Oude Testament
inspireerde tot
onheilige prenten
Nederland
barst van de
jazz vocalisten
Prijzen moderne kunst uit het slop
PZC
Moord en doodslag
in Rembrandthuis
Overzicht van barok
klinkt sprankelend
kunst cultuur
23
Zonnige
toekomst
voor Zwols
concours
cd
vrijdag 24 januari 1997
Rembrandt: Het offer
van Abraham (1655)
Op een houtsnede van Jan Lievens uit 1645 staat Kaïn op het punt zijn
broer Abel dood te slaan met het kaakbeen van een ezel. De
kunstenaar maakte van Kaïn een waanzinnige woesteling met
gezwollen spierbundels. Ook Abel is weergegeven als een hedendaags
sportschooltype, maar het Oude Testament gebiedt nu eenmaal dat hij
hulpeloos het onderspit zal delven. Het broederdrama is een van
bijbelverhalen die in het Rembrandthuis voor een spannende
expositie vol moord- en doodslag hebben gezorgd.
Waarom het Oude Testament
voor Nederlandse kunste
naars uit de 16de en 17de eeuw
zo'n onuitputtelijke inspiratie
bron vormde blijkt in de eerste
plaats uit de geslepen messen, ja
loerse blikken en sensuele bloot
partijen op veel van de 125 pren
ten en boekillustraties die hier
aanwezig zijn. De samenstellers
realiseerden zich echter terecht
dat de bijbelkennis van de meeste
bezoekers diep zal zijn weggezakt
en hebben voor heldere onder
schriften over al deze dramatische
verhalen gezorgd. In combinatie
met een cd-romprogramma, een
speurtocht voor de jeugd en een
leuke bijbelse 'strip' van WimHof-
man is deze expositie zo een edu
catieve voltreffer geworden.
Wie Aartsvaderen, Engelen en
Profeten bezoekt krijgt ook een
lesje in de geschiedenis die aan de
16de en 17de eeuw vooraf gaat.
Die begint in de Middeleeuwen,
toen de geschreven kennis van het
Woord van God nog voorbehou
den was aan de maatschappelijke
bovenlaag. De kunstenaars oefen
den zich in die periode in de weer
gave van leven en lij den van Chris
tus in het Nieuwe Testament. In de
Renaissancê verschoof de belang
stelling naar de klassieke goden
en heldenwereld en bekwaamden
de kunstenaars zich verder in de
weergave van de menselijke ana
tomie en het perspectief.
De uitvinding van de boekdruk
kunst in de 15de eeuw maakte de
bijbel vanaf het begin van de 16de
eeuw enorm populair omdat het
Boek der Boeken voortaan ook in
grote oplages in de volkstalen be
schikbaar was. Wie de Hebreeuw
se, Griekse en Latijnse versies niet
kon lezen, kon zo voortaan toch
smullen van verhalen die voor de
toen levende mensen dezelfde fas
cinatie moeten hebben gehad als
hedendaagse soapseries op de te
levisie. Eva die zo stom is van de
appel van het kwaad te eten en sa
men met Adam weg moet uit het
paradijs, Abraham die het mes in
de keel van zijn zoon Izaak zet en
de dochters van Lot die vader
dronken voeren om met hem te pa
ren voor nageslacht: kan het span
nender?
Joodse volk
Volgens kunsthistorici had de fas
cinatie voor het Oude Testament
in de 16 de en 17de eeuw ook te ma
ken met de mogelijkheid tot iden
tificatie met het j oodse volk. In het
Oude Testament ontsnappen de
joden op spectaculaire wijze uit de
klauwen van de Egyptenaren met
hun tocht door de voor even
drooggelegde Rode Zee. De paral
lel met de heroïsche strijd tegen de
Spanjaarden in de Tachtigjarige
Oorlog (1568-1648) lag voor de
hand en de jonge Republiek dei-
Zeven Verenigde Nederlanden
werd door de theoretici van die da
gen als Neerlands Israël be
schouwd.
