Het huis met
gezichten
de twee
De erfenis van dr. Adriaan de Vin
PZC
De kroon op goed
ondernemerschap
Martelaren van
de beeldenstorm
zeeland
9
week 3
straatnaam
HET
GEBOUW
maandag 13 januari 1997
van onze verslaggeefster
Ondine van der Vleuten
De Kamer van Koophandel
voor Midden- en Noord-
Zeeland reikt vandaag, maan
dag, de prijs voor Creatief On
dernemerschap 1997 uit. Vorig
jaar was de firma Coremans me
taal- en gereedschapsmakerij in
Rilland de gelukkige. Frans
Coremans: „Zo'n prijs is een er
kenning dat je het goed doet.
Belangrijk is ook dat onze
naamsbekendheid in Zeeland -
daarbuiten wisten ze ons eigen
lijk beter te vinden - flink geste
gen is. We hebben een topjaar
achter de rug."
Er waren voortekenen. Op een
dag kwamen spionnen van de
Kamer van Koophandel heel
onschuldig informeren naar de
ontwikkelingen. „Een week of
twee later werd gebeld of ze met
een hele delegatie het bedrijf
konden bezichtigen. Heel voor
zichtig lieten ze doorschemei'en
dat ik op de nominatie stond
voor de prijs. Ik moest het maar
even voor me houden. Het per
soneel hebben we tot het laatst
toe in het ongewisse gelaten. Die
waren dus wel door het dolle
heen toen bekend wei'd dat wij
tot creatiefste onderneming wa
ren uitgeroepen."
De publicaties in de regionale
pei's hadden een sneeuwbalef
fect. „Na die prijsuitreiking
hebben vakbladen contact met
ons opgenomen en hele pagina's
gewijd aan ons product en onze
bedrijfsvoering. Een direct vel
band kan je moeilijk leggen,
maar het is wel een topjaar ge
weest. De orderportefueuille is
goed gevuld. De uitbreiding die
toen op stapel stond is gereali
seerd. De 28 man personeel van
toen is tot 32 uitgebi'eid en nog
altijd kunnen we het werk am
per aan."
Coremans over het geheim van
het succes: „Ze vragen me vaak:
hoe doe je dat nou allemaal? Het
heeft in ieder geval te maken
met inzet. Je kunt je wel voor
minder dan honderd px-ocent ge
ven, maar dan moet je geen hon
derd procent resultaat ver-
wachten."
De uitreiking van de Prijs voor
Ci-eatief Ondei-nemerschap
1997 vindt om 16.45 uur plaats
tijdens de nieuwjaai'sbijeen-
komst van de Kamer (aanvang
15.30 uur), in de Stadsschouw
burg aan het Molenwater te
Middelburg. Daaraan vooraf
gaand staat het economisch ac
tieplan Sleutels voor morgen
centraal.
De koppeling van het Tempelieren-
verhaal aan het adres aan de Meel-
straat/Poststraat houdt wellicht juist
daarom zo lang stand omdat er zo wei
nig bekend is over het verleden van
het huis, dat onmiskenbaar tot de
meest fascinerende panden van Zie-
rikzee kan worden gerekend. Het is
het oudste woonhuis van de stad. In de
vijftiende en zestiende eeuw gingen
bij stadsbranden veel panden ten on
der, maar juist dit huis wist aan de
vlammen te ontkomen.
Pronkgevel
De Meelstraatkant van het pand, dat
officieel 'De Haene' heet, is altijd de
pronkgevel van het huis geweest. Een
waardige tegenhanger voor cle over
buren: het stadhuis. Het bovenste deel
van de gevel wijkt wat terug alsof het
pand enige moeite heeft met de uit
bundige belangstelling van de toerist
voor het Ziei'ikzeese stedenschoon.
De gevel aan de Poststi'aat mag sinds
begin jaren tachtig ook weer gezien
Reacties op deze rubriek
zijn welkom. Indienuwilt
reageren, of wanneer u
een tip voor ons heeft,
kunt u schrijven of faxen
naar de PZC, Postbus 18.
4380 AA Wissingen, fax
0118-470102, onder ver
melding van Bèl, bel.
