Ook de opgepoetste Star Wars is leuk
Commerciële zenders vissen
met drijfnetten op topfilms
PZC
Concurrentie jaagt
prijzen omhoog
kunst cultuur
21
Zero Kei vin:
de verleiding
van mooie
plaatjes
Digitale
nostalgie
vrijdag 21 maart 1997
In hel begin van de Noorse film Ze
ro Keivin laat regisseur Hans Pot
ter Moland even de mogelijkheid
zien dat hij een andere film had
kunnen maken. Zijn hoofdpersoon
Henrik Larsen loopt in een park met
zijn geliefde Gertrude te praten
over de liefde en het huwelijk. Dit is
een kostuumfilm, het is gesitueerd
ergens in de eerste helft van deze
eeuw, zodat de gedragingen en ver
wachtingen van de personages an
ders zijn dan in een hedendaagse
film. Terwijl de twee geliefden
vooral debatterend door het park
slenteren, dwaalt de blik van Ger
trude even af naar een geünifor
meerde Noor. De camera dwaalt
mee en is net als Gertrude even on
der de indruk.
Maar daar laat Moland het bij. In
plaats van een warmbloedige film
over de liefde met allerlei verwikke
lingen in een spel tussen man en
vrouw, maakt hij een koude, filoso
fische film over de liefde met een he
leboel mooie plaatjes. Vooral die
mooie plaatjes blijken bijna net zo
verleidelijk te zijn als de romanti
sche komedie die Moland niet wilde
maken. Zijn hoofdpersoon Larsen
stuurt hij op een bezinningstoeht
naar een onbewoond eiland om eens
goed na te.denken over wat hij met
Gertrude en het leven wil. Het is ook
een mooie kans voor Larsen om wat
gedichten te schi-ijven en een ver
slag te maken over zijn ervaringen.
Het had een onbewoond eiland
kunnen zijn, maar het is een Noorse
poolexpeditie om dat gebied te ko
lonialiseren. Het betekent dat brave
Henrik zich een jaar buiten Oslo in
leven moet zien te houden in een
blokhutje in de sneeuw. Daar is hij
niet alleen, twee mannen houden
hem gezelschap en vragen zijn hulp
om hun quota voor de jacht te halen.
Drie mannen in een blokhutje, dat
kan nooit goed gaan, zeker niet als
het drie van die tegengestelde ka
rakters zijn. Behalve de dromer en
idealist Larsen, is er de luidruchtige
macho Randbeck die niets moet
hebben van het nieuwe watje uit
Oslo en de teruggetrokken, stille
Holm. Deze Holm is het bekvechten
tussen de twee op Kerstavond zo zat
dat hij vertrekt, terug naar de be
woonde wereld.
Ongenaakbaar
Dan komt het vierde personage en
de eigenlijke hoofdpersoon van de
film eindelijk tevoorschijn, het on
genaakbare Poollandschap. In zijn
eentje zal Holm die tocht nooit kun
nen volbrengen. De blokhut brandt
af en ook Larsen en Randbeck wor
den daardoor gedwongen te probe
ren de bewoonde wereld te berei
ken. Doen ze dat alleen, samen of
met zijn drieën of gaat hun onenig
heid onverminderd door, terwijl ze
elkaar hard nodig hebben in de
strijd tegen de overweldigende na
tuur.
Het zijn deze plaatjes van een, twee
of drie mannetjes in een majestueus
landschap, die wonderbaarlijk
mooi zijn en imponerenPlet zal Mo
land toch zeker vooral om de mooie
fotografie, het unieke licht, te doen
geweest zijn, want al die verbale ui
tingen tussen Henrik en Gertrude,
Larsen en Randbeck over het huwe
lijk en over de verhouding, tussen
man en vrouw vallen in het niet bij
zoveel natuurschoon en -geweld.
Piet van de Merwe
Zero Kelvin is vrijdag en zaterdag te zien
in Cinema Middelburg.
