Nijlgans verovert
delta
Patrijs is broed vast
PZC
'45
natuur
41
puzzelen
postzegels
zaterdag 11 januari 1997
Elk jaar ziet de natuur er weer een tikje anders uit dan in de jaren
daarvoor. De ene soort neemt toe, de ander af. Op zich is dat
niets nieuws, zo gaat het immers al zo lang er leven op aarde be
staat! Toch is er wat veranderd sinds wij mensen een grote invloed
uitoefenen op het leven om ons heen. Naast klimaat, bodemgesteld
heid en dergelijke zaken zijn, wij één van de 'sturende' factoren ge
worden, die mede bepalen of er soorten toe- dan wel afnemen. Vaak
gebeurt dat ongemerkt en sluipenderwijs, soms echter met grote,
voor een ieder waarneembare sprongen.
Dankzij de toegenomen aandacht voor en kennis van de natuur is
nu ook beter bekend hoe het planten en dieren vergaat. Zo is geble
ken dat een vanouds typisch Zeeuwse vogel als de patrijs sterk in
aantal afneemt. Tegelijkertijd arriveren er ook nieuwe soorten in de
regio, zoals de nijlgans. Bij beide soorten blijkt de mens een belang
rijke rol te spelen bij het verdwijnen, respectievelijk verschijnen.
natuurbalans
Veel vogelsoorten komen in
flinke delen van de wereld voor.
Dat is niet zo gek, om dat ze als geen
ander dier in staat zijn om grote
afstanden af te leggen. Toch is er bij
sommige vogels een andere oorzaak
voor de grote verspreiding, namelijk
de mens. Europese pioniers in verre
oorden als Amerika, Australië en
Nieuw-Zeeland namen soms als
souvenir bekende vogels van thuis
als Spreeuw en Huismus mee. De
gevolgen zijn niet mis: de in hun
nieuwe vaderland losgelaten
beesten veroverden algauw hun
nieuwe wereld in nog hoger tempo
dan de mensen, soms ten koste van
inheemse vogelsoorten.
Andersom hebben Europese
reizigers ook nogal wat vogels
uit verre oorden mee naar huis ge
nomen. Ze kwamen vaak terecht
in siervogelcollecties bij rijke lie
den. Soms ontsnapten zulke inge
voerde vogels en bleken ze zich in
wilde staat staande te kunnen
houden. Dat laatste gebeurt de
laatste jaren ook nog regelmatig,
zeker in Zeeland en omstreken.
Sommige soorten lijken zelfs
bezig aan een ware opmars! De
Nijlgans is zo'n soort, en zijn voor
komen in Zeeland wordt door boe
ren, jagers en vogelaars met argus
ogen gevolgd. Niet iedereen vindt
het leuk dat het de vogel hier goed
gaat, maar de meningen zijn ver
deeld...
De Nijlgans is een verre verwant
van onze bergeend, en is dus eer
der een eend dan een gans. De vo
gels broeden in dichte vegetatie en
in grond- of boomholtes. De Nijl
gans bewoont van oorsprong moe
rassen en rivierdalen in Afrika,
ten zuiden van de Sahara en langs
de Nijl. Het voedsel bestaat meest
al uit gras, zaden en plantenwor
tels.
Exodus
Uit Afrika gehaalde Nijlganzen
broeden sinds 1785 in wilde staat
in parken en landgoederen in En
geland, tegenwoordig met zo'n
400 paar. De vogel werd verder ge
ïntroduceerd in Noord-Amerika,
Australië en Nieuw-Zeeland,
maar daar kon hij het niet bolwer
ken. Heel anders lijkt het echter
toe te gaan op het vasteland van
Noordwest-Europa, waar de vo
gels pas enkele tientallen jaren in
verwilderde staat rondvliegen.
Toch is hij rond Brussel al vrij al
gemeen en neemt hij elders in
Vlaanderen toe. In Nederland ont
snapten eind jaren zestig wat vo
gels in Rijswijk en Wassenaar.