Het pand 'De Haene' aan de Meelstraat, waarin een evangelische boekhandel is
gevestigd, heeft een echte pronkgevel. fotografie Pieter Honhoff
van onze verslaggever
Jacques Cats
De argeloze passant tuint er ge
makkelijk in: slenterend door het
knusse centrum van Zierikzee komt-
ie langs twee gevels. Maar die horen
wel bij een en hetzelfde huis. Het ene
deel van het pand heeft een gezicht
aan de Meelstraat. Het andere gezicht
wordt getoond aan de Poststraat.
Geeft deze situatie op zichzelf al aan
leiding tot verwarring, ook de namen
van de straten zijn niet wat ze voor
stellen. En om naast deze staaltjes van
volksetymologie de chaos helemaal
compleet te maken zijn er in de ge
schiedschrijving wat zaken door el
kaar gehaspeld.
Wat denkt iemand bij het zien van een
bordje met het opschrift 'Meelstraat'?
Dat daar bakkers of molenaars heb
ben gewoond of nog zijn gevestigd.
Mooi niet. De volksmond heeft de
naam vervormd. Van oorsprong was
de aanduiding middel- of middelste
straat tussen twee andere straten. En
de naam Poststraat is een vervorming
van Poort- of Potstraat. Daarmee zijn
we gearriveerd bij het huis met de
twee gezichten. Daarover houdt al
eeuwen het hardnekkige vei'haal
stand dat het pand ooit tot verblijf zou
hebben gestrekt van de Orde der Tem
pelieren, een gezelschap van Franse
edelheden, dat je al van verre kon on
derscheiden door hun witte mantels,
waarop een rood kruis was aange
bracht. Deze informatie blijkt bij na
dere beschouwing op een misverstand
te berusten. Het huis dateert vermoe
delijk van het begin van de vijftiende
eeuw. Maar de Orde der Tempelieren
hield al in 1312 op te bestaan. Op het
streekarchivariaat houden ze het er
zelfs op dat er waarschijnlijk nooit
een afdeling van deze orde op Schou
wen is geweest.
De gevel aan de Poststraat toont na de restauratie weer het oorspronkelijke go
tische front. Aan deze zijde is een elektrotechnisch installatiebedrijf gevestigd.
worden, nadat een onder het goed
keurend oog van de stadsarchitect
van Rotterdam uitgevoeixle grondige
restauratie had plaats gevonden.
Achter de lelijke asfaltpapieren ge
velbedekking bleken sporen schuil te
gaan van een gotisch front, dat thans
weer geheel in oude luister is hersteld.
Het oudste huis van Zierikzee vei'-
schaft al geruime tijd wooni-uimte en
werkgelegenheid aan de familie Eve-
raails. Het pand.biedt onderdak aan
twee wel zeer uiteenlopende nerin
gen: aan de Meelstraat wordt een
evangelische boekhandel gedreven.
Aan de achterzijde, die aan de Post
straat weer vooi'zijde is, is een elek
trotechnisch installatiebedrijf geves
tigd.
Probleem
Op momenten dat mevrouw Everaarts
er alleen voor staat pendelt zij bin
nendoor tussen twee winkels, ver
koopt in de ene zaak stichtelijke arti
kelen om, nadat aan de andere kant de
bel is gegaan, twintig meter verder
een klant aan een doucheslang te hel
pen. Dat kan een verrassende con
frontatie oplevei'en voor wie na een
bezoek aan de boekhandel een blokje
verder bij de installateur naar een
kraanleertje vraagt en daar dezelfde
vei'koopster achter de toonbank treft.
Mevrouw Everaarts blijft zo wel aar
dig in conditie want op weg van de ene
naar de andere winkel moet ze trap
pen op en af om de op vei'schillende ni
veaus gesitueerde vei'koopruimten te
kunnen bereiken.
Het blijkt dat in de oudste woning van
Zierikzee de meest moderne metho
den worden benut om informatie over
te brengen. Een zoon des huizes heeft
een Bijbelsoftware programma ont
worpen waarmee een ieder de bijbel
kan lezen, als naslagwerk kan gebrui
ken of diepgaand kan bestuderen.
Ook wordt geattendeerd op de moge-
lijkheid om christelijk op Internet te
communiceren.
De familie Everaarts wordt er niet op
gewonden van in zo'n bijzonder pand
te huizen. Dat kan ook nauwelijks
meer na ruim dertig jaren van bewo
ning.
