Bachvereniging doet
niet alleen Matthaus
Texas houdt grote schoonmaak
PZC
V
Wagners Ring in
Nederland voor
het eerst volledig
Negen levens
voor Aerosmith
Passie
zaterdag
weer in
Aardenburg
kunst cultuur
20
De kracht
van soul
cd
vrijdag 21 maart 1997
De Nederlandse
Bachvereniging viert dit
jaar een bijzonder feest. Op
Goede Vrijdag zal het precies
75 jaar geleden zijn dat zij de
eerste Matthaus Passion in de
Naardense Grote Kerk
uitvoerde. Dit meesterwerk
van Bach krijgt jaarlijks,
terecht, veel aandacht. Dat
betekent wel dat zijn andere
grote werken daardoor soms
enigszins ondergesneeuwd
dreigen te raken. Maar de
Bachvereniging heeft dit jaar
ook laten zien dat er méér is
dan de Matthaus alleen.
Bach schreef vijf passies, waar
van er echter maar drie be
waard zijn gebleven. Jos van
Veldhoven, sinds 1983 de artistiek
leider van de Bachvereniging,
heeft die overgebleven passies - de
Matthaus, de Johannes en de Mar
kus - in de loop van deze maand al
le drie op het programma gezet. De
eerste twee zijn geheel compleet
overgeleverd, maar van de Markus
Passion is alleen Bachs oorspron
kelijke tekst bewaard gebleven.
Vooral de Markus Passion vormde
daarom een enorme uitdaging
voor Jos van Veldhoven. Na een j a-
renlange en grondige voorberei
ding was hij in staat de Bachver
eniging begin deze maand een
geheel door hem gereconstrueerde
versie van de Markus Passion te
laten uitvoeren, ,,Het ging mij er
niet om de Markus te brengen zo
als hij in Bachs tijd geklonken
moet hebben. Ik kan alleen laten
horen wat er nog te reconstrueren
is. Bach zelf zou mij hiervoor ove
rigens onmiddellijk afstraffen en
nieuwe noten componeren of zijn
partituur alsnog uit de kast ha
len."
Gerestaureerde ruïne
Het probleem lag niet zo zeer bij de
aria's, koren en koralen; die heeft
Van Veldhoven kunnen achterha
len uit de door Bachs zoon, Carl
Philip Emanuel, zorgvuldig be
waarde cantates. Het echte pro
bleem ligt bij de recitatieven, die
zonder de bijpassende partituur
niet te reconstrueren zijn omdat
Bach die nooit een tweede keer ge
bruikte. Volgens Van Veldhoven
zijn er musicologen geweest die
zelf nieuwe noten schreven in
Bachs stijl of die noten uit andere
stukken van Bach, hebben ge
bruikt om de recitatieven te ma
ken. Ook hebben sommige musi-
Dirigent Jos van Veldhoven van de jubilerende Bachvereniging in de Grote Kerk van Naarden.
foto Ton Kastermans
cologen muziek van tijdgenoten,
als Reinhard Keiser, genomen om
in te vullen wat van Bach ont
breekt. Een andere mogelijkheid
was de recitatieven enkel te laten
lezen.
Van Veldhoven heeft het probleem
heel anders aangepakt. Ómdat hij
wilde dat het toegevoegde materi
aal onmiddellijk herkenbaar zou
blijven, gebruikte hij bestaande
recitatieven van de Italiaan Marco
Gioseppe Peranda: ,,Je hoort
daardoor continu een soort stijl
breuk, want nu klinkt Peranda's
passie uit de 17e eeuw, gecombi
neerd met de noten die over zijn
van Bach zelf. De passie van Pe
randa is volledig a capella ge
schreven. Dat is sober, wat naar
mijn smaak heel goed kan werken
als een liaison tussen de gedeelten
van Bach, te meer omdat het daar
door een heldere reconstructie
blijft. De luisteraar hoort direct
wat van Bach en wat van. Peranda
is. Het is daardoor wel brokkelig,
maar dat is natuurlijk ook de staat
van de Markus".
