kunst cultuur
Tsereteli houdt van
het grote gebaar
Omstreden succes van
artistieke Georgiër
vrijdag 4 april 1997
List in muzikaal theater
Strijdbare Torquato Tasso
Kleinkunstige popmuziek 20
Jasper Johns in Keulen
Collectie Van Lier onder de hamer
Overzicht van Corneille 22
kinderdorp aan de Zwarte Zee, waarvoor
hij de Leninprijs kreeg. Toen hotel Jalta
op de Krim en in 1980 een hoogtepunt:
kunst voor de Olympische Spelen in Mos
kou. Er tussendoor tientallen opdrachten
in allerlei stijlen en met allerlei materia
len. Het eigënzinnige talent Tsereteli
combineert een verbluffende creatieve
veelzijdigheid met een voor Russische be
grippen ongekend organisatievermogen.
En hij weet van oorspronkelijke tegen
standers heel vaak medestrijders te ma
ken. Of dat alleen met charme gebeurt,
blijft zijn geheim.
Krijgt Tsereteli weer een opdracht uit
binnen- of buitenland, dan mobiliseert hij
direct zijn hulptroepen. Uitgewerkt wor
den zijn concepten door ingehuurde kun
stenaars en geproduceerd wordt in zijn
fabriek in Sint-Petersburg. Vroeger en nu
geldt: Tsereteli is razendsnel, wat hij aan
pakt kost niet meer dan begroot en het is
op tijd klaar. Geen geld? Geen probleem:
Tsereteli financiert voor en de rekening
komt later. Hoe? Een filosofisch ant
woord: „Ik geef meer dan ik ontvang."
In Moskou debuteerde hij in de Brez jnjev-
tijd met een opmerkelijk werk: het monu
ment van de 'talenvriendschap'. Hij
riskeerde zijn huid door er onder meer
woorden van Boris Pasternak, de toen
verketterde schrijver van 'Dokter Zjiva-
go', op te laten aanbrengen. „Ik vond dat
dit moest", zegt hij. Het werk kwam op
onverklaarbare wijze door de moordende
censuur.
Tsereteli bleef staatsopdrachten krijgen,
maar de grote doorbraak kwam een aan
tal jaren later toen de toenmalige Mos-
kouse partijsecretaris Jeltsin hem in zijn
atelier in Georgië bezocht. Daar en in zijn
Moskouse 'werkplaats' lopen de groten
der aarde de deur bijna plat. Een handvol
namen: Moeder Teresa, de Georgische
president Zjevardnadzje, de Mexicaanse
schilder Siqueiros, de Amerikaanse
avant-garde artiest Rauschenberg, de ac
teur Robert de Niro, de zanger Adriano
Celentano, ex-VN-secretaris-genei'aal
Perez de Cuellar en oud-president Bush.
Zij waren net zo onder de indruk van deze
commerciële en artistieke duizendpoot
als Boris Jeltsin. Jeltsin haalde Tsereteli
naar Moskou om daar vorm te geven aan
het Overwinningspark, waar de zege op
nazi-Duitsland moest worden uitgebeeld
Tsereteli kwam, zag en bouwde. Hij cre-
eerde een lieftallig kerkje, een giganti
sche zuil met bovenaan een engel met
trompet en onderaan Sint-Joris, de be
schermheilige van Moskou, die het nazi
monster onthoofdt en een enorme hal met
de namen van de 11.000 Helden van de
Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereld
oorlog. Kunst of kitsch? Indrukwekkend
is het wel. Als afsluiting schiep Tsereteli
het monument 'de Tragedie der Volkeren'.
Zeker een van zijn betere werken, maar de
Moskovieten beviel het helemaal niet. Ze
vonden dat zo'n triest monument niet
hoorde in het park, waar het elke dag feest
is en tientallen jonge paartjes hun trouw
foto's laten maken. 'De Tragedie' werd
verbannen. Tsereteli heeft daar geen
enkel probleëm mee: „Nu staat het monu
ment aan de 'Laan der Smarten', een rus
tige plek in het park, en krijgt het de aan
dacht die het verdient."
Peter de Grote
E n nu valt iedereen over hem heen vanwe
ge zijn nieuwe kolossale creatie Peter de
Grote. Het wordt een 'echte' Tsereteli. De
compositie ter gelegenheid van het 350-
jarige bestaan van de Russische vloot,
wordt 94 meter hoog. Peter neemt daar
van 19 meter in beslag. Er gaat 600 ton
brons in plus 600 ton ander metaal. Zijn
critici vinden het geheel monsterlijk en
het hoort hier niet, want Peter werkte de
meeste tijd in Sint-Petersburg en daar lag
de vloot, zeggen ze. Studenten zijn al be
gonnen een computerprogramma te ont
werpen waarin de kolos symbolisch weer
aan mootjes wordt gehakt. Zelfs zijn grote
beschermer Loezjkov neemt nu, onder
zware druk van de steeds sterker worden
de tegenstanders, enige afstand van de
kolos en zijn schepper. Hij zei dat zonder
zijn medeweten Peter een kilometer van
de eerst geplande plaats verrijst. Verder
zei hij eivan uit te zijn gegaan dat Peter
maar zeven meter groot zou worden. De
plotselinge groei had hem verbaasd, ver
klaarde Loejzkov. Maar dat was niet de
schuld van Tsereteli, maar de vroeger
Moskouse stadsarchitect en co-designer,
aldus de burgemeester. De tegenstanders
willen nu de Moskovieten per referendum
laten bepalen wat er met Peter gebeurt.
