Vèzen van vroeger
Zo komt het dier
in opspraak
PZC
Acht basisscholen
dammen om titel
Een onbekend, maar
eeuwenoud straatje
zeeland maandag 10 maart 1997
bèl bèl
Agenda
week 11
straatnaam
Het Bevelandse lied (2)
door Engel Reinhoudt
Op zoek naar de wortels van
het Bevelandse lied, kon u
in een aflevering" van begin ja
nuari kennis maken met de nes-
lor Bei Colt, de oudste, actieve
[schrijver en vertolker van lied-
[jes in het Bevelands dialect. Na
tuurlijk zijn er ook eerder men
sen in de weer geweest met
liederen in de streektaal. Char
les de Coster, die in 1873 rond
reist in Zeeland en daar verslag
van doet in een boek, komt in
Heinkenszand toevallig op een
bruiloft terecht en beschrijft
daar de bezigheden van een zan
ger die actief is op een manier,
zoals vandaag de dag nog vaak
voorkomt.
'Op het oogenblik dat ivij de
feestzaal binnentraden, was een
der gasten, geheel in het zwart
fluweel gekleed, waarschijnlijk
de dichter van het dorp, bezig,
met een brommende stem, eelti
ge verzen voor te dragen, waar
bij hij nu en dan door het or-
chest, bestaande uit een viool en
een fluit, werd geaccompag
neerd. De vader van den brui
gom lachte en verkocht aardig
heden; de moeder der bruid
scheen door de poëzie, die toch
volstrekt niet tot het verhe-
venste soort behoorde, tot tra
nen geroerd.'
Enig sarcasme kan De Coster
niet worden ontzegd. Over het
Zeeuws zelf schrijft hij:
'want het getal der uitsluitend
Zeeuwsche woorden is niet zoo
bijzonder groot;- maar om de ei-
genaadige wijze, waarop zij de
Woorden uitspreken. De Zeeu
wen laten namelijk de ivoorden
zooveel mogelijk in elkander
vloeien, en spreken op een zeer
'onderen half zingenden
toon, die eenigermate herinnert
van het dialekt der bewoners
Van de hollandse zeedorpen,
naar toch geheel anders klinkt.
Zoekend naar oude liedjes ko
men we allerteerst werk tegen
van de schrijver D, A Polder
mans. Hij is vooral bekend ge
worden om zijn verhalen, onder
andere gebundeld in de bekende
uitgave Langs dieken en wegen.
Hij is de schrijver van het
Zeeuwse Volkslied, al heeft hij
dat niet in het dialect geschre
ven. Ook een lied over de Lange
Jan gaat niet in het Zeeuws,
maar als hij dichter bij huis
komt, gebruikt hij dialect:
Aordig landje van Ter Goes,
land van wakker werkzaam,
strevenMitje velden en je dre
ven,/ Mitje durpjes keurig net,/
'As op groen ferweel 'ezet;/ Waer
et aentje van den toren kiekt op
Reacties op deze rubriek
zijnwelkom. Indien u wilt
reageren, of Wanneer u
een tip voor ons heeft,
kunt u schrijven óf faxen
naar de PZC, Postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax
0118-470102, onder ver
melding van Bèl, bèl.
goudgeel, golvend koren/ Goese
landje, kostlik oord,/ Je bin
eenig in je soort.
Meer poëtisch is 'Den Boogerd
Bloeit': Den boogerd bloeit, den
boogerd bloeit,/ In frisse fiene
kleuren;/ De bomen bin mit dons
besneeuwd/ En ieder taksje
wienkt en weeuwt,vol zachte
zoete geuren
Den boogerd bloeit, denboogerd
bloeit,/ De locht is lauw en geu
rig,/ Het jonge gos spruut uut de
grond/ En brommend vliegt het
bietje rondde struken, frisch en
fleurig.
De liedjes zijn op muziek gezet
door A Lijssen en destijds uitge
geven. In 1979 zijn er enkele,
zoals bovenstaande, nog eens
opgenomen in het boek Kinder
versjes en volksliederen uit
Zeeland, een uitgave van de
Zeeuwsche Vereniging voor
Dialectonderzoek. Behalve het
Zeeuws Volkslied zijn de liedjes
weinig gezongen en nauwelijks
bekend.
Wulleminapolder
Als het om zingen gaat, heeft
'Jaap uut de Wulleminapolder'
het verder geschopt. Sommige
van zijn liedjes zijn bij ouderen
nog wel bekend. 'Jaap uut de
Wulleminapolder' is het pseu
doniem van Krijn Koets, gebo
ren in 1877 in Rilland-Bath. Hij
schreef toneelstukken en 'Zeeu-
sche liedjes mie meziek'. Een
van de bekendste liedjes is wel
'Zêêland boven al'.
