Ik hou niet van gokken,
wel van risico's nemen
Met de bijl op een monument af
Joop van
den Ende
reportage zaterdag 5 april 1997 27
Van den Ende in het Circustheater in Scheveningen, dat voor zijn musical Miss Saigon werd verbouwd. foto Roland de Bruin
foto's Phil Nijhuis
ze in Amerika de kleine voorstellingen die
nog wel 's ochtends bij een schouwburg
arriveren en dan 's avonds kunnen spelen.
Producties zoals in Nederland 'Singin' In
the Rain' en 'Spooktrein'." Daarmee
noemt hij producties van twee jonge con
currenten. Mark Vijn en Michiel Boersma.
Ik ben blij dat die er zijn, want ik kan zelf
natuurlijk niet tien producties per jaar
brengen. Bovendien heb ik ook niet voor
iedereen een rol. Ik heb waardering voor
die jongens. We kunnen elkaar verster
ken. Ik weet nog veel te goed hoe ik zelf
begon: met de decors voor een kinder
voorstelling op de imperiaal van mijn au
to trok ik door het land."
„Degenen die er echt voor werken, halen
het ook. Zelf kwam ik destijds ook als jon
getje in de club van de grote Nederlandse
producenten terecht. Waarom zou ik dan
die jonge producenten niet helpen? Ik heb
ze in mijn televisieprogramma's graag
zendtijd gegeven. Trouwens, ik hoef zelf
ook niet altijd alleen maar grote voorstel
lingen te maken. Met die 'bus truck'-
producties kan ik toch iets moois bren
gen."
Successen
Hij toont een oogverblindend mooie fol
der met daax-in zijn nieuwste producties
en plannen voor Nederland. Stuk voor
stuk Broadway-successen. Zoals 'Rent',
de sensatie van het afgelopen jaar, per de
finitie uitverkocht. Het thema is ontleend
aan Puccini's opera 'La Bohème': de Pa-
rijse artiestenwijk is nu de New Yorkse
Village, niet tbc, maar aids is de gevreesde
ziekte. „Realistisch, je ziet daar keurige
dametjes kijken naar scènes. Het is goed
te vertalen. Ik denk aan een 'national
tour' in het seizoen 1998-1999."
Nog zo'n hit: 'Chicago', een show vol spit
se humor uit 1975, aanstekelijke muziek
en met dansen van wijlen Bob Fosse, Zijn
vriendin Ann Reinking viert nu triomfen
in de hoofdrol. „Ik denk aan een Neder
landse versie voor het seizoen 1999-2000.
We gaan dan eerst dansworkshops hou
den om bij de spelers het vereiste dansni-
veau te bereiken. Bovendien wil ik de
Amerikaanse regisseur."
Ook van de musical 'Fame' wordt een Ne
derlandse versie gemaakt en na de toer-
nee door Engeland laat Van den Ende zijn
Britse productie 'Tommy' door Nederland
reizen. 'Bring in 'da Noise', bring in 'da
Funk' is een show die door de wereld van
de Amerikaanse zwarte muziek gaat, van
tapdance tot rap. „Daarvan brengen we
de Amerikaanse tourversie."
Arena
Intussen hoopt Van den Ende nog steeds
in Amsterdam een theater te bouwen voor
open-eind-producties. Maar het plan om
naast de Amsterdamse Arena een musi
caltheater te bouwen, liet hij onlangs va
ren. ,,Ik moest zo veel doen om die omge
ving wat sfeer te geven, dat me dit meer
tijd kostte dan het theater zelf. Je begint
dan met zo'n vijftig tot zestig winkels.
Maar daannee doorkruis je weer plannen
van de gemeente. En lóópt zo'n winkel
centrum? Ik heb overwogen een Karei Ap
pelmuseum op het theater te bouwen,
maar de museumwereld had meteen iets
van: Waar bemoeit hij zich nu weer mee?"
