Muziek kan kerken bouwen
Rini van Willigen klinkt
met The Urn als nieuw
Oerolfestival dit
jaar met seminar
over locatietheater
Nederlandse kunst
trekt door Afrika
Messiaen in ff Groningen krijgt
Middelburg 'fptfo' |fc v/i internationaal festival
van kamermuziek
kunst cultuur vrijdag 21 maart 1997 sbw 22
Het is natuurlijk mooi om
vooral groots te
programmeren. De nieuwste,
de kortste, de langste, de
beste. Superlatieven doen het
altijd goed in de overzichten
van muziekpodia. Ook een
centrum als Nieuwe Muziek in
Middelburg moet in die
stroom meeroeien om blijvend
aanspraak te kunnen maken
op de fondsen van de steeds
minder gulle subsidiegevers.
Als zich maar even een
mogelijkheid voordoet duikt
achter de namen van de uit te
voeren composities de
aanduiding wereld- of
Nederlandse première op.
Nieuwe Muziek-directeur Ad
van 't Veer is de laatste om te
beweren dat hij niet op zoek is
naar de nieuwste muzikale inval
len. Met dat voorbehoud, dat het
nieuwe ook vernieuwend moet
zijn. De jonge componisten, die de
'oude' harmonieleer weer omar
men, hoeven niet meteen op zijn
sympathie te rekenen. Van 't Veer:
,,Ik vind die terugkeer naar de
harmonie geen prettige ontwikke
ling. Componisten horen nhar ver
nieuwing te zoeken. Wat dat be
treft heb ik meer affiniteit met
mensen als Cage of Feldman, die
wel nieuwe wegen bewandelen
Vanuit die grondhouding mag het
verrassend genoemd worden dat
morgen (zaterdag) in de Middel
burgse Kloveniersdoelen onder de
titel Salon J.S. Bach een festival
begint, waarin een hoofdrol is
weggelegd voor Olivier Messiaen
(1908-1992). Van de Franse com
ponist kan toch moeilijk beweerd
worden, dat hij als één van de
grootste vernieuwers van deze
eeuw moet worden beschouwd.
.Inderdaad", zegt Van 't Veer,
„Messiaen was me lange tijd niet
vernieuwend genoeg. Hij is de
man van de akkoordstapelingen,
van de omkeringen van rittnes.
Maar toch... Wat hij maakte is zó
apart van klank, dat ik wel kan in
stemmen met de mensen die zeg
gen: dat is muziek van een hoger
plan. Bovendien speelt mee, dat ik
in een festival Nieuwe Muziek
vrijwel uitsluitend aandacht kan
besteden aan de nieuwste compo
sities. Een Bachsalon, zoals we die
nu hebben, biedt de mogelijkheid
in de muziekgeschiedenis te dui
ken. Je kunt dan laten zien waar
componisten als Huib Emmer en
Iannis Xenalds op terugvallen.
Messiaen zit voor mij tussen Bach
en Stockhausen in. Harmonisch
en toch modem."
Mysterie
Messiaen staat te boek als 'religi
eus' componist, in die zin dat hij
zijn gevoel voor het hogere pro
beerde te verwerken in klankkleu
ren. Visions de l'Amen pour deux
Pianos (1943) en Vingt regards sur
l 'enfant Jésus (1944) zijn titels, die
in de aanloop naar Pasen niet mis
staan. De in Avig'non geboren
componist zag zijn werk als 'een
opdracht van God'. Van 't Veer:
„Messiaen schreef al zijn muziek
ter ere van het mysterie Gods, ter
ere van zijn geloof in de verlossing.
Hij was niet iemand die tradities
omver wilde gooien. Het ging hem
alleen om het verder bouwen aan
reeds bestaande theorieën."
Öok het onderzoek van natuur
klanken - en dan vooral vogelge
luiden - mag in datzelfde religieu
ze licht worden bezien. Messiaen
Olivier Messiaen.
trok met zijn cassetterecorder de
bossen en velden in om de muzika
le uitingen van de natuur vast te
leggen. „De vogel was voor hem de
mooiste componist", zegt Van 't
Veer. „Die dieren zingen 's mor
gens en 's avonds immers ter ere
van het licht. Dat soort geluiden,
gecombineerd met zijn religieuze
gevoel, heeft hij terugvertaald
naar piano en orkestbak." Messi
aen heeft zichzelf wel de beste the-
oloog op aarde genoemd. Voor
composities als zijn Vingt regards
deed hij diepgravend theologisch
onderzoek. Hij zocht het mysterie
ook in Azië en Zuid-Amerika.