Sindsdien heeft de vogel eerst een
groot deel van de randstad ver
overt; hier broeden nu al honder
den paren. Na deze overtuigende
binnenkomst heeft de vogel zich in
Zeeland geldt nog steeds als een bolwerk voor de patrijs. Naar schatting broedt een kleine twintig procent van
de Nederlandse populatie binnen onze provinciegrenzen.
foto Chiel Jacobusse
Het verhaal is historisch. Toen
we jaren geleden aan de zeedijk
gingen zitten om passerende
steltlopers te tellen voelde mijn
broer ineens de grond onder zich
bewegen. Toen een beetje gaan
verzitten niet hielp stond-ie op om
te kijken wat er aan de hand was.
Direct vloog een verfomfaaide
patrijs weg en werd een nest met een
stuk of tien eieren zichtbaar. En
daarmee is in ieder geval één van de
opvallendste eigenschappen van de
patrijs neergezet, namelijk zijn
buitengewone broedvastheid.
Juist die eigenschap wordt het
beest nogal eens fataal. Want
ook als een maaimachine het broe
dende dier nadert blij ft-ie gewoon
op het nest zitten en heel vaak
worden patrijzen daarbij doodge-
maaid. Zo vaak, dat de stand ten
opzichte van het begin van deze
eeuw minstens gedecimeerd is.
Toch geldt Zeeland nog steeds als
een bolwerk voor de Patrijs. Naar
schatting broedt een kleine twin
tig procent van de Nederlandse
populatie binnen onze provincie
grenzen. Vooral Zeeuws-Vlaande-
ren en Tholen herbergen een goede
patrijzenstand, maar er moet di
rect bij gezegd worden dat ook
daar van een voortdurende aan
talsdaling sprake is. Patrijzen zijn
echte boerenlandbewoners, die
natte gebieden mijden en in be
boste terreinen slechts mondjes
maat voorkomen.
Patrijzen zijn helemaal ingesteld
op een verborgen leefwijze. De
bruingestreepte rug geeft het dier
een perfecte schutkleur tussen het
gras en wegkruipen en zich ge
deisd houden is voor een matige
vlieger als de patrijs een veel bete
re overlevingsstrategie als op de
vlucht gaan. In de winterleven pa
trijzen in groepen en ze zitten dan
'snachts in een cirkel bij elkaar,
met de koppen naar buiten. Eén en
al waakzaamheid voor naderende
belagers. Al heel vroeg in het voor-
jaar beginnen de patrijzengroe-
pen zich op te splitsen in afzonder
lijke paren. Dat gaat gepaard met
een luidkeels geroep, waarmee het
haantje zijn territorium afbakent.
Je hoort het verdragende geluid de
hele dag maar vooral in de avond
uren is het opvallend.
Toch zijn broedparen van de pa
trijs moeilijk te tellen omdat de
richting waaruit het geluid komt
vaak nauwelijks vast te stellen is.
De beste tijd om patrijzen te tellen
is nog de late winter, en dan vooral
als er sneeuw ligt. De schutkleur
van het beest speelt dan geen rol en
ze zijn makkelijk op te sporen.
'Vooral als gevolg van de verander
de landbouwmethoden hebben
patrijzen het buitengewoon moei
lijk. Onkruidveldjes worden
vroegtijdig platgespoten en daar
mee verdwijnt een belangrijke
voedselbron. Mierenhopen, waar
een belangrijk deel van het voed
sel voor de kuikens vandaan komt
worden ook steeds schaarser, ter
wijl door bemesting en ontwate
ring het hooi steeds vroeger ge
oogst wordt, waarbij de nesten
met oudervogel en al worden uit-
gemaaid. Dat al die ellende juist in
het Zeeuwse wat minder desas
treus uitpakt dan op veel plaatsen
elders heeft ongetwijfeld te maken
met de vele dijktaluds die wat
minder intensief beboerd worden.