In Zeeland viert m.en kermis, as
nergens in het land./Dan draegt
men de beste spulletjes./ En de
musse van fien kant./ In Wal-
ch'ren en in Schouwen, In Goes
en Zierikzee,/ Daer riënen de
boertjes naer de stad./En nemen
't misje mee.Zeeland, Zeeland
bovenal./ Zeeland, Zeeland roe
men w'al./ Van alle landen op
deez' aerdj Is Zeeland mien het
meeste waerd.
Ook het lied 'Nergens groeit de
terve milder, nergens groener,
malser wei, nergens lekkerder
pet-aten, dan gegroeid in Zeeuw
se klei' is van Jaap zijn hand.
Volgens de Zeeuwse encyclope
die was Koets de oprichter van
de eerste Zeeuwse vereniging
van buiten Zeeland wonende
Zeeuwen in Rotterdam. Nog
steeds zijn er een aantal van die
verenigingen in het land. Voor
hen schreef hij een bondslied:
Laet klienken oans lied mie een
krachtig accoord; Het lied der
vereêngen dat allen bekoord.
Het klienke zo vreugdvol, zó in
nig gemeend./ 't Is 't Lied van de
Zeeuwen eendrachtig vereend.
En voor een afzonderlijke ver
eniging in 'den vreemde':
Wij Zeeuwenstamgenoten,/ Van
eiken rang en stand./ Zijn vast
aaneengesloten,/ Met onver-
breekb'ren band./ En wat ook
wordt geschonden,/ Wat
wank'le of verga/ Wij blijven
hecht verbonden,/ In ons "Zee-
landia".
Veel verzen hebben naast de va
derlandse liederen uit die tijd
gelegen. Ook melodieën ervan
werden gebruikt om de teksten
te zingen. Aan liefde voor Zee
land mankeert het allerminst.
Eigenaardig is dan ook, dat de
schrijver in het laatste voor
beeld het Nederlands gebruikt.
Niet erg consequent, maar mis
schien was het een gebaar naar
de niet-Zeeuwen in den vreem
de.
Een meer luchthartige en j onge-
re uitgave is 10 Zeeuwse Liedjes
op tekst van J. P.Paulusse en
muziek van H. A J.Franke. Hu-
moristische en ondeugende tek
sten, hoewel ook die liedjes het
nergens tot bekende volkslied
jes hebben geschopt. Uit een
lied over een jongen die verliefd
is op een boerendochter en haar
erfenis: De vluie gaet er op en
near/ De bozze zwelt a mear en
mear/ En Kee, da vrommes dik
en rond/ Die weeg naebie twea
'onderdpond./Ik weetnie, wear
a'k mear om gee/ Om d'oeve of
om Kee Zandee.
Een komisch liedje is 'Siemen
OalevanTerNisse'. Öpz'nouwe
dag gaat Siemen, zo kaal als
wat, tot verdriet van zijn erfge
namen uutvrieënvindt een j on-
ge vrouw en er komt een baby.
Als Siemen zich afvraagt hoe
het kind aan zoveel haar komt,
luidt het antwoord: Lieve Sie-
m.en, zei z'n vrouwe,/ 'k Oop dat
jie 't noa.it vergeet:/ Dat is noe
voojoe'n vraege,/Marvoo mien
is 't 'n weet.
Gezongen is er altijd, teksten in
de streektaal zijn er ook nog wel.
Maar ze zingen, bleef voorbe
houden aan een enkeling. Van
een volksliedcultuur is boven de
Westerschelde geen sprake. Aan
psalmen en gezangen hebben ze
in Zeeland en zeker op de Beve-
landen genoeg gehad.
Nog een laatste aankondiging
voor de Vierde Nederlandse
Dialectendag op zaterdag 15
maart in het Provinciehuis in
Den Bosch. U kunt die dag
gratis komen genieten van het
volledige register aan dialec
ten uit Nederland, Vlaande
ren en Frans-Vlaanderen in
de vorm van lezingen, work
shops en muziek van een aan
tal streektaalbands. Tevens
vindt in de hal van het gebouw
een zeer uitgebreide info-
-markt over dialect en streek
taal plaats. De toegang is gra
tis en voor f 25,- kunt u ter
plaatse de lunch gebruiken.
Meer informatie en aanmel
den via tel. 024-3612056 of
024-3615670.