Hef is nu al weer twintig jaar terug,
een volledige generatie, dat het
filmbedrijf veranderde. In 1977 ging
Star Wars in première, een film van Ge
orge Lucas, die om deze verjaardag te
vieren een opgepoetste versie onder de
titel Special Edition in de bioscoop
brengt. Dat is om een nieuwe generatie
de gelegenheid te bieden om de film in
optimale omstandigheden te zien en om
de oudere generatie de eerste kans te ge
ven om nostalgisch te worden. En na
tuurlijk om nog wat meer spullen uit het
StarWars universum van Lucasfilm Ltd.
te slijten.
Lucas had voor deze Star Wars de in ver
gelijking bescheiden, semi-autobiogra-
fische American Graffiti gemaakt en wil
de met deze film iets groters beginnen.
Nu staat er aan het begin van de film
'deel 4', waarna de verklarende begin
tekst over een keizerrijk en rebellen van
onder uit het scherm over een sterren
achtergrond wegglijdt. Die 4 was nog
niet te zien in 1977, maar Lucas heeft al
tijd beweerd dat hij dit negendelig epos
als een scenario in zijn hoofd had zitten.
Dat scenario was te veel voor een film en
hij kon alleen dit ene idee tot die eerste
film maken en moest afwachten of dat
zou aanslaan. Waarom die film zo'n suc
ces werd is makkelijk te zien. De film zit
goed in elkaar en is goed uitgevoerd. Lu
cas heeft bij het schrijven de structuur
van alle mythen die er in de mensheid te
vinden zijn afgekeken en bij de uitvoe
ring van de film bij zijn bewonderde
meesters als Akira Kurosawa, .John Ford
en Errol Flynn-films gespiekt. liet is een
voorbeeld van klassiek filmmaken,
waarbij Lucas geholpen werd door de
muziek van John Williams. Die grijpt op
zijn beurt weer terug op de in de jaren
Een scene uit Star Wars Special Edition met Jabba The Hut die in de oorspronkelijke versie in 1977 niet werd gebruikt.
zestig en zeventig in onbruik geraakte
symfonische Hollywoodscore zoals die
in de jaren dertig en veertig door Korn-
gold werd gedefinieerd.
Andere wereld
De film zoals Lucas die in gedachten
had, moest vooral pubers aanspreken,
zoals hij zelf ook op die leeftijd gegrepen
werd door film en fantastische verhalen.
Wat iedereen toen aansprak en nu nog, is
dat Lucas er in de twee uur die de film
duurt in slaagt om een geheel andere we
reld te scheppen, waarin natuurlijk alles
herkenbaar is van de onze. Dat is meteen
ook de verklaring van. het succes van alle
spin-offs, de plastic poppetjes, de boe
ken, de computerspelletjes, de lakens, de
koffiekoppen, enz. Even denk je in een
heel andere wereld te zijn, teiwijl toch
alles vertrouwd is.
Het verhaal mag bekend verondersteld
worden: Luke Skywalker vecht aan de
zijde van Princess Leia en Han Solo te
gen het kwade keizerrijk dat gediend
wordt door aartsschurk Darth Vader,
voor de duidelijkheid geheel in het zwart
gekleed. De laserdegens worden gekruist
en er wordt met X-wings naar de Death
Star gevlogen, terwijl op een van de pla
neten van een tweevoudige zonsonder
gang genoten kan worden. En er kan
natuurlijk gelachen worden om de twee
robots R2D2 en C-3PO.
Gesleuteld
Voor deze Special Edition werd het ne
gatief van de film in zo goed mogelijke
staat hersteld en werd er digitaal wat ge
sleuteld aan sommige scènes. Een scène,
die twintig jaar geleden de film niet ge
haald had, werd toegevoegd. Han Solo
ontmoet in Mos Eisley Jabba The Hut,
een personage waarvan hij in de latere
films veel last zal krijgen. Oorspronke
lijk materiaal uit 1976 met Harrison
Ford werd gebruikt en daar werd met be
hulp van cle computer. J abba The Hut aan
toegevoegd zoals we die in de latere films
zullen tegenkomen. Verder werd de ach
tergrond in Mos Eisley wat drukker ge
maakt, met bewegende beesten en ande
re ruimtewezens, zodat dit wat meer ging
lijken op het dreigende, duisterepiraten-
hol wat het moest voorstellen. Ook de
aanval op de Death Star schijnt digitaal
verbeterd te zijn, hoewel men een kenner
moet zijn om alle zeven verschillen te
kunnen ontdekken.