'Modernen' als Stockhausen en
Cage trokken naar Japan op zoek
naar de bron van het mysterie. Zij
kwamen als aanhangers van Zen
terug in Europa. Met Messiaen
was dat niet het geval. Hij had al
een geloof, het katholocisme, en
concentreerde zich veel meer op
het onderzoek van muzikale rit
mes in verre landen. Zo zijn de ook
in Middelburg geprogrammeerde
Harawi liederen gebaseerd op me
lodieën, die hij in Pei'u ontdekte.
Groots
Directeur Van 't Veer: „.Messiaen
wordt in de muziekgeschiedenis
vaak afgedaan als de man van het
vogeltje, het mereltje, het melo
dietje. Hetzelfde geldt voor een
man als Bartók, die met zijn volks
liedjes ook geen school heeft ge
maakt. Dat is jammer. Voor Messi
aen stond alles in het teken van het
mooie, het harmonische. Zoals ik
het zie schreef hij grootse muziek.
Als er al een passend beeld is, dan
moet je bij zijn klajiken denken
aan een glas-in-lood-raam in de
katholieke kerk. Messiaen is in dat
opzicht de man van de 'kathedra-
lenmuziek'."
Het ziet er naar uit dat het Middel
burgse muziekcentrum volgend
jaar tegen Pasen opnieuw met de
Franse componist in de slag zal
gaan. Van 't Veer heeft wel oren
naar de pianostukken, waarin vo
gelklanken zijn verwerkt. Omdat
het dan tachtig jaar geleden is, dat
de componist werd geboren, zal
Middelburg niet het enige podium
zijn waar gevleugelde klanken
klinken. Maar voorlopig, tot Pa
sen, is dat wel het geval en worden
alleen de Kloveniersdoelen tot een
Messiaen-kathedraal omgeto
verd.
Jan van Damme
Messiaen-programma tijdens de Salon
J.S. Bach in de Kloveniersdoelen in
Middelburg:
zaterdag 22 maart, 21 uurPianoduo
Gerard Bouwhuis en Cees van Zee
land, Visions de l'Amen pour deux Pia
nos;
zondag 23 maart, 17 uur: lezing G.W.
Bergman;
donderdag 27 maart, 21 uur: Jannie
Pranger (zang) en Gerard Bouwhuis
(piano), Haraivi Liederen - Chant
d'amour et de mort;
zaterdag 29 maart, 21 uurJoanna
MacGre'gor (piano), Vingt regards sur
l'enfant Jésus.
maandag 31 maart (Paas-brunch), 12-
13.30 uur: Kyoko Hashimoto (piano),
Préludes.
Rini van Willigen ('Oerstrot') draait al
te lang in de vaderlandse
muziekwereld mee om nog in
suikerzoete sprookjes te geloven. Maar
dat neemt niet weg dat ten aanzien van
het debuutalbum van zijn actuele
groepsproject The Urn de
verwachtingen behoorlijk
hooggespannen zijn. „Er zal echt een
verschrikkelijke stroomversnelling
moeten plaatsvinden wil ik nog in de
war raken, maar met deze nieuwe plaat
sluit ik zoiets toch niet uit. Omdat ik
gevoelsmatig gewoon zeker weet dat de
puzzel helemaal klopt en dat we ook nog
eens kunnen rekenen op de steun van
een klein, maar zeer ambitieus label,"
zegt de 40-jarige zanger/gitarist, die
zaterdag tijdens een thuiswedstrijd (in
het Schiedamse Podium) zijn nieuwste,
bij Silvox uitgebrachte schijf laat
lanceren.
De cd heet simpelweg The Urn
en is precies het visitekaartje
dat Van Willigen zich al enige tijd
had toegewenst. Want: in volledi
ge artistieke vrijheid en in alle rust
tot stand gekomen, onder supervi
sie van een uiterst begripvolle pro
ducer.
„Die Caspar Falke bleek voor ons
een ideaal klankbord, want we
hoefden hem amper uit te leggen
wat we bedoelden. Die man be
schikte over een hele typische
Achterhoekse relaxheid, maar
wist je op de juiste momenten toch
telkens weer de goeie kant op te
sturen. Daarom dat we aan het
eind van de rit best versteld ston
den van het resultaat." weet de
voormalige pijpfitter, die eerder
de brulboei was van onder meer
Tip On In, The Freelance Band, de
Anton Geesink Band en New Li-
vin' Blues.