Van Veldhoven vergelijkt zijn
Markus-reconstructie graag met
de gerestaureerde ruïne van een
middeleeuws kasteel. ,,Je kunt
tussen de herstelde delen altijd
nog de bewaard gebleven, origine
le bouwsels herkennen."
Van Veldhoven lijkt er niet moe
van te worden om voortdurend
met Bach bezig te zijn. Na de Mar
kus Passion volgden medio maart
enkele uitvoeringen van de Johan-
nes Passionen en vanaf vanavond
- vrijdag - gaat het de Bachvereni
ging weer om de Matthaus
Passion. ,,De kwaliteit van zijn
werken zorgt ervoor dat hij nooit
verveelt. De Matthaus bijvoor
beeld heeft zo'n partituur die ik
zou meenemen naar een onbe
woond eiland. Een Matthaus-uit-
voering vergt wel erg veel energie,
dat moet je niet onderschatten.
Het is iets waarvan je na denegen-
de of tiende keer echt fysiek moet
herstellen."
,,De Matthaus is, juist door zijn
uitzonderlijk grote bezetting, in
Bachs tijd maar weinig uitge
voerd. Wat wij in Naarden voor de
75e keer gaan doen, is, ook inter
nationaal gezien, dus een heel uit
zonderlijke traditie." In Aarden
burg klinkt het werk zaterdag
voor de vierenveertigste keer.
Onlangs verscheen van de hand
van Martin van Amerongen een
boek over de typisch Nederlandse
Matthaus-traditie, waarin de
Naardense uitvoeringen nogal
sceptisch worden bestempeld als
'burgerlijk' en 'een society-ge-
beurtenis, gedragen door gepen
sioneerde politici, aangetrouwde
pseudo-prinsen en 'millionensch-
were' industriëlen'. Jos van Veld
hoven is het daar hartgrondig rhet
mee eens, „Het is wel zo dat en in
Naarden beroemde mensen ko
men, maar laten er onder de zes
duizend bezoekers die er jaarlijks
zijn eens honderd beroemdheden
zitten, dan blij ven er toch nog vijf
duizendnegenhonderd andere
mensen over en daar gaat het na
tuurlijk om."
„Om een passie waar zoveel gewo
ne mensen naar komen luisteren
'burgerlijk' te noemen vind ik een
soort zelfovei\schatting die mij he
lemaal nietaanspreekt. Omjezo te
focussen op een paar mensen die je
toevallig kent en al die duizenden
anderen te negeren, zegt eigenlijk
meer over Martin van Amerongen
dan over de traditie. Het is juist
andersom."
Weldaad
„Uit hoofde van mijn functie
spreek ik vaak met die bekende
mensen. In een pauze ontmoet ik
bijvoorbeeld minister-president
Kok of de ministers Sorgdrager of
Ritzen. Daarbij valt één ding op,
namelijk dat het allemaal liefheb
bers van Bach zijn. Sommigen
zeggen eerlijk dat zij er niet zoveel
van afweten, maar dat zij het als
een weldaad ervaren dat er één
vrijdag in het jaar geen minister
raad is, dat zij dan hun agenda
vrijhouden om nederig op een har
de stoel, die even hard is als alle
andere stoelen, naar Bach zitten te
luisteren. Ook zij vinden dat een
rustpunt in hun hectische leven.
De intensiteit waarmee iedereen
in de Grote Kerk met zijn slechte
zichtzij n harde stoelen en minder
verfijnde akoestiek dan het Con
certgebouw, naar Bach luistert, is
veel groter dan elders.
Op de vraag of de reeks uitvoerin
gen van Bachs drie passies voor
hem niet een soort levenswerk ge
worden is, antwoordt Van Veldho
ven ontkennend. „Als ik dat zo
noem, voelt het alsof ik een eind
punt bereikt hebt. Dat is helemaal
niet zo."
Els Boer
De Bachvereniging en Jos van Veldho
ven voeren de Matth&us Passion mor
gen - zaterdag - uit in de St. Baafs in
Aardenburg (14 uur).
