Christie's veilt Afrikaanse
en Indonesische topstukken
De toeschouwer wordt interactief bespeeld
Deel collectie
Van Lier
onder hamer
kunst cultuur vrijdag 4 april 1997 21
Bij Christie's in Arasterdam wordt
dinsdag 15 april een belangrijke
veiling gehouden van Afrikaanse, Vroeg-
Amerikaanse, Oceanische en Indonesische
kunst. Wie de 250 kavels op de kijkdagen
gaat bezichtigen waant zich in een klein
volkenkundig museum, want uit al die
gebieden zijn er representatieve stukken.
Ze vormen een onderdeel van de pitivé-
collectie die de op 1 januari 1995 overleden
kunsthandelaar L. van Lier bijeen had
gebracht. Reeds eerder, op 25 oktober
1995, wisten zeldzame Indonesische
weefsels, krisheften en toverstaven uit de
collectie Van Lier voor een sensatie te
zorgen. Ook voor de komende veiling met
zijn vele topstukken bestaat grote
internationale belangstelling.
Leendert van Lier, 'de nestor van de Ne-
derlandse handelaars van etnografie'
zoals hij in Nieuwsbrief 58, Lente 1997
van de Vereniging Vrienden van Etnogra
fica wordt genoemd, begint nu al enigs
zins een legende te worden. De man, èn
zij n verzameling. Hij was echter veel meer
dan alleen maar handelaar in 'tribal art'.
Hij was een niet onverdienstelijk kunst
schilder die tot de laatste jaren toe graag
naar zijn geliefde Provence trok om daar
boeiende landschappen (de rotsen van
Les Baux) en dorpsgezichten te penselen.
En als kunsthandelaar waren moderne
schilder- en beeldhouwkunst even be
langrijk voor hem als etnografica. Boven
dien: hij handelde in alles wat mooi was,
ook oude kunst, meubels, antiek en curio
sa kon men in zijn zaak aantreffen.
Schoonheid
Het zat van jongsaf in hem. Het creatieve,
de hang naar schoonheid, de lust tot ver
zamelen. Hij was in 1910 in Amsterdam
geboren en werd na zijn opleiding inspec
teur bij een verzekeringsmaatschappij.
Zodra hij wat spaargeld had, stak hij dat
in mooie dingen. Het eerste wat hij als
jongeman van achttien kocht was een Ba-
takse toverstaf.
Geleidelijk heeft hij van zijn liefhebberij
en zijn broodwinning weten te maken. In
1950 trad hij in dienst bij de 'Kunstzaal
van Lier' op het Rokin in Amsterdam. Die
zaak was in 1927 opgericht door Carel van
Lier, en genoot reeds voor de Tweede We
reldoorlog internationale faam. Carel van
Lier, geen familie van Leendert overigens,
had de oorlog niet overleefd. De naams-
overeenkomst was zakelijk gezien na
tuurlijk gunstig. Onder Leenderts leiding
bleef de faam bestaan, ja, die groeide ge
stadig, ook al waren er in de kunsthandel
moeilijke tijden aangebroken.
Hij zorgde steeds voor veel afwisseling.
Zo kon men in maart 1951 in 'Kunstzaal
van Lier' een tentoonstelling bewonderen
van het amateuristische werk van Prinses
Wilhelmina (de vroegere koningin), en in
september van hetzelfde jaar hing er het
extreem avant-gardistische oeuvre van
Karei Appel, uit Parijs. Belangrijke Ne
derlandse kunstenaars als Jan Wiegers,
Herman Kr uyder en Jan Sluyters toonden
er hun schilderijen, de Cobra-gi'oep was
er regelmatig vertegenwoordigd, maar er
waren ook schilderijen, grafiek en plas
tieken van beroemde artiesten uit heel
Europa in voorraad.
Minstens even belangrijk was de afdeling
etnografica en Zuidoost-Aziatische en
Indonesische kunst. Zijn eigen voorkeur
ging uit naar Oceanië. Zijn kennis was
all-round (hij had een prachtige vak-bi
bliotheek), en zijn smaak haast onfeil
baar.