Ook de geluidsband heet digitaal verbe
terd te zijn, hoewel dat tijdens de pers-
voorstelling niet te beluisteren viel. In de
grote zaal van het Amsterdamse Tu-
schinski stond het geluid helaas veel te
zacht. En vanuit Amerika kwamen be
richten dat men ook daar niet tevreden
was over het gepresenteerde geluid. De
bekende THX telefoonlijn, die men daar
kan bellen met klachten over het geluid
in door THX-goedgekeurde theaters,
weigerde klachten over Star Wars na het
eerste weekend in behandeling te nemen
Geluid
In het geluid is de afgelopen twintig jaar
het meeste veranderd en verbeterd. Star
Waj's was een van cle eerste films met
Dolby-A ruisonderdrukking, terwijl nu
veel films hun geluid digitaal op CD-
ROM in cle bioscoop laten horen.'De in
vloed van Star Wars is onmiskenbaar.
Nog steeds clenkt menig studiohoofd,
van het soort clat toen niet in George Lu
cas geloofde, dat men alleen grootschal i -
ge films moet maken voor pubers. Ster
ker nog is de invloed van Lucas' bedrijf
Industrial Light and Magic, dat bijna de
alleenheerschappij heeft op het special
effects terrein. Die special effects zijn
natuurlijk eeri belangrijk onderdeel van
de aantrekkingskracht van Star Wars en
deze Special Edition. Het is geen film
klassieker, omdat hij zoveel diepgang
zou hebben, maar omdat het zo leuk is
om naar te kijken.
Piet van de Merwe
Star Wars Special Edition is te zien in Alham-
bra Vlissingen, De Koning Hulst en Roxy Ber
gen op Zoom.
Het allerliefste besteedt de gemiddelde Nederlandse tv-kijker zijn
avond aan een mooie speelfilm. Alle zendgemachtigden zijn zich
dat bewust en knokken met toegenomen verbetenheid om de grote
titels. Gevolg is dat de prijzen omhoogvliegen. Anders dan de oorlog
om het uitzenden van voetbalwedstrijden, heeft het gevecht 0111 de
termijncontracten van Amerikaanse filmstudio's nog nauwelijks
publiciteit gekregen. Met lede ogen moeten evenwel de publieke
omroepen toezien hoe de ene slag na de andere wordt binnengehaald
door de commerciële zenders.
Maar al te graag hebben in het verle
den cle publieke omroepen het tv-
publiek bediend in de honger naar speel
films. Want het betekende een relatief
goedkope manier van zendtijd vullen. Ze
hielden er geld aan over dat in de eigen
programma's kon worden gestopt. Aan
die situatie dreigt een einde te komen door
de toename van commerciële zenders die
in dezelfde vijver zijn gaan vissen en om
vangrijke drijfnetten gebruiken.
Voor het budgetteren hanteren de omroe
pen een 'uurtarief'; het gemiddelde be
drag dat nodig is om gedurende een uur te
kunnen uitzenden. Dat ligt momenteel op
80,000 gulden. Wanneer een omroep
50.000 gulden betaalt voor een film clie
twee uur duurt, kan dus 110.000 gulden
worden bespaard ten gunste van pro
gramma's die duurder zijn dan het uurta
rief: spelletjes of Nederlands drama.
De mogelijkheden met zulke constructies
worden nu aangetast cloor de concurren
tie vanuit de commerciële hoek. De voor
films te betalen bedragen rijzen de pan
uit. Om bijvoorbeeld alle zeventien be
staande James Bond-films nog eens te
mogen uitzenden in Nederland (voor de
zesde keer?) dient er 1,8 miljoen dollar te
worden opgehoest.
