Basquiat werkt helend op de ziel Auto-ongeluk als bron van seksuele energie PZC Schnabels film requiem voor een gestorven vriend kunst cultuur 21 Holly Hunter in Crash vrijdag 24 januari 1997 Beeldend kunstenaar Julian Schnabel heeft niet snel de neiging zichzelf te onderschatten. Op deze planeet lopen er volgens hem maar een paar mensen rond die écht verstand hebben van schilderen: „En als je het hebt over tijdgenoten die nog echt iets nieuws in de enveloppe hebben gestoken, dan zijn ze op je vingers na te tellen. Dan denk ik aan Cy Twombly, Georg Baselitz, Sigmar Polke, Francesco Clemento en mezelf. Ook Andy Warhol was een hele grote, maar die is dood. En ook Jean-Michel Basquiat heeft een paar heel mooie schilderijen gemaakt." Het is met een speelfilm over die laatste kunstenaar dat Schnabel als speel filmregisseur is gedebuteerd. De titel luidt simpelweg Basquiat en woensdag avond 29 januari wordt er het Internatio nal Film Festival Rotterdam mee ge opend. Jeffrey Wright speelt de titelrol, David Bowie speelt Andy Warhol, Gary Oldman treedt op als alter ego van Schna bel, Dennis Hopper is een kunstverzame laar, Christopher Walken een pedante kunstjournalist. Een zeer schilderachtig gezelschap, in elk geval. In 1988, op 27-jarige leeftijd, overleed in New York de zwarte, als graffitikunste naar opgekomen Jean-Michel Basquiat aan een overdosis heroïne. De New York Times beschreef hem als 'de James Dean van het beeldende kunstwereldje'. Een talent dat snel was opgebrand, zo werd smalend geschreven. Maar Schnabel, wiens eigen schilderijen over de hele we reld te vinden zijn in alle belangrijke mu sea voor moderne kunst, heeft Masquiat oprecht bewonderd: „Hij heeft in zijn kor te leven meer tot stand gebracht dan de meeste mensen doen in 80 jaar tijd." Bevriend Hij heeft hem ook goed gekend en was met hem bevriend. Hij had hem zien komen en hij heeft hem zien gaan. Maar het oor spronkelijke idee om een film te maken over Basquiat was afkomstig van de Pool se cineast Lech Majewski. Die kwam bij Schnabel langs om hem te interviewen over zijn vroegere vriend en collega. Schnabel reageerde enthousiast op dat filmplan vanuit de overtuiging dat aan de nagedachtenis van Basquiat nodig het een en ander diende te worden bijgesteld. Hij stelde geld beschikbaar voor de verde re ontwikkeling van het scenario dat hij bleef begeleiden. Diverse versies werden door Majewski geschreven en door Schnabel afgekeurd: „Die vent was zo ontstellend eigenwijs!" Het eindigde er mee dat Schnabel het hele project naar zich toe trok en Majewski afkocht voor 250.000 dollar en de eer van een lege co- productie-credit. Het is uiteindelijk de film van Schnabel geworden, in elk opzicht. „Je moet dit zien als een film over Jean- Michel Basquiat, maar gezien door mijn ogen. Het is mijn interpretatie van wat ik over hem weet. Ik wilde een 'requiem' ma ken voor een gestorven vriend. Ik wist over de relatie tussen Andy Warhol en Jean-Michel veel dingen die weinig ande ren weten. Ik wilde laten zien hoe eerlijk die vriendschap was. En dat Andy niet zijn mentor is geweest. En dat Jean-Mi chel niet Andy's schoothondje is geweest. Ze waren gelijken, tweelingen bijna." Vader Geen van de Basquiat-schilderijen die je in de film ziet is werkelijk door Basquiat geschilderd. Julian Schnabel: „Ik heb ze gemaakt om de kunstmarkt te beïnvloe den, maar het is onvermijdelijk dat het gebeurt. Deze film zal Basquiat stellig be kender maken. Maar het succes ontstaat als een artiest zijn kunst creëert en niet pas op het moment dat een ander zijn ze gen geeft aan de creatie. Toch is het zo dat een schilderij dat voor 15.000 dollar ver kocht werd in 