Texas' beste plaat, is het oor
deel van Sharleen Spiteri
over White on blonde, en daar zou
ze wel eens gelijk in kunnen heb
ben. Na Rick's Road, die in 1994
uitkwam, hielden de vijf Schot
ten grote schoonmaak. Een deel
van de apparatuur werd ver
kocht, de opbrengst werd gesto
ken in een eigen studio. Maar ook
de muzikale beginselen werden
grondig afgeborsteld. Texas
sloeg aan het experimenteren,
ontdekte de computer, heront
dekte de kracht van de soul en
kwam ergens uit tussen The Su-
premes en de Wu Tang Clan.
Eén ding was duidelijk „Na onze
laatste plaat wisten we dat we
een nieuwe richting zouden moe
ten vinden", zegt Sharleen Spite
ri, de kleine zangeres met de gro
te stem, die zo bepalend is voor
het geluid van Texas. „Het werd
allemaal te gemakkelijk: de stu
dio in, spullen neerzetten en daar
was de volgende typische Texas-
plaat. We wilden onze sound he
lemaal opnieuw uitvinden om
het weer spannend, te maken."
Voor het succes heeft de groep
nooit hoeven buffelen. Spiteri
was nauwelijks meerderjarig
toen ze sa men met bassist Johnny
McElhone haar eerste nummer
en tegelijk haar eerste wereldhit
schreef: 7 don't want a lover. De
worsteling begon pas toen, na de
roes van het succes van het album
Southside en de eerste tournee,
de drummer opstapte en er een
nieuwe plaat moest worden op
genomen.
Na die turbulente periode, die
het donkere album Mother's
heaven opleverde, kwam de
Schotse groep in rustiger vaar
water terecht. Intussen bleven de
albums wereldwijd goed verko
pen en bouwde Texas een gede-
De Schotse groep Texas heeft, na een grote schoonmaak, een nieuw geluid gevonden.
foto Elaine Constani
gen live-reputatie en. een schare
trouwe volgelingen op.
Maar de opnemen-toeren-opne-
men-sleur lag op de loer, vertelt
Spiteri. „Ik ben een tijdje in Pa
rijs gaan wonen, om even in een
heel andere omgeving te zijn.
Waarom Parijs? Ik ben dol op die
stad, ik heb er veel vrienden. Mis
schien komt het omdat mijn oma
Frans is. Maar eigenlijk was het
geen weloverwogen beslissing. Ik
ben er gewoon blijven hangen na
een tour. In een heel eenvoudig
appartement, een kamer met een
bed, meer niet. Een tijdje in een
andere stad, waar je bij alles
moet nadenken, geeft je een heel
andere kijk op het leven. Veel
mensen hebben een soort harnas
van veiligheid om zich heen, de
veiligheid van de sleur. Daar
moet j e doorheen kunnen breken.
Iedereen kan dat, als je maar
graag genoeg wilt. Je doet een
rugzak om en je vertrekt."
Terug in Glasgow begon het mu
zikale avontuur in de studio-
aan-huis. „De vrijheid was onge
looflijk. Vroeger gingen we met
veertien kant-en-klare liedjes de
studio in. Die namen we in drie
weken op en dan hoefden we al
leen nog de volgorde op de plaat
te bepalen. Nu hebben we wei
veertig of vijftig tracks opgeno
men. Soms kwam ik om midder
nacht thuis en ging ik nog even
ergens aan werken tot twee of
drie uur 's nachts. Het was alle
maal heel ontspannen."
Na het degelijke maar weinig
avontuurlijke Rick's Road, dat
semi-live werd opgenomen in een
studio in het Amerikaanse
Woodstock, is de groep er op Whi
te .on blonde in geslaagd een
nieuw geluid te vinden met be
houd van de waardevolle Texas-
elementen, zoals de melodieën en
de geladenheid van de muziek.
