Snoepgoed
waar je niet
misselijk
van wordt
Offspring doorbreekt de regeltjes
PZC
Ed Spanjaard en
Opera Zuid in
Hansel Gretel
Van Amerongen
stelt onderzoek in
naar passie-koorts
Wispelwey speelt het
stof van Vivaldi
Jazz, klassiek en
tango perfect gemixt
kunst cultuur
20
di®"-
cd
Punkrock
na de
ommekeer
vrijdag 21 februari 1997
Hij komt uit op: „Een betoverend mooi stuk. Ik vind het een van de
grootste, onverwachte meesterwerken uit de operaliteratuur.
Onbegrijpelijk eigenlijk dat het in Nederland vrij weinig bekend is".
Dirigent Ed Spanjaard zoekt naar gepaste superlatieven om zijn
enthousiasme voor Humperdincks sprookjesopera Hansel und Gretel
duidelijk te maken. Zaterdag gaat deze nieuwe productie van Opera
Zuid in première in het Theater aan het Vrijthof in Maastricht. Daarna
volgen nog negen andere Zuid- en Midden-Nederlandse theaters.
Een toneelbeeld met een over
vloed aan rood en blauw, wat
meubilair, veel bezems, felle licht
flitsen, rook. Is het een huiskamer
of een bos? Zangers banen zich een
weg door het schemerlicht. Uit de
orkestbak klinken dreigende, log
ge klanken, zwanger van romanti
sche harmonieën in volle orkes
tratie. Even later gevolgd door Ein
Mannlein steht im Walde, een kin
derdeuntje dat door de houtbla
zers van karakteristieke kleuren
wordt voorzien. Het is maar een
kleine stap in operaland van Teu
toonse dramatiek naar een on
schuldige kinderziel.
Geraffineerd
Wagner mocht hem zeer", vertelt
Ed Spanjaard even later in zijn di
rigentenkamer in het Vrijthof
theater. Met die 'hem' bedoelt hij
de Duitse componist Engelbert
Humperdinck, die eigenlijk alleen
bekend is geworden door deze
spróokjesopera, maar die in zijn
tijd algemene erkenning genoot
als componist en dirigent. Zo was
hij in 1888 Wagners assistent bij
diens Parsifal in Bayreuth. „Dat
vrolijk contrapunt uit de Meister-
singer, dat cynisme van Mime uit
Siegfried, dat vind je hier ook in
terug. Daarnaast voegt hij op ge
raffineerde wijze volkstümliche
elementen in. Zijn instrumentatie
is erg mooi, het orkest heeft heel
veel te doen."
Hansel und Gretel is gebaseerd op
het beroemde sprookje van de ge
broeders Grimm. Humperdincks
jongere zus Adelheid Wette be
werkte het sprookje tot een lied-
spel - bedoeld voor opvoering in
huiselijke kring - waarbij de gru
welijke details achterwege wer
den gelaten. Humperdinck maak
te er een complete opera van, die
op 23 december 1893 in Weimar in
première ging. Richard Strauss
was de dirigent. Ed Spanjaard:
„Die heeft heel veel uit het werk
gejat. De vogels in Die Frau ohne
Schatten, het slotduet en de wals
uit de Rosenkavalier, die komen
rechtstreeks uit deze opera."
Climaxen
Hoewel de dirigent de opera
slechts oppervlakkig kende, zei hij
meteen 'ja' toen Opera Zuid hem
vroeg voor deze productie. Niet in
de laatste plaats omdat het werk
zo nadrukkelijk naar Wagner
riekt. „Ik heb als assistent ontzet
tend veel Wagner gedaan. Met
Solti in Bayreuth, met Karajan in
Salzburg, met Haitink in Londen.