„Ik heb ze nu aangeboden die paar bio
scopen in de Marnixstraat, naast het
Nieuwe De la Martheater, te kopen en
daar theaters van te maken met 450en550
stoelen, bestemd voor langlopende pro
ducties. Iedereen mag daar van mij staan
en ik ben bereid ze nog subsidie te geven
ook, Zulke theaters zijn goed voor de ont
wikkeling van het Nederlandse talent en
je kunt er makkelijker grote namen mee
naar je toe trekken, want als ze daar kun
nen spelen, hoeven ze niet te reizen."
Hans Visser
Joop van den Ende: Ik maak voorstellingen vanuit een drang. Het moet van binnenuit komen, pas dan kun je succes hebben.
Joop van den Ende is net terug uit Ame
rika. „Een gecombineerde reis", zegt
hij haast verontschuldigend. En alsof hij
verantwoording aflegt, vertelt hij nauw
gezet over zijn bezoek aan Los Angeles,
waar hij tv-programmaf ormules wil gaan
verkopen. „Dieverkopennatuurlijkbeter
dan kant-en-klare Nederlandse produc
ties. Maar we zochten er ook drama. Er
worden in Noord-Amerika jaarlijks 350
tot 450 speelfilms voor televisie gemaakt
door zo'n vijftig producenten. Het is de
kunst daar kwaliteit uit te halen. Maar we
hebben daar nu 'wat mensen' leren ken
nen."
En toen Las VegasWe proberen daar een
amusementsproject te verkopen aan de
hotels. Verder heb ik een 'entertainment-
hall' bekeken omdat we in Nederland ook
zoiets gaan beginnen. Steven Spielberg
heeft ook zo'n hal waar je met allerlei
speelautomaten de vondsten uit zijn films
vannabij kunt bekijken. Maar denk erom:
het wordt géén speelhal." Verder neemt
Van den Ende in New York deel aan de
productie van de musical 'Titanic', die de
ze maand de wereldpremière beleeft.
„Een artistieke interpi'etatie van de on
dergang van dat schip. Je ziet de bizarre
situaties die zich vooi'doen aan boord als
het schip op een ijsberg loopt."
Met zijn partners zit hij ook in vijf nieuwe
projecten waaronder 'iets' met Stephen
Sondheixn, artistiek de absolute top als
het gaat om musicals. „Steljevoor: Sond-
heim komt ons met een pianist vier nieu
we liedjes voorspelen. Hier doe ik in mijn
eent j e datzelfde met Koen en Ad van Dij k
Maar als daar zoiets gebeurt, heeft dat
meteen z'n weerklank in de wereld. En de
spanning en de belangen die daarmee ge
paard gaan, zijn natuxxrlijk veel groter:
Dat is ook het aantrekkelijke."
Dansfilm
„En dan proberen we met de leiding van
Madison Square Garden, in hun zaal
naast die hal in New York, een theaterver
sie te brengen van de dansfilm 'Footloo
se'. Je praat dan over een productie waar
per voorstelling vierduizend mensen kun
nen komen." Met zijn eigen onderneming
Endemol Theater ine. heeft hij nog altijd
de musical 'Victor Victoria' op Broadway
staan. „In juni neemt Raquel Welch de
hoofdrol daarin, na twee jaar, over van
Julie Andrews. Verrassend? Raquel heeft
eerder zo'n rol gespeeld. Maar nu het pu
bliek weet dat Julie stopt, trekt de kaart
verkoop enorm aan. Ze speelt op haar
eenenzestigste nog acht voorstellingen
per week."
Van den Ende vertelt verder over zijn
band met de Broadway-hit 'The King And
I' en over Whoopie Goldberg, die nu de in
wezen mannelijke hoofdrol speelt in de
Broadway-hit 'A Funny Thing Happened
On The Way To The Forum'. „Die heeft de
tijd van haar leven. Ze wil ook met de
show op toxxrnee." Met de makers van
'Hair' wil Van den Ende een nieuwe versie
van die musical uitbrengen.
Intussen werkt hij in Nederland aan de
nieuwe musical 'Joe'. Of die ooit naar
Amerika gaat? „Een Amei'ikaanse hit ver
koop je gemakkelijker wereldwijd. An
dersom is dat veel moeilijker. Als je 'Joe'
in Amerika zou willen brengen, moet je
helemaal opnieuw beginnen, volgens de
Amerikaanse wetten: een glashelder ver
haal en mxiziek die het publiek na afloop
wil blijven horen. In principe is 'Joe' dus
bestemd voor Nederland."
