Basquiat
werkt helend
op de ziel
Auto-ongeluk als bron van seksuele energie
PZC
Schnabels film requiem
voor een gestorven vriend
kunst cultuur
21
Holly Hunter
in Crash
vrijdag 24 januari 1997
Beeldend kunstenaar Julian Schnabel heeft niet snel de neiging zichzelf te
onderschatten. Op deze planeet lopen er volgens hem maar een paar mensen
rond die écht verstand hebben van schilderen: „En als je het hebt over tijdgenoten
die nog echt iets nieuws in de enveloppe hebben gestoken, dan zijn ze op je vingers na
te tellen. Dan denk ik aan Cy Twombly, Georg Baselitz, Sigmar Polke, Francesco
Clemento en mezelf. Ook Andy Warhol was een hele grote, maar die is dood. En ook
Jean-Michel Basquiat heeft een paar heel mooie schilderijen gemaakt."
Het is met een speelfilm over die laatste
kunstenaar dat Schnabel als speel
filmregisseur is gedebuteerd. De titel
luidt simpelweg Basquiat en woensdag
avond 29 januari wordt er het Internatio
nal Film Festival Rotterdam mee ge
opend. Jeffrey Wright speelt de titelrol,
David Bowie speelt Andy Warhol, Gary
Oldman treedt op als alter ego van Schna
bel, Dennis Hopper is een kunstverzame
laar, Christopher Walken een pedante
kunstjournalist. Een zeer schilderachtig
gezelschap, in elk geval.
In 1988, op 27-jarige leeftijd, overleed in
New York de zwarte, als graffitikunste
naar opgekomen Jean-Michel Basquiat
aan een overdosis heroïne. De New York
Times beschreef hem als 'de James Dean
van het beeldende kunstwereldje'. Een
talent dat snel was opgebrand, zo werd
smalend geschreven. Maar Schnabel,
wiens eigen schilderijen over de hele we
reld te vinden zijn in alle belangrijke mu
sea voor moderne kunst, heeft Masquiat
oprecht bewonderd: „Hij heeft in zijn kor
te leven meer tot stand gebracht dan de
meeste mensen doen in 80 jaar tijd."
Bevriend
Hij heeft hem ook goed gekend en was met
hem bevriend. Hij had hem zien komen en
hij heeft hem zien gaan. Maar het oor
spronkelijke idee om een film te maken
over Basquiat was afkomstig van de Pool
se cineast Lech Majewski. Die kwam bij
Schnabel langs om hem te interviewen
over zijn vroegere vriend en collega.
Schnabel reageerde enthousiast op dat
filmplan vanuit de overtuiging dat aan de
nagedachtenis van Basquiat nodig het
een en ander diende te worden bijgesteld.
Hij stelde geld beschikbaar voor de verde
re ontwikkeling van het scenario dat hij
bleef begeleiden. Diverse versies werden
door Majewski geschreven en door
Schnabel afgekeurd: „Die vent was zo
ontstellend eigenwijs!" Het eindigde er
mee dat Schnabel het hele project naar
zich toe trok en Majewski afkocht voor
250.000 dollar en de eer van een lege co-
productie-credit.
Het is uiteindelijk de film van Schnabel
geworden, in elk opzicht.
„Je moet dit zien als een film over Jean-
Michel Basquiat, maar gezien door mijn
ogen. Het is mijn interpretatie van wat ik
over hem weet. Ik wilde een 'requiem' ma
ken voor een gestorven vriend. Ik wist
over de relatie tussen Andy Warhol en
Jean-Michel veel dingen die weinig ande
ren weten. Ik wilde laten zien hoe eerlijk
die vriendschap was. En dat Andy niet
zijn mentor is geweest. En dat Jean-Mi
chel niet Andy's schoothondje is geweest.
Ze waren gelijken, tweelingen bijna."
Vader
Geen van de Basquiat-schilderijen die je
in de film ziet is werkelijk door Basquiat
geschilderd. Julian Schnabel: „Ik heb ze
gemaakt om de kunstmarkt te beïnvloe
den, maar het is onvermijdelijk dat het
gebeurt. Deze film zal Basquiat stellig be
kender maken. Maar het succes ontstaat
als een artiest zijn kunst creëert en niet
pas op het moment dat een ander zijn ze
gen geeft aan de creatie. Toch is het zo dat
een schilderij dat voor 15.000 dollar ver
kocht werd in 1985, nu wel eens 300.000
dollar waard zou kunnen zijn. Maar het
schilderij is hetzelfde gebleven. Het prijs
verschil zegt alleen maar iets over de
mentaliteit van onze cultuur en niets over
de kwaliteit van het werk."