Omhoog
Frank Pijnenburg (NPS): ,,De prijzen
schieten omhoog, maar wij hebben er
minder last van omdat het fenomeen zich
vooral voordoet met Hollywoodfilms en
daar zijn ze bij de AVRO en NCRV veel
meer in geïnteresseerd dan wij. Maar ik
verbaas me er wel over. Er wordt het
hoogst geboden voor Home Alone of Free
Willy, teiwijl dat nou net films zijn waar
mee een omroep zichhet minste kan profi
leren."
Voor NPS en VPRO op cultuurzender Ne
derland 3, valt de schade te overzien. Zij
presenteren meest onafhankelijke artis
tieke filmproducties waar de kijkcijfers
zelden voor boven de twee procent ko
men. Hetgeen niet als rampzalig wordt er
varen Zo lang de aankoopbedragen
schommelen rond de 25.000 gulden. Maar
of dat zo blijft?
Janny Langbroek (VPRO): „Alle prijzen
voor bestaande producties zijn fors geste
gen, maar de prijzen die worclen gevraagd
voor speelfilms stijgen veel sterker dan de
rest. Vroeger kochten wij nog wel eens een
pakketje en wat we daaruit niet konden
gebruiken, konden we soms overdoen aan
Veronica. Maar sinds die uit het bestel is
gestapt, is ook dat afgelopen."
Duikeling
Dramatisch anders ligt het voor de om
roepen van Nederland 1 en 2. Erik Schuit
(Filmzaken AVRO): „Wij zoeken films
voor een breed publiek, speciaal voor de
zaterdagavond. Dan heb ik het over Ame
rikaanse kwaliteitsfilms; geen tv-film-
pjes met zielige kindertjes en de ziekte
van de week. We merken dat de concur
rentie veel zwaarder is geworden sinds
tegelijkertijd steeds meer commerciële
stations films uitzenden. De 'kijkcijfers
duikelen. Onze grootste uitschieter was
Home Alone die we eens tijdens de Kerst
vertoonden. Daarmee haalden we 22 pro
cent. Tegenwoordig zijn we blij als we 10
halen."
En het zal steeds lastiger worden om nog
beslag te leggen op prestigieuze titels.
Door de gewijzigde aankoopstrategieën
van SBS en de Holland Media Groep (Ve
ronica, RTL4, RTL5) worden de publieke
omroepen van de weg gereden. Kees
Oversier (HMG): „Distributeurs gaan nu
eenmaal liever praten met marktleiders.
Ik koop voor drie zenders in en kan slag
vaardiger opereren dan de publieke om
roepen, omdat ik precies weet wat mijn
programmadirecteuren verwachten. Wij
waren bovendien de eerste die meerjarige
contracten gingen afsluiten met de grote
Amerikaanse studio's."
De HMG-zenders zijn samen goed voor
1200 films per jaar. Een duizendtal daar
van betreft speciaal voor tv gemaakte
producties, waar volgens Oversier niet
negatief over mag worden gesproken om
dat tv-films kwalitatief steeds beter zijn
geworden en'het voordeel hebben dat ze
nog volmaakt nieuw zijn voor het pu
bliek.
Grote getallen
Ten aanzien van de Amerikaanse topfilms
- voormalige bioscoopklappers en Oscar
winnaars - heeft SBS6 dominantie ver
worven. De zender presenteert 400 titels
per jaar, dat is meer dan de publieke om
roepen samen. Voor SBS wordt ingekocht
door Bart Soepnel die eveneens de wet
van de grote getallen voor zich laat wer
ken: „Ik kwam bi j Veronica vandaan en ik
kende de markt al. Bij SBS ben ik het ac
cent gaan verleggen naar 'package deals'.
Dan koop je van Amerikaanse maat
schappijen dus hele pakketten waar zo
wel series, tv-films als bioscoopfilms in
zitten."