Spiteri: „Toen we de computer
begonnen te gebruiken, veran
derde onze manier van muziek
maken. Het was net of we weer
onze eerste plaat maakten, om
dat we moesten leren hoe we met
de apparatuur moesten omgaan.
We hebben het elkaar ook moei
lijk gemaakt. Als iemand iets
speelde, zei de rest: zo heb je het
al eens gedaan, probeer het eens
op een andere manier. Soms kwa
men we er niet uit, en dan ging je
tv kijken, of naar de film. Dat kon
je dan inspireren om het in een
heel andere richting te zoeken.
We waren net een stelletje losge
slagen geleerden. Ik zag bijvoor
beeld een documentaire over
Marvin Gaye, waarin hij vertelde
dat hij zijn partijen altijd liggend
inzong. Dan ging ik dat ook pro
beren en volgens mij werkte dat.
Ik klink heel anders op deze
plaat.
Soul
Of het door het liggen komt valt
moeilijk na te gaan, maar Spiteri
neemt meer vrijheid op 'White on
blonde'. Deed haar manier van
zingen op Rick's Road nog coun-
try-achtig aan, nu klinkt er meer
soul in haar stem. „We wilden een
moderne soulplaat maken, en ik
denk dat dat gelukt is. We hebben
geluisterd naar soul, Northern
soul, Stax-platen, hiphop, rap,
de Wu Tang Clan. Ik weet niet of
het doormijnleeftijdkomt, maar
ik geloof dat ik nu de muziek ge
vonden heb die het beste bij mijn
stem past. Met een bereik dat
precies geschikt voor me is. Ik
hoef er niet bij na te denken, het
gebeurt gewoon.
De teksten zijn, net als op de
voorgaande albums, van de hand
van Spiteri. Ze weigert er op in te
gaan. „Voor het eerst worden de
teksten ook niet afgedrukt. De
mensen moeten hun fantasie
maar gebruiken. Ik hou er niet
van om alles te gaan uitleggen.
Voor mij gaat de lol er af als ik
precies weet wat de schrijver van
een liedje heeft bedoeld. Dat kan
je illusies verstoren. Een voor
beeld? Something van George
Harrison en Layla van Eric Clap
ton zijn voor dezelfde vrouw ge
schreven. Het zijn geweldige
nummers, maar toen ik opeens
werd geconfronteerd met een
echte persoon die in die songs ge
noemd wordt, was dat een enor
me afknapper voor me."
Kees Groenenboom
Texas treedt vanavond - vrijdag - op
in Paradiso, Amsterdam.
De Nederlandse Opera
(DNO) begint in septem
ber in Het Muziektheater met
de eerste voorstelling van Wag-
ners cyclus Der Ring des Nibe-
lungen, Omdat daar eerder
geen geschikt theater voor was
is het de eerste keer in de Ne
derlandse muziekgeschiedenis
dat de volledige reeks van vier
opera's in Amsterdam wordt
gerealiseerd.
Bij de presentatie van het sei
zoen 1997-1998 vertelde diri
gent Hartmut Haenchen on
langs in Amsterdam dat de
oude partituren van Das Rhein-
goldDie Walkure, Siegfried en
Götterddmmemng zeker
100.000 fouten bevatten.
„Maar ook in de nieuwe uitga
ven.zaten nog allerlei fouten.
Die worden er uitgehaald met
behulp van assistenten van de
muziekbibliotheek. Verder be
studeer ik wat Wagner zelf over
cle opera's heeft gezegd. Zo ont
staat er een nieuw klankbeeld
met een andere interpretatie
dan tot nu toe te horen was."
De regie is in handen v:an artis
tiek directeur Pierre Audi, die
vertelde clat hij dat als een grote
uitdaging ziet: „Ik heb De Ring
altijd geadoreerd. Maar de cy
clus is ook beladen met ge
schiedenis en traditie. Ik wil
proberen daar een nieuwe in
vulling aan te geven."
Te zwaar
DNO werkt voor deze grote on
derneming samen met het Ne
derlands Philharmonisch Or
kest, het Residentie Orkest en
het Rotterdams Philharmo
nisch Orkest omdat de hele cy
clus van in totaal veertien uur
voor één orkest te zwaar zou
zijn.