Van den Ende zegt geen gokker te zijn.
„Maar als je een paar dagen in Las Vegas
bent, moet je toch ook even naar het casi
no. Ik kocht voor 100 dollar fiches en pas
bij mijn op een na laatste inzet won ik op
eens 1900 dollar. Dat was echt de eerste
keer dat ik gokte, en ik ben toen maar
gauw weggegaan. Ik hou niet van gokken,
wel van risico's nemen. Dat is mijn werk,
dan gaat het om zaken als de publiciteit,
de financiën en de ai'tistieke kant."
,Die spanning, daar kan ik goed tegen. En
wat is het prachtig als buiten het theater
de mensen vechten om de laatste kaartjes.
Dat is voor mij het ultieme succes. Want
dan willen de mensen zien wat j e te bieden
hebt. Zo kan een artistiek product ook een
commercieel succes worden. Helaas
wordt in Nederland het begrip commerci
eel uitgelegd als artistiek oninteressant.
Maar ik denk bij het maken van 'Joe' echt
niet aan veidienen. Ik maakt zo'n voox--
stelling vanuit een drang. Het moet van
binnenuit komen, pas dan kun je succes
hebben."
Absolute vorm
Het was Van den Ende die de musical in
Nederland volwassen maakte. „Voor mij
de absolute vorm van muziektheatex-. Ik
hou van die vorm. Maar helaas is er in Ne-
dex'land maar één Willem Nijholt. Hoe
wel, er komen er meer. Van Stanley
Burleson verwacht ik dat hij met 'Joe'
doorbreekt. Kijk: het maken van musicals
moesten we hier leren, in stappen, Met de
opbouw van de acteurs gaat het net. zo.
Het zingen was hier altijd goed, het dan
sen is nu behoorlijk en het acteren groeit.
Kijk maar naar Doris Baaten en Vera
Mann."
De kwaliteit is te merken in het groeiend
musicalaanbod in de theaters. Verheu
gend, maar Van den Ende twijfelt: „Dat
aanbod kaxx geen stand houden. Er moet
van de kant van producenten en theaters
een regulering komen. Kijk naar Amerika
en Engeland, waar ze met grote reispro-
ducties alleen naar de grote theaters gaan,
de 'national tours'."
„Ikheb daarom gepraat met vijftien grote
Nederlands schouwburgen. Ik ga nu uit
van di'ie sooxden px'oducties. In Scheve
ningen hou ik open-eind-producties, als
'Miss Saigon'. Soms kunnen die ook in
Caxné staan. Daarnaast wil ik 'national
tours' maken. Met shows waaxVoor je in
een theater echt een paar dagen opbouw
nodig hebt om ook technisch de vereiste
kwaliteit neer te zetten. Maar zo'n voor
stelling moet daar dan wel een week of
twee kunnen staan. Theaters met minder
dan achthonderd stoelen zijn dan niet
meer interessant."
Met 'West Side Story' stond bijvoox'beeld
in Carré een schitterende productie, die
voor de provinciale schouwburgen be-
hooxiijk moest worden ingekrompen. „Je
moet dan onder je kwaliteitsstandaard
werken en dat valt bij het publiek natuur
lijk op. Maar met een 'national tour' kan je
die hoge standaard wel hanteren."
„Bovendien wordt het x'eizen met een
voorstelling veel te ingewikkeld. Vaak
moet je vroeg weg om de files voor te zijn.
Maar vertrekt de bus voor vier uur 's mid
dags, dan moet ik iedereen extra onkos
tenvergoeding geven. Dat komt steeds va
ker voor en dat wordt dus ook steeds
duux'der, terwijl de theaters de prijzen
voor dex-gelijke voorstellingen niet dur
ven te verhogen."