Loezjkov zei niet tegen het horen van de
stem des volks te zijn.
Beledigingen
Boze tongen bewex-en al tijden dat Tsere
teli samen met Loezjkov miljoenen ver
dient aan de monumentale werken. De
'meester' is niet onder de indruk van de
kritiek: „President Jeltsin heeft al lang
geleden zijn goedkeuring gegeven voor
Peter de Gx-ote." Hoewel hij zegt erboven
te staan, doén de aanvallen hem wel dege
lijk pijn. „Maar als ik 's ochtends opsta,
ben ik de.beledigingen van gisteren al
weer vergeten. He neem een kunstboek of
ik ga schilderen." Zijn schildex-ijen ver
koopt hij niet: „Ik schenk alleen wei-ken
aan goede vrienden."
Een andere zeer hardnekkige roddel is dat
Tsereteli onder een hoedje speelt met de
machthebbers in het land en op die ma
nier de grote opdrachten in de wacht weet
te slepen. En zijn ci-itici beweren dat hij
veel jonge ai'tiesten in dienst heeft die het
eigenlijke werk doen waarna Tsereteli
met de eer gaat strijken. Tsereteli: „Onzin.
Plet zijn geheime inschi-ijvingen. En ik
kan er toch niets aan doen als mijn werk
uitverkoren wordt. Wat het tweede ver
wijt betreft: ik doe alles zelf. Alleen deuit-
werking gebeurt bij grote projecten door
medewerkex-s, maar wel onder mijn lei-
ding,"
Op weg om Peter de Grote te bekijken,
raken we het fenomeen kwijt. Als we uit
eindelijk bij de bouwplaats aiTiveren is
Tsereteli al weer verdwenen. De volgende
afspraak wacht. In het atelier verdroogt
de verf, maar wie weet heeft hij voordat de
Moskouse avond valt nog wel even tijd om
zich af te reagex-en op een van de klaar-
staande doeken.
Hans Hoogendijk
Aangrijpend
dagboek Victor
Klemperer
Hella Haassa
maakt school
Nieuwe poëzie
van Carla
Bogaards
Sneeuwwitje volgens Wirn Hofman
Michael Kernan kent Frans Hals
16 Poëtisch nachtbraken 17
Foto links: Het meeste
werk van Tsereteli
heeft een monumen
taal karakter.
Foto in tekst: Zoerab
Tsereteli in zijn ate
lier.
Als er ergens in Moskou een gat ontstaat, is Tsereteli er als de
kippen bij om het vol te poten met zijn monsterlijke scheppingen.
Dat vindt een bekende Moskouse kunstcriticus. „Zijn
herdenkingszuil in het Park Pabedda (Park van de Overwinning) is
liet achtste wereldwonder", zei president Boris Jeltsin in 1995.
De 63-jarige Zoerab Konstantinovitsj Tsereteli, een uit een adellijk
Georgisch geslacht stammende kunstenaar, heeft artistiek Rusland in
twee onverzoenlijke kampen verdeeld. Een aantal kunstenaars,
studenten en kritische burgers wil de monumentale projecten van de
Moskouse stadsarchitect, die in toenemende mate een stempel op de
Russische hoofdstad drukken, laten verwijderen. De andere partij,
waarvan de machtigen zoals burgemeester Loezjkov en Boris Jeltsin
deel uitmaken, heeft Tsereteli steeds zo ongeveer de artistieke hemel
ingeprezen. De strijd spitst zich toe op zijn laatste kolossale
schepping: Peter de Grote die verrijst aan de oevers van de Moskva.
Laura Fygi in
Middelburg
Bravoure van
Bettie
Serveert
Ontaarde
muziek vol
juweeltjes
Hufters en Hofdames prikkelen
Mooie plaatjes van de Taviani's
18 Devil's own vol actie 19
Wie is deze monumentalist, die wijlen
Chagall en Picasso tot zijn vrienden
mocht rekenen en wiens wei-ken in vijf
tien landen op px-ominente plaatsen
staan? Beelden bij het Parijse Unesco-ge-
bouw, voor de VN in New Yox-k, in Londen,
Tokio en Sevilla. Wie is deze man met wie
de Britse oud-premier Thatchei-, de Ame
rikaanse px-esidenten Bush en Clinton
weglopen en over wiens schilderijen de
Amerikaanse oud-minister Baker niet
uitgepraat x'aakt?