Het Residentie Orkest gaat op 4
september van start met acht
voorstellingen van Das Rhein-
gold en op 31 januari 1998 volgt
de première van Dïe Walkure in
een uitvoering van het Neder
lands Philharmonisch Orkest.
Het Rotterdams Philharmo
nisch Orkest begeleidt Sieg
fried, waarvan de première op 1
juni is gepland. Aan het begin
van het seizoen 1998-1999 be
sluit het Nederlands Philhar
monisch Orkest de cyclus met
GöUerddmmeélngDe premiè
re van de laatste voorstelling is
op 8 september.
De Nederlandse Opera rekent
op zoveel belangstelling voor
Wagners 19-eeuwse meester
werk over de belevenissen van
de figuren uit Germaanse my
then en sprookjes dat er in juni
1999 nog vier reeksen voorstel
lingen worden uitgevoerd. De
bezoekers kunnen dan in een
week de hele Ring zien.
Kwaliteit
Zakelijk directeur Truze Lod
der toonde zich dinsdag ver
heugd dat de Tweede Kamer
DNO een structurele verhoging
van de subsidie van jaarlijks
een miljoen gulden heeft toege
kend ondanks een eerder nega
tief besluit van staatssecretaris
Nuis. „Dat betekent dat we De
Ring op een behoorlijk kwali
teitsniveau kunnen presente
ren." Na twee jaar zonder prijs
verhogingen zijn de prijzen per
rang voor De Ring tien gulden
verhoogd, voor de andere voor
stellingen is de verhoging op
vijf gulden gesteld. Om de toe
gankelijkheid voor minder
draagkrachtigen te waarbor
gen is de korting voor CJP- en
Pas 65-houders echter ver
hoogd.
Naast de Ring-cyclus presen-
teert DN O het komende seizoen
ook producties van Poulencs
Dialogues des Carmelites en
Stravinsky's Oedipus Rex
Psalmensymfonie. Het Ko
ninklijk Concertgebouworkest
onder leiding van Riccardo
Chailly begeleidt een nieuwe
productie van Puccini's Tos ca.
Verder brengt DNO een reprise
van cle aangrijpende voorstel
ling van Alban Bergs Wozzcek.
Door de mammoetproductie
van 'De Ring' bedraagt het to
tale aantal voorstellingen van
DNO het komende seizoen 89,
tegen 104 uitvoeringen in het
nog lopende seizoen. GPD
Van een kat wordt wel beweerd dat ze
negen levens heeft. De gemiddelde
mens moet het met wat minder doen,
maar de jongens van Aerosmith zullen er
toch in de buurt komen. De band weet
van bergen en dalen, is geroemd en weer
afgeschreven, maar 25 jaar na de
oprichting in Boston wel populairder
dan ooit. Drank en drugs sloopten de
band, net als hun grote inspiratiebron de
Stones trouwens, net niet: anno 1997
klinkt Aerosmith misschien wel
energieker dan ooit.
Geen wonder dus dat Nine Li
ves (Columbia/Sony Music)
opent met een krolse kater, zoals
alleen Jagger-lookalike Steven
Tyler die na kan doen. There's a
new cool zingt hij vervolgens en zo
is 't maar net. Terug op het oude
nest (Aerosmith begon haar tri
omfen bij CBS, het huidige Sony,
maar het wereldwijde succes be
gon pas bi j het nu verlaten Geffen)
lijkt Aerosmith er zin in te hebben.
De band piept, scheurt en krijst
alsof er negen levens van- afhan
gen, Tyler zingt prachtig emotio
neel in de ballad Hole In My Soul
ener wordt zelfs aangehaakt bij de
hernieuwde India-trend; jammer
is alleen dat de hoge kwaliteit van
de lied j es na een nummer of vi j f i n-
zakt. En dan gebeurt wat je bij
bands als Aersomith vaker ziet: ze.
willen te veel nummers op een cd
zetten. Misschien moet de band
maar weer eens gewoon de compo
sities helemaal in eigen hand ne
men in plaats van bij ieder liedje
iemand van buitenaf te gebruiken.
Misschien dat dan de voorspel
baarheid buiten de deur kan wor
den gehouden, want hoe organisch
en fris Nine Lives ook klinkt; na
een nummer of vijf zijn de melo
dieën niet zo spannend meer en
wordt het een stuk moeilijker om
de aandacht vast te houden.
Fountains
Onder aanvoering van een twee
wekelijks popblad worden hard
nekkige pogingen ondernomen
om in Nederland iets van een mi-
ni-hype te creëren rond het New-
yorlcse Fountains Of Wayne. Zelfs
mensen die de gelijknamige de
buutplaat nog nooit gehoord heb
ben weten te melden dat hier spra
ke is van de grootste belofte van
het jaar. Wie Fountains Of Wayne
(Atlantic/Warner Music) wél be
luisterd heeft, weet dat het zo'n
vaart niet zal lopen. Natuurlijk,
Fountains Of Wayne is een prima
bandje, dat zich absoluut niet het
etiket van nerd-bandje wil laten
opplakken, er ook niet zo uitziet,
maar het - muzikaal althans - ei
genlijk wel is.
Doorlopend dreunen de liedjes
van Weezer door je hoofd en ik ben
er nog niet van overtuigd dat-die
slag door Fountains Of Wayne ge
wonnen is. Oké, ze beheersen hun
instrumenten wat beter, ze klin
ken wat afwisselender, maar uit
eindelijk gaat het er bij dit soort
deuntjes toch om of ze pakken. En
als ik dan vertel dat het na het ope
ningsnummer Radiation Vibe tot
nummer negen (Leave The Biker)
duurde, alvorens de groep het wat
zeurderige en slome imago aflegt,
dan vraag ik me wel af of Foun
tains Of Wayne écht de lente kan
laten beginnen.
Van Morrison
Van Morrison is met The Healing
Game (Exile/Polydor) aan z'n
27ste album of daaromtx-ent toe en
hoewel hij nu zo ongeveer al z'n
wortels wel uitgemolken heeft, wil
hij nog steeds niet echt vervelen.
Op zijn nieuwste ligt de nadruk op
smaakvol gearrangeerde jazzpop,
met een hoofdrol voor het betere
blaaswerk en Georg'ie Fame op
hammondorgel. Lekker voor de
late uurtjes. Behalve van The Man
zelf, zijn er deze week ook cd's uit
gekomen die, de één wat directer
dan de ander, een link naar het
werk van Van Morrison vertonen.
Allereerst is daar The Van Morri
son Songbook (Connoiseur/Zom-
ba), een zeer gemêleerd aanbod
aan covers van Van. Lang niet al
lemaal even bekend en sommige
wat obscuur (zoals de helaas ge
kortwiekte live-uitvoering van
Gloria door Eddie The Hot
Rods) maar op een enkeling na (de
overbekende Dexy's MR-uitvoe-
ring Jackie Wilson Said, Energy
Orchard, Waterboys en Georgie
Fame the Blue Flames met het
live opgenomen tweeluik Mercy,
Mercy, Mercy/Vanlose Stairway)
hoor ik ze beduidend liever in de
uitvoering van The Man himself.
Van Morrison is ook vertegen
woordigd op Now And Time To Be
(Grapevine/CNR), een muzikale
vertaling van het werk van de Ier
se dichter W.B. Yeats, Geen won
der, want Van heeft zijn bewonde
ring voor hem nooit onder stoelen
of banken gestoken en haalde er de
nodige inspiratie vandaan. Land
genoten als Shane MacGowan,
Mike Scott en Karl Wallinger (bei
den The Waterboys), Christy
Moore en The Cranberries ook, en
zij en anderen maakten Now And
Time To Be tot een ingetogen eer
betoon aan Ierlands grootste po-
eet.
Gert Meijer