„Daarom wil ik van die series van twee
weken in één stad een plaatselijk evene
ment maken. Met de plaatselijke omroep
en de pers, maar ook met sponsors. Nu
maken we een landelijk programmaboek
je, maar waarom zouden we niet net als in
het buitenland progi'ammaboekjes ma
ken die in elke plaats anders zijn, dus met
adverteerdei's uit die omgeving?"
„Ik denk bijvooi'beeld aan Carré in Am
sterdam, Rotterdam met het nieuwe
Luxor, het Congresgebouw in Den Haag
en verder Breda, Den Bosch, Eindhoven
en Tilburg."
„De derde voirm waarmee ik wil werken,
is de 'bus truck'-pxnductie, Zo noemen
Broadway aan de Noordzee. De ene na
de andere theatersensatie uit New
York, het Mekka van de musical, trekt in
Nederland nu ook volle zalen. Joop van den
Ende presenteert ze met liefde. En met 'een
drang van binnenuit'. Diezelfde drang
deed hem in een paar decennia uitgroeien
van zeer kleine zelfstandige tot
internationaal theaterproducent.
Wereldwijd verkoopt Joop ideeën en
programma's voor televisie, maar zijn hart
gaat in de eerste plaats uit naar het theater.
Zijn plannen krijgen steeds meer allure.
Joop wil altijd beter, altijd groter, en
desnoods bouwt hij daarvoor een nieuw
theater, desnoods koopt hij Carré. In
Scheveningen groeien intussen de rijen
voor 'Miss Saigon', in Amsterdam nadert
'Joe' en door het land trekken straks 'De
Jantjes', Nederlands eerste musical over de
jongens met de braniekraag.
Vanaf een braakliggend terrein kijkt
stedeixbouwkxindige Harixi-Jan Ele-
Jj veld naar een gek stukje Bijlmer. In de
voortuin van torenhoge flats staan rijtjes
gele huizen. De laagbouw met eeix
strookje groen voor de deur doet denkexx
aan een brave nieuwbouwwijk in een
doorsnee provinciestadje. Alleen het de
cor van hoixingraatflats verraadt dat dit
het hart vaxx de Bijlmer is. „Met een bijl
wordt in een stedenbouwkundig monu
ment gehakt. Dat is best spannend
hoor", vertelt Eleveld, hoofd van de af
deling ruimtelijke zaken van het Anx-
sterdamse stadsdeel Zuidoost.
Bijlmer in
vernieuwing
Terwijl alle ogen zijn gericht op de
nieuwe woonwijk IJburg in het
1 IJmeer, vindt in de Bijlmer een ware me-
I tamorfose plaats. Het grootste kunst
werk ter wereld, zoals architect Pi de
Bruijn 'zijn' honingx'aatflats ooit om
schreef, ligt onder het mes. Maar zelfs
I deze 'Bijlmer-believer' van het eerste
uur ziet in dat zijn kunstwerk niet langer
I in stand kan worden gehouden. De leeg-
0 stand in de hoogbouw heeft de woning-
i' bouwcorporatie Nieuw Amsterdam
1 flink in de rode cijfers gejaagd. „Het is
puur Hollands wat hier gebeurt. Lege
f huizen kosten handenvol geld. We moe
ten wei iets anders", verklaart steden-
bouwkundige Eleveld.
De vernieuwingsoperatie, waartoe in
I 1992 wex'd besloten, bevindt zich ixxmid-
dels in de eerste fase. Ter gelegenheid
daarvan heeft het Nederlands Architec-
i tuurinstituut in haar maandblad 'Ar-
chis' 100 pagina's aan de Bijlmer gewijd.
Dit tweetalige (Nederlands en Engels)
i thema-nummer wordt wereldwijd ver
miljoen) moest er vooral veel en snel I
wórden gebouwd. Rijen flats zijn daar 1
bij uitstek geschikt vooxx Wel is er een be- I
langrijke fout gemaakt: volgens de oor
spronkelijke stedenbouwkundige prin-
cipes moesten de flats op palen wox-den
gebouwd, zodat ze als 'zwevende gebou- B
wen' in het landschap zouden staan.