De toneelgroep Kom t'r 's nï
kieken komt na een eerder op
treden op zaterdag 8 maart,
zaterdag 15 maart nog eens
met de Mossel-Murpel-Soap
voor de dag. Het stuk is een
bewerking van Een zoen van
miss Urk van M, Andrea,
waaraan een Yerseks tintje is
gegeven.De voorstelling be
gint om 19.30 uur en vindt
plaats in De Zaete te Yerselce.
Meer informatie bij De Zaete.
De toneelclub Transfiguratie
heeft met veel succes reeds
enige voorstellingen van de
komedie Bedside story gege
ven, Zaterdag 25 maart wordt
het stuk nog eens gespeeld in
cultureel centrum De Halle in
Axel. Bedside story is een En
gels blijspel van Alan Ayck-
bourn, dat door Transfigura
tie in een Hulsters jasje is
gestoken.De voorstelling be
gint om 20.00 uur. Meer infor
matie bij De Halle in Axel.
niet alleen op frites en brood hoeven te
leven en dat levert haar het verwijt op
dat ze overlast in stand houdtOok het
bevoegd gezag heeft het niet erg op
haar activiteiten. Elly maalt daar niet
om. Als ze kritiek krijgt van omstan
ders, waagt ze vaak of die vandaag
nog hebben gegeten en naar het toilet
geweest zijn En ze gaat niet steeds op
dezelfde tijd op pad om te voeren.
,,Een knappe politie die mij die bees
ten laat verhongeren.''
Er wordt niet met verstand van zaken
over de duiven geoordeeld, vindt Elly.
„Als ze niet gevoerd worden, blijven
ze zéker langer hangen om op ka-ach
ten te komen. Bovendien gaan ze
bloemperken kaalvreten. Als de ge
meente het aantal wil verminderen,
dan moet nagedacht worden over de
toevoeging van een stofje aan het
voedsel dat werkt als de pil. Dat heb
ben we met de zwerfkatten ook ge
daan en daarvan zijn er niet zoveel
meer. Maar de gemeente laat inplaats
daarvan onbewoonde gebouwen
openstaan en daar trekken ze dan in
en ze planten zich voort. Je kunt een
vogel niet vei-bieden een ei te leggen."
Abdijplein
Wat ze ook fout vindt: de vernieuwing
van het Abdijplein. Het is haai-, zonder
gras en bankjes, te gladjes geworden.
De duiven zitten meer in het zicht dan
vroeger en het valt meer op dat ze uit
werpselen achterlaten. „Zo komt het
dier in opspraak," zegt ze. Elly Mun
ter gaat door met de taak die ze zich
heeft opgelegd. „Niet alleen hoor. Sa
men met Coby, Jacqueline en Frits; die
voeren ook zwerfkatten op het Molen
water." De duiven bezoekt ze als regel
wel alleen. Een boer uit Wissenkerke
levert haar jaarlijks een paar duizend
kilo tarwe en daar doet ze, als het kan,
wat krachtvoer doorheen. Dat lukt
lang niet altijd, want de aankoop van
de tarwe voor de duiven en de blikjes
voer voor de katten loopt aardig in de
papieren. En zoveel geld heeft Elly
niet, want ze is arbeidsongeschikt en
leeft van een uitkei-ing.
Vast
Ze houdt niet van gekooide vogels,
maar heeft zich door haar eigen roe
ping min of meer laten vastzetten. In
een huis dat ze als benauwend klein
ei-vaart. En in de stad. „Ik kan met die
anderen wel afspraken maken over de
katten, maar dat maakt het nog niet
mogelijk dat ik met vakantie wegga.
En eigenlijk kan ik ook niet ziek zijn.
De dieren wachten op me. Ze kennen
me, in ieder geval die langer zijn blij
ven hangen. Zoals die knaap die al
heel lang op de Lange Jan zit. Dat is
net een adelaar. Zijn nakomelingen
haal ik er zó uit. Sommige duiven, die
langer zijn blijven hangen, geef ik in
gedachten namen: Blauwband, Bonte
en Rooie.
Ja. ik ben hele dagen gebonden. Want
ik moet iedei-e dag naar buiten."
door Richard Hoving
De mensen denken niet na, zoveel is
Elly Munter wel duidelijk. Neem
die uit Amerika overgewaaide mode.
Ter verhoging van de feestvreugde
willen bruiloftsgangers de laatste tijd
nogal eens wat sierduif jes loslaten ter
afronding van de plechtigheid ten
stadhuize. Let op, die duifjes verrich
ten eerst wat reinigingswerk. Ze pik
ken de rijst op die is uitgestrooid om
de kans op geluk te verhogen. Maar
daarna. Dan zitten ze voor het stad
huis en een duif waar iets ingestopt is,
daar komt ook iets uit.