Mijn handen jeuken om Wagner te
dirigeren, maar dat is moeilijk in
Nederland met dirigenten als
Hannchen en De Waart als con
currenten. Het is bijna onmogelijk
om er tussen te komen. Deze Hum
perdinck is een prachtige gelegen
heid om in de sfeer te komen. Alle
musici die de opera in het verleden
gedaan hebben, dwepen met het
werk. Zonder uitzondering. Dat
kom je niet vaak tegen."
Drie. jaar geleden leidde Span
jaard bij Opera Zuid Puccini's Bo
hème, een van de hoogtepunten uit
het bestaan van de Maastrichtse
opera-productiekern. Een van de
meest gespeelde opera's ook, die
ook wat dat betreft een schril con
trast vormt met het werk dat nu op
zijn lessenaar ligt. „Voor mij
maakt dat absoluut niets uit. Beel
den en klanken moeten toch uit je
zelf komen. Je moet toch op je ei
gen muzikale intuïtie varen. Dit
werk is niet alleen kleurrijk, het
zit ook vol verrassingen. Het is dus
ook directietechnisch zeer inte
ressant. Waar moet je inhouden,
waar juist stuwen, waar moeten
de climaxen komen, hoe moet je
die opbouwen? Je kunt je als diri
gent heerlijk uitleven in deze par
tituur. Dat contrast tussen het
romantische en het sprookjesach
tige maakt dit werk zo boeiend.
Het is nooit te zoet, nooit te senti
menteel. Het snoepgoed ligt voor
het grijpen, maar je wordt er niet
misselijk van."
Combinatie
Ed Spanjaard vertrok acht jaar
geleden als vaste gastdirigent van
het Limburgs Symfonie Orkest,
maar keert sindsdien regelmatig
terug naar Maastricht. Er is sinds
zijn vertrek veel gebeurd in het
zuiden, vindt hijEen nieuwe con
certzaal, een nieuw operagezel
schap, een beter orkest. „Het LSO
heeft tamelijk bijzondere kwali
teiten. Die mogelijkheid tot ge
passioneerdheid, die vind je maar
weinig. Maar ik heb me zelf ook
ontwikkeld. Ik heb meer ervaring,
sta er meer boven, voel me zeker
der". Het is al de derde operapro
ductie die hij dit seizoen dirigeert,
maar van enig specialisme wil
Spanjaard niets weten. Naast het
muziekdrama blijven het symfo
nisch repertoire en de moderne
muziek trekken. „Met het Niéuw
Ensemble heb ik de mogelijkheid
gekregen mij internationaal te be
wijzen. Daardoor kan ik ook re
gelmatig het ensemble InterCon-
temporain van Boulez dirigeren.
Met veel nieuw werk geconfron
teerd worden, met componisten
samenwerken, dat zou ik niet wil
len missen. Dat prikkelt enorm, je
wordt er heel vindingrijk en flexi
bel van. Je moet alles uit jezelf ha
len, bent volledig op jezelf aange
wezen. Daar heb je weer profijt
van als je zoals hier met een ro
mantische opera bezig bent. Ik
kan me moeiteloos verplaatsen in
Humperdincks denkwereld."
Hansel und Gretel is naast een
sprookje een verleidelijke combi
natie van genadeloze werkelijk
heid en grenzeloze fantasie. En
daarom een voorstelling voor kin
deren én iedereen die jong genoeg
is zijn verbeelding de vrije loop te
laten. „Ih Duitsland is het werk
ook heel populair als matinee
voorstelling. Jammer dat dat hier
niet gebeurt. Want deze opera met
zijn sprookjesachtige sfeer is na
tuurlijk een ideale mogelijkheid
om kinderen met dit genre te con
fronteren".
Jos Frusch
Hansel und Gretel gaat zaterdagavond
om 20.15 uur in première in het Thea
ter aan het Vrijthof. Ed Spanjaard diri
geert, Aidan Lang voert regie. De de
cor- en kostuumontwerpen zijn van
Lez Brotherston, John Bishop doet het
licht. In de hoofdrollen zingen en
spelen Ann Taylor (Hansel), Marisca
Mulder (Gretel), Charles van Tassel
(vader), Linda MacLeod (moe-
der/Knusperhexe), Priti Coles (Sand-
mannchen) en Machteld Baumans
(Taumanchen)Het LSO begeleidt, het
koor wordt geleverd door de Stichting
Koorschool Limburg.