De zaak bleef op het Rokin gevestigd tot
1955. Vanaf dat jaar tot 1961 ontving Van
Lier zijn cliënten in Utrecht op de Bagij-
nenkade.
Naar Veere
In het begin van de jaren zestig waren er
grote verwachtingen in Zeeland. De dijk
in het Veerse Gat was net gesloten, het
Deltaplan opgemaakt. De oesterkweek
was ten dode opgeschreven vreesde men,
maar een andere toekomst leek te gloren
waarin Zeeland, centraal in de Benelux
gelegen, een glansrol zou kunnen spelen.
De nieuwe rijken zouden zich er komen
verlustigen, en in Veere zou het allemaal
gaan gebeuren, de burgemeester Jhr. I. R,
den Beer Poortugael zag het daar wel zit
ten. En Leendert van Lier ook. Hoewel
menigeen zijn vertrek uit Utrecht naar het
dode stadje in de Delta wat bizar vond: hij
vestigde zich er in een paar panden op de
Markt, en op 3 juni 1961 hield Den Beer
Poortugael, zelf een kunstliefhebber, een
gloedvolle rede.
Hij repte van 'deze tempel der Muzen, één
der mooiste kunstzalen van ons land', en
hij overhandigde Nelly van Lier een boe
ket Veerse vlierbloesems. ,,Laat Boeddha
over de rest maar waken, laat de Siamese
bronzen kop maar sereen blijven glimla
chen en laten wij nuchtere westerlingen
van deze dynamische eeuw er ons voor
deel mede doen", sprak de burgervader-
Zo was de Veerse periode voor de Kunst
zaal aangebroken.
Vriendschap
Tochheel't het nog vrij langgeduurd eer ik
Leendert van Lier persoonlijk leerde ken
nen. Ik had wel eens door de ruiten naar
binnen gekeken, en zelfs aan een bevrien
de antiquair gevraagd te bemiddelen bij
de aankoop van een paar Indonesische
vooxwerpen. maar pas op 1 maart 1967
overwon ik mijn drempelvrees. Dat was
het begin van een vriendschap die toch
nog bijna dex'tig jaar heeft geduurd. Leen
dert en ik hadden niet dezelfde voorkeu
ren, maar wel dezelfde smaak. Ook nadat
hij in 1968 naar het Gooi verhuisd was
bleven we elkaar regelmatig bezoeken.
Die ontmoetingen waren altijd een feest,
de gesprekken een verrijking. En soms
wist ik nog wel eens iets van hem los te
krijgen, hoewel hij geen zaken meer deed.
Hij nam dan echt afscheid van zo'n diei>
baar stuk, zat er even mee op schoot.
Na een lelijke val in 1994 waarbij hij zijn
heup biak, ging het achteruit met hem.
Hij wist dat ik die Batakse toverstaf, zijn
eerste aankoop als achttienjarige, graag
wilde hebben. Hij bood hem me opeens
aan. Ik aarzelde even, en hij zei: 'Ik denk
dat je er spijt van zult krijgen als je hem
niet neemt'. Ik keek even naar zijn vrouw
en dochter. Die knikten zwijgend. Diestaf
is het laatste wat Leendert van Lier, een
hartstochtelijk verzamelaar en een voor
beeldig kunsthandelaar, heeft verkocht.
Op 1 januari 1995 stierf hij, twee weken
voor zijn 85e verjaai'dag.
Met wat door zijn handen is gegaan had je
een indrukwekkend museum kunnen vul
len. Bekende Nederlandse collecties, zo
als die van professor Theo van Baaren
(Groningen) en de heer Cees Meulendijk
(Rotterdam) zijn voor een groot deel met
zijn hulp tot stand gekomen. Nu wordt
dus weer een deel van zijn bezit verspreid.