Ook in natuurgebieden blijft be
mesting en bespuiting achterwege
en vaak lukt het om daar een rede
lijke patrijzenstand te behouden.
Het is onbegrijpelijk dat een be
dreigde vogelsoort als de patrijs
wettelijk nog vogelvrij is. Nog
steeds worden patrijzen bejaagd,
maar gelukkig zijn ër steeds meer
jagers die uit zichzelf begrijpen
dat je zo'n bijzondere vogel niet
zomaar neer moet knallen. En zo
hoort het ook.
Maar er zijn natuurlijk tal van an
dere gevaren. Niet zo lang geleden
stuitte ik langs een rietkraag op
een blauwe kiekendief die bij mijn
verschijning zijn prooi liet vallen.
Het was een net geslagen -want
nog warme- patrijs. En, zo grillig
als het toeval kan zijn, vond ik nog
geen halve kilometer verderop een
dode patrijs als verkeersslachtof
fer.
Veel patrijzen sneuvelen ook door
strenge winters. Ook al omdat de
vogel na een strenge winter pas
laat met broeden begint. En hoe
later de eieren gelegd worden, hoe
groter de kans dat ze ten prooi val
len aan de steeds vroeger verschij
nende maaimachine.
Chiel Jacobusse
wat kalmer tempo verder uitge
breid over Nederland. Inmiddels
zijn er zeker 3500 Nijlganzen in
het land.
Sinds 1975 worden geregeld Nijl
ganzen in Zeeland gezien. In 1989
broedde voor het eerst een paartje
in het Zeeuwse deel van het Mar-
kiezaatsmeer. Sindsdien heeft de
soort zich als broedvogel geves
tigd in de Grevelingen, het Dijk-
water op Duiveland, in het Vol-
kerakmeer en het Zoommeer, het
Markiezaat, het Veerse Meei; in de
Braakman en op Saeftinghe. Het
lijkt er stei'k op. dat de Nijlgans
Zeeland op dit moment stormen
derhand aan het bezetten is, en dat
deze ontwikkeling bepaald nog
niet is afgerond. Het totaal aantal
broedparen is moeilijk in te schat
ten, maar zal in 1996 circa 20-40
paar bedragen. De vogels lijken in
de x-egio voox-al te gaan broeden op
weirxig door mensen betreden ei
landjes en platen, die in veel afge
sloten Deltawateren x'ijkelijk
voox-handen zijn. Ook 's winters
kunnen tegenwoordig groepjes
Nijlganzen gezien worden in de
regio, vaak in de nabijheid van an
dere ganzen en eenden. Met koude
winters lijken ze wel wat moeite te
hebben, getuige de vondst, afgelo
pen dagen, van enkele vorst-
slachtoffers.
Agressief?
Op grond van waai'nemingen aan
een tam paartje Nijlganzen wordt
geregeld gewaarschuwd voor het
uitzonderlijk agressieve gedrag
van Nijlganzen in de broedtijd,
waarbij ze er xxiet voor terug zou
den deinzen andere vogels te ver
moorden. Bekend is dat met name
maixnelijke Nijlganzen inderdaad
erg fel hun nest en de directe om
geving ex-van kunnen vex-dedigen.
Toch zijn er ook vredelievender
berichten, ondermeer uit de Zuid
hollandse duinen, waar Nijlgan
zen en Bergeenden in goed
nabuurschap vlakbij elkaar bx-oe-
den. Het zou zinnig zijn als in de
toekomst meer gekeken gaat woi*-
den naar het al dan niet agx-essieve
gedrag van nijlganzen in de -
broedtijd om een beter beeld van
de werkelijkheid te verkrijgen.