„Ik heb zeker geen commerciële bijbedoe
lingen gehad, want ik ben geen familie
van Basquiat. Maar evenmin hoef ik mijn
broeders hoeder te zijn. Ik zat ook niet om
nog méér werk verlegen. Er diende even
wel iemand op te staan om tegenwicht te
geven aan de negatieve opinies die ge
schreven werden toen Jean-Michel stierf.
Alles waar toen de kranten en tijdschrif
ten het over hadden was hoe die zwarte
jongen was geëxploiteerd door het blanke
kunstwereldje. En hoe hij was terechtge
komen in de maalstroom van de jaren
tachtig, de hectiek. de glamour, de drugs.
Maar deze man heeft ons enige geweldige
kunstwerken nagelaten. Er wordt bij bos
jes gestorven aan overdoses heroïne, en
dan zijn het géén kunstschilders en geen
Basquiats. Wat ik wilde is dat na het zien
van deze film ook de mensen die niet thuis
zijn in de moderne schilderkunst, zijn
naam zullen onthouden. En dat als er
weer eens een jong en uniek talent op
staat, die misschien een meer humane be
handeling zal krijgen."
Moderne kunst
Behalve als monument voor een bevrien
de vakbroeder heeft Julian Schnabel zijn
film tevens bedoeld als een film die moet
helpen om naar moderne kunst te kijken.
„Veel mensen hebben belangstelling voor
beeldende kunst, maar slechts weinigen
kunnen goed kijken. Ze hebben te veel
haast en weten niet waar ze op moeten let
ten. Echte schilders condenseren de hele
wereld in hun kunst. Film is een verhaal
en daarnaar kijken is altijd makkelijker.
Mensen kunnen gaan zitten, het gaat van
links naar rechts, met een begin een mid
den en een einde. Het kan simpel zijn of
iets gecompliceerder, maar een film is al
tijd makkelijker te begrijpen dan een
schilderijMaar, mind you, ik heb een fan
tastische tijd gehad met het maken van
deze film en ik zal er waarschijnlijk nog
wel eens een maken. Maar ik heb er geen
haast mee, want een eventueel volgende
film dient net zo veel voor me te betekenen
als deze."
„Ik geloof dat het nuttig is om markante
meningen te hebben en te .vecfciten voor
wat je belangrijk vindt. Dan ontstaat er
soms héisa over wat je zegt, maar het ma
ken van deze film is ook bedoeld als een
spectaculair forum ora over vrijheid te
praten. Want elke artiest die ik ken is keu
rig stil blijven zitten terwijl ze de meest
onzinnige en smerige modderstralen over
Zich heen gespoten kregen in de kolom
men van respectabele kranten en in boe
ken zo dik als een vuist. Ik beft dat zat. Ik
wil niet leven in een wereld van een nega
tivisme. Ik geloof dat je door kunst de kij
ker een fantastische ervaring kunt geven
die:èen helend effect heeft op de ziel. Dat
is wat ik met mijn schilderijen teweeg wil
brengen èn yiaeenf ilm als Basquiat net zo
goed."
Pieter van Lierop
Julian Schnabel regisseerde Basquiat, de film die het Rotterdams festival opent.
zelf gemaakt omdat Jean-Michels vader
mij de rechten op de originelen niet wilde
geven. Die vader was tegen deze film. Ik
weet niet waarom. Hij wist dat Jean-Mi
chel en ik bevriend waren geweest."