Rockinvloeden
In al die formaties en ook aan de
zijde van snarenridders Eelco
Gelling en Jan Akkerman predik
te 'Rinus' voornamelijk de blues in
de ruimere zin des woords. Met
The Urn, waarin hij wordt gese
condeerd door gitarist Willem van
der Wal, bassist Nico de Vos en
drummer Ivo Boon, neemt de ook
als schilder actieve Van Willigen
meer dan ooit afstand van dat ver
trouwde aandachtsgebied. Wie
even aandachtiger luistert naai
zij n composities kan daarin zowel
Led Zeppelin als Lou Reed ont
dekken plus nog heel veel pittige
rockinvloeden daartussenin.
Zeer divers, niet in een hokje te
stoppen, is de teneur van de eerste
beoordelingen in de muziekmedia
op basis van de vooruitgezonden
demo's. En omdat The Urn intuï-
Het eerste grote Internationaal
Kamermuziek Festival in ons land
heelt in de maand mei in Groningen
plaats. Het festival met een grote stoet
muzikale coryfeeën uit binnen- en
buitenland begint op Hemelvaartsdag
(8 mei) en eindigt op 18 mei. De
bedoeling is dat het festival vervolgens
ieder jaar in Groningen wordt
gehouden.
Aanleiding was het plan om
buiten de met kamermuziek
overvoerde Randstad een plek in
het land te kiezen voor een jaar
lijks festival. Uit de mogelijkhe
den Maastricht, Enschede en
Groningen werd de laatste stad
gekozen vanwege het, volgens de
organisatoren, 'grote aanbod aan
cultuur, de culturele infrastruc
tuur en de positieve uitstraling
van de stad'.
Kamermuziek wordt vaak be
schouwd als een elitaire cultuur
die slechts een handjevol kenners
en liefhebbers trekt. In werkelijk
heid wordt er in de amateur en se-
mi-professionele wereld veel aan
kamermuziek gedaan. Een onder
zoek dat op verzoek van de plaat
selijke organiserende Stichting
Noordelijk Muziekcentrum is uit
gevoerd, heeft een prognose opge
leverd van een zaalbezetting van
60 procent bij 25 concerten. Dat
betekent dat op z'n minst op zo'n
6000 bezoekers mag worden gere
kend. Ook zal veel worden gedaan
aan de toeristische werving zodat
liefhebbers een weekendje Gro
ningen Kamermuzieksta.d kunnen
boeken met alles er op en er aan.
De bezoekers zullen tijdens het
festival worden vergast op een
groot aantal concerten met mu
ziek van barok via romantiek tot
en met hedendaagse kamermu
ziek. Zo zal de Russische violist
Vadim Repin optreden, evenals de
Braziliaanse pianiste Eliane Ro-
driques, de Amerikaanse cellist
Nathaniel Rosen, de Franse pia
nist Pascal Devoyon en de Russi
sche pianist Grigory Sokolov.
Ook bekende Nederlanders als
Jaap van Zweden, Herman Kreb-
bers, Godfried Hoogeveen en Ro
nald Brautigam treden in Gronin
gen op of geven Masterclasses.
Verder worden het Borodin Strijk
kwartet en het Reizend Muziekge
zelschap van Christiaan Bor ver
wacht.
Brahms-marathon
De concerten en recitals zullen
zich voor een groot deel in cultu
reel centrum De Oosterpoort af
spelen, maar ook op kleinere loca
ties als de Pepergasthuiskerk, het
Conservatorium en in of rond het
Groninger Museum. Brahms
krijgt in dit Brahms-jaar speciale
aandacht in een zogenoemde
Brahms Marathon dat, gepresen
teerd door Han Reiziger, recht-
.streeks door de VPRO wordt uit
gezonden.
Het Internationaal Opera Cen
trum Nederland zal met het
Mendelssohn Kamerorkest een
uitvoering geven van de buffo ka
meropera La Serva Padrona van
Pergolesi. Bijzondere projecten in
het Groninger Museum ,zijn een
programma met de complete pia
no' solomuziek van Willem Pijper,
muziek van Stockhausen en mo
derne componisten als Webern en
Debussy.
Strijkkwartettendag
Op 10 mei is er een speciale strijk
kwartettendag in het Conservato
rium waarvoor iedereen van 6 tot
20 jaar zich kan inschrijven. Het
Artemis Strijkkwartet is dan aan
wezig om les te geven.