1985, nu wel eens 300.000 dollar waard zou kunnen zijn. Maar het schilderij is hetzelfde gebleven. Het prijs verschil zegt alleen maar iets over de mentaliteit van onze cultuur en niets over de kwaliteit van het werk." „Ik heb zeker geen commerciële bijbedoe lingen gehad, want ik ben geen familie van Basquiat. Maar evenmin hoef ik mijn broeders hoeder te zijn. Ik zat ook niet om nog méér werk verlegen. Er diende even wel iemand op te staan om tegenwicht te geven aan de negatieve opinies die ge schreven werden toen Jean-Michel stierf. Alles waar toen de kranten en tijdschrif ten het over hadden was hoe die zwarte jongen was geëxploiteerd door het blanke kunstwereldje. En hoe hij was terechtge komen in de maalstroom van de jaren tachtig, de hectiek. de glamour, de drugs. Maar deze man heeft ons enige geweldige kunstwerken nagelaten. Er wordt bij bos jes gestorven aan overdoses heroïne, en dan zijn het géén kunstschilders en geen Basquiats. Wat ik wilde is dat na het zien van deze film ook de mensen die niet thuis zijn in de moderne schilderkunst, zijn naam zullen onthouden. En dat als er weer eens een jong en uniek talent op staat, die misschien een meer humane be handeling zal krijgen." Moderne kunst Behalve als monument voor een bevrien de vakbroeder heeft Julian Schnabel zijn film tevens bedoeld als een film die moet helpen om naar moderne kunst te kijken. „Veel mensen hebben belangstelling voor beeldende kunst, maar slechts weinigen kunnen goed kijken. Ze hebben te veel haast en weten niet waar ze op moeten let ten. Echte schilders condenseren de hele wereld in hun kunst. Film is een verhaal en daarnaar kijken is altijd makkelijker. Mensen kunnen gaan zitten, het gaat van links naar rechts, met een begin een mid den en een einde. Het kan simpel zijn of iets gecompliceerder, maar een film is al tijd makkelijker te begrijpen dan een schilderijMaar, mind you, ik heb een fan tastische tijd gehad met het maken van deze film en ik zal er waarschijnlijk nog wel eens een maken. Maar ik heb er geen haast mee, want een eventueel volgende film dient net zo veel voor me te betekenen als deze." „Ik geloof dat het nuttig is om markante meningen te hebben en te .vecfciten voor wat je belangrijk vindt. Dan ontstaat er soms héisa over wat je zegt, maar het ma ken van deze film is ook bedoeld als een spectaculair forum ora over vrijheid te praten. Want elke artiest die ik ken is keu rig stil blijven zitten terwijl ze de meest onzinnige en smerige modderstralen over Zich heen gespoten kregen in de kolom men van respectabele kranten en in boe ken zo dik als een vuist. Ik beft dat zat. Ik wil niet leven in een wereld van een nega tivisme. Ik geloof dat je door kunst de kij ker een fantastische ervaring kunt geven die:èen helend effect heeft op de ziel. Dat is wat ik met mijn schilderijen teweeg wil brengen èn yiaeenf ilm als Basquiat net zo goed." Pieter van Lierop Julian Schnabel regisseerde Basquiat, de film die het Rotterdams festival opent. zelf gemaakt omdat Jean-Michels vader mij de rechten op de originelen niet wilde geven. Die vader was tegen deze film. Ik weet niet waarom. Hij wist dat Jean-Mi chel en ik bevriend waren geweest." „Toen Jean-Michel nog leefde had die va der geen benul van de kunst van zijn zoon en ik denk dat hij er nog steeds niets van snapt. Misschien dat hij ooit iets heeft op gevangen over een van de script-aanzet- jes van Majewski. Daarin zaten zware aanvallen op die vaderfiguur. Ik herinner me een surrealistische tafereel waarin hij een hond sloeg. Dat soort scènes heb ik er allemaal uitgekwakt. Toch heeft die va der mijn script nooit willen lezen. In elk geval wilde hij niet in