„Toen Jean-Michel nog leefde had die va
der geen benul van de kunst van zijn zoon
en ik denk dat hij er nog steeds niets van
snapt. Misschien dat hij ooit iets heeft op
gevangen over een van de script-aanzet-
jes van Majewski. Daarin zaten zware
aanvallen op die vaderfiguur. Ik herinner
me een surrealistische tafereel waarin hij
een hond sloeg. Dat soort scènes heb ik er
allemaal uitgekwakt. Toch heeft die va
der mijn script nooit willen lezen. In elk
geval wilde hij niet in tuig en daardoor
kon ik niet over echte Basquiat-schilde
rijen beschikken. Dus heb ik zelf werk ge
maakt in zijn stijl. Ik kende zijn oeuvre en
wist precies met wat voor materiaal hij
werkte en hoe zijn techniek was. Iemands
stijl imiteren is zo moeilijk niet. Zo'n stijl
zelf uitvinden, dat is moeilijk." Julian
Schnabel is een man van confronterende
opinies en nigtgeringe geldingsdrang. Hij
aarzelt geen moment om een bevestigend
antwoord të geven Op de vraag of het wel
eens heeft gebotst tussen.hem en hoofd
rolvertolker Jeffrey Wrightyanwege ver
schillende visies op de figuurvan Basqui
at. |||l
„Natuuxh jkhebben we er verschillendte
genaan gekeken. Want ik kende het echte,
personage ërftJeffrey niet. En ik ben een
schilder en Jeffrey niet. Ik onderhield een
relatie met Jean-Michel en Jeffrey jpiet.
Maar Jeffrey had wel een specialefjkijk
vanuit zijn wetenschap over de afkomst
van Jean-Michëh Die twee visies naar el
kaar toebrengen, dat was soms moeilijk,
daar zijn we soms echt voondoor de hel
gegaan. We hjipben fikse ruzies gehad af
en toe. Jeff rey wildehet meer-'machospé
len dan ik dacht dat nodig was. Maar die
botsingen wareniwcl ergens goed voor. Na
een zo'n ruzie werd de scène opgenomen
waar Jean-Michel de tv rink smijt als hij
gehoord heeft dat Andy Warhol is overle-
den. Ijs zat op demonitortekijkenhoe Jef
frey het speelde en ik zat erbij te janken
als een klein kind. Zo raak was het."
„Maar net zo zeer ben ik ingenomen met
de manier waarop David Bowie het ka
rakter van Andv Warhol heeft weten; te
treffen, Lou Reed, die Andy erg goed ge
kend heeft, beweert dat dit de eerste keer
is dat Andy Warhol wordt geportretteerd
zoals hij écht is gewéést. En Paul Moris-
sey, die zelf cineast is en veel heeft samen
gewerkt met Andy Warhol, vindt hetzelf
de."
Opgedreven
Een merkwaardig neveneffect van de film
is dat de prijzen voor Basquiats schilde-
rijen.er .al merkbaar door worden ppg'eé
dreven. Schnabel: vindt dat vanzelf spré-1*
kend. „Iki heb deze film zeker niet
De film Crash is „net zo afwijkend als
The Piano", meent hoofdrolspeel
ster Holly Hunter. „Het hele leven, het
wezen, van deze film zit volledig samen
gebald in die trits van brutale seksscènes
die zich afspelen in de beperkte, afgeba
kende ruimtes van auto's." David Cro-
nenbergs film belooft de meest bezochte
en meest spraakmakende film te worden
van het Internationale Film Festival
Rotterdam, zoals eerder is gebeurd op de
festivals van Cannes en Londen. Eind fe
bruari komt hij in de Nederlandse bio
scopen.
Crash gaat over seksuele energie die
wordt ontleend aan auto-ongelukken en
de daarbij opgelopen verminkingen. In
zijn voorwoord van het thans door Cro-
nenberg verfilmde boek, schreef J.G.
Ballard in 1973 dat Crash een waarschu
wing wilde leveren tegen „het geweldda
dige, erotische en overbelichte rijk dat
steeds verleidelijker wenkt vanuit de
marges van het technologische land
schap." En Cronenberg meent dat Bal
lard een voorschot nam op de 21-ste
eeuw en het weer terugduwt naar ons ei
gen tijdsgewricht. Hij ziet Crash als „een
futuristisch chargeren van dingen die nu
al in de westerse samenleving gebeuren."
Charmante stof kun je het niet noemen.
„Niet publiceren! Deze auteur kan psy
chiatrisch niet meer worden geholpen!"
Zo luidde het advies van de redacteur die
voor een Britse uitgeverij het manuscript
van Ballard te lezen had gekregen. Bijna
25 jaar later werd er in datzelfde Enge
land door kranten opgeroepen om Cro-
nenbergs film te verbieden. Het mag dui
delijk zijn dat de precieze intenties van
zowel Ballard als Cronenberg voor mis
verstanden vatbaar zijn.