Lucas van Leyden (14947-1533)
was de eerste kunstenaar die aan
de basis van de artistieke opwaar
dering van het Oude Testament
stond en prenten vervaardigde die
dankzij de geringe kosten onder
een breed publiek werden ver
spreid. Op deze expositie is hij
aanwezig met onder meer een gra
vure uit 1515 waarin de triomf van
Mordechai over Haman wordt
verbeeld. Mordechai was de
pleegvader van de joodse Esther
en had een samenzwering tegen
haar echtgenoot Ahasverus verij
deld. Haman was de belangrijkste
raadsheer van deze vorst en had
Mordechai ter dood willen bren
gen. Dankzij het onderschrift
komt de bezoeker gelukkig te we
ten dat het de verdorven Haman is
die tenslotte aan de galg op de
heuvel in de verte zal bungelen.
Maarten van Heemskerck (1498-
1574) verbeeldde maar liefst 250
taferelen uit het Oude Testament.
In het Rembrandthuis hangt nu
onder meer de serie van acht pren
ten die Philips Galle van zijn
weergave van het verhaal van Ju
dith en Holofernus maakte. Holo-
fernus was nog gewaarschuwd dat
hij het niet moest wagen Judiths
woonplaats Bethunia aan te val
len, maar dat bleek aan dove
mansoren gezegd. Zijn lot was
even onontkoombaar als gruwe
lijk: Judith kwam met een smoes
bij hem bezoek en hakte hem in
zijn slaap tenslotte onverbiddelijk
zijn hoofd af.
Rembrandt
Rembrandt, onze grootste kunste
naar uit de Gouden Eeuw, liet zich
regelmatig inspireren door de
composities waarmee zijn grote
voorgangers de bijbelverhalen
hadden uitgebeeld. Hij maakte er
echter zelfstandige kunstwerkjes
van die ook zonder bijbelkennis
zoveel emotie uitstralen dat hun
herkomst niet ter zake doet. Bij
zijn prachtige ets met de engel die
de diep bedrukte Abraham ver
hindert het mes in de keel van zijn
zoon Izaak te zetten, is de 'gelovi
ge' boodschap over de noodzaak
van gehoorzaamheid aan God dan
ook volstrekt niet relevant.
Maar wie de weergave van de bij
belverhalen op deze expositie op
de keper beschouwt, vermoedt
tenslotte dat ook Rembrandts
voorgangers de geloofsboodschap
uit het Oude Testament minder in
teressant vonden dan het hele sca
la aan menselijke emoties en
hartstochten dat daarin aan bod
komt. Waarom de bijbel en de
daarop gëinspii-eerde prenten in
de 16de en 17de eeuw bestsellers
werden, maakt deze expositie in
elk geval volstrekt begrijpelijk.
Francoise Ledeboer
De expositie 'Aartsvaders, Engelen en
Profeten' in het Rembrandthuis (Jo-
denbreestraat 4-6, Amsterdam) duurt
tot en met 9 maart. De openingstijden
zijn van maandag tot en met zaterdag
van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en
feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.
Voor de tweede keer wordt, eind deze
maand, in Zwolle het Nederlands
Jazzvocalisten Concours 'verzongen'.
Dat had vorig jaar al moeten gebeuren,
maar toen haakte de belangrijkste
sponsor op het laatste moment af. Nu
evenwel ziet de toekomst voor dit
landelijke concours er zonnig uit.
Superol wil als hoofdsponsor in ieder
geval enige jaren in zee met het
concours. Bovendien lijkt het aantal
jazzvocalisten op de conservatoria
alleen maar toe te nemen.
Nederland bulkt van de jazzvo
calisten en vocale docenten.
De conservatoria hebben er enkele
honderen in opleiding, er is vrij
wel geen conservatorium meer
waar geen 'lichte zang' wordt ge
doceerd. Toch hebben zich voor de
tweede editie van het Nederlands
Jazzvocalisten Concours maar 39
kandidaten gemeld. En de organi
satie is tevreden. „Op zich lijkt het
weinig, gezien het enorme poten
tieel dat er is. Maar er vindt op de
conservatoria al een voorselectie
plaats. Alleen de top meldt zich
aan", zegt organisator Erik Raaij-
man.