Het is te hopen dat de stukken, waaronder
een zeer zeldzaam ceremonieel schild van
de Salamons-eilanden (taxatie tussen één
- en anderhalve ton), schitterende stuk
ken uit Nieuw-Zeeland, Paaseiland en
Hawaï, een voorouderbeeld van Leti
(taxatie 30 - 40.000), liefst twaalf voor-
ouderbeelden uit de Geelvinkbaai en een
spijkerfetisj uit Kongo 20.- 30.000), in
handen zullen komen van mensen die ze
net zo liefhebben als Leendeit van Lier
dat gedaan heeft.
Ilans Warren
Veiling 15 april, 's middags om 2 uur. Kijkda
gen: 12, 13 en 14 april van 10-16 uur. Cornells
Schuytstraat 57, 1071JG Amsterdam.
Foto links: Leen
dert van Lier tus
sen een deel van
zijn omvangrijke
collectie.
foto
jhr. W.L. den Beer
Portugael
Foto linksboven:
Topstuk van de
veiling: een zeld
zaam ceremonieel
schild van de Sa-
lomons-eilanden.
Foto rechtsboven:
Een van de 250
stukken van de
komende veiling,
een voorouder
beeld van Leti.
Interactieve spelletjes en 'virtual reali
ty' zijn termen die inmiddels gemeen
goed zijn. Nieuwe media zijn niet meer
weg te denken uit het leven van alledag.
Ook hedendaagse kunstenaars hebben
de verslavende werking van nieuwe me
dia ontdekt.
Hoewel het fenomeen nieuwe media bin
nen de kunstuitlenen en artoteken voor
liefhebbers en kenners gesneden koek is,
zijn veel abonnees redelijk onbekend
met dit srrelle verschijnsel. Redenen voor
de Federatie Kunst Uitleen (FKU) een
reizende tentoonstelling te ox-ganiseren
met bekende Nederlandse nieuwe-me-
diakunstenaai's.
„In Nederland zijn wel ax-totheken en
centx-a voor beeldende kunst die video
kunst vex'huren, maar het wox-dt niet
vaak uitgeleend", vertelt Nicole Roepex-s
van het Centrum Beeldende Kunst in
Leiden. „Enerzijds omdat je een video
niet boven de bank hangt en anderzijds
omdat het redelijk onbekend terrein is.
Doelstellingen van kunstuitlenen zijn
niet alleen om kunst uit te lenen, maar te
vens is er een educatieve taak. We hou
den goed in de gaten wat er op het gebied
van hedendaagse kunst allemaal ge
beurt. Deze tentoonstelling beoogt de
abonnee zowel vertrouwd te maken met
nieuwe media als op de hoogte te bren
gen van de ontwikkelingen in de heden
daagse kunst."
Grote vlucht
Gx-ondlegger van de videokunst is de
Zuid-Koreaanse kunstenaar Nam June
Paik. Al in 1965 experimenteerde hij met
videobeelden. Sindsdien heeft deze talc
van de beeldende kunst een duizeling
wekkende vlucht genomen. Het bewijs
hiervan is te vinden op de tentoonstelling
Kunst met een stekker. Kees Aafjes, Pe
ter Bogex-s, Bill Spinhoven en Fiona Tan
zijn op dit moment toonaangevende vi
deo- en nieuwe-mediakunstenaars die
met hun computer-gestuurde installaties
de bezoeker op verrassende wijze tonen
wat de mogelijkheden zijn. Nieuwe me
dia passen zij niet toe als technisch foefje
waax-mee je de toeschouwer kan over
bluffen, maar worden veelal ingezet als
interactief middel. Hierdoor behoox-t de
rol van de toeschouwer puur en alleen als
beschouwer tot de prehistorie. De toe
schouwer is nu participant. En, deze
nieuwe technieken openen een kersverse
wereld, gevormd door bewegende beel
den, waardoor zelfstandige kunstwer
ken ontstaan die een statemept inhou
den.
De installatie van Bill Spinhoven It's
about time II speelt een interactief spel
met de toeschouwer. Te zien is een beeld
scherm, met daarvoor een dx-aaiende cir
kelvorm. Wanneer je er op af loopt, zie je
de bewegingen die je maakt, vertraagd
op het scherm verschijnen. Ook de cir
kelvorm vervormt traag.