Ontdekkingstocht
De 38-jarige actrice Holly Hunter geeft
grif toe dat, toen ze met de opnamen be
zig waren, ook voor haar nog grotendeels
onduidelijk was waar Cronenberg met
zijn film op wilde aansturen. „Ik betwij
fel of ook maar iemand van ons David
meteen helemaal begrepen heeft. Al is
een script nog zo veelbelovend, al kim je
op basis daarvan nog zo'n fantastische
film voorstellen, in de meeste gevallen
kun je nog steeds niet weten wat de uit
eindelijke vorm zal zijn. Maar over het
algemeen weet je toch meer dan bij
Crash. Het was een soort ontdekkings
tocht. Dat was ook juist het verleidelijke
voor ons; je ergens aan verbinden waar je
slechts een vage voorstelling van kunt
maken. Maar dat uiteraard wel met een
Crash. Het gaat over mensen die terecht
zijn gekomen in de totale eenzaamheid.
Dat is waar ze wanhopig van raken. Ik
meen evenwel dat zulks wezenlijk is voor
de staat van de mens; je 'vervreemd voe
len en buitengesloten. En deze persona
ges springen daar vervolgens heel erg
speciaal mee om."
Holly Hunter ontwaart trouwens ook
positieve, of ïn elk geval louterende, ele
menten in Crash: „De tweede keer dat ik
de'film zag, ontdekte ik er veel meer de
pure tragedie in. De kansloze worsteling
van twee mensen die van elkaar houden,
maar die zo in de knoop zitten dat ze er
deze vreemde, ongezonde uitweg voor
zoeken. Het is een illustratie van hope
loosheid. Toch zie ik er ook iets hoopge
vends inEr wordt deze akelig kale en de
structieve variant beschreven van een
soort leven dat is losgeraakt van bijna al
le menselijkheid. Maar die wanhopige
poging om in die deprimerende woestijn
toch contact gelegd te krijgen, dat vind
ik nogal aangrijpend".
Seksscènes
Tegen de overvloed aan seksscènes heeft
Holly Hunter niet aangehikt. „Come on!
Angst voor seksscènes zou in dit verband
net zoiets zijn als bang zijn om te praten.
Want, zoals ik al zei, seks is de taal van
Crash. En je bekijkt het als werk. James
Spader, Elias Koteas, Roseanna Arquet-
te, met ieder van hen heb ik iets in de film
en met alle drie vond ik het heerlijk om
die scènes te doen. Zoals ik me ook bij
Harvey Keitel buitengewoon veilig heb
gevoeld in de erotische scènes van The
Piano."
„Interessant vind ik de wijze waarop in
Crash de link gelegd wordt tussen seks en
technologie. Met de auto als symbool.
Niet het Internet, de websites, de bytes,
maar het is de auto. Iets waar we al lang
aan gewend zijn. We pakken hem, star
ten en rijden hem, zonder er zelfs nog
maar een flauwe notie van te hebben hoe
het ding eigenlijk werkt. Oudere mon
teurs kunnen ze niet eens meer repare
ren, want er zit tegenwoordig steeds
meer elektronica in. Er zitten ook air
bags in en veiligheidsgordels, maar da
gelijks in je auto stappen blijft toch nog
steeds de meest gevaarlijke gewoonte
van je hele leven. Meest verbazingwek
kend is zoals wij er onze persoonlijkheid
in stoppen. Mensen willen via hun auto
gezien worden als vermogend, vrijge
vochten, sexy, gevaarlijk of regelrecht
bedreigend. En vervolgens gaat men zich
ook gedragen conform het model van de
gekozen auto."
En in wat voor auto rijdt Holly Hunter
zelf?
„In een fantastische BMW. Heel sexy,
heel duur en ontzettend veilig."
Pieter van Lierop
op, maar in een veel breder verband.
Grote films, van grote studio's die een
fortuin mogen kosten. Ik vind het heer
lijk om af en toe in een film als Copycat
è'èn politie-inspecteur te spelen, wat
trouwens een heel interessant karakter
was. En ik kan waardering opbrengen
rivoor de sloot geld die ik daar dan aan
overhoud. Ik ben gek op Hollywood.
Want bij Hollywood hoort ook Crash. En
ik woon in Hollywood en ik zit in Crash.