Van de 39 ingestuurde bandjes zijn
er uiteindelijk zestien geselec
teerd voor de twee voorronden.
Zowel de voorronden als de finale
vinden plaats in schouwburg Ode-
on in Zwolle, mede-organisator
van het concours. Het initiatief
ontstond ruim twee jaar geleden
uit contacten tussen de schouw
burg en het conservatorium in
Zwolle.
Ondergeschoven
„Het doel was om een lans te bre
ken voor de jazz-zang in Neder
land", licht musicus Raaijman toe.
„De zang is altijd een beetje het
ondergeschoven kindje geweest in
de jazzmuziek. Er zijn veel meer
instrumentalisten en die krijgen
doorgaans ook de meeste aan
dacht. Ik denk ook dat ze vaak wat
brutaler zijn dan de vocalisten. Er
is in het algemeen te weinig waar
dering voor de vocale jazz. Er zijn
allerlei jazzprijzen, maar een con
cours voor vocalisten was er niet.
Toen hebben we gezegd: laten wij
dan maar eens de brutaalste zijn.
Ook om te laten zien dat zoiets om
goed te zijn niet altijd in de Rand
stad hoeft te gebeuren."
De naam van het conservatorium
is aan de tweede editie niet meer
verbonden, omdat het misver
standen kan geven. Net zoals ook
de jury niet kan bestaan uit men
sen die aan een conservatorium
zijn verbonden. Raaijman: „De
gemiddelde docent weet die zaken
best gescheiden te houden, maar
zelfs de schijn van voortrekken
moeten we vermijden. Toch wil
den we wel een vocalist in de jury.
Maar bijna alle topvocalisten in de
jazz geven les. Uiteindelijk wer
den we gewezen op Mijke Loeven.
Een hele goede vocaliste, maar
wat minder bekend en zonder les
praktijk." Loeven zit de juiy voor,
die verder bestaat uit: Paul Gom-
pes (impresario), Cyril Pluyma-
kers (jazzprogrammeur). Peter
Smids (directeur muziekcentrum
Vredenburg) en Bert Vuysje (jazz
criticus en hoofdredacteur HP/De
Tijd.
De belangstelling in het land is
gi'oot. ..We worden bloedserieus
genomen", heeft Raaijman ge
merkt. „Je merkt dat het zo'n
tweede keer al echt begint te leven
in de jazzwereld. Iedereen vindt
het eigenlijk fantastisch dat dit
gebeurt. Dat komt ook omdat het
z'n vruchten afwerpt. Kijk maar
naar Carmen Comez die de eerste
keer won. Zij boert heel goed. De
prijswinnaars van toen hebben
het allemaal druk. En telkens
wordt weer dat concours erbij ge
haald. Het begint echt grond on
der de voeten te krijgen. Carmen
Gomez is zelfs al een soort ambas
sadrice van het vocalistencon
cours geworden."
Er was deze keer een open in
schrijving zonder leeftijdsgrens.
De eerste keer werd uitsluitend
'jong talent' gezocht. „Maar jong
talent kan ook beginnen als je der
tig bent", weet Raaijman nu. „Alle
kandidaten zaten tussen de 20 en
40 jaar, waarbij die van 40 een uit
schieter is. Van de uiteindelijke
deelnemers is de jongste 22 jaar."
Opvallend is het relatief grote
aantal mannen. De vorige keer
waren er onder de 28 inzenders
maar drie mannen. Nu hadden er
tien een bandje opgestuurd, van
wie er drie zijn toegelaten.
Selectie
De voorselectie heeft plaatsge
vonden aan de hand van een band
je. Dat betekent dat een niet onbe
langrijk aspect als 'uitstraling'
niet is meegewogen. „Dat telt voor
de juiy straks natuurlijk wel
zwaar. In theorie is het mogelijk
dat we iemand niet hebben gese
lecteerd die het voor een jury fan
tastisch gedaan zou hebben", rea
geert de organisator. „Aan de
andere kant mag je verwachten
dat zo'n bandje een goede indruk
geeft. We hebben puur geluisterd
naar wat er muzikaal op het band
je is gepresteerd. Wil je ze allemaal
live selecteren, dan kost dat veel
meer, maar misschien doen we dat
nog wel eens."
De jazzmusicus Raaijman maakte
zelf deel uit van de selectiecom
missie. „Er was maar heel weinig
laag niveau bij", constateert hij.
„Echt slecht waren er maar één of
twee. Je hebt altijd een deel dat
meteen op de stapel 'ja' komt en
een deel dat meteen afvalt. Daar
tussen zit de grote berg met min
netjes en plusjes. Waar we op heb
ben gelet is of het zuiver was. Dat
klinkt logisch, maar soms hoor je
dat al na een paar maten de zui
verheid wegvalt. Er zijn ook kan
didaten afgevallen die nog te pril
klonken, te aarzelend. En dan valt
natuurlijk ook altijd het woord ti
ming. Dat wil zeggen dat het niet
te braafjes in de maat moet zijn ge
zongen. Als je de noten op papier
precies zingt zoals ze er staan, heb
je nog geen jazz. Er moet eerst wat
met die muziek gebeuren voor het
jazz is. Maar van een paar deelne
mers ben ik nu al heel benieuwd
naar wat ze de komende jaren
gaan doen."
Dick Laning
De zestien deelnemers komen uit Ol-
denzaal, Groningen (2), Amsterdam
(3), Alaastricht (2), Hilversum, Rotter
dam (2). Den Haag (3), Zwolle, en Lun-
teren.
Zowel de voorronden als de finale zijn
door het publiek bij te ivonen. De voor
ronden zijn 29 en 30 januari vanaf
20.00 uur en de finale vindt zondag 2
februari om 14.00 ilur plaats in
schouwburg Odeon te Zwolle
Organisator Erik Kraaijmans van het Nederlands Jazzvocalisten Con
cours: „De zang is altijd een beetje het ondergeschoven kindje geweest
in de jazzmuziek." foto Frans Paalman
Na de dramatische val van de prijzen
voor moderne kunst aan het eind
van 1990 braken voor de veilinghuizen
i onzekere tijden aan. Experts
bespeurden af en toe tekenen van herstel
als werken toch weer mooie prijzen
scoorden, maar zekerheid konden ze
s niet bieden omdat er ook
teleurstellingen bleven. Bij Christie's en
Sotheby's Amsterdam is die zekerheid er
1 inmiddels wel. „Het gaat nu bescheiden
maar definitief beter", zegt Jetske
Homan van der Heide van Christie's. En
ook Diana Ridderikhoff van Sotheby's
weet het zeker: „De markt voor moderne
1 kunst is uit het slop."
Homan van der Heide kwam in
1987 in dienst bij Christie's
Nederland als hoofd van de net
opgerichte afdeling 20ste eeuwse
kunst: „Christie's veilde daarvoor
wel eens een 'Appeltje' maar ik be
gon min of meer bij punt nul met
het ongelooflijke geluk dat de
markt toen op het hoogtepunt
was. Er ging bijvoorbeeld een
Sluijters weg voor een miljoen.
Daardoor ging de trein vanzelf lo-
!|j pen en konden we een nieuwe
Drs. Jetske Homan van der Heide (Christie's)....speculanten van toneel
verdwenen...
klantenkling opbouwen." Ze laat
cijfers zien die boekdelen spreken.
In 1987 bedroeg de opbrengst vijf
miljoen gulden, 1988 zag een ver
dubbeling en in het topjaar 1989
foto Cees Zorn
scoorde Christie's Amsterdam
voor de 20ste eeuwse kunst maar
liefst 21 miljoen. In 1990 zakte de
opbrengst terug naar 19 miljoen.