Over agressief gesproken: het lijkt
erop dat negatieve gevoelens bij
de opmars van de Nijlgans over
heersen. De minister van land
bouw heeft de vogel zelfs 'vogel
vrij' verklaax-d, hetgeen betekent
dat hij uitgeroeid mag worden.
Zelfs sommige vogelaars zijn hem
liever kwijt dan rijk, maar ande
ren redenex-en dat de vogel hier
weliswaar 'per ongeluk' gekomen
is, maar nu het volste recht heeft
om hier i-ond te lopen. Hoe moet
dat nu verder? Feit is, dat een echte
uitroeiing vaix de vogels al niet
meer mogelijk is, daarvoor is de
vestiging te ver voortgeschx-eden.
Blijft de vraag of we de vogel dan
maar moeten tolereren. De discus
sie hierover is feitelijk nog maar
net begonnen en zal zeker nog wel
even lopen...
Jan-Willem Vergeer
De Nij lgans, tegenwoordig bewoxxer van parken, laxxdgoederen én van Zeeuwse wateren, foto: GJHKrottj e
E
T
N
E
R
L
M
E
R
D
O
O
N
N
E
N
E
K
E
T
F
A
P
N
E
L
N
F
S
T
D
E
K
O
R
R
R
E
R
E
R
E
E
N
D
O
O
O
E
P
O
F
T
E
E
1
A
N
Z
H
T
A
T
D
S
N
T
T
S
T
A
A
C
T
S
N
1
K
A
A
E
S
S
A
A
S
E
E
U
L
L
S
W
1
E
R
1
L
N
1
M
B
A
A
S
L
N
R
E
E
V
E
G
N
O
V
V
E
E
A
P
V
M
O
R
R
B
R
E
N
R
T
R
H
E
L
E
O
E
R
N
G
E
E
E
G
1
G
W
T
K
V
1
1
N
E
T
K
T
D
D
A
B
L
w
K
V
O
T
N
N
O
E
T
R
A
A
V
E
G
1
S
1
O
S
P
O
E
L
W
A
T
E
R
R
R
G
1
U
T
R
A
A
V
1
E
O
R
AANDEEL
KORENSCHOOF
ROEIVAARTUIG
ACTEREN
LAWINE
ROODGLOEIEND
AFTEKENEN
NESTOR
SATINET
AHORN
NOODREM
SPOELWATER
ANTENNE
ONGEVAL
STAPEL
BRIKET
ONGEVEER
STEENVALK
DWERGMUIS
PRESSIE
STOKER
GEVAARTE
PROZA
VERGIET
GRANIET
RELATIEF
VERSTAND
INTERESSANT
RENTE
WAAGHALS
INTIEM
RIVIERVISSER
ZAALVOETBAL
KETELWATER
In deze mengelmoes van letters zijn al de genoemde woor
den verstopt. Ze zijn te lezen van links naar rechts, van rechts
naar links, van boven naar beneden of omgekeerd of schuin-
Sommige letters worden dubbel gebruikt. Streep alle woor
den door. De resterende letters vormen dan regel voor regel
van boven naar beneden nog een woord.Stuurdit woord uit
sluitend op een briefkaart naar:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 AL VLISSINGEN
Uw briefkaart moet uiterlijk woensdagmorgen in ons bezit
zijn.Vermeldt uw naam, adres en woonplaats.De PZC stelt de
volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs een VVV-bon van
f 50,Tweede, derde en vierde prijs een VVV-bon van f
25,.De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt
u in de PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van volgende week.
Oplossing
cryptogram
zaterdag
Horizontaal: 5. Touroperator; 8. introe
ven; 9. pauk; 10. moe; 11. rondspoken;
13. groetplicht; 15. beslagen; 16. dood
moe; 18. hemd; 19. put; 20. meermin.
Vertikaal: 1. Domoor; 2. vervangings
middel; 3. maan; 4. hoopvol; 5. trim
mer; 6. uitgerekend; 7. vuren; 12.
schijnwerpers; 14. pullover; 17. stuit.
De prijswinnaars van het cryptogram
van afgelopen zaterdag zijn: J.M. Ma-
nuhuwa, Singelstraat 70, Middelburg
(VVV-bon f50,-).
De VVV-bonnen van f 25,- gaan naar:
G.C. Kramer, Geraniumlaan 3, Vlissin-
gen; C.M. van Koeveringe, Paukens-
hoekstraat 20, Kapelle en Kees
Zwamborn, Etty Hillesumlaan 13, Kloe-
tinge.De prijzen worden zo spoedig mo
gelijk toegezonden.
Oplossing
Kerstpuzzel
Het citaat dat gevonden moest worden
in de kerstpuzzel luidt:
„Voor de een het einde, voor de ander
het begin."
De prijswinnaars zijn:
W. Wolfaart, Tuinstraat 11, Bier
vliet (wijnpakket t.w.v. f 100,-);
M. Wisse-Janse, Bosschaartsweg
6, Ritthem (wijnpakket t.w.v. f
75,-);
G.L. van Westrienen-Dijs, Zuids
traat 11, Aardenburg (slijtersbon
t.w.v. f 50,-);
De slijtersbonnen t.w.v. f 25,-
gaan naar:
Bianca de Smit, Statendijk 3,
Schoondijke;
Mevrouw Peels, Ruyckrockstraat
8, 's Heer Hendrikskinderen;
Fam. v.d. Broeke, Noorderbaan
1, Vlissingen;
L. v.d. Velde, Zeeanemoonweg
37, Renesse en A.J. Dekkers,
Noord Achterweg 49, Wemeidin-
9e-
De prijzen worden zo spoedig mogelijk
thuisbezorgd.
De sfeervolle 80 c.-Elfsteden-
tochtzegel (oplage 8 miljoen),
die PTT Post op de dag dat de
'Tocht der tochten' werd gehou
den, in roxilatie bracht is de derde
schaatszegel inde postale geschie
denis van ons land. De eerste ver
scheen 26 februax-i 1982 ter gele
genheid van het 100-jarig bestaan
van de Schaatsenrijders Bond
(KNSB). Op deze 45 c.-zegel (er
zijn ruim acht miljoen stuks ver
kocht) is zonder veel fantasie Atje
Keulen-Deelstra te herkennen.
Niet echt herkenbaar dus, want
een xxog levend persoon herken
baar op een zegel afbeelden mocht
destijds nog niet. Dat was slechts
aan leden van het koninklijk huis
voorbehouden.
Vier jaar later echter (op 1 juli
1986) werd bij de viering van de
100e vex-jaardag van Dr. Willem
Drees met deze regel gebroken. Zo
kon het dus ook gebeuren dat op de
tweede 'schaatszegel', die in het
OS-velletje met vier 80 c.-zegels
zit (uitgegeven op 4 februari 1992;
vei'kocht: 2,81 miljoen velletjes)
Yvonne van Gennip wel herken
baar staat afgebeeld.
Eva Jensen (1989), Ivar Bal-
langxnd (1990), Hjalmar 'Hjallis'
Andersen (1990), Knud Johanne-
sen (1991) en Geir Karlstad (1993)
al op zegels in actie. (NB. Karlstad
heeft de voxige week ook, samen
met Olaf Koss, als toeiTijder de
15e Elfstedentocht volbracht).
FRANKRIJK, dat altijd sterk is
geweest in het herdenken van zijn
staatslieden (zie de vele series 'be
roemde Fransen' en 'beroemde
personen') heeft 'traditiegetrouw'
precies een jaar na zijn dood (7 ja
nuari 1996) oud-president Fran
cois Mitterrand met een 4,00 fr.-
portretzegel herdacht (tevens de
eerste Franse zegel van 1997). Ook
zijn beide voox-gangers, De Gaulle
(1890-1970) en Pompidou (1911-
1974), werden een jaar na hun
dood postaal herdacht. Mitter-
x-and is de negende Fi'anse presi
dent die op een zegel wordt ver
beeld.
daai-op al snel gevolgd door zegels
van 1,2,4, 6 en 7 sk.
