Race naar de
rode planeet
Digitale atlas en encyclopedie
Marssondes
Zuiniger stoken door
anders instellen cv
Kleur pil van invloed
op verwacht effect
Encarta 97
Modernen en praten
wetenschap en techniek zaterdag 11 januari 1997 39
@penst@@rtjes
De Russen zijn uit de race naar Mars.
Het is de vraag of ze er ooit in
Thans zijn de Amerikaanse
Mars Global Surveyor' en de Pathfinder
jp weg. Het tweetal sonden vormt de
in een reeks ruimtevluchten
de rode planeet die tot in de
eeuw zal voortduren.
ruimtevluchten staan in het teken
fan minutieus onderzoek aan bodem en
rlampkring van de 'Rode Planeet' met
behulp van robots. Daarnaast zal het
Vlarsoppervlak veel nauwkeuriger in
kaart worden gebracht dan ooit tevoren.
Alle beelden en meetgegevens moeten
leiden tot de definitieve bepaling van een
aantal geschikte plaatsen waar
in de toekomst zullen
met het doel materiaal mee terug
de aarde te nemen. Dat zal echter
eerder dan tussen 2005 en 2010
De onbemande expedities ma
ken een definitief einde aan
een periode van ruim twintig jaar
van betrekkelijke rust rond Mars.
In die tijd werden er wel enkele
ruimte vaartuigjes op pad ge
stuurd, maar die raakten door de
een of andere oorzaak onklaar.
Zomer 1976 landden er twee ro
bots, eigenlijk meer automatische
mini-laboratoria, op het Marsop
pervlak. Deze 'Viking'-landers,
die niet mobiel waren, brachten de
omgeving van de landingsplaat
sen in kaart en namen bodemmon
sters die ter plekke werden onder
zocht op organisch materiaal. Dat
werd toen niet gevonden. De nieu
we reeks Mars-expedities moet de
twintig jaar oude draad van dit
onderzoek weer oppakken. Be
langrijkste vraag, sinds enkele
maanden weer actueel, is of er op
Mars ooit leven heeft bestaan en,
zo ja, wat daar dan mee is gebeurd.
Scheervluchten
De op 7 november gelanceerde
MGS zal al op 12 september vol
gend jaar (1997) aankomen na een
reis van 697 miljoen kilometer. Na
een tocht over de Noordpool van
Mars zal de sonde elke 48 uur een
langgerekte ellips rond de planeet
beschrijven. Dan breekt een cruci
ale fase aan: een groot aantal ke
ren scheren door de buitenlagen
van Marsatmosfeer moet de snel
heid stukje bij beetje afremmen,
zodat de langgerekte baan veran
dert in een cirkelvormige met een
periode van twee uur. De scheer
vluchten vinden steeds op een
hoogte van 110 kilometer boven
het Marsoppervlak plaats. Daar
door verandert het verste punt van
de oorspronkelijke 48-uur ellips
geleidelij k van 5 66 62 naar 450 ki
lometer hoogte.
Vlak na de succesvolle lancering
van de MGS liét projectleider (en
ex-astronaut) Glenn Cunning
ham, verbonden aan NASA's Jet
Propulsion Laboratory (JPL), we
ten dat deze scheervlucht-fase, die
bijna vijf maanden in beslag zal
nemen, „zonder twijfel de meeste
risico's van de hele expeditie in
houdt." „Bovendien kunnen de
beruchte stofstormen op Mars let
terlijk en figuurlijk ook nog roet in
het eten gooien", zegt JPL-missie-
specialist Wayne Lee. „Die stor
men zullen naar verwachting be
ginnen als de surveyor met zijn
scheervluchten bezig is."
Pas als de lange reeks baanveran
deringen is geslaagd, kan het in
kaart brengen van het Marsopper
vlak beginnen. Dat is op z'n
vroegst begin maart 1998. De son
de draait dan in een zogeheten
'zon-synchrone baan', dat wil zeg
gen dat hij de zon nooit uit het
'oog' zal verliezen. Gedurende een
heel Marsjaar (687 aardse dagen)
bestrijkt hij de gehele Marsbol. De
De Milieufederatie Groningen voert
samen met het noordelijke
energiebedrijf EDON en de gemeente
Groningen een proef uit om stookkosten
te besparen door een betere afstelling
van de centrale verwarming. Het
experiment vindt plaats bij
honderdvijftig huizen.
De proef is een vervolg op een
eerdere test bij woningen in
Delfzijl. Daar werd het gasge-
bruik in een kleine woning terug
gebracht van 2400 naar 1200 ku
bieke meter per jaar en in een grote
woning zelfs van 4000 naar 1600
kubieke meter. Het comfort leed
daar niet onder en ging zelfs voor
uit.
De besparing komt door het rege
len van de waterhuishouding van
de installatie.
Dit heet in vaktermen waterzijdig
inregelen. Het warme water dat
van de cv-ketel naar de radiator
gaat zoekt de weg van de minste
weerstand. Het water zal de nei
ging hebben om de radiator bin
nen te gaan die het dichtst bij de
cv-ketel staat. Deze radiatoren
stromen het gemakkelijkst dooi
en worden het warmst. Alle radia
toren worden dan niet gelijkmatig
verwarmd en het komt voor dat
sommige ruimtes niet warm te sto
ken zijn terwijl het in andere te
warmis.
Dit kan met verholpen worden
door de thennostaat op een andere
temperatuur in te stellen, maar
uitsluitend door de centrale ver
warming beter in te regelen. Dat
gebeurt door het instellen van de
grootte van het gat waardoor het
water de radiatoren binnenkomt.
Dit is geen eenvoudige klus, maar
vereist de kennis van de installa
teur.
Ervaringen met wel goed water
zijdig inregelen leren dat soms wel
vijftig procent energie bespaard
kan worden, zo meent de milieufe
deratie.
Misverstanden
De federatie heeft samen met het
energiebedrijf ook een brochure
geschreven over misverstanden
rond het stoken op ijskoude da
gen. Veel mensen geloven dat het
beter is alle ruimtes te verwarmen
of om alle deuren open te laten,
schrijft Peter van Pelt, energieme
dewerker van de Milieufederatie
Groningen in de brochure 'Ener
gie besparen, geld verdienen'. De
warmte hangt dan in het huis en
daardoor is het 's ochtends sneller
warm, is een veel gehoorde rede
nering. Het gaat hier echter om
een misvatting. Het beste is om al
leen die ruimtes te verwarmen
waarin men die warmte nodig
heeft.
Veel mensen denken ook dat het
beter is het hele huis 's nachts op
temperatuur de houden. De cv zou
anders 's morgens te hard moeten
branden. De Milieufederatie stelt
hier tegenover dat men toch aan
merkelijk minder gas verbruikt
indien men de thermostaat 's
nachts laag zet.
Herman Damveld
Het effect van een geneesmiddel is
voor een (klein) deel te danken aan
het placebo-effect. Ook een neppil blijkt
enige werkzaamheid te vertonen. Dat
laatste heeft ook te maken met de kleur
van een pil. Van rode, gele en oranje
pillen denken patiënten dat deze een
stimulerend dan wel