Rare jongens, die Galliërs
PZC
Dieren blijven
altijd charmant
Asterix is historie
Dolen in de letterkunde
kunst cultuur
19
jeugdboek
proza
poezie
thriller
vrijdag 28 maart 1997
Uit: de Grote oversteek
De eerste zinnen uit elk
avontuur van Asterix
kunnen veel stripliefhebbers
wel dromen: 'Zo'n
tweeduizend jaar geleden was
heel Gallië bezet door de
soldaten van Caesar. Heel
Gallië? Nee...' Aan de lange
reeks beeldverhalen over
Asterix is nu een nieuw boek
toegevoegd: Asterix en de
waarheid. Belangrijkste
conclusies van dit werk:
Asterix is historisch
verantwoord en in de oudheid
kon je lachen.
De Amsterdamse historicus Re-
né van Roy en en zijn assisten
te, de classica Sunnyva van der
Vegt, onderstrepen in Asterix en
de waarheid dat Asterix en zijn
wereld niet zomaar een hersen
spinsel van tekstschrijver Goscin-
ny en tekenaar Uderzo zijn. In te
gendeel: Asterix mag dan zelf niet
hebben bestaan, veel elementen
uit zijn wereld berusten op de rea
liteit.
Als deskundigen een in het verre
verleden spelend verhaal onder de
loep nemen, trekken ze vaak over
de gemelde historische gebeurte
nissen de conclusie dat 'er geen
snars van klopt'. Zo niet bij Aste
rix, schrijven Van Royen en Van
der Vegt. Toegegeven, de verhalen
t over de onoverwinnelijke Galli
sche krijger herbergen elementen
die niet in de genoemde tijd horen
of gewoon fout zijn. Zo komen de
door Obelix verwaardigde menhirs
uit een cultuur die duizenden ja
ren voor de Galliërs lag. En een to
verdrank kenden de Galliërs niet,
laat staan dat één dorp in het wes
ten van het huidige Frankrijk
weerstand bleef bieden tegen de
Romeinse overheersing van Gal
lië.
Soms, ontdekten Van der Vegt en
Van Royen, herbergt Asterix trivi
aliteiten die wat betreft de grote
gemene deler correct zijn weerge
geven, maar in detail niet kloppen.
In het album 'Asterix en het 1ste
Legioen' neemt de onverschrok
ken Gallische krijger dienst in het
Romeinse leger. Julius Caesar had
voor zijn oorlog in Noord-Afrika
tegen zijn rivaal Scipio inderdaad
de beschikking over een detache
ment Gallische krijgers.
Toch had Asterix daarvan nooit
deel kunnen uitmaken. Hij zou ge
zien de maatstaven die de Ro
meinse keuringsarts er op nahield
afgekeurd zijn. Een rekruut voor
het Romeinse leger moest volgens
Van Royen en Van der Vegt in Cae
sars tijd nameijk tussen de 1.72
meter en 1.77 meter zijn. En dat
haalde de Gallische onderdeur-
niet.
De avonturen van Asterix zitten
tjokvol dingen die honderd pro
cent historisch verantwoord zijn.
Neem de verzamelwoede van Obe
lix bij gevechten met Romeinen.
Hij mag graag hun helmen meene
men als oorlogsbuit. De oorspron
kelijke Galliërs bewaarden inder
daad de wapenrusting van
overwonnen vijanden. Sommigen
gingen zelfs zo ver dat ze de hoof
den van gevelde tegenstanders bij
zich droegen.
Obelix' gevoeligheid over zijn om
vang - hij houdt zichzelf steeds
voor dat hij niet dik is, hooguit
flink gebouwd - gold voor meer
Galliërs, blijkt uit geschriften van
de Griekse geograaf Strabo. Die
meldt dat in een werk van de histo
ricus Ephorus staat dat de oude
Kelten op hun lijn probeerden te
letten. Buikjes waren uit den boze.