Als groot voordeel wordt opgesomd
dat er zoveel ruimte ter beschikking
staat. Daarom waren er weinig pro
blemen om naast de twee winkels, de
woonruimte en de magazijnen ook
nog een lokaliteit te creëren voor sa
menkomsten van de Pinkstergemeen-
te.
Sommige logés hebben duidelijk
moeite met al die optrekjes, kamers,
trappen en gangetjes: ze verdwalen.
En ze kijken vreemd op als ze de gast
vrouw, clie ze zojuist boven hebben ge
troffen, even later beneden ontwaren
terwijl ze toch zeker weten dat me
vrouw niet samen met hen afdaalde.
Weten zij veel dat er elders in het pand
nóg een trap bestaat!
Frans Coremans:,,...het heeft alles te maken niet inzet..."
foto Willem Mieras
bèl bèl
van onze verslaggeefster
Ondine van der Vleuten
Ze zijn al eeuwen niet meer op
deze aarde, maar hun wegen
zullen elkaar altijd blij ven krui
sen. In Oost-Souburg, om pre
cies te zijn. Adriaen de Decker
en zijn vrouw Pieternelle van
Thurneult (Van Turnhout), op
den 2den Mei 1569 'gheëxutecrt
metten baste', vielen in de beel
denstorm. Zij werd ervan be
schuldigd de beeldenbrekers
naar Oost-Souburg te hebben
geroepen: hij zou het vernielen
de werk hebben aangezien zon
der in te grijpen. Als schout
(burgemeester èn rechter) van
Oost-Souburg werd hem dat
zwaar aangerekend.
Wie zou het nog weten, daar in
die rustige Oost-Souburgse
straten? Een bejaarde bewoner
kijkt naar het straatnaambord
je alsof hij het voor het eerst ziet
en knikt peinzend van nee. De
Decker, dat doet geen belletje
rinkelen. De wijkverpleegkun-
dige gokt: een burgemeester
misschien? Afgezien van de
naam is er dan ook niets dat aan
die lang vervlogen tijden herin
nert. De kleine arbeidershuis-
jes, in de stiji van de Amster
damse School, werden pas in
deze eeuw neergezet. Een eindje
verderop staat de kerk van
Oost-Souburg. In het jaar 1566,
toen de Beeldenstorm zich van
uit Middelburg over Walcheren
verspreidde, haalde ook hier een
woedende menigte hervormden
de heiligenbeelden neer. Zij eis
ten de kerken, voorbehouden
aan katholieken, op voorde pre
diking van de Nieuwe Leer. B. J.
de Meij schrijft daar in de jaren
dertig over dat de burgers de
vernielingen lijdelijk aanzagen.
Over De Decker oordeelt De
Meij harder dan andere ge
schiedschrijvers. De schout
nam volgens hem actief deel aan
het oproer. „Samen met zijn
vrouw en hun dienstbode ging
hij voor om de beelden en andere
kerksieraden in de kerk te Oost-
Souburg te vernielen."
Alledrie moesten zij terecht
staan. De Meij meldt dat de
vrouw werd gewurgd, de schout
gehangen. De bode, Neelken
Jansdochter, zei dat ze de beel
denbrekers alleen was gevolgd
"om te zien en te gapen' Zij
kwam er beter vanaf. Neelken
diende slechts 'in haar lywaet'
een kaars te offeren in de kerk.
Een vernoeming zat er voor
haar dan ook niet in.
loor Marco Evenhuis
?<inds begin jaren tachtig
3 werd binnen de Zeeuwsche
'ereeniging voor Dialectonder-
oek druk gewerkt aan een serie
ragenaamde regioboeken,
waarin de Zeeuwse dialecten
per streek intensief zijn be-
chreven. Van alle Zeeuwse
treken is inmiddels een deel
erschenen. Behalve van
ichouwen-Duiveland.
)p Schouwen-Duiveland
werkte de neerlandicus dr.
Ldriaaïi de Vin gedxn-ende een
(root aantal jai-en aan het laat-
te deel van de serie. Het resul
taat van De Vins onderzoek had
;eds eind jaren tachtig gepu-
iiceerd moeten worden. Maar
oordat De Vin steeds dieper
(roef en steeds meer interessan-
e zaken boven water haalde,
noest de uitgave van het boek
elkens weer uitgesteld worden.