tuig en daardoor kon ik niet over echte Basquiat-schilde rijen beschikken. Dus heb ik zelf werk ge maakt in zijn stijl. Ik kende zijn oeuvre en wist precies met wat voor materiaal hij werkte en hoe zijn techniek was. Iemands stijl imiteren is zo moeilijk niet. Zo'n stijl zelf uitvinden, dat is moeilijk." Julian Schnabel is een man van confronterende opinies en nigtgeringe geldingsdrang. Hij aarzelt geen moment om een bevestigend antwoord të geven Op de vraag of het wel eens heeft gebotst tussen.hem en hoofd rolvertolker Jeffrey Wrightyanwege ver schillende visies op de figuurvan Basqui at. |||l „Natuuxh jkhebben we er verschillendte genaan gekeken. Want ik kende het echte, personage ërftJeffrey niet. En ik ben een schilder en Jeffrey niet. Ik onderhield een relatie met Jean-Michel en Jeffrey jpiet. Maar Jeffrey had wel een specialefjkijk vanuit zijn wetenschap over de afkomst van Jean-Michëh Die twee visies naar el kaar toebrengen, dat was soms moeilijk, daar zijn we soms echt voondoor de hel gegaan. We hjipben fikse ruzies gehad af en toe. Jeff rey wildehet meer-'machospé len dan ik dacht dat nodig was. Maar die botsingen wareniwcl ergens goed voor. Na een zo'n ruzie werd de scène opgenomen waar Jean-Michel de tv rink smijt als hij gehoord heeft dat Andy Warhol is overle- den. Ijs zat op demonitortekijkenhoe Jef frey het speelde en ik zat erbij te janken als een klein kind. Zo raak was het." „Maar net zo zeer ben ik ingenomen met de manier waarop David Bowie het ka rakter van Andv Warhol heeft weten; te treffen, Lou Reed, die Andy erg goed ge kend heeft, beweert dat dit de eerste keer is dat Andy Warhol wordt geportretteerd zoals hij écht is gewéést. En Paul Moris- sey, die zelf cineast is en veel heeft samen gewerkt met Andy Warhol, vindt hetzelf de." Opgedreven Een merkwaardig neveneffect van de film is dat de prijzen voor Basquiats schilde- rijen.er .al merkbaar door worden ppg'eé dreven. Schnabel: vindt dat vanzelf spré-1* kend. „Iki heb deze film zeker niet De film Crash is „net zo afwijkend als The Piano", meent hoofdrolspeel ster Holly Hunter. „Het hele leven, het wezen, van deze film zit volledig samen gebald in die trits van brutale seksscènes die zich afspelen in de beperkte, afgeba kende ruimtes van auto's." David Cro- nenbergs film belooft de meest bezochte en meest spraakmakende film te worden van het Internationale Film Festival Rotterdam, zoals eerder is gebeurd op de festivals van Cannes en Londen. Eind fe bruari komt hij in de Nederlandse bio scopen. Crash gaat over seksuele energie die wordt ontleend aan auto-ongelukken en de daarbij opgelopen verminkingen. In zijn voorwoord van het thans door Cro- nenberg verfilmde boek, schreef J.G. Ballard in 1973 dat Crash een waarschu wing wilde leveren tegen „het geweldda dige, erotische en overbelichte rijk dat steeds verleidelijker wenkt vanuit de marges van het technologische land schap." En Cronenberg meent dat Bal lard een voorschot nam op de 21-ste eeuw en het weer terugduwt naar ons ei gen tijdsgewricht. Hij ziet Crash als „een futuristisch chargeren van dingen die nu al in de westerse samenleving gebeuren." Charmante stof kun je het niet noemen. „Niet publiceren! Deze auteur kan psy chiatrisch niet meer worden geholpen!" Zo luidde het advies van de redacteur die voor een Britse uitgeverij het manuscript van Ballard te lezen had gekregen. Bijna 25 jaar later werd er in datzelfde Enge land door kranten opgeroepen om Cro- nenbergs film te verbieden. Het mag dui delijk zijn dat de precieze intenties van zowel Ballard als Cronenberg voor mis verstanden vatbaar zijn. Ontdekkingstocht De 38-jarige actrice Holly Hunter geeft grif toe