „dan komen de tranen
weer."
Hans de Bruijn
Misschien hadden we de vraag 'durft u nog wel een
saucijzenbroodje te eten' niet moeten stellen, en al helemaal niet
op de stoep van slagerij John Barr and Son. „Get lost", is de vinnige
repliek van de jonge vrouw, die de winkel net heeft verlaten met een
dreinende peuter bengelend aan de linkerarm en een volle
boodschappentas aan de rechter.
Ze is niet de enige in het Schotse Wishaw, een dorp onder de
rook van Glasgow, die een pesthekel aan journalisten heeft
gekregen. Mediageweld trof Wishaw eind november omdat bij
Barr de dood over de toonbank ging. Volgens de provinciale ge
zondheidsraad van Lanarkshire kregen de klanten van Barr met
hun vleespasteitjes, rosbief en andere (voor)gekookte vleeswa
ren de Escherichia coli, stam 0157 meegeleverd. Wishaw werd
het epicentrum van een verwoestende epidemie, die naar aan
grenzende provincies oversloeg en al 400 mensen in het ziekbed
deed belanden. Voor 22 yan hen werd dat ook het doodsbed.
E-coli0157 nestelt zich in de darmen, veroorzaakt bloederige di
arree en tast na enige tijd ook andere organen, vooral de nieren,
aan. „We hebben alleen in Lanarkshire twaalf doden, allemaal
mensen die vlees hadden gegeten dat aantoonbaar door Barr
was aangeleverd", zegt dr. Martin Donaghy, een onderzoeker
van de in het aangrenzende Hamilton gevestigde Gezondheids
raad.
Er komt een strafzaak tegen de slager, aangespannen door de
provincie. En liefst honderd besmetten en nabestaanden van
slachtoffers maken zich op voor civiele procedures tegen Barr,
de provinciale autoriteiten en de nationale regering.
Raadsels
Klip en klaar liggen de zaken echter niet. De waag waarom
E-coli 0157 juist in Schotland zo vernietigend toeslaat, blijft
voor de deskundigen een raadsel. „Dat is een pijnlijke waag,
want er is geen eenduidig antwoord op te geven"zegt prof. Hugh
Pennington. Hij is epidemioloog en erkend onderzoeker van het
E-colifenomeen en werd enkele weken na het drama van Wis
haw door de regering belast met een onderzoek naar de oorzaak
van het bacteriële geweld in Schotland. Volgens Pennington
verplaatst de bacterie zich van rauw vlees naar gekookt vlees.
Zijn advies is om in elk geval de slagers bij wet te verplichten het
rauwe en (voor)gekookte vlees volledig te scheiden. „Natuurlijk
moet de hygiëne in de slachthuizen optimaal zijn. Maar het zal
nooit mogelijk zijn om besmetting daar volledig uit te bannen.
Slagers zullen daarom niet alleen het gekookte en rauwe vlees
totaal apart moeten opslaan, maar het ook gescheiden moeten
verkopen. Dat betekent aparte toonbanken in de winkel, en per
soneel dat of rauw of gekookt vlees verkoopt, maar niet allebei
tegelijk", zegt hij.
De slagers klaagden, met steun van een aantal Conservatieve
parlementsleden, onmiddellijk dat dit voor velen van hen, in de
De slagerij van John Barr and Son in het Schotse Wishaw.
eerste plaats de kleinere winkels, het einde betekent. Ze hebben
het geld en de ruimte niet voor zo'n operatie, menen ze. Penning-
ton is niet onder de indruk. „Ik heb op basis van mijn onder
zoekservaring geen enkel vertrouwen dat slagers de hygiënische
voorschriften tot op de letter naleven", zegt hij beslist.
Barr leverde de vleeshapjes voor de zondagse lunch die dominee
Jim Davidson en de parochianen van de OldParrish Church aan
Wishaws Main Street op 17 november organiseerden om 87 be
jaarde inwoners van verpleegtehuizen een feestelijke dag te be
zorgen. Vijf dagen later werd de provinciale Gezondheidsraad
gealarmeerd vanwege drie gevallen van voedselvergiftiging.
Het spoor naar Barr was snel gevonden, allen hadden deelgeno
men aan de kerklunchDonaghy en de zijnen repten zich diezelf
de avond naar Barr om hem op de hoogte stellen. Barr beloofde
alle medewerking, het gekookte vlees werd meteen uit de handel
genomen, aldus Donaghy.
Een dag later echter was de Cascade-pub aan de rand van het
dorp het toneel van een bruisend verjaardagspartij tje. Het 18-
jarige feestvarken zal die avond lang bijblijven: negen feestvier
foto HansGeleijnse
ders werden doodziek, de hartige hapjes bleken te zijn aangele
verd door slager Barr. En dat terwijl hij wist dat zijn vlees 'ver
dacht' was, zegt de Gezondheidsraad.