Door het plotselinge overlijden
ran dr. De Vin op 31 juli i994
wam het werk aan het laatste
regioboek zo goed als stil te lig-
(en.
}fel verscheen nog niet zo heel
ang geleden een typoscript van
iet grootste deel van De Vins
mbewerkte manuscript. Drs.
i F. van de Zande-Vleugels
Schutter en later Bas Oele
verkten sindsdien op basis van
le aantekeningen van di\ De Vin
lan de realisatie van het uitein-
lelijke regioboek.
las Oele verwacht dat een en
tnder nu spoedig naar de druk-
ter kan: „Ik ben afgelopen
'oorjaar begonnen met onder
rndere het scannen van de ge-
vpte kopij van dr. De Vin. Nu
)en ik bezig de laatste hand aan
iet manuscript te leggen en de
Uustraties te vei'zorgen. Als al-
es goed gaat. kan ik een en an
der komend voorjaar afron-
lerx."
,Dat ik dan klaar ben met het
nanuscript wil overigens nog
liet zeggen dat het ook daad
werkelijk tot een uitgave komt.
let bestuur van de vereniging
noet daar eerst nog een beslis-
ling over nemen", aldus Bas Oe-
e.
let ziet er overigens naar uit
lat als het regioboek van
Schouwen-Duiveland daad
werkelijk op de schappen van de
loekhandel belandt, het er heel
index-s uit zal gaan zien dan de
'oorgaande acht regioboeken.
iele: „De Vin hield er zo zijn ei-
(en ideeën op na voor wat de in-
loud en de indeling van het
'oek betreft. Bij eerdex'e regio
boeken is telkens dezelfde opzet
gevolgd, maar het boek voor
Bas Oele, die het typoscript van dr. De Vin bewerkt, hoopt dit voorjaar de voorbereidingen voor het regioboek Schouwen-Duiveland af te
ronden. foto Willem Mieras
Schouwen zal daar nogal wat
van afwijken."
De verschillen met de reeds be
staande regioboeken worden
direct duidelijk wanneer het ty
poscript wordt doorgenomen.
Na de behandeling van de be
langrijkste klankverschijnselen
en werkwooi'ds vervoegingen,
volgt in de bestaande regioboe
ken een thematisch gedeelte.
Daarin wordt de woordenschat
op het gebied van bijvoorbeeld
wonen, landbouw, visserij en
kerk en geloof besproken.
De Vin voegt tussen het algeme
ne en het thematische gedeelte
echter een reeks beschrijvingen
van lokale dialecten. Hij behan
delt daarbij woorden en uit
drukkingen die hij heeft aange-
tx'offen in stukjes proza en
poëzie uit de desbetreffende
plaats en in vragenlijsten zoals
die door de Zeeuwsche Vereeni-
ging voor Dialectonderzoek zijn
rondgestuurd. Bovendien werkt
hij gesprekken met inwoners
van de vei'schillende plaatsen
uit die hij speciaal voor de tot
standkoming van het regioboek
heeft gevoerd.
Buitengewoon interessant zijn
cle waarnemingen van De Vin op
het gebied van de plaatselijke
taalsituatie. Zo wordt in Haam
stede een jonge domineesdoch
ter aan het woord gelaten, die
opmerkt dat toen ze op Aemstie
kwam wonen 'in het begin haast
niks kon verstaan'. En voor Ou-
werkei'k wordt opgemerkt dat
een Kleuteronderwijzeres in het
dorpsblad een aantal kleuters in
onvervalst Ouwerkerks aan het
woord laat, om te laten zien dat
de streektaal onder Ouwerkerk-
se kinderen nog wel degelijk
leeft.
Tussen de x-egels door veegt De
Vin de vloer aan met mensen die
het niet best voor hebben met de
streektaal van Schouwen-Dui
veland: „Een wel erg onsympa
thieke i'eactie van een onderwij
zer, die op het kritieke moment,
van de ramp (van 1953, red. )met
een jongen de huizen langsging
waar de mensen ewaerschoed
(gewaarschuwd) moesten wor
den. De spontane uitroep van
die jongen: 'Mééster j' eiter één
vergetë' meende de schoolfrik te
moeten corrigeren met de
'hoogbeschaafde' Nederlandse
terechtwijzing: 'Je moet zeggen:
Meester, u hebt er een vergeten.'