Maar de ruimte onder de flats - de begane
grond dus- werd uit bezuinigingsover
wegingen dichtgetimmerd met bergin- j|
gen. Binnen afzienbare tijd werden deze
bergingen gekraakt door junks. Het J
'landschap onder de flats' veranderde I
daax-door in een groezelig, unheimlich y
gebied waar bewoners en bezoekers zich I
steeds onveiliger gingen voelen.
Hoogbouwwoningen die tijdens de hui- V
dige vernieuwingsoperatie niet worden 8
gesloopt, worden wel verbeterd. De eer- I
ste flat met een nieuw jasje is Hoogoord, jj
in 1968 als eerste opgeleverd.
Geen kabouterdorp
Dwars door het hoogbouwlandschap
doemen de eerste laagbouwwoningen
op. „We moeten voorkomen dat een wijk
met laagbouw eruit ziet als een sooxd ka- fl
bouterdorp. Dan krijg je allerlei apax*te fl
enclaves en dat is niet de bedoeling." J
Brede wegen tussen de wijken moeten de I
verschillende bouwvormen met elkaar I
verbinden zodat de Bijlmer er uit ziet als i
één stad. Langs de hoofdstraat, die als I
een slagader door het gebied loopt, is die
eenheid het best zichtbaar. Roodkleuxüge I
middelhoogbouw, met moderne schil-
derkunst in de x-aamkozijnen, siert het I
centi'um. Maar ook hier verschijnen de I
torenhoge flats aan de horizon. „Uit res- I
peet voor de oorsprong van de Bijlmer
moet de hoogbouw overal goed zicht
baar blijven", besluit de stedenbouw-
kundige.
Carine Neefjes
In de Bijlmer ondergaat Hoogoox-d een verfraaiïngskuur. foto Roland de Bruin
spreid. Voor stedenbouwkundigen en ar
chitecten gaat de sloop van de Bijlmer
gepaard met pijn in het hart. M. Kloos,
directeur van de Stichting Architectuur-
centi'um Amsterdam: „De oorsprorxke-
lijke opzet was zo mooi, zo helder, zo af,
zo compromisloos dat iedere ingreep on
vermijdelijk een beetje ontluisterend is.
Van de 13.000 hoogbouwwoningen gaat
een kwart tegen de grond. Daar komt
laagbouw voor in de plaats. Het nieuwe
aanbod bestaat voor eenderde uit koop
huizen, die in prijs variëren van twee tot
drie ton. De overige zijn huurwoningen,
waarvan de huur gemiddeld 800 gulden
per maand bedraagt. In totaal kost de
vernieuwing, die in 2005 moet zijn vol
tooid, zo'n 750 miljoen gulden.
Onveilig
Vol vertrouwen wex-d in 1966 de eerste
paal geslagen voor een stadswijk die in
ternationale bekendheid kreeg. Nergens
ter wereld is immers ooit een stad ge
bouwd waar wonen en werken zo ex
treem van elkaar zijn gescheiden. Een
ruime leefomgeving met veel groen en
nauwelijks verkeer of bedrijvigheid leek
ideaal, Maar juist dit bijzondere karak
ter werd de Bijlmer fataal.
De flats waren voornamelijk ontwox-pen
voor het middenklassegezin, maar deze
groep had liever een eengezinshuis met
tuin. Nog geen tien j aar na de eerste ople
vering was er al sprake van leegstand. De
Bijlmer fungeerde halverwege de jaren
zeventig als opvang voor Sxxrinamers,
Antillianen en migTanten, maar de
woonwijk had absoluut geen voox-zie-
ningen voor deze nieuwe Nedeiianders.
Het 'stedenbouwkundig monument'
werd al gauw een van de meest proble
matische wijken van Nedexdand. Hoge
werkloosheid, kleine criminaliteit, on
veiligheid en spanningen tussen bevol
kingsgroepen, bezorgden de Bijlmer een
negatief imago. Over de inmiddels ver
foeide, eentonige hoogbouw, was wel de
gelijk goed nagedacht. In de ban van de
bevolkingsprognose uit de jax-en zestig
(het aantal inwoners van Nederland zou
in de jaren tachtig oplopen tot twintig