Vanaf dat moment worden ze niet
meer als vi-edessymbolen of gelults-
brengers gezien, maar als vervuilers
die daken en straten witkalken en die
niet huiswaarts keren, domweg omdat
ze niet weten welke kant dat op is. En
wie heeft daar nu eigenlijk schuld
aan? Elly Munter weet het antwoord
wel: de mensen die niet nadenken.
Schoon vooi-j aars weer of ijzige koude,
Elly Munter verlaat haar woning om
voedsel te verstrekken. Aan duiven en
aan zwerfkatten te Middelburg. Iede
re dag van het jaai-. Het is een roeping
die dateei-t van de sti-enge winter van
1963. Ze maakte zich zorgen om de
dieren en besloot ze van een extraatje
te voorzien. Ze doet dat nog steeds en
ze zal het blijven doen. „Want", zegt
ze, „de duiven zijn niet uit te roeien en
de mensen die ze voei-en ook niet. Ik
blijf erop uit trekken. Ze rekenen op
me."
Gekooid
Thuis heeft ze nogal wat dieren. Die
zijn ooit blijven hangen. Als het even
kan laat Elly Munter zieke of gewonde
vogels een tijdje opknappen om ze
weer los te laten. Ze heeft ook twee pa
pegaaien: Rico en Monkey, die elkaar
niet kunnen luchten of zien. Elly kreeg
ze ooit tegen wil en dank. Nu ze de
Elly Munter: „De duiven zijn niet uit te roeien en de mensen die ze voeren ookniet." foto Lex de Meester
beesten eenmaal in huis heeft, voelt ze
zich vei-plicht ervoor te zorgen.,Maar
eigenlijk vind ik het niks. Ik hou niet
van gekooide vogels," zegt ze. „Dat is
niét natuurlijk."
De duiven die ze dagelijks voert op het
Abdijplein en de Markt in Middelbui-g
horen daar welbeschouwd ook niet,
dat weet Elly Munter wel„D at is alle-
maalper ongeluk zo gegroeid. Het zijn
geringde postduiven. Ze zijn waar
schijnlijk ingezet voor wedvluchten.
Die beesten worden over heel grote af
standen weggebracht. Er worden ei
sen gesteld waaraan een heleboel niet
kunnen voldoen. Alsof iedereen zo
kan lopen als Carl Lewis. Er sneuve
len er duizenden en een aantal blijft
ei-gens hangen. Dat krijg je met zo'n
sport. Nou ja, ik vind het helemaal
geen spoi-t. Het gaat alleen maar om
grote prijzen. De duiven die achter
blijven, daar kan Middelburg dan niet
van slapen. Ze worden niet als waar
devol gezien. Maar het gaat toch om
leven en niet om rotzooi. Zo ben ik dat
tenminste geleerd." Het wordt haar
niet door iedereen in dank afgenomen
dat ze zich bekommert om de achter
blijvers. Ze zorgt ei-voor dat de duiven
'Op de bruiloft', gravure van A Dillens uit het boek Schetsen uit Zeeland van Charles de Coster.
Veertig basisscholen hebben
de afgelopen maanden ge
probeerd een plaatsje te verove
ren in de finale van het Zeeuws
schooldamkampioenschap. De
acht beste scholen strijden
woensdagmiddag om de felbe
geerde titel in het Verenigings
gebouw Ons Dorpsleven in 's-
Gravenpolder.
Het Zeeuws schooldamkampi
oenschap wordt dit jaar voor de
twintigste keer gehouden door
de Zeeuwse Dam Bond. Volgens
schooldamcoördinator van de
bond Pim Filius is de belang
stelling onder scholieren elk
jaar groot. „De veertig deelne
mende scholen in de voorronden
kwamen uit heel Zeeland."
Filius verwacht dat het woens
dagmiddag een spannende
strijd gaat worden. „In de voor
ronden verschilde het onderlin
ge niveau nogal. De overgeble
ven basisscholen zijn echter aan
elkaar gewaagd."
De acht scholen worden ver
deeld over twee poules. Elke
team bestaat uit vier leerlingen
van de hoogste twee klassen van
het basisonderwijs. De scholie
ren spelen ieder vijf partijen. De
beste twee schoien van elke
poule spelen de halve finales. De
winnaars hiervan spelen ver
volgens tegen elkaar in de fina
le. De verliezer om de derde en
vierde plaats. De eerste drie
scholen gaan naar de voorron
den voor de landelijke finale la
ter dit jaar.