De wereldwijde klap kwam ook
voor Christie's Nederland in 1991
met een terugval naar negen mil
joen.
De astronomische prijzen in met
name New York hielden volgens
Homan van der Heide verband
met Black Monday van 1987, toen
de aandelen daar op de beurs een
dramatische val maakten. Dat
had tot gevolg dat de rijken hun
geld in de veilig geachte moderne
kunstsector gingen stoppen. De
'hype' die daarop volgde moest
daarna bijna onvermijdelijk als
een kaartenhuis in elkaar vallen.
Redon
Dankzij het aanbod van een Re-
don en een collectie met werk van
Van Gogh, Ensor en Jongkind had
Homan van der Heide in 1994 een
onverwachte uitschieter met 14,6
miljoen. Maar de overige jaren
schommelden steeds tussen de 8
en 10 miljoen. Met een opbrengst
van 11,2 miljoen over 1996 durft
ze nu echter de uitspraak aan dat
er inderdaad sprake is van struc
tureel herstel.
Ook de opbrengsten van Sotheby's
(blijkens de cijfers in deze sector
wat minder actief dan Christie's)
tonen een stijgende lijn met 5.8
miljoen in 1994, 6.4 miljoen in
1995 en 7 miljoen over vorig jaar.
Veranderd
Homan van der Heide vertelt dat
haar werk door de val van de
kunstprijzen wezenlijk van ka
rakter is veranderd: „De 'specu
lanten' zijn gelukkig van het
toneel verdwenen. Kopers zijn
voorzichtiger en kritischer en wil
len vaker advies over de staat van
een schilderij en de opbouw van
een collectie. Dat betekent dat ik
steeds meer een service verlenen
de rol ben gaan vervullen. Ook
schat ik opbrengsten nu veel voor
zichtiger. Vroeger maakte het on
geveer niet uit wat je schatte, het
werk werd toch wel verkocht. Ik
moet tegenwoordig veel actiever
met het werven van klanten bezig
zijn. Vroeger ging de telefoon van
zelf, maar ook die tijd is definitief
voorbij."
Francoise Ledeboer
Een shock bezorgt de over-
zichts-cd The Shock ofBarock
al lang niet meer. Daarvoor zijn we
inmiddels te zeer gewend geraakt
aan de vliegende vaart waarmee
het Utrechtse ensemble Musica ad
Rhenum door het barokrepertoire
raast.
Na vijf jaar en negen cd's vond
Vanguard Classics het kennelijk
gepast om met een overzichts-cd
een hommage te brengen aan zijn
top-ensemble en de twijfelaars
definitief voor deze barok-met-
een-veertje-uitvoeringen te win
nen. De negen fragmenten uit de
evenvelé tot nu toe verschenen cd's
maken nog eens duidelijk dat Mu
sica ad Rhenum met zijn onortho
doxe benadering van de barokmu
ziek nieuwe maatstaven heeft
gezet die wereldwijd zijn geappre
cieerd en geaccepteerd.
De levendige, sprankelende, ex
pressieve en fantasievolle wijze
waarop Jed Wentz en zijn musici
deze muziek uitvoeren, werkt zo
aanstekelij k dat je er een beter hu
meur van krijgt. Misschien iets
voor lijders aan winterdepressies,
die zich de luxe van lichtbaden
niet willen of kunnen veroorloven.
Jos Frusch
The Shock of Barnek, werkenvan Tele-
man, Bach, Vivaldi, Quantz, Dussek en
Locatelli; Jed Wentz, traverso en Musi
ca ad Rhenum; Vanguard Classics
99153.
Kaïn en Abel, houtsnede van Jan Lievens
Ck.-'iQ-'NCA.r HBjfM TFJHhTlO QTf SLPf LTV liJiDiCCOMlT^Tmi tJ.-PATR Ll U DlfCtDl I -JD
Moord in beeld: expositie van prenten over moord en doodslag in het Oude Testament.