Het door violist Christiaan Bor, te
vens directeur van het Reizend
Muziekgezelschap, bedachte fes
tival kost zeven ton. Dat geld
wordt opgebracht door de lokale
overheden en sponsors als Gas
unie, ABN/Amro bank en PTT Te
lecom. GPD
The Urn... hooggespannen verwachtingen...
tief koersend alle kanten pleegt op
te schieten wil Rini van Willigen
zich ook niet laten vastpinnen op
een echte singiefavoriet. „We zien
wel waar de meeste respons öp
komt. In elk geval zal Silvox, dat
dankzij de recente doorbraak van
Skik in een soort winning mood
foto Mike Smith
verkeert, erin Hilversum hard aan
trekken om de plaat overal ge
draaid te krijgen," bekent Van
Willigen.
Zelf heeft hij zich nooit in het
Gooise milieu thuisgevoeld en
deels daarom heeft hij in het verle
den „best een aantal scoringskan
sen laten lopen." „Dat wereldje
daar is nu eenmaal niet het mijne,
want ik hou niet van net doen alsof
en alsmaar slijmen om iets gedaan
te krijgen. Als ik wat gedronken
heb word ik juist altijd vreselijk
eerlijk, waardoor ik nogal eens de
mensen tegen me in neem. Maar
goed, dat is de aard van het beest
je: eigenzinnig en dus maar zelden
enthousiast te krijgen voor com
promissen."
Toeval
Dat er tegen The Urn als code-
naameenbeetjevreemdwerdaan-
gekeken doet hem niets. „Je moet
er niet teveel achter zoeken. Ik ben
er op gekomen toen ik op dringend
verzoek van een kroegbaas bij wie
we zouden spelen op stel en sprong
een alternatief moest bedenken
voor Anton Geesink Band in klei
ne bezetting. Twee woorden van
elk drie letters, ik zag dat beeld
meteen voor me, kreeg er ter plek
ke allerlei ideeën bij," aldus Van
Willigen, die in de albumhoes zijn
fascinatie voor de Eerste Wereld
oorlog heeft kunnen verwerken.
De blikvangende foto is namelijk
een intrigerende momentopname
van rond Kerstmis 1914, toen een
stel Duitse en ploegje Britse solda
ten de loopgravenstrijd even ver
wisselden voor een partijtje voet
bal. „Die tijdelijke verzoening
daar op dat kale niemandsland er
gens in Noord-Frankrijk is een
van die krankzinnige dingen waar
die hele oorlog vol van zit en waar
ik dus niet op uitgestudeerd
raakt."
Een soortgelijke bezetenheid kent
Van Willigen ook inzake het auto
racen, met name het Formule 1-
circus. Vandaar ook dat The Urn is
opgedragen aan zijn grote idool
Ayrton Senna, de in 1994 in het
harnas gestorven Bx-aziliaanse
coureur. „Sepultux-a heeft hem
met Roots op dezelfde manier wil
len eren, heb ik inmiddels ontdekt.
Begrijpelijk, want voor die jon
gens was hij ook nog eens een
landgenoot. Maar goed, wat doet 't
er toe. Senna was gewoon een
prachtige vent, die, omdat hij als
multi-mil jonair was geboren, in
mijn ogen altijd de weg van de
meeste weerstand heeft opge
zocht. En dat zijn de types naar
mijn hart."
Louis du Moulin
The Urn treedt zaterdag 29 maart op in
De Piek in Vlissingen.
Op 3 0 april wordt in Maputo
de hoofdstad van Mozam
bique, een grote expositie van
moderne Nederlandse kunst
geopend. Er worden circa 200
werken van dertig kunstenaars
getoond, onder wie Karei Ap
pel, Coi'neille, Jan Sierhuis,
Jan Montijn, Alphons Frey-
mut'h en Theo Wölvecamp. De
tentoonstelling wordt georga
niseerd door de Stichting OKK
te Leerdam, die eerder presen
taties' van Nederlandse kunst
hield in Oman en Saoedi-Ara-
bië.
Later gaat de expositie door
naar Zuid-Afrika voor een
tournee. Daartoe-zal de presen
tatie worden uitgebreid tot zo'n
500 werken en komt er werk
van onder anderen Eugène
Brands en Jan Cremer bij. De
trip gaat onder meer langs Gra-
hamstown en Gauteng, om in
maart 1998 te eindigen op het
grootscheepse kunstfestival
van Klein-Karoo.