Hetzelfde geldt voor James Spader, De
borah Unger, Rosanna Arquctte, we wo
nen allemaal in Hollywood. Ik heb dus
geen hekel aan dat oord, al hangt het er
vanaf met wie je omgaat. Mensen die al
leen Waar praten over geld en films zijn
spuugvervelend. Maai- ik kan. daar zo
provocerend en vrij zijn als ik wn, samen
met dè'mensen die mij interesseren."
ongereserveerd vertrouwen in David
Cronenbergs integriteit."
„Uiteindelijk is het een film geworden
die anders is dan alles wat ik tot dusverre
ben tegenkomen, ten aanzien van de
structuur of de gebruikte grammatica.
Feitelijk is immers de hele film opge
bouwd uit seksscènes, in tal van varia
ties. Dat is de taal, dat is de plot en dat is
waar de acteurs zich in hebben uit te
drukken. Dat is waar de personages hun
bedoelingen met elkaar mee exploreren.
Hoe ze seks willen hebben. Om macht te
winnen? Om tederheid te geven? Om te
domineren of zich te verweren? Dit was
bepaald uniek en opwindend. Als avon
tuur viel het enigszins te vergelijken met
The Piano. Daar moest ik het zien te stel
len zonder enige dialoog en moest ik
eveneens omzien naar ongebruikelijke
manieren van expressie."
Pionier
„Ik heb deze rol aangepakt om een aantal
redenen. Ik ben een bewonderaar van
David Cronenberg gedurende al een lan
ge reeks van jaren. Ik heb altijd al met
hem willen werken. Omdat hij een ont
dekkingsreiziger is; een eenling, een
avonturier, een pionier. Daar zijn er niet
zo veel van binnen de filmindustrie. Ik
denk dat er in films nog heel veel te ex
ploreren valt wat nog niet eerder is uitge
test. En ik houd van mensen die zich een
eigen weg banen. Ik houd van mensen die
geïnteresseerd zijn in het onbekende.
David is zo iemand. En de gebroeders
Coen, Jim Jarmusch, Jane Campion. Ook
Sean Penn is bezig zich zo te ontwikke
len. Dit zijn de filmers die mij de meeste
opwinding bezorgen."
„Tegelijkertijd windt ook Hollywood mij
Kwaad
„Ik houd me nooit bezig met het maken
van voorstellingen over hoe het publiek
ergens op zal reageren. Dat hoort niet bij
mijn vak, vind ik. Maar het is ongetwij
feld waar dat een film als Crash mensen
kwaad maakt. Dat zijn ze al geworden,
dat doen ze nog steeds en daar zal men
mee doorgaan. Waar mensen het waar
schijnlijk het moeilijkste mee hebben, is
de vraag wanneer de film nu eindelijk
eens gaat beginnen. Omdat ze zich ver
kijken op de vorm. Vervreemding vormt
trouwens het belangrijkste thema van
Holly Hunter (met James Spader in Crash): „Een film als Crash maakt ongetwijfeld mensen kwaad."
Keerpunt
De actrice die al lang een prachtige staat
van dienst had opgebouwd met markan
te rollen in films als Raising Arizona,
Broadcast News en Home For The Holi
days, beschrijft haar optreden in The
Piano als een keerpunt in haar carrière,
ook omdat ze er een Oscar mee won.
„Het is ongeloof li j k wat er door een Aca
demy Award veranderen kan. Zowel ex
plosief als op allerlei subtiele manieren,
heeft het onmiddellijk effecten gehad.
Speciaal op de kansen die me worden ge
boden. Ik heb me zó kunnen profileren
dat ik nu zeker weet dat, met de club ac
trices die je nu in Amerika bij elkaar
hebt, bepaalde rollen wel bij mij terecht
móeten komen. Het succes van The Pia
no heeft ook geholpen om Crash tot^tand
te brengen. Alleen al door te verklaren
dat ik deze rol wilde spelen, werd het mo
gelijk de financiering van de productie
rond te krijgen. Het is fantastisch als je
zo een kunstenaar als David Cronenberg
helpen kunt."
Omgekeerd zou je kunnen voorstellen
dat door mee te werken aan een contro
versiële productie als Crash, een Oscar
winnares weer een deel van het bewon
derende publiek van zich vervreemdt.
Maar dat zijn geen overwegingen waar
Holly Hunter tijd aan besteedt.