Rustig
Dammen is, volgens Filius, een
lastige sport voor de jeugd. De
onstuimigheid van de elf- en
twaalfjarigen komt het damspel
over het algemeen niet ten goe
de. „Waar het vooral om gaat
Pim Filius.
tijdens het dammen is rustig en
geconcentreerd te blijven. Niet
vlug een paar schijven verzet
ten, maar nadenken over een
grote lijn. Door het houden van
de schooldamkampioenschap-
pen hoopt de Zeeuwse Dam
Bond de populariteit van de
damsport in Zeeland te verho
gen. „De belangstelling voor
dammen is matig in Zeeland.
Door scholieren nu al in contact
te brengen met de sport hopen
we dat ze op latere leeftijd ook
blijven dammen." aldus Filius.
Als favoriet voor de overwin
ning tipt Filius de regerend
kampioen: de openbare basis
school Ter Tolne uit Tholen.
„Ter Tolne heeft een damgekke
onderwijzer. Dat heeft een posi
tieve uitwerking op het niveau
van de leerlingen." Grote prij
zen zijn er voor de scholen
woensdagmiddag in 's-Graven-
polder niet te verdienen. „De
winnaar krijgt een beker. De
overige deelnemers een medail
le. Het gaat per slot van reke
ning om de eer."
door A. J. Snel
door Lukas Fransen
In een van de oudste delen van
Middelburg baant een even
oud straatje zich een weg. Het is
zo'n straatje waar je elke keer
weer doorheen loopt of fietst
zonder het te herkennen. Als ie
mand je de weg zou vragen naar
deze straat, moet je hel ant
woord meestal schuldig blijven.
Het gaat hier over de Wijn
gaardstraat, een 'achteraf-
slraatje dat achter het stadhuis
ligt en grenst aan het Boden
plein.
Voor een eerste vermelding van
de Wijngaardstraat in de ar
chieven moeten we helemaal te
rug naar 1376. Hoe het straatje
aan zijn naam is gekomen,
wordt daarin echter niet ver
meld. Toch is de Wijngaard
straat in Nederlandse steden en
dorpen een veel voorkomende
straatnaam. Zo kom je deze
straat bijvoorbeeld ook tegen in
Veere en Domburg.
Klimaat
Meest voor de hand liggende
verklaring is dat er vroeger een
wijngaard in de nabijheid heeft
gelegen. Het Nederlandse kli
maat in ogenschouw nemend
lijkt wijnbouw echter niet
waarschijnlijk. Een andere ver
klaring is dat de Wijngaard
straat haar naam te danken
heeft aan het uithangbord van
een herberg uit vroeger tijden.
Archiefonderzoek kan deze
stelling niet bevestigen.
Het woord 'wijngaard' komt in
enkele kerkelijke uitdrukkin
gen voor. 'De wijngaard des He
ren', waarmee de kerk en het
christelijk geloof bedoeld wordt
is er een van. Een andere is 'wer
ken in Gods wijngaard', w
zoveel wil zeggen als het chris
telijke geloof verkondigen als
predikant of priester Het is
daarom goed mogelijk dat de
Wijngaardstraat een symboli
sche betekenis heeft. De Brugse
Wijngaardstraat is bij voorbeeld
naar een Bag'ijnhof genoemd.
Cellenbroeders
Ook in de nabijheid van de
Wijngaardsfraat heeft een
klooster gelegen. Het waren in
de vijftiende eeuw een aantal
Cellenbroeders die in Middel
burg een klooster bouwden. Er
omheen hepen verschillende
straten, waaronder de Wijn
gaardstraat. De voornaamste
taak van de broeders was het be
graven van de doden. Aan het
eind van de zestiende eeuw
werd het klooster bestemd tot
krankzinnigeninrichting en
kreeg het de naam Simpelhuis.
Hier heeft de Simpelhuisstraat,
de straat waar het klooster aan
lag, zijn naam aan te danken, De
achterkant van het voormalige
klooster, waarin tegenwoordig
de Engelse Kerk is gevestigd,
ligt aan de Wijngaardstraat.
Bodenhuis
Ondanks dat de Wijngaard
straat een van de oudste straten
van Middelburg is, is het een on
bekende straat. Aan de ene kant
van het straatje richten zich een
aantal woningen, een restau
rant, een winkel en een pakhuis
op. Aan de andere kant wordt
het straatje begrensd door een
muurtje en de zijkant van het
voormalige Bodenhuis en het
Simpeihuiscomplex.
Een straatje met zo'n lange ge
schiedenis verdient het om een
keer voor het voetlicht te treden.
Bij deze.
Wijnbouw, geloof of uithangbord; hoe dit straatje aan zijn naam is
gekomen, blijft gissen. foto Dirk-Jan Gjek.ema
