Ik wist dat
deze film me
kon maken
of breken
Verwacht van honden geen wonderen
The English Patient
van Anthony Minghella
Melige humor is
troef in Space jam
kunst cultuur vrijdag 21 februari 1997 21
101 Dalmatians
overspoelt land
Twee weken geleden kreeg The English Patient van Anthony
Minghella twaalf Oscar-nominaties. De film is met Kalph
Fiennes, Juliette Binoche en Kristin Scott Thomas een uitstekend
bezet romantisch oorlogsdrama dat zich in Noord-Afrika en Italië
afspeelt. De nominaties maakten de Britse regisseur deze week tijdens
de Filmfestspiele van Berlijn, waar de bijna drie uur durende film
meedingt naar een Gouden Beer, tot een gewild interviewobject. Een
gesprek met Minghella, verfilmer van een onverfilmbaar geacht boek:
over het plotselinge succes, de kortzichtigheid van Hollywood, filmen
in de woestijn en de onweerstaanbare aantrekkingskracht van de
roman die aan de film ten grondslag lag.
Anthony Minghella: „De film is na de
nominaties niet opeens een betere
film geworden. En als-ie geen nominaties
gekregen had, was de film er ook niet an
ders van geworden." Wie mocht denken
dat Minghella door de twaalf Oscar-no
minaties voor The English Patient opeens
naast zijn schoenen is gaan lopen, wordt
door de aimabele en vlot pratende Britse
regisseur snel uit de droom geholpen.
Niet, dat hij ontevreden is: „Wanneer je,
zoals in dit geval, niet met absolute top-
sterren werkt, moet je zorgen dat de film
zelf een ster wordt, zodat mensen het toch
aandurven om een kaartje te kopen. En
dat is wat er nu gebeurd is: de film zelf is
een ster geworden.
„Toen ik langs de studio's trok met het
plan voor deze film had ik het gevoel dat
er, wat ik ook zei, een bordje boven mijn
hoofd hing met de mededeling: 'De films
van deze man brengen geen cent op'. Ik
kreeg het idee da t ze helemaal niet luister
den naar wat ik zei, dat ze alleen maar
naar dat bordje keken. Ik hoop, en dat is
de winst van dit alles, dat er bij een vol
gende keer een bordje boven mijn hoofd
hangt met cle mededeling: 'Met zijn films
kun je geld verdienen'. Want dat is het
bordje wat ze in Hollywood graag willen
lezen."
The English Patient is gebaseerd op een
begin jaren '80 verschenen roman van de
in Ceylon geboren en in Canada opge
groeide schrijver Michael Ondaatje. Een
gecompliceerd boek, dat soms op één pa
gina meerdere malen heen en weer springt
in de tijd en een sterk associatieve vertel
trant heeft. De titel verwijst naar een ano
niem oorlogsslachtoffer dat begin 1945
verzorgd wordt door een Canadese ver
pleegster in een kapot geschoten Italiaans
klooster. Niemand weet wie deze 'Engelse
patiënt' is, maar gaandeweg krijg je in
Ondaatjes roman het vermoeden dat het
dezelfde persoon zou kunnen zijn als de
ook in het boek beschreven Hongaarse
graaf Almasy, die voor de oorlog in
Noord-Afrika wetenschappelijk onder
zoek doet en daar in de greep raakt van
een getrouwde Britse vrouw.
Herschepping
Behalve deze twee verhaallijnen bevat de
roman nog een schat aan andere zijlijnen,
verhalen en wetenswaardigheden die in
de film in het geheel niet, of slechts in
sterk gewijzigde vorm terug te vinden
zijn. Het onvermijdelijke gevolg van het
bewerken, waarvoor Minghella zich lang
durig terugtrok in een huisje op het Britse
platteland. Mét een stapel boeken over de
periode waarin boek en film spelen, maar
zonder Ondaatjes roman, want een vrije
herschepping van het boek was volgens
Minghella de enige aanpak met kans op
succes.
,Ik wist van tevoren dat ik het ritme en de
structuur van het boek overboord zou
moeten gooien, dat ik het verhaal in veel
opzichten opnieuw zou moeten uitvin
den. Maar ik wilde wel de geest van het
boek behouden, mijn grootste zorg was
om de roman, waai' ik zielsveel van houd,
recht te doen. Ik wilde dat Michael
Ondaatje het een mooie film zou vinden."
Ook in de film zelf speelt een boek een be
langrijke rol. De Engelse patiënt heeft een
stukgelezen exemplaar van Herodotus'
Historiën bij zich, dat volgestouwd zit
met aantekeningen en knipsels. De ver
pleegster leest hem er uit voor, wat er me
de voor zorgt dat de herinneringen aan de
tijd in Noord-Afrika boven komen drij
ven. „Er was nog een andere reden waar
om het boek van Herodotus erg belangrijk
voor mij was. Als kind heb ik Pinocchio in
de bioscoop gezien, waarin Jimmy Cric
ket aan het begin het boek openslaat. Ik
vind dat nog altijd een mooie, klassieke
manier om een filmverhaal te openen. Dat
idee laat ik in The English Patient terug
komen: vanaf het moment dat Ralph
Fiennes zijn Herodotus op de grond gooit,
weet je dat het verhaal begonnen is. Dan
komt de eerste flashback, dan duiken we
in de geschiedenis, dan komt de zaak echt
op gang. Net zo goed als het verhaal afge
sloten wordt op het moment dat de ver
pleegster het boek uit zijn kamer weg
haalt. Dan is het voorbij"In de film speelt
geluid een belangrijke rol bij het combi
neren van de afwisselend in Noord-Afri
ka en Italië gesitueerde hoofdlijnen van
het verhaal. Belletjes, hamergeklop en
motorgeronk zorgen voor vloeiende over
gangen van het heden .naar het verleden:
„Ik wilde dat de film even rijk aan gelui- -
den als aan beelden zou zijn. Het geluid is
in de film gebruikt als een middel om je
een gevoel te geven waar je bent. Ik ben
daarbij enorm geholpen door de editor
Walter Murch, die vroeger ook geluids
montage gedaan heeft. Hij was de mandie
het prachtige geluid in The Conversation
van Francis Ford Coppola ontworpen
heeft. Wat ik wilde benadrukken in de
film is dat het verleden even belangrijk is
als het heden. De film mocht niet nostal
gisch zijn. De kijker mocht nooit het ge-
Voel krijgen: 'Oh, daar gaan we weer,
terug in de geschiedenis'. Het moest dui
delijk zijn dat een confrontatie met de
geesten en demonen uit het verleden on
vermij delij k was
Gelet op de uitgangspunten van de pro
ductie (een film vol dure oorlogsscènes op
basis van een onverfilmbaar geacht boek
met een régisseur die nog slechts twee be
scheiden films Truly, Madly Deeply en
Mr. Wonderful op zijn naam had)is het ei
genlijk een wonder dat The English Pati
ent überhaupt gemaakt kon worden.
Minghella werd aanvankelijk ook zeker
niet met open armen in Hollywood ont
vangen: „Wat ik daaraan zo vreemd vind,
is dat je in Hollywood om de tafel zit met
heel intelligente, goed ontwikkelde men
sen, die in principe dezelfde films leuk
vinden als jijzelf. Maar als het op het ma
ken van films aankomt, dan liggen de za
ken opeens heel anders: ze maken gewoon
niet de films die zij zelf graag in de bio
scoop zien, zij maken alleen de films
waarmee ze geld denken te kunnen ver
dienen En de cijfers bewijzen natuurlijk
hun gelijk."
„Maar zelf ga ik er wel vanuit dat er men
sen zijn die dezelfde films willen zien als
ik. Begrijp me niet verkèerd: ik voel me
niet boven die mensen in Hollywood ver
heven. Het is gewoon een verschil van op
vatting, net zo goed als er aan de ene kant
mensen zijn die met veel geduld een Per-
zisch tapijtje knopen en er aan de andere
kant mensen zijn die vloerbedekking per
strekkende meter verkopen. Ik ben ie
mand die zo'n exclusief tapijtje wil kno
pen. Ik ben ervan overtuigd dat mijn film
heel veel mensen als individu zal aanspre
ken, terwijl de Amerikaanse film geneigd
is het publiek als collectief te benaderen".
Martelgang
Ondanks alle nominaties en het commer
ciële succes in de VS is Minghella nog niet
vergeten dat het wordingsproces van The
English Patient een ware martelgang
was. Het ene obstakel was nog niet geno
men, of het volgende diende zich al aan.
..De worsteling met het scenario, het pro
bleem om mensen te vinden die de film
met ons wilden maken, het vinden van
geld."
De opnames gingen met de nodige vertra
ging uiteindelijk toch door omdat het
Amerikaanse Miramax brood zag in de
onderneming. Maar ook het filmen zelf
was een slopende ei*varing, nog even afge
zien van de gebroken enkel die de regis
seur tijdens de opnames opliep: „De film
heeft het uiterste van mij gevergd. Eigen
lijk heb ik met The English Patient niet
één, maar twintig films gemaakt. De ene
dag had ik het gevoel een actiefilm te ma
ken, de volgende dag was ik met een oor
logsfilm bezig en de dag daarop met een
kleine, intieme liefdesfilm. Het ging om
zandstormen, explosies, neerstortende
vliegtuigen, maar ook om hele kleine, ge
voelige scènes. Het voerde verder dan al
les wat ik eerder gedaan had of ooit ge
dacht had te zullen doen."
Zandduin
Ook de woestijn was een geduchte tegen
stander: „Tijdens de voorbereidingen
hebben we veel door de woestijn gereisd
en ik vond het toen een imposante, bijna
louterende ervaring. Toen ik er echter als
filmmaker terugkwam, haatte ik elke se
conde dat ik er was. Bij film moet je de
mogelijkheid hebben om dingen bij te
stellen en te verfijnen. In de woestijn heb
je die niet. Als ik tegen Ralph Fiennes zei
dat hij tegen een zandduin op moest lopen
en het beviel me niet wat hij deed, dan kon
je het niet overdoen omdat je de sporen
van zijn eerste poging in het zand zag. Dus
dan moet je een tweede duin opzoeken, en
een derde en een vierde, en dan is er op een
geven moment geen duin meer over."
Het is dus niet zo vreemd dat Minghella
constateert dat het maken van The Eng
lish Patient 'een ander mens' van hem ge
maakt heeft: „Ik ben doortastender en ge
nadelozer geworden. Ik wist dat deze film
me kon maken of breken als filmmaker. Ik
kon me nergens achter verschuilen, om
dat ik in de uitzonderlijke omstandigheid
verkeerde dat ik precies de film kon ma
ken die ik wilde maken. Niemand heeft
ingegrepen, elke 'cut' in de film is van mij
En als ik er nu naar kijk, dan doe ik dat
met.een mengeling van trots en nederig
heid. Trots, omdat dit was wat ik wilde, en
nederig, omdat ik daarnaast ook best de
tekortkomingen zie. Ik ben met de billen
bloot gegaan en ik voel mijn naaktheid in
elk beeld. Maar het is een heel gedetail
leerde en zorgvuldig gemaakte film en ik
beleef er elke keer weer plezier aan om
hem terug te zien. Daarom verbaast het
me ook niet dat mensen de film vaker wil
len bekijken, omdat ze elke keer meer la
gen en details ontdekken."
Rob de Kam
Scene uit The English Patient van Antony Minghella met William Dafoe.
Scene uit de animatie/speelfilm Space jam.
Dat de beroemde Disney-animatie
achteruitging, was voor het eerst
duidelijk te zien in 101 Dalmatians uit
1961. Eén van de kenmerken van die
animatie was dat alles in alle scènes
bewoog, wat ontzettend arbeidsinten
sief was. Dat was in de tijd van 101
Dalmatians te duur geworden en in
veel scènes verandert alleen het object
op de voorgrond tegen een volkomen
onbeweeglijke achtergrond. Ook is de
tekenstijl van de film typerend voor de
periode waarin de film gemaakt is, in
tegenstelling tot de meestal tijdloze
stijl in andere Disney-klassiekers.
Niettemin is het een goede, onderhou
dende film dankzij de aandacht die er
net als altijd is geschonken aan het sce
nario, met een onvergetelijke schurk in
de persoon van Cruella De Vil.
De Disney-studio's zelf hebben nu
een remake van die animatiefilm
gemaakt met echte acteurs en echte die
ren. Deze nieuwe versie heeft een paar
van de problemen van de vorige opge
lost, er wat nieuwe voor in de plaats ge
kregen en ook een aantal overgehouden.
Een groot voordeel van deze versie is dat
nu wel alles beweegt. Echte dalmatiërs
dartelen van links naar rechts en van
voor naar achter over het scherm, soms
met hulp van de computer. Door de cas
ting van Jeff Daniels en Joely Richard
son als het centrale Icoppel Roger en
Anita is ook deze oorspronkelijk wat
kleurloze liefdesaffaire wat tot leven ge
komen.
Het verhaal gaat over deze Roger en
Anita die elkaar dankzij hun dalmatiërs
Pongo en Perdita ontmoeten. Als de
twee honden op elkaar verliefd worden,
volgen ook de mensen. Al gauw is er een
nest met vijftien puppy's, wat de eerder
genoemde Cruella DeVil interesseert die
graag een nieuwe jas met stippen wil
maken. Zij heeft al 86 puppy's op haar
landgoed verzameld en met die vijftien
nieuwe heeft zij voldoende voor die jas.