„Dat kan hij alleen doen," zo klinkt het
besmuikt in Hilversum, „omdat hij veel
meer zendtijd heeft te vullen dan een pu
blieke Omroep". Soep nel vindt dat te sim
pel geredeneerd: „Ik heb weliswaar meer
zendtijd te vullen, maar in wezen heb ik
hetzelfde probleem als de AVROzij het op
een grotere schaal. Omdat de 'packages'
waar ik het over heb zo veel groter zijn
dan wat zij nog geneigd zij n in te kopenIn
werkelijkheid moet ik, om zo'n serie A-
films in handen te krijgen, zo veel bijwerk
meekopen dat ik dan net zo goed niet weet
waar ik het moet laten.
Het schijnt wel de formule van de toe
komst te zijn. HMG wist dergelijke 'out
put deals' te sluiten met Universal,
Warner Brothers en Disney. SBS6 deed
hetzelfde met Columbia en Paramount.
De publieke omroepen zijn veroordeeld
tot het oprapen van de kruimels.
Monsterpakket
Erik Schuit (AVRO): „Met de publieke
omroepen hebben we laatst geprobeerd
gezamenlijk iets terug te doen. We hadden
onze zinnen gezet op een heel groot pak
ket films van 20th Century Fox en hebben
een bod gedaan. Uiteindelijk is het toch
weer terechtgekomen bij SBS6Het ging
om een slordige sloot van 100 films waar
onder blockbusters als Speed, Mrs. Dou-
btfire, Hot Shots, de Die Hard-films en
Porky's-trilogie. Nog recenter werd voor
de tijd van vijf jaar een exclusieve deal
gesloten voor een monsterpakket (series
en 50 speelfilms) van Dreamworks SKG,
de nieuwe maatschappij van Steven
Spielberg, Jeffrey Katzenberg en David
Geffen.
Bij de publieke omroepen zijn de druiven
zuur en wordt het gebrek aan respect be
nadrukt waarmee de commerciële zen
ders al die films op de buis kwakken. Vier
keer per film wordt je concentratie aan
rafels gereten door reclameblokken vol
inlegkruisjes, telefoonseksnummers en
fragmenten van films die een andere keer
zullen worden uitgezonden. Fatsoenlijk
aftitelen is er nooit bij. Speciaal SBS 6
wordt er bovendien van verdacht eigen
handig films op maat te knippen.
Kees Oversier (HMG): „Ik vind het verba
zingwekkend dat SBS elke keer om half
negen met films kan beginnen en om
kwart over tien klaar kan zijn. Ik zou ook
zo dolgraag al die films willen hebben die
allemaal precies negentig minuten duren,
of tachtig als hét kan. Maar ik kom ze bij
na nooit tegen. Nee, dat is heel knap van
SBS". Soepnel bestrijdt dat er veelvuldig
wordt ingekort: „Het is zelden nodig,
want ik zoek de flexibiliteit altijd in de
programma's die tussen de film erj het
Hart van Nederland inzitten."
Meesterwerk
Frank Pijnenborg (NPS): „Gelukkig zijn
er nog ontzettend veel goede films be
schikbaar die niet zijn gemaakt door de
'majors' van Hollywood. Ik ben heel trots
op de serie die wij nu brengen op zondag
middagen. Schitterende kunstfilms zit
ten er tussen zoals het Tunesische Aux
Marches Du PalaisMaar het is natuurlijk
wel jammer dat we 's middags alleen films
voor alle leeftijden mogen uitzenden. Als
de NPS nu een nogal pittig meesterwerk
wil presenteren als Cyclo, dan kan ik van
wege de bestaande tijdsblokken eigenlijk
alleen nog terecht in het Uur Van De
Wolf."
Een mooie artistieke volwassen film, zon
der reclameblokken en met volledige vier
minuten durende aftiteling in het Vietna
mees; het zal gewoon mogelijk blijven. In
het holst van de zondag- of maandag
nacht.
Pieter van Lierop
SBS6 sloot een contract voor het uitzenden van de Die Hard-films,
Voor een oude James Bond-film met een nog
betrekkelijk jonge Roger Moore moet be
hoorlijk wat geld worden neergeteld.