Overigens wel lastig, met een dieet
van everzwijn en wijn. De manier
waarop Obelix en stamhoofd
Abraracourcix hectoliters van de
ze drank tot zich nemen, is overi
gens ook overeenkomstig de reali
teit. De Galliërs waren verzot op
wijn.
Vastgesteld hebbende dat de
avonturen van de slimme Galliër
historisch verantwoord en dus
leerzaam zijn, rijzen er vragen.
Waarom laten Van der Vegt, en Van
Royen Asterix Asterix niet, waar
om moet uitputtend aangetoond
worden dat de ingrediënten uit de
avonturen van de Galliër kloppen?
De verhalen worden er niet min
der vermakelijk dooi-.
„Je leest over heel veel dingen in
Asterix heen. Als je lezers dan uit
legt, dat sommige dingen in het
oude Gallië werkelijk zo lagen,
dan vinden de mensen dat juist
hartstikke leuk. Zo niet leuker",
aldus Sunnyva van der Vegt.
Schatkamers
Maar het bereiken van een hoger
leesgenot voor de Asterix-fans is
niet het hoofddoel van het boek
geweest. „We gebruiken Asterix
als instrument", zegt Van Royen.
„Je kunt door Asterix een levende
maatschappij van tweeduizend
jaar oud zien. Geschiedenisboe
ken alleen blijven dood. Daarom
zijn die strips zo handig. De bron
nen, waaruit de makers van Aste
rix hebben geput, zijn schatka
mers van informatie over de
oudheid. Enkennis van en inzicht
in die tijd komt je oriëntatie in het
heden ten goede."
Behalve met het tekenen en schrij -
ven van historisch verantwoorde
verhaaltjes, breng je het verleden
ook tot leven met humor. Elke ken
ner van Asterix zal bevestigen dat
die ruim in de avonturen van de
Gallische krijger aanwezig is. En
laat de oude geschriften waarop
zaken uit Asterix zijn gebaseerd
zijn nou ook barsten van de humor.
Je kunt in de klassieke werken af
en toe letterlijk 'funshoppen'. Van
der Vegt: „Het bronnenmateriaal
bestaat uit serieuze boeken."
„Maar in veel situaties zit humor"
zegt Van Royen. Van der Vegt: „In
een van de teksten van Ovidius
worden meisjes opgeroepen zich
te beheersen als ze worden geknipt
door een slavin. Ze mogen die niet
krabben. Dat zijn toch lollige alle
daagse dingen." Van Royen: „Je
moet de teksten op een andere ma
nier lezen, vooral niet op het ern
stige gezicht van de schrijver let
ten. De auteurs van toen waren
vaak van die plechtige heertjes.
Wie zich verdiept in literatuur uit
de. oudheid, komt inderdaad af en
toe bizarre en lachwekkende situ
aties tegen. Zo beschrijft de histo
ricus Suetonius een voorval uit het
leven van keizer Tiberius. Een vis
ser biedt de keizer, begiftigd mét
een erkend slecht humeur, een pas
gevangen vis aan. De wrede heer
ser stelt het geschenk niet op prijs
en laat zijn dienaren de vis in het
Wat hebben Het lijden van de jonge
Werther van Goethe en Rachels rokje
van Charlotte Mutsaers gemeen? Welk
verband is er tussen Een voortreffelijke
ridder van Willem Brakman en Amerika
van Franz Kafka? Samen met 196 andere
boeken prijken ze op de canon volgens
Willem Kuipers, de erelijst in zijn ISBN
van de Wereldliteratuur. Het gebeurt niet
vaak dat je zo'n belachelijk werkje onder
ogen krijgt. Op zichzelf is het best een
boeiende gedachte: een enthousiaste lezer
die zijn favoriete boeken op een rijtje zet
en toelichting geeft. Maar de uitwerking is
zo krukkig en willekeurig dat van het aar
dige idee slechts een treui-ige ruïne over
blijft.