dat, toen ze met de opnamen be zig waren, ook voor haar nog grotendeels onduidelijk was waar Cronenberg met zijn film op wilde aansturen. „Ik betwij fel of ook maar iemand van ons David meteen helemaal begrepen heeft. Al is een script nog zo veelbelovend, al kim je op basis daarvan nog zo'n fantastische film voorstellen, in de meeste gevallen kun je nog steeds niet weten wat de uit eindelijke vorm zal zijn. Maar over het algemeen weet je toch meer dan bij Crash. Het was een soort ontdekkings tocht. Dat was ook juist het verleidelijke voor ons; je ergens aan verbinden waar je slechts een vage voorstelling van kunt maken. Maar dat uiteraard wel met een Crash. Het gaat over mensen die terecht zijn gekomen in de totale eenzaamheid. Dat is waar ze wanhopig van raken. Ik meen evenwel dat zulks wezenlijk is voor de staat van de mens; je 'vervreemd voe len en buitengesloten. En deze persona ges springen daar vervolgens heel erg speciaal mee om." Holly Hunter ontwaart trouwens ook positieve, of ïn elk geval louterende, ele menten in Crash: „De tweede keer dat ik de'film zag, ontdekte ik er veel meer de pure tragedie in. De kansloze worsteling van twee mensen die van elkaar houden, maar die zo in de knoop zitten dat ze er deze vreemde, ongezonde uitweg voor zoeken. Het is een illustratie van hope loosheid. Toch zie ik er ook iets hoopge vends inEr wordt deze akelig kale en de structieve variant beschreven van een soort leven dat is losgeraakt van bijna al le menselijkheid. Maar die wanhopige poging om in die deprimerende woestijn toch contact gelegd te krijgen, dat vind ik nogal aangrijpend". Seksscènes Tegen de overvloed aan seksscènes heeft Holly Hunter niet aangehikt. „Come on! Angst voor seksscènes zou in dit verband net zoiets zijn als bang zijn om te praten. Want, zoals ik al zei, seks is de taal van Crash. En je bekijkt het als werk. James Spader, Elias Koteas, Roseanna Arquet- te, met ieder van hen heb ik iets in de film en met alle drie vond ik het heerlijk om die scènes te doen. Zoals ik me ook bij Harvey Keitel buitengewoon veilig heb gevoeld in de erotische scènes van The Piano." „Interessant vind ik de wijze waarop in Crash de link gelegd wordt tussen seks en technologie. Met de auto als symbool. Niet het Internet, de websites, de bytes, maar het is de auto. Iets waar we al lang aan gewend zijn. We pakken hem, star ten en rijden hem, zonder er zelfs nog maar een flauwe notie van te hebben hoe het ding eigenlijk werkt. Oudere mon teurs kunnen ze niet eens meer repare ren, want er zit tegenwoordig steeds meer elektronica in. Er zitten ook air bags in en veiligheidsgordels, maar da gelijks in je auto stappen blijft toch nog steeds de meest gevaarlijke gewoonte van je hele leven. Meest verbazingwek kend is zoals wij er onze persoonlijkheid in stoppen. Mensen willen via hun auto gezien worden als vermogend, vrijge vochten, sexy, gevaarlijk of regelrecht bedreigend. En vervolgens gaat men zich ook gedragen conform het model van de gekozen auto." En in wat voor auto rijdt Holly Hunter zelf? „In een fantastische BMW. Heel sexy, heel duur en ontzettend veilig." Pieter van Lierop op, maar in een veel breder verband. Grote films, van grote studio's die een fortuin mogen kosten. Ik vind het heer lijk om af en toe in een film als Copycat è'èn politie-inspecteur te spelen, wat trouwens een heel interessant karakter was. En ik kan waardering opbrengen rivoor de sloot geld die ik daar dan aan overhoud. Ik ben gek op Hollywood. Want bij Hollywood hoort ook Crash. En ik woon in Hollywood en ik zit in Crash. Hetzelfde geldt voor James Spader, De borah Unger, Rosanna Arquctte, we wo nen allemaal in Hollywood. Ik