In zijn Moskouse huis-atelier, een barok
gebouw waar eens de Duitse ambassa
deur resideerde, wachten we op de 'mees
ter'. Alle gelegenheid om het zwaar
bewaakte complex te bekijken. Op de
enorme binnenplaats staaltjes van het
multi-talent. Gigantische realistische en
futuristische beelden, zeer omvangx-ijke
mozaïeken, overal afgietsels in grote aan
tallen van werken die hij al ergens heeft
staan. De indruk is verpletterend. Het is
niet eens de vraag of het mooi is. Het is
veel, te veel.
Voor de ingang van het eigenlijke enorme
atelier dat Tsex'eteli op de binnenplaats
heeft laten neei-zetten, staat zijn Merce
des. Zoals veel Ge-
ox-giëx's die het heb
ben gemaakt, heeft
ook hi j een voorkeur
voor dit Duitse pro
duet. Hij is nu
onderweg in zij n
terreinwagen van
hetzelfde merk.
Zakenman
De deur van het ate
lier gaat open. Een
doordringende
lucht van olieverf
slaat de bezoeker
tegemoet. Opnieuw
van verbazing knip
perende ogen. Hon
derden schilderijen
hangen hier zij aan
zijhonderden staan
er ook tien dik tegen
de wanden. Bloe
men, veel bloemen
in felle kleuren,
maar ook sprekende
portretten. Na een
meter of dertig het 'zenuwcentrum': het
eigenlijke ateliei-. Hoog, uitsluitend glas.
Er staan zes ezels, op elk ervan een doek.
Drie maagdelijk, drie al gedeeltelijk be-
schildei-d. Er voor paletten. Niet van het
normale fox-maat. Bij Tsei-eteli gelden an
dere nox-men. Het zijn houten platen van
pakweg een meter bij 60 centimeter,
waarop veel tubes verf zijn uitgeknepen.
Zijn Georgische assistent: „Dat doen we
elke morgen, zodat hij direct aan het werk
kan. Tenminste als hij tijd heeft." Want
Tsereteli is een druk man. Behalve schil
der, beeldhouwer en ontwerper is hij ook
zakenman. Naast werken over Picasso en
Van Gogh ligt een boek met de titel 'Busi
ness and Management'. En overal tele
foons die Steeds overgaan.
Na het atelier een overgangsruimte, ui
teraard vol schildex-ijen, maar ook met een
paar honderd wanstaltige kunstbloemen
in potten op een kast. Daarna weer een
zaal met schilderijen, maar verder gevuld
met modellen van projecten, ontwex-pen,
schetsen en fraaie geglazuux-de tegelta
bleaus. Hier domineren histoi'ische mo
tieven, veel oud-Russische en Georgische
mythen en sagen. Het is te ovei-rompelend
ente verwarx-end om ook maar een poging
te doen het op j e te laten inwerken
Jaloezie
De 'meester' arriveert. Een compact ge
bouwde breed lachende man, waar de
energie vanaf stx-aalt. Een korte veront
schuldiging voor de vertraging en voor
het feit dat hij in een driedelig donker
kostuum met pochet en kleurige stropdas
is gehuld. „Nog al wat vergaderingen
vandaag", zegt hij om direct over te gaan
naar de kritiek op
zijn nieuwste crea
tie, een gigantisch
beeld van tsaar Pe
ter de Grote. „Jaloe
zie, campagne tegen
mensen uit de
Kaukasus in het al
gemeen en tegen
Georgiërs in het bij
zonder", zegt hij - En
in één adem: „Wer
ken kan niemand
me verbieden. Ik
kan altijd naar mijn
Georgië, waar ik
ook een atelier heb
Een blik door het
raam waar een aan
tal van zijn honden
speelt: „De honden
blaffen, maar de ka
ravaan trekt ver
der." Zijn draagbare
telefoon gaat.
Tijd voor een klein
portret van de kun
stenaar. Geboren
werd hij in de vx-oegex-e Sovjetrepubliek
Georgië. Zijn afstudeerwerk op de Acade
mie werd eind jaren '50 geweigei-d, omdat
het niet voldeed aan de toen heersende so-
cialistisch-realistische normen. Het was
te afwijkend. Tsereteli: „Een schandaal.
Maar wat moest ik? Ik was net getrouwd
en mijn vrouw was in verwachting." In
een paar nachten schilderde hij 'de Nieu
we Mens'. Tsex-eteli: „Zo'n gx-ote stevige
atleet met een tennisracket. Ik was er niet
trots op." Daarna mozaïeken voor een
foto's Hans Hoogendijk
Foto boven en rechts: De laatste schepping van Tsereteli: Peter de Grote op de oever vari, de Mosk