Het is aan Pongo en Perdita om hun ont
voerde kinderen te redden. Hoewel dit
verhaal alleen in details verschilt met de
Scene uit 101 Dalmatians.
geanimeerde versie, is het scenario van
John Hughes beduidend slechter.
Een van de hoogtepunten uit de eerste
film is de redding op het Engelse platte
land van de puppy's, met hulp en inzet
van allerlei dierenIn deze nieuwe versie
is besloten dat de dieren niet kunnen
praten en dat zorgt voor een heel lang
dradig stuk film, met alleen maar blaf
fende honden die in reactieshots met
elkaar moeten overleggen hoe ze de boe
ven te grazen zullen nemen.
Er voor in de plaats gekomen is de slap
stick waarmee de twee 'dognappers',
overigens goed gespeeld door Hugh
Laurie en Mark Williams, te grazen wor
den genomen. En dat hebben we al ge
zien in bijvoorbeeld Home Alone van
dezelfde John Hughes. Goed geschreven
scènes met spitsvondige dialogen zijn
vervangen door banale, bekende situa
ties.
Glenn Close mag zich uitleven in de rol
van Cruella DeVilMaarzij kan niet tip
pen aan de getekende versie van haa'r
personage. Het acteerwerk van Close
valt in het niet bij de aankleding van
haar personage, met groteske kostuums
en overdadige decors. Die passen welis
waar bij Cruella, maar het is een teken
van onze tijd dat het uiterlijk van de film
belangrijker wordt geacht dan een goed
geschreven rol. Regisseur Stephen He-
rek, die eerder onder andere de voor
Disney succesvolle Mighty Ducks
maakte, leidt in opdracht van producent
Hughes alles in goede banen, maar kan
door het ontbreken van een echt goed
script geen wonderen verrichten.
Piet van de Merwe
Te zien in Alhambra Vlissingen, Grand Thea
ter Goes. De Koning Hulst, Cinemactueel en
Roxy Bergen op Zoom.
Amerikaanse humor: we lachen om de
tekenfilms, om de Marx Brothers en
om Woody Allen. Het zijn maar een paar
voorbeelden. Maar Amerikaanse humor
kan ook zeer melig zijn. Te melig is die in
de film Space jam van Joe Pvtka. Dit geldt
ongetwijfeld niet voor Amerikaanse film
kijkers, maar wel voor Europese kijkers
die niet goed ingevoerd zijn in basketbal.
In Space jam komen tekenfilm en speel
film samen in de Hollywood-traditie. De
animatie is beter dan ooit (hoewel?), maai
de grappen zijn net genoeg om kleuters
aan het lachen te brengen. Amerikaanse
kleuters, wel te verstaan! Want Europese
kleuters snappen er maar een beetje of
misschien wel helemaal niets van.
De Looney Tunes, de stripfiguren van
Wamer Bros dus (zoals daar zijn Bugs
Bunny, Daffy Duck, Tweety en vele ande
ren), komen in de problemen. Ze worden
bedreigd door wezentjes van een verre
planeet, waar ene Swackhammer (anima
tie, stem Danny De Vito) een pretpark
heeft. Dat pretpark loopt niet meer, dus
moet er nieuw amusement komen. Daar
voor wil Swackhammer de Looney Tunes
laten ontvoeren.
De 'Tunes' voelen niets voor een verhui
zing als slaven naar een andere planeet.
Ze stellen een partijtje basketbal voor.
Wie wint krijgt z'n zin. De ruimtewezen
tjes weten dan uit allerlei topspelers ta
lent te zuigen en worden gigantische we
zens, monsters; in de film 'MonStars'. De
Looney Tunes zien maar één oplossing. Ze
moeten Michael Jordan (die zichzelf is in
de film) naar hun animatiefilmwereld sle
pen om hen bij te staan.
Hoe de wedstrijd afloopt, valt te raden.
Hoe de wedstrijd verloopt eigenlijk ook.
Amerikaanse kindertjes (en hun ouwelui)
zullen het waarschijnlijk allemaal heel
leuk vinden, maar aan deze kant van de
grote plas is er waarschijnlijk minder en
thousiasme, ondanks de muziek van Seal,
R. Kelly. Quad City DJ's, Salt-N-Peppa,
Barry White Chris Rock en Coolio.
De animatie is perfect. Soms zijn er aardi
ge grappen. Maar voor de rest... video.
Rijk van Rotterdam
Space jam. Regie: Joe Pytka. Met: Michael Jor
dan. Looney Tunes en Bill Murray. Te zien in
Alhambra Vlissingen, De Koning Hulst en
Roxy en Cinemactueel in Bergen op Zoom