Door de jaren heen is het motief
nooit vei-andeixi. Slechts in detail,
als arcering, werden kleine wijzi
gingen aangebi'acht. Compleet
telt de gehele reeks ruim honderd
zegels, waar nog oorlogszegels
met 'V'-teken en zegels met op-
druk bijkomen.
De jongste aanvulling bestaat uit
vijf zegels in waarden van 0,10,
0,20, 0,30, 0,40 en 0,50 öi-e. Hier
mee herintx'oduceert Noorwegen
de 0,10 öre-zegel, dit in verband
met bij frankering, want per 6 ja
nuari zijn de posttarieven in
Nooxwegen vei'hoogd.
Noorwegen verslaat Nederland
overigens op dit gebied met een
baanlengte. Daar waren Björg
'125 jaar oud en nog springle
vend'. Zo lanceerde de Noorse
post 2 januari een nieuwe aanvul
ling op de oudste permanente
reeks ter wereld, de posthoonxze-
gels. Op 25 december 1871 ver
scheen de eex-ste posthoomzegel,
ontworpen door de ax-chitect Von
Hanno, tot dan al bekend door een
aantal neo-gothische bouwwer
ken. De eex-ste posthoornzegel in
de waarde van 3 skilling werd
aandacht besteed aan: in 1987,
1988 en 1989, paddestoelen; in
1991 en 1992, ox-chideeën; in 1993
en 1994, vlinders, in 1995 en 1996
wilde bessen en nu zij n het op twee
3,70 kr.-zegels (vijf paren in een
boekje) een hommel en een lieve
heersbeestje in hun natuurlijke
omgeving.
In dat kader zijn 2 januari nog
twee permanente series versche
nen. Met een van deze is een nieu
we reeks ingeluid, die zich over.-
vijf a zes jaar zal uitstrekken Na
voltooiing zullen de twaalf be
langrijkste bloemenfamilies van
Noorwegen op postzegels staan
verbeeld. Op de eerste vijf floraze
gels: 3,20 kr., rode klaver, 3,70 kr.,
kleinhoefblad, 4,30 kr., lelietje-
van-dalen, 5,00 kr., grasklokje en
6,00 kr., gele ganzebloem.
Tot slot een aanvulling op de in
1987 ingezette reeks boekjes met
natuui"zegels. Achtereenvolgens is
CESKA REPUBLIKA
TSJECHIE opent 1997 met een ze
gel die ook interessant is voor the
matische verzamelaars 'zegels op
zegels'. Op 20 januari wordt met
een 3,60 kc.-zegel, waarop de 20
kc(?)-zegel 'De bevrijde republiek'
uit 1920, herdacht dat Tsjechië in
1993 (20 januari) met de eerste ze
gel kwam.
In de laatste maanden van het jaar
verschenen in Tsjechië nog de vol
gende zegels: 9 oktober, 450e ge
boortedag van de Deense astro
noom Tycho Braha (1546-1601), 5
kc., portret (NB. Denemarken en
Zweden herdachten Braha in ok
tober 1995 met een zegeltweeling);
9 oktober, oude vliegtuigen, 7 kc.,
Letov S 1, 8 kc.. Aero A 11 en 10
kc., Avia BH 21; 13 november,
kunstwerken uit het Nationaal
Museum, 9 kc., De tuin van Eden
van Josef Vachal (1884-1969) en
11 kc., Ontbijt met ei van Georg
Flegel (1566-1638). Eveneens 13
november de reeds in de opsom
ming van kerstzegels aangehaalde
3 kc.-zegel met Jozef en Maria bij
de kribbe.
Hero Wit