Jarenlang werden in 'de Volkskrant' de
nieuwe boeken van de week gesignaleerd
in de rubriek 'ISBN'. Gedurende vier jaar
hield Willem Kuipers op die manier de Ne
derlandse boekenproductie bij. Daaron
der vielen óók nieuwe uitgaven van oudere
literatuur. Dat heeft de lijst bepaald die hij
nu publiceert. In een nawoord verklaart
hij'Het zijn geen boeken die ik in stoffige
bibliotheken heb opgediept; ik vond ze op
een enkele uitzondering na allemaal tus
sen de boeken die de laatste jaren nieuw in
de boekwinkel lagen te glanzen.'
Bizar
Zo'n beperking betekent natuurlijk vra
gen om moeilijkheden. En die heeft Kui
pers dan ook gekregen. Maar de grootste
problemen zijn toch aan zijn slecht ont
wikkelde gevoel voor maat en schaal te
wijten. Het is bizar om het modieuze gef
ladder van Rachels rokje op één lijn te stel
len met het zeer klassieke Lijden van de
jonge Werther. De lijst is om veel meer re
denen aanvechtbaar. Goed dat er een boek
van D.AF. de Sade op staat. Maar dat de
keuze op Justine in plaats van op De 120
dagen van Sodom viel, maakt duidelijk
dat Kuipers lang niet zo goedin dewereld
literatuur thuis is als hij zelf veronder
stelt. Zijn onkunde blijkt anders wel uit de
opmerking: 'Sade was een ongeëvenaard
woordkunstenaar.Terwijl Sade nu juist
bekend staat om zijn uiterst moeizame
stijl.
De auteur vindt zelf zijn onbeholpen ver
toning een 'betoverende tocht door het la
byrint van de wereldliteratuur'. Maar de
meeste lezers zullen de reis al hebben op
gegeven vóór die begonnen is. Eerst moet.
je namelijk door negentig bladzijden in
troductie heen. Kuipers geeft daarin zijn
ook al gammele visies op de ontwikkelin
gen in de letterkunde en het boekenvak.
Zo vindt hij 'boekenbijlagen zo'nbeetje de
laatst overgebleven plekken waar boe
ken met een genuanceerder intentie dan
de onmiddellijke behoeftebevrediging
van een stelletje literaire ramptoeristen
op hun waarde kunnen worden beproefd.'
Wanorde
In Kuipers' hoofd heerst waarschijnlijk
een even grote wanorde als in zijn zinnen.
In elk geval weet hij over de boeken van
zijn voorkeur - uitsluitend verhalend pro
za vreemd genoeg - nauwelijks een ver
standig woord uit te brengen. In een paar
regels wordt Eline Vere afgedaan: 'Achter
af kunnen wij ons er alleen over verbazen
dat Couperus al zo vroeg een zo hoog ni
veau had bereikt,' Met Brakmans Voor
treffelijke ridder loopt het alles behalve
voortreffelijk af. Het kreeg dus een plaats
op de erelijst, in het register bhj ven zowel
titel als auteur echter onvermeld, maar
het boek wordt op pagina 98 in het stuk
over Don Quichot wel degelijk in precies
één zin besproken. Rara. Een haastig en
achteloos in elkaar gedraaid boekwerkje
dit ISBN van de Wereldliteratuur. De eni
ge behartenswaardige opmerking die
Kuipers maakt heeft hij zelf niet ter harte
genomen: 'Ik heb menige criticus horen
steunen als hij weer zo'n- pakketje non-
descripte, slordig uitgegeven troep kreeg
thuisbezorgd.'
Hans Warren
Willem Kuipers: ISBN van de Wereldliteratuur
-192 pag./f 24,90-Ambo, Baam.
gezicht van de gulle gever uitwrij
ven. Het slachtoffer merkt vervol
gens op dat hij blij is dat hij niét de
zojuist gevangen kreeft aan de
keizer heeft aangeboden. „Dat
heeft nou een hoog Asterix-gehal-
te", beaamt Van Royen.