Met een zogenaamde Time Stretcher
toont Spinhoven de inwerking van tijd
op ruimte. Het is een appax-aat dat bewe
gingen in verschillende tijden x'egi-
streert.
Wanneer je voor het scherm staat en snel
opzij springt, om vervolgens weer vlug
op het beeldscherm te kijken, zie je je ei
gen lichaam uitgesmeex-d. Beweging,
ruimte en tijd krijgen nieuwe dimensies.
Nicole Roepers legt uit hoe het scherm en
de camera werken: „Op de onderste rand
zie je de bewegingen die je maakt, wer-
kelijk geregistreerd in reële tij dzoals wij
die waarnemen. Maar als je wat diezelf
de bewegingen wat hoger in beeld
maakt, dan worden ze vertraagd en zijn
ze dus later zichtbaar".
In de maling
Kees Aafjes laat een installatie zien van
een ouderwets kraantje, met daaronder
de gebruikelijke gootsteen. Als je hierin
kijkt, zie je een tegelbodem. Op scherm.
Draai je de kraan open, dan begint op het
beeldscherm water in het putje te stro
men. Water dat wegstroomt is te horen.
Schijn, werkelijkheid en zintuigen die
op audiovisuele wijze in de maling wor
toeschouwer toe en van hem af. De repe
terende beweging van delen van het li
chaam die op geen enkele wijze met
elkaar in contact zijn, werkt hallucine
rend, vervreemdend en tegelijkertijd
voel je aan je eigen lichaam of alles nog
op z'n plek zit.
Bij het betreden van de tenloonstellings-
x-uimte staat in de x-echterhoek een oog
dat meer dan levensgroot op een beeld
scherm voor zich uit staart. Het lijkt te
staren, totdat je er langs loopt: dan valt
op dat het oog diegene volgt die er langs
loopt. Koude rillingen lopen over je rug.
Het is een oog op een levenloos scherm en
toch is het in staat jouw bewegingen te
volgen. Deze installatie van Bill Spinho
ven is al eerder in Amstex-dam geëxpo
seerd ineen etalage, waar het de voorbij
gangers bespiedde.
Almachtig oog
Geïnspix-eex-d door de vele camera's die in
het dagelijks leven de mensen in de gaten
houden, in supermarkten, inpax-keerga-
rages en op vliegvelden, ontwierp Spin
hoven '1/eye. Het almachtige oog ziet alle
bewegingen die de voorbijganger maakt,
„Het is echt 'Big brother is watching
you'. Een beetje griezelig, zeker omdat
het zo groot is. 's Avonds hoeft bij dit
beeldscherm de stekker niet uit het stop
contact, want het oog is op deze uren ge
sloten, dat slaapt werkelijk 's nachts."
Roos van Put
Kunst met een stekker, video- en mediakunst
uit de jaren '90, met Kees Aafjes, Peter Bogers.
Bill Spinhoven, Fiona Tan. Tevens 'The Art-
tape 2', S videowerlcen van internationale me
diakunstenaars. Centrum Beeldende Kunst
Leiden, Hooglandse Kerkgracht 19/21, Lei
den. Woe. t/mza. 12-17uur, t/m26 april. Daar
na tournee langs 9 Artoteken en CBK's. In
Vlissingen vindt het project tussen 21 februari
en 21 maart volgend jaar onderdak in de Ho
geschool Zeeland,
den genomen maken deze installatie van
computer en beeldschex-m tot een uiterst
vermakelijk interactief kunstwerk. De
gescande videostills van Peter Bogers to
nen afzondex-lijke lichaamsdelen, gepro
jecteerd op vier verschillende schermen.
Een gebalde vuist, een blote voet, een ge
opende hand en een hoofd van bovenaf
gezien bewegen met felle kracht naar de
Beeld van de expositie Kunst met een stekker, die nu in Leiden te zien is en op rondreis door Nederland eiiid februari volgend jaar
Vlissingen aandoet. foto Harry Verkuylen