heb dus geen hekel aan dat oord, al hangt het er vanaf met wie je omgaat. Mensen die al leen Waar praten over geld en films zijn spuugvervelend. Maai- ik kan. daar zo provocerend en vrij zijn als ik wn, samen met dè'mensen die mij interesseren." ongereserveerd vertrouwen in David Cronenbergs integriteit." „Uiteindelijk is het een film geworden die anders is dan alles wat ik tot dusverre ben tegenkomen, ten aanzien van de structuur of de gebruikte grammatica. Feitelijk is immers de hele film opge bouwd uit seksscènes, in tal van varia ties. Dat is de taal, dat is de plot en dat is waar de acteurs zich in hebben uit te drukken. Dat is waar de personages hun bedoelingen met elkaar mee exploreren. Hoe ze seks willen hebben. Om macht te winnen? Om tederheid te geven? Om te domineren of zich te verweren? Dit was bepaald uniek en opwindend. Als avon tuur viel het enigszins te vergelijken met The Piano. Daar moest ik het zien te stel len zonder enige dialoog en moest ik eveneens omzien naar ongebruikelijke manieren van expressie." Pionier „Ik heb deze rol aangepakt om een aantal redenen. Ik ben een bewonderaar van David Cronenberg gedurende al een lan ge reeks van jaren. Ik heb altijd al met hem willen werken. Omdat hij een ont dekkingsreiziger is; een eenling, een avonturier, een pionier. Daar zijn er niet zo veel van binnen de filmindustrie. Ik denk dat er in films nog heel veel te ex ploreren valt wat nog niet eerder is uitge test. En ik houd van mensen die zich een eigen weg banen. Ik houd van mensen die geïnteresseerd zijn in het onbekende. David is zo iemand. En de gebroeders Coen, Jim Jarmusch, Jane Campion. Ook Sean Penn is bezig zich zo te ontwikke len. Dit zijn de filmers die mij de meeste opwinding bezorgen." „Tegelijkertijd windt ook Hollywood mij Kwaad „Ik houd me nooit bezig met het maken van voorstellingen over hoe het publiek ergens op zal reageren. Dat hoort niet bij mijn vak, vind ik. Maar het is ongetwij feld waar dat een film als Crash mensen kwaad maakt. Dat zijn ze al geworden, dat doen ze nog steeds en daar zal men mee doorgaan. Waar mensen het waar schijnlijk het moeilijkste mee hebben, is de vraag wanneer de film nu eindelijk eens gaat beginnen. Omdat ze zich ver kijken op de vorm. Vervreemding vormt trouwens het belangrijkste thema van Holly Hunter (met James Spader in Crash): „Een film als Crash maakt ongetwijfeld mensen kwaad." Keerpunt De actrice die al lang een prachtige staat van dienst had opgebouwd met markan te rollen in films als Raising Arizona, Broadcast News en Home For The Holi days, beschrijft haar optreden in The Piano als een keerpunt in haar carrière, ook omdat ze er een Oscar mee won. „Het is ongeloof li j k wat er door een Aca demy Award veranderen kan. Zowel ex plosief als op allerlei subtiele manieren, heeft het onmiddellijk effecten gehad. Speciaal op de kansen die me worden ge boden. Ik heb me zó kunnen profileren dat ik nu zeker weet dat, met de club ac trices die je nu in Amerika bij elkaar hebt, bepaalde rollen wel bij mij terecht móeten komen. Het succes van The Pia no heeft ook geholpen om Crash tot^tand te brengen. Alleen al door te verklaren dat ik deze rol wilde spelen, werd het mo gelijk de financiering van de productie rond te krijgen. Het is fantastisch als je zo een kunstenaar als David Cronenberg helpen kunt." Omgekeerd zou je kunnen voorstellen dat door mee te werken aan een contro versiële productie als Crash, een Oscar winnares weer een deel van het bewon derende publiek van zich vervreemdt. Maar dat zijn geen overwegingen waar Holly Hunter tijd aan besteedt.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1997 | | pagina 21