De hilarische taf erelen in het Gal
lische dorp rond de versheid van
de door vishandelaar Kostunrix
aangeboden waar blijken ook op
teksten uit de oudheid te kunnen
stoelen. De koopman, die zich er
op voor laat staan dat hij zijn vis
bij de betere groothandel inhet ver
weg gelegen Lutetia betrekt - 'Ik
verkoop geen vis waarvan ik de
kwaliteit niet kan garanderen' -
had in de oudheid diverse collega's
waar de hedendaagse Keurings
dienst van Waren graag een kijkje
had willen nemen.
Een tekst van de Griek Athenaeus
spreekt boekdelen. De schrijver,
die citeert uit diverse blijspelen,
beschrijft hoe de winkeliers op de
vismarkt hun rottende vis een vers
aanzien geven. Volgens de wet mo
gen ze er geen water over gooien.
Daarom ensceneren ze temidden
van de voorraad een gevecht tus
sen twee verkopers, waarbij de
een de ander buiten westen slaat.
Toegesnelde collega's gooien wat
water op het gezicht van de 'be
wusteloze', maar mikken de rest
van de emmer over de vis. 'Je zou
zeggen dat ze pas gevangen zijn,
zo fris zien ze er uit'.
In Asterix en de ivaarheid behan
delen Van der Vegt en Van Royen
slechts enkele thema's uit de avon
turen van de Gallische krijger. Ge
zien het feit dat er tientallen
albums zijn en het bronnenmate
riaal uit de oudheid ook onuitput
telijk lijkt, is er voldoende stof
voor een tweede boek.
Het schrijversduo filosofeert dan
ook al hardop-over een vervolg.
Dat komt mooi uit, want erzijnin-
trigerende dingen waarover het
boek geen uitsluitsel geeft. Zo be
schrijft de Corsicaan Ozewieze-
wokristallix in Asterix op Corsica
de democratische wijze waarop
zijn eilandgenoten hun leider kie
zen. Elke Corsicaan deponeert
zijn stem in een urn. Als iedereen
heeft gestemd, worden de volle ur
nen ongeopend in zee geworpen en
wordt de kwestie beslecht door het
recht van de sterkste.
Fictie of realiteit? Van Royen,
peinzend: „We weten mets van het
Corsica uit de oudheid. Strabo
heeft er een paar bladzijden over
geschreven." Van der Vegt ziet in
de geschetste grap meer een actue
le Franse kat naar de onafhanke
lijkheidsbeweging op Corsica.
Ze is wel van plan om in een nieuw
boek over Asterix meer volken uit
de albums te 'behandelen'. Ook
thema's zijn er nog voldoende, zo
als 'Wonen en werken in Rome'. In
'De Romeine lusthof' introduceert
Julius Caesar bijvoorbeeld een
jonge architect, die een groot hotel
bij het Gallische dorp gaat bou
wen. Caesar noemt als belangrijk
wapenfeit van deze bouwkundige
dat hij woonkazernes heeft ge
bouwd 'die overeind zijn blijven
staan'. Dat was inderdaad een be
hoorlijke prestatie, want de ge
noemde bouwwerken in Rome
stortten met de regelmaat van de
klok in.
Han Dirk Hekking
René van Royen en Sunnyva van der
Vegt: Asterix en de waarheid - Uitgeve
rij Bert Bakker, f 29,90 - ISBN 90-351-
1816-2.
Soort zoekt soort - maar als de orang-
oetan Saminy op een warme
zomerdag zijn verzorger Jasper in een
korte broek en te krap T-shirtje bezig
zietkan hij het koppetje er niet meer
bijhouden en neemt hij het niet zo nauw.
Met zijn lange, harige armen trekt hij de
argeloze oppasser stevig tegen zich aan.
Pas als Japser iets vreemds, iets
zachts en vochtigs tegen zijn
buik bij zijn blote navel voelt krie
belen, dringt tot hem door dat hij
door Sammy, die al een paar we
ken zonder vrouwtje zit, voor de
ogen van veertig Amsterdammers
('Kan ik hier ook niet komen wer
ken?') verkracht wordt: 'Het ge-
pook van de orangpiemel in zijn
navel is bijzonder onprettig. Bo
vendien moet Sammy dit nu en
meteen afleren, want anders wil
hij volgende keer weer. Jasper
krijgt het vreselijk benauwd. Aan
de banc! van zijn broekje rinkelt de
sleutelbos, het laatste wapen van
de apenverzorger. Een slag tegen
de tanden van de aap zou moeten
helpen. Maar dat is niet zonder ri
sico. Sammy kan daar wel eens
heel kwaad van worden. Gebruik
van de sleutelbos is alleen voor-
noodgevallen. Maar als dit geen
noodgeval is, denkt Jasper, wat
dan wel? Met een flinke mep
slaat hij op Sammy's tanden, de tik
weerkaatst tegen de glazen wan
den. Het helpt, en hoe...'
Het verhaal over de ongewenste
intimiteit tussen een orang-oetan-
man en zijn verzorger is een van de
eenentwintig dierentuinverhalen
in Mensen en Zoo van Jeroen
Thijssen. Ze zijn gebaseerd op wa
re gebeurtenissen en oorspronke
lijk in opdracht van de VPRO ver
filmd en uitgezonden door Villa
Achterwerk.
Vermakelijk
Werken in een dierentuin moet ja-
loersmakend bevredigend zijn. In
alle verhalen laten de oppassers
zich kennen als mensen die hun
ziel en zaligheid leggen in het wel
zijn van de dieren waar ze verant
woordelijk voor zijn. Bovendien
gebeurt er altijd wel iets bijzon
ders, iets onverwachts, of iets
geks. Heel vermakelijk bijvoor
beeld zijn de ontsnappingspogin
gen van enkele dieren. Vermake
lijk omdat ze zo doorzichtig op
touw werden gezet, maar ook om
de voorbarige paniek bij de ver
zorgers. Want zelfs dierentuindie-
ren lijken te beseffen dat eemnaal
alles bij elkaar opgeteld (een troep
kapucijnapen deed daar een paar
maanden over) het nergens beter is
dan 'thuis'.
De verhalen werden Jeroen Thijs
sen verteld door personeel van Ne
derlandse dierentuinen (onder an
dere Iguana in Vlissingeri), maar
hij verzon de tijd en de omstandig
heden waarin ze zich afspelen.
Ook veranderde hij de namen van
de hoofdpersonen. Het waarom
daarvan is duister, want er gebeurt
niets waarover iemand zich zou
moeten schamen. Nou ja, Karei
Postma misschien, omdat hij een
ontsnapte wolf voor een hond aan
zag die door het hek naar binnen
wilde. En Fransje Goudklep die
het Noorderdierenpark in Emmen
uitkoos als tijdelijk opvangadres
voor zijn twee wandelende tak
ken; waarna de vlindertuin maan
denlang geteisterd werd door hun
nakomelingen, die ontzettend veel
vraten, zich razendsnel voort
plantten en pas tot staan gebracht
konden worden met de hulp van
een stel kwarteltjes: „Op haar
kantoor rekent Margot Driesen uit
wat de hele grap gekost heeft: er
moesten kwartels worden ge
kocht, de overuren van de mede
werkers van de kas. Het wordt een
heel bedrag. Dan wordt er op de
deur van haar kantoor geklopt.
Voor de deur staat een jongetje
met blonde krullen. Hij heeft een
lege jampot in zijn hand, die hij
verlangend naar Margot opsteekt.
Blauwe ogen staren haar door een
rond brilletje vragend aan. „Kan
ik alstublieft mijn wandelende
takken terugkrijgen", zegt het
jongetje. „Ik heb ze overal ge
zocht, maar ik kan er niet eentje
vinden."
Noach
De opdracht om van alle levende
wezens een mannetje en een wijfje
in zijn ark bijeen te brengen,
maakte Noach tegen wil en dank
tot milieu-activist. Zijn beroemde
tocht 'met alle soorten van wilde
en tamme dieren, met alle soorten
van wat er over de aarde kruipt,
met alle soorten van vogels, alles
wat veren en vleugels heeft', heeft
talrijke kunstenaars geïnspireerd.