Na Maastricht wordt Hansel und Gre
tel onder meer uitgevoerd in De
Stadsschouwburg Eindhoven (2712),
Theater aan de Parade 's-Hertogen-
bosch (4/3), De Rotterdamse Schouw
burg (11/3), het Chassé Theater Breda
(13/3), De Schouwburg Tilburg (15/3),
en De Stadsschouwburg Utrecht
(20/3).
Ed Spanjaard dirigeert Humperdincks sprookjesopera Hansel und Gretel bij Opera Zuid.
foto Frits Widdershoven
Martin van Amerongen....passie-vorser... foto Roeland Fossen
zijn donder is een dubbelzinnige
parafrase op het dramatische
hoogtepunt van de Matthaus, het
koor Sind Blitze, sind Donner. Het
is de meest dramatische vertelling
uit de wereldgeschiedenis, waarin
de zoon van God wordt verraden
en aan het kruis genageld. Mijn
boek heb ik geschreven uit sympa
thie en hartstocht, niet uit theolo
gische afweging. Ik wijd ook een
hoofdstuk aan het feit dat men
niet per se godsdienstig hoeft te
zijn om de Matthaus te waarderen.
Al die moraliserende Christen
musicologen die een claim op
Bachs passie leggen bedrijven een
cultuur-imperialisme waar ik met
erg van gediend ben. Zelf ben ik
niet vroom, God zal mijn rug roes
ten. Theologen hebben volgens
mij ook helemaal geen verstand
van de Matthaus. Ik heb ze alle
maal gelezen, bijvoorbeeld G. van
der Leeuw, die zelfs minister van
cultuur is geweest en Karl Barth.
Heel verstandige mannen, maar
schrijvend over de Matthaus
kwam er alleen maar onzin uit."
Martin van Amerongen, hoofdre
dacteur van de Groene Amster
dammer, heeft enige tijd een eigen
rubriek gehad in Mens en Melodie
en schrijft nog steeds in de mu
ziektijdschriften Entr'act en
Luister. Toch wil hij zich geen rau-
ziekschrijver noemen: „Ik heb
twee boekjes over Mozart en één
over Wagner geschreven. Dat is
meer dan de gemiddelde Neder
lander", zegt hij relativerend,
„maar muziek is nu eenmaal mijn
liefhebberij. Voorlopig heb ik wel
weer genoeg over muziek gepubli
ceerd en ga ik mij met andere din
gen des levens bezig houden, zoals
een boek óver de 3 6 stukken van de
a-muzikale Shakespeare. En sa
men met Chiem van Houwelinge
maak ik een tv-serie over het ver
blijf van Kaiser Wilhelm II op kas
teel Doorn. Buitengewoon aar-
Het Naardense Stadhuis in het hartje
van de vestingstad vond Martin van
Amerongen een passende plek voor de
presentatie van zijn boek Zijn bliksem,
zijn donder. Toch heeft de jaarlijkse
Bach-koorts volgens Van Amerongen
weinig te maken met de nu al 75-jarige
Naardense traditie: „Zoals je kunt lezen
komt de Naardense Matthaus er wel in
voor, maar beslaat niet meer dan één
pagina. Ik beschrijf die als de Matthaus
van de nette mensen, van de Van
Vollenhovens en de Vonhoffs". In zijn
boek vermoedt Van Amerongen zelfs dat
„het geheim achter de meest succesvolle
aller vaderlandse Matthaus Passies
wellicht een society-gebeurtenis is,
gedragen door gepensioneerde politici,
aangetrouwde pseudo-prinsen en
'millionenschwere' industriëlen."
Van Amerongen: ..Naar mijn
mening is de Matthaus vooral
zo populair geworden omdat elke
dorpskerk in Nederland al jaren
een eigen Matthaus celebreert.
Bovendien is bijvoorbeeld die van
het Concertgebouw niet minder
populair dan die van Naarden".
Maar nergens, niet in het katholie
ke Frankrijk, niet in het angli
caanse Engeland, niet in het diep
religieuze Amerika en zelfs niet in
het evangelisch-lutherse Duits
land is de Matthaus Passioti zó po
pulair als op die paar vierkante ki
lometers tussen Roodeschool en
Vlissingen, schrijft Martin van
Amerongen in zijn boek, dat op de
achterflap wordt omschreven als
een cultuurhistorisch essay. Toch
leest het boek net zo makkelijk als
een roman, te meer daar Van Ame-
rongens stijl schexp en humoris
tisch is.
Toeval
„Het is zuiver toeval dat dit boek
nu verschijnt", vertelt Van Ame
rongen. „Pas toen het af was
merkte ik dat het aansluit bij het
thema van de boekenweek - God -
en de niet weg te vlakken rol van
zijn Zoon. De titel Zijn bliksem
Het woeste leven van de rock-'n'-
roll-ster. Offspring-gitarist
Noodles moest er vroeg uit, deze
ochtend. Zijn dochter moest naar school
geholpen worden. „Je kent dat wel:
vroeg opstaan, je kind aankleden en te
eten geven, naar school brengen, later
weer ophalen en weer naar bed
brengen". En intussen buitenlandse
journalisten te woord staan. „Het valt
niet mee, rockster zijn!"
The Offspring, punkrockgroep
uit Califomië, was al een jaar
of tien bezig toen ineens het succes
losbarstte. Smash heette de door-
braak-cd en Self esteem en Come
out and play de hits, die ook in Ne
derland zeer stevig de hitlijsten
infiltreerden. Punk, ofwel punk
rock, was ruim anderhalf decenni
um na de oorspronkelijke uitbar
sting weer helemaal terug. Het
succes bracht een ware ommekeer
teweeg in het voorheen zo over
zichtelijke bestaan van de groeps
leden. Neem nou Noodles, die
dertien jaar werkte als schoolcon-
ciërge. „Ik ga graag terug naai
school. af en toe. maar ik hoef de
wc's niet meer schoon te maken."
Noodles woont nog steeds in
Orange County, bakermat van de
hele groep èn van een bloeiende
punkscene.,Er zijn hier altijd veel
bandjes geweest", zo schetst hij
het muzikale klimaat van zijn
thuishaven. „Maar de clubs en de
zalen staan steeds onder druk. De
politie heeft ze vaak genoeg geslo
ten, al kwam er altijd wel weer
eentje op. En op feestjes konden de
lokale bands ook terecht. Orange
County is een typisch staaltje van
'suburbia', een echte, conservatie
ve en saaie voorstad. Als je op
groeit, dan pas je gewoon niet in
die cultuur. Ik had geen zin in die
regeltjes, ik paste niet in dat sja
bloon. Punkrock is dan een mooie
uitlaatklep. Het was iets nieuws,
dat mensen zich niet meer lieten
vertellen hoe ze moesten leven. En
de muziek was veel beter dan wat
er verder door de rocksterren van
de dag werd voortgebracht. Toen
ik opgroeide luisterde ik naar
punk, en nu nog. Het had een grote
impact op mijn leven."
Andere lading
Dat punk twee decennia na dato
voor het grote publiek een andere
lading heeft dan in het prille, veel
bewogen en revolutionaire begin,
kan Noodles wel onderschrijven.