In Maputo komt het werk te
hangen in het instituut voor
culturele betrekkingen tussen
Frankrijk en Mozambique. De
Amsterdamse kunstenaar Pe-
ter Schenk zal workshops in
Maputo gaan geven.
Bij de tentoonstelling wordt
een catalogus in drie talen uit
gegeven. De bedoeling van de
tentoonstelling is om.de bevol
king op de hoogte te brengen
van eigentijdse Nederlandse
kunst. Of er in het straatarme
Mozambique veel zal worden
verkocht, is nog maar de vraag.
OKK-woordvoerder Geert van
der Zee: „Voor verkoop zijn we
aangewezen op de 20.000 bui
tenlanders in de stad. Er wonen
enorm veel hulpverleners."
GPD
Het Oerol-festival wordt dit jaar
opgeluisterd met een
internationaal seminar over
locatietheater. Dit seminar wordt
georganiseerd op initiatief van het
Nederlands Theaterinstituut en is
bestemd voor festivalorganisatoren en
directeuren van theatergroepen die zich
met theater op locatie bezighouden.
„Oorspronkelijk was dat seminar
bedoeld voor de manifestatie
Kopenhagen Culturele Hoofdstad",
zegt Joop Mulder, artistiek directeur
van Oerol. „Maar omdat Oerol in de loop
der jaren een grote naam heeft
opgebouwd met het concept van het
eiland als podium, is toch voor
Terschelling gekozen."
Oerol heeft dit jaar als thema
Van achter de wolken waait
de wind en speelt zich dit jaar af
tussen vrijdag 13 (zakelijk leider
Henk Keizer: „We willen wel eens
zien wat er gebexirt als je op die
dag een festival organiseert met
dat thema") en zondag 22 juni.
Voor het eei-st is er een volledig ei
gen Oerol-productie te zien, nadat
het festival de afgelopen jaren
steeds meer als coproducent ope
reerde: SALT. Het is een drieluik,
dat begint met een viswagen (Mul
der: „De vislucht is weggewaaid")
die over het eiland rijdt, een ver
volg krijgt op het Groene Strand
en een climax vindt in een myt-
1 hisch spektakel op het Sehaal.
Windmolens, zeilwagens, vliegei's
en andere bij het thema passende
objecten sieren de voorstelling op
Aan de voorstelling wordt meege-
werkt door theatermakers en
decorbouwers die hun sporen ver
dienen bij Dogtroep, Alex d'Elec-
trique, Hollandia en de Engelse
groep Welfare State.
De FTanse beeldend kunstenaar
Xavier Juillot maakt de openings
voorstelling, in samenwerking
met de Italiaanse slagwerkgroep
Dadadang, de Franse vuurwerk-
groep Art Ephémère en enkele
Nederlandse vliegerbouwers. An
dere in het oog springende spekta
kelprojecten zijn die van de
Franse groep Arts Sauts en de Au
stralische steltlopersgroep Stal
ker, die voor 'Mimi' in zee gaan
met een aantal aboriginals.
Kleinschaliger is het 'schuurtjes-
theater', dat de laatste jaren meer
en meer een speerpunt in de Oerol-
programmering wordt: theater
aangepast aan een aantal karak
teristieke eilander schuurtjes.
Mulder belooft minder bestaande
en meer speciale producties. Het
straattheater, van oudsher nauw
verbonden met Oerol, zal dit jaar
geheel worden gefinancierd dooi
de Terschellinger ondernëmers.
Mulder hoopt op een bedrag van f
70.000 a f80.000.
Budget
Mulders klaagzangen van financi
ële aard, lange tijd een vast onder
deel van de Oerol-folklore, lijken
voorbij nu het festival te maken
heeft met een budget van „ruim
boven f 1 miljoen". Een flink deel
daarvan wordt overgemaakt door
hoofdsponsors Dommelsch en
KPN, dat zijn bijdrage ten opzich
te van vorig jaar zelfs verdubbeld
heeft. „Maar ik heb afgesproken
dat we geen bedragen noemen,"
Het ministerie van cultuur betaalt
f 200.000, terwijl het Fonds voor
de Podiumkunsten nog eens f
50.000 geeft ter dekking van de
kosten van de eigen producties.
Mulder heeft het inmiddels weer
„ongelooflijk druk. Moet je maar
niet zo ambitieus zijn, denk ik dan
maar." GPD
Pianist Gerard Bouwhuis is tijdens de Bachsalon twee keer present in het Messiaen-programma.
foto Camilla van Zuylen