Met haar prentenboek De ark van
Noach voegt Lucy Cousins zich bij
hen. Ze bewerkte het bijbelver
haal voor kinderen van twee tot
vier jaar en dat dwong haar tot een
vrolijk beeldverslag van wat een
barre reis geweest moet zijn. Waar-
anderen (zoals Peter Spier) met
beide handen de kans grepen er
een zooitje van te maken met lus
tig schijtende beesten die er ook
nog mirakels op los copuleerden,
kiest zij vooreen feestelijke, maar-
ordelijke cruise over Gods wate
ren. Het spreekt vanzelf dat
Noachs getrouwde zonen in haar
versie nog kleine kinderen zijn.
Want welke peuter of kleuter zou
er niet van dromen tijdens zo'n
verrukkelijk uitstapje verant
woordelijk te mogen zijn voor de
verzorging van al die exotische
dieren?
Jan Smeekens
Jeroen Thijssen: Mensen en Zoo, Ver
halen uit de dierentuin. Met tekenin
gen van Patsy Backx. De Bezige Bij.
Amsterdam; 126 pag.; f 19,50.
Lucy Cousins: De ark van Noach. Leo
pold, Amsterdam; f 24,90.
Illustratie van Lucy Cousins in De ark van Noach.
Stef Vancaeneghem: La dolce vita
(Meulenhoff/Manteau, 158 blz.,
29,90). Gewezen journalist, wie
lerfanaat en totaal onverdienste
lijk mountainbiker wordt deskun
dige in mensen. Nieuwe roman
van Vancaeneghem (1950).
Louise O. FrescoDe ondraaglijke
lichtheid van de vleermuis (Pro
metheus, 204 blz., 34.90). Essays
en beschouwingen.
Nescio: Dichtertje (Nijgh Van
Ditmar, 54 blz., 25,-). Nescio's
Dichtertje verscheen, samen met
De uitvreter en Titaantjes voor het
eerst in boekvorm in 1918. Nu
voor het eerst afzonderlijk in
boekvorm, geïllustreerd met teke
ningen van Joost Swarte.
ƒ32,50). Jan Baeke (1956) is bi
bliothecaris en publiceerde onder
andere in de tijdschriften Tirade
en Hollands Maandblad. Debuut.
Jan Baeke: Nooit zonder de paar
den (De Bezige Bij, 48 blz.,
Bij Poema Pockets zijn versche
nen: Lawrence BlockBloedproef.
Ex-politieman neemt zaken aan
dieniet door justitie af*229 Teveel
(4) afbrekingen na elkaar geharf-
deld kunnen worden 12,50).
Michael CrichtonJurassic Park.
Spannende avonturen in eendino-
park, later verfilmd door Steven
Spielberg 15,-).
Carl Hiaasen: Geratst. Ex-journa
list, nu pr-man van een derderangs
pretpark stuit op een enorm
schandaal 15,-).
Stephen King: De scherpschutter.
Fantasy. Eerste deel uit De Donke
re Toren-cyclus, waarmee King
zijn eigen versie van de queeste
naar de de Graal creëerde
12,50).
-tmnpMo:
EN PAARBUSTIN-
KEN ZB ME TOCH
uithunbek:
NESTOMXJE
KOM ONMIPPEL LUK
HAAK HUIS ETRAKi
VAT JE ME NOG EEN
KOUPJEl
j HOEZO A
rot r; mijn vu-
SENSPREKEN
U/00RZICHZELF IJ
Yhevel geef
'PATEHGESTAAKT
MOET WORPEN. SHOT
PATNIET VOOR JUL
Kl/e, uilskuikens/
OIODSR DE 20W0VEG<S0T6N> GALLISCHE
REA/IEL ONTROLT 2ICH 6EM DRS E?LS ALLE
RtODcRgM IN HET VREDIGE DORPJEDRT
Uit: Asterix en de Belgen
Uit: Asterix en de lauwerkrans van Caesar