In de volgende weken werden rond honderd gevallen van voed
selvergiftiging geconstateerd, van wie er 44 hadden meegehapt
in Davidsons kerk. Op 26 november viel de eerste dode, een 70-
jarige deelnemer aan de kerklunch. Een dag later publiceerde de
Gezondheidsraad een lijst met tachtig afnemers van Barr, wiens
slagerij ook een groothandel is.
Te laat
Advocaat Paul Sartoni kijkt vanuit zijn kantoor aan de met au
to's volgepropte Main Street uit op het kerkje van Davidson,
waar het allemaal begon. Hij vertegenwoordigt zestig slachtof
fers en nabestaanden van slachtoffers en is met onder de indruk
van het optreden van de Gezondheidsraad. Te laat en te weinig,
zegt hij.
De activiteiten van de slager omschrijft hij met een woordspe
ling die het beste te vertalen is met 'Barr en boos'. De winkel had
die vrij dag meteen gesloten moeten worden en de hele vleesvoor-
raad in beslag genomen, zegt hij. En het publiek had onmiddel
lijk en uitvoerig moeten worden geïnformeerd.
In de grijsbetonnen kolos in Motherwell waar het provinciebe
stuur zetelt, heft Tom Fox de ai-men in wanhoop ter hemel. „We
konden niet anders"bezweert hijwe zij n gebonden aan wette-
lijke voorschriften. We kunnen een slagerij alleen maar sluiten
als overduidelijk valt te bewijzen dat de eigenaar hygiënische
voorschriften niet naleeft of weigert mee te werken aan het on
derzoek. We konden ook niet met zekerheid zeggen dat Barr de
enige bron was, De directieven verplichten ons tot 'redelijkheid'.
Als er bedrijven ten onrechte op ons lijstje waren geplaatst, had
den we meteen forse claims voor schadevergoeding aan de broek
gehad."
Doorverkocht
Ook Fox beroept zich herhaaldelijk op zwijgplicht vanwege de
komende rechtszaak. Maar hij wil wel kwijt dat de lijst met 80
namen een 'fraai stukje recherchewerk' was. Niet alleen ontbrak
bij Barr, zoals bij veel kleine zelfstandigen, een gecomputeri
seerde administratie, in veel gevallen was het ook nog eens zo dat
een afnemer van wie hij zich de naam wel herinnerde het vlees
weer had doorverkocht. „Volstrekt legaal overigens en niet on
gebruikelijk in de vleesindustrie", zegt Fox, „maar dat maakte
het wel heel moeilijk om al het vlees te traceren."
Barr sloot begin december zijn zaak vrijwillig. Eind februari
kreeg hij van de provincieraad toestemming tot heropening van
cle winkel, de groothandel achter de zaak moet nog dicht blijven.
Barr, die naast de slagerij een bakkerswinkel exploiteert, pre
senteerde een brandschoon winkelpand, met gescheiden toon
banken en apart personeel voor de verkoop van rauw en gekookt
vlees en vleeswaren.
Wat hebben de vijftien jonge kinderen die volgens Donaghy ver
moedelijk blijvende nierbeschadiging hebben opgelopen aan
deze dorpsruzie? Volgens de Schotse wetgeving kunnen zij Ban
en/of de autoriteiten zelfs nog na het bereiken van de 18-jarige
leeftijd aanklagen als blijkt dat hun leven in 1996 werd verwoest
door het eten van besmet vlees.
Maar deze door advocaat John Muir van slager Ban- aangereikte
wetenschap zal van weinig nut zijn als de opmars van de E-coli
niet wordt gestopt. En daar ziet het niet naar uit. Er zijn al kleine
uitbarstingen geweest in Noord-Engeland, niet ver van de
Schotse grens. Prof. Pennington, die door de kranten een voor
keur voor Labour krijgt aangeschreven, zegt dat de bevolking
pas echt beschermd wordt als de overheid niet de belangen van
de producent maar van de consument op de eerste plaats stelt.
Pennington, die met een acht man sterke staf het probleem moet
klaren, zegt onder hevige druk te staan van Michael Forsyth, de
Conservatieve minister voor Schotland, om zo snel mogelijk met
een eindrapport te komen. Dat wekt niet alleen de indruk dat de
autoriteiten er alles aan doen, maar biedt, gelet op het mysteri
euze karakter van de E-coli 0157, ook de kans dat in deze verkie
zingstijd de blaam niet bij één partij komt te liggen. Pennington:
„De overheersende indruk die het publiek krijgt bij alle vleesaf
faires, inclusief BSE, is dat de volksgezondheid niet op de eerste
plaats komt."
Hans Geleijnse