„Maar voor mij is het nog hetzelf
de. Er schuilt een hele ethiek ach
ter, het gaat niet alleen om de mu
ziek. Het gaat er zeker niet om hoe
je er uitziet, behalve dan dit: dat
niemand je hoeft te vertellen hoe je
je moet kleden. Het gaat erom dat
je je niet tevreden stelt met de sta
tus quo. Het doorbreken van re
geltjes, die alleen maar gelden om
dat ze al jaren gelden."
De klassieke punkgroepen droe
gen vaak uitgesproken politieke
boodschappen uit. „Mijn favorie
te bands combineren beide bena
deringen. Je kunt wel een bood
schap hebben, maar je moet het
niet de hele tijd al te serieus ma
ken. Af en toe moet er tijd zijn voor
lol. Je moet niet te nihilistisch zijn
in je politieke opvattingen, en niet
te veel willen preken."
Noodles voegde zich twaalf jaar
geleden bij The Offspring, een jaar
nadat bassist Greg K. en zanger
Dexter Holland de band opzetten.
Jongste aanwinst is drummer Ron
Welty, ook al weer een jaar of tien
bij de band. „Toch denkt iedereen
dat we drie jaar geleden begonnen
en Come out and play speciaal
voor de radio schreven. Maar zo
ging het niet!"
The Offspring en Green Day wa
ren enkele jaren geleden de fak
keldragers van de hernieuwd^, en
zeer succesvolle, opleving van de
The Offspring: „Je kunt wel een boodschap hebben, maar je moet h"et
niet de hele tijd al te serieus maken."
punkrock. „Het was allereerst een
goede plaat", meent Noodles over
doorbraakplaat 'Smash'. „Ik heb
altijd gedacht dat als mensen
punkrock de kans gaven, het dan
wel goed zou doorbreken. Het
heeft alleen wat lang geduurd,
zo'n twintig jaar. Na het succes
van Nirvana leunde de
'mainstream' toch al meer de ruige
kant op."
Noodles droeg tot voor enkele ja
ren, geheel in lijn met zijn eigen
opvattingen van punk, een kapsel
dat bepaald niet overeenstemde
met de vermeende punk-modelijn.
Geen groene stekels dus, maar
lange, hippie-achtige manen. „Ik
heb het een paar jaar geleden weer
heel kort afgeschoren. Veel ge
makkelijker in het gebruik. Ik liet
het destijds groeien omdat ik een
bloedhekel had aan die nazi-skin
heads, die zich destijds nogal hef
tig manifesteerden in Orange
County. Als we destijds uit spelen
gingen, was ik als regel de enige in
de zaal met lang haar. Dat leverde
wel eens angstaanjagende tafere
len op, ja."
Uiteraard was er na het verplette
rende succes van 'Smash' een be
hoorlijke druk op de band, iets
waaronder vooral zanger en com
ponist Dexter Holland te lijden
had. „Maar toen we eenmaal een
aantal songs voor onszelf hadden
opgenomen, als demo, kregen we
ons zelfvertrouwen weer terug."
En nu ligt er de nieuwgeborene,
Lxnay on the hombre. „Mooie ti
tel, niet? Rolt zo van je tong!
Wat je altij d hebt in dit soort situa
ties, zeker als je ook maar enige
relatie onderhoudt met punk en
alternatieve muziek, zijn de ver
wijten van uitverkoop. „Als je
eens een keer op de radio te horen
bent, krijg je al te horen dat je aan
het uitverkopen bent", zegt Nood
les. „jnaar de echte fans kan het
niet schelen. Eindelijk iets goeds
op de radio, zo kun je het bok be
kijken. De mensen die het over
'sellout' hebben, schreeuwen al
tijd over de regels van de punk
rock. Nou, daar heb ik dus niks
mee, met die regels."
In het geval van The Offspring zijn
die geluiden des te schriller, omdat
de groep, in Amerika althans, het
onafhankelijke Epitaph-label in
ruilde voor 'major' Columbia. Aan
deze kant van de oceaan ontfermt
de Europese vestiging van Epi
taph zich nog over de nieuwe
Offspring. „Eigenaar Brett Gure-
witz van Epitaph moest een deel
van het label verkopen aan een
major, omdat hij financiële pro
blemen had. En op dat moment
waren wij 90 procent van Epitaph.
Nou, dan konden we evengoed
rechtstreeks naar een major gaan
die we vertrouwen en waar we
controle hebben over wat we doen.
We hebben een goede deal nu, en
meer vrijheid dan bij Epitaph. En
omdat Brett ons heeft verkocht, is
hij ook uit de problemen. Hopelijk
helpt deze constructie de hele la
bel, want Brett heeft een hele zooi
prachtige bands onder contract."
Jacob Haagsma
Opnieuw hebben cellist Pieter
Wispelwey en kamerorkest
Florilegium zich op Vivaldi ge
stort. Na de cd met sonates (Wis
pelwey en Florilegium) en concer
ten (Florilegium) worden nu de
celloconcerten van de 'rossige
priester' van stof ontdaan. Dat le
vert ook nu weer onverbiddelijke
en fascinerende resultaten op.
Vivaldi's muziek is voor de Neder
landse cellist en zijn Engelse colle
ga's een onuitputtelijke bron van
expressiemogelijkheden. Ze daagt
hen uit, zet hen aan tot fantasie-
en contrastrijk spel, appelleert op
enthousiasmerende wijze aan hun
gevoel voor timing, drama en
diepgang. Er is pit en durf voor no
dig, een beetje brutaliteit ook en
sensualiteit om de harmonische
fijnheden, de melodische rijkdom
en het ritmisch vernuft van deze
sprankelende en gevoelige muziek
zo vitaal en geraffineerd tot klin
ken te brengen. Daarover beschik
ken deze rasmusici, zoals bekend,
in ruime mate.
Het resultaat is verbluffend, niet
in de laatste plaats door de onbe
vangenheid die van deze uitvoe
ringen afstraalt, van de eerste tot
de laatste maat. De heldere opna
me brengt alles haarzuiver 'in
beeld'
Jos Frusch
Vivaldi Concerti; Pieter Wispelwey
Florilegium: Channel Classics. CCS
10097.
Een Pools klassiek componist
en zijn Argentijnse collega uit
de jazz met liefde voor de tango
ondernemen op cd een avontuur
lijke ontdekkingstocht door de
wereld die Astor Piazzolla een
nieuwe identiteit gegeven heeft:
die van de tango en milonga. Een
ideale combinatie, zo blijkt, die de
drie elementen waarop de kunst
van de grote Argentijnse compo
nist en bandoneonspeler is ge
stoeld - tango, klassiek en jazz - op
perfecte wijze bij elkaar brengt.
Tien jaar lang speelde Pablo Zieg-
ler in het beroemde kwintet van
Piazzolla. Een echte 'tanguero'
dus, die de kneepjes van het vak
van de meester zelf geleerd heeft.
En die die kneepjes kennelijk heel
bevlogen weet over te dragen op
andere musici - in dit geval klas
sieke pianovirtuoos Emanuel Ax.
Want van enige 'stijlbreuk' tussen
het linker kanaal (Ziegler) en het
rechter (Ax) is geeii sprake. Inte
gendeel, beide musici vullen el
kaar op overtuigende wijze aan en
laten met deze door Ziegler ge
maakte arrangementen een vol
strekt eigen geluid horen, dat het
volstrekt eigen geluid van Piaz
zolla op fascinerende wijze ver-,
vangt. Er gaat geen spatje verlo
ren van de ritmische stuwkracht,
de sensualiteit en de hartstocht
van deze indringende muziek. Dat
is een verdienste van de arrangeur
en de twee pianisten. En van de
muziek zelf natuurlijk.
Jos Frusch
Los Tangueros, the tangos of Astor Pi
azzolla, Emanuel Ax en £ablo Ziegler,
piano; Sony SK 62728