Groter minachting voor de lo
kale taal is nauwelijks denk
baar."
Onderwijs
In het laatste hoofdstuk van het
typoscript gaat De Vin dieper in
op de positie die de streektaal op
Schouwen tegenwoordig in
neemt. De schrijver signaleert
ook op Schouwen een grote toe
name van het aantal Zeeuwsta-
lige ouders dat hun kinderen in
het Nederlands opvoedt. Deze
ouders zijn geheel ten onrechte
doordrongen van de gedachte
dat dialectspi'ekende kinderen
op school meer moeite zullen
onderwinden om Nederlands te
leren. Hun eigen negatieve erva-
ringen spelen daarbij een be
langrijke rol.
Zij vei'geten echter dat de jeugd
tegenwoordig onder heel andere
omstandigheden opgroeit dan
pakweg dertig jaar geleden.
Kinderen komen i'eeds op zeer
jonge leeftijd langs alle kanten
met het Nederlands in aanra
king (radio, televisie, niet-
Zeeuws sprekende vriendjes en
vi'iendinnetjes en ga zo maar
door) en zouden zelfs zonder
tussenkomst van onderwijzers
uitgi'oeien tot perfect tweetali
ge wereldbui'gers. Veel onder
wijskundigen stellen zelfs dat
deze vorm van tweetaligheid,
dus streektaal-Nederlands, bij
zonder bevordei'lijk is voor het
aanleren van derde, vierde en
vijfde talen als Engels, Duits,
Frans of Spaans.
Om de negatieve houding van de
ouders te dooi'breken, denkt De
Vin aan het op een of andere wij
ze integreren van de sti'eektaal
op de Schouwse basisscholen.
Hij noemt daarbij succesvolle
initiatieven als dat van direc
teur Henk Blom van een basis
school in Renesse. die de sti'eek
taal onder de aandacht van zijn
leerlingen bracht. Ex-clirecteur
Kievith van de basisschool van
Ellemeet gaf ouders van leerlin
gen menigmaal de raad: 'Spreek
met je kinderen thuis alsjeblieft
Zeeuws, want Nederlands leren
wij ze op school wel.' En op ba
sisschool De Schouw te Brou-
wershaven wordt succesvol
geëxperimenteerd met het voor
lezen van verhaaltjes in het dia
lect van die plaats.
Stichting
In Zeeuws-Vlaandei'en is on
langs de Stichting School en
Dialect opgericht. Initiatiefne
mers Piet Scheerders en onder
wijskundige drs. Gerard
Langaert willen met een vijftal
Zeeuwse basisscholen een
pi'oefproject. van drie jaar uit
voeren. De beoogde integi'atie
van de streektaal in het onder
wijs is er niet op gericht kinde
ren les te geven in of over
dialect, maar vooral om hen cre-
atief bezig te laten zijn met de
eigen spreektaal door bijvoor
beeld spreekbeurten te houden,
verhaaltjes te lezen en liedjes te
zingen. Binnenkort komen we in
deze rubriek nog eens uitge-
bréid op dit initiatief terug.
Een van de laatste zinnen die dr.
De Vin voor zijn overlijden aan
het papier toevertrouwde, is
wat dit betreft bijna profetisch:
„Samenvattend kunnen we
vaststellen dat in de afgelopen
tijd op de scholen zeker wel aan
dacht aan de streektaal is be
steed, maar dat door het nog
steeds ontbreken van een goed
didactisch programma de rela
tie streektaal-algemeen Neder
lands bij de taallessen niet goed
uit de verf gekomen is.-' Met de
oplichting van de Stichting
School en Dialect lijkt een oude
wens van dr. De Vin eindelijk in
ver-vulling te gaan.
Het typoscript 'Dialect op
Schouwen-Duiveland in de
tweede helft van de twintigste
eeuw'door dr. A de Vin en drs. A
F. van de Zande- Vleugels Schut
ter is voor f 40,- te verkrijgen
via penningmeester Jaap Murre
van de Zeeuwsche Vereeniging
voor Dialectonderzoek, tel.
0118-629556.
De Van Turnhoutstraat en De Deckerestraat te Souburg vormen een
kruis: symbolisch voor de martelaarsdood die het echtpaar door de
Beeldenstorm stierf. foto Lex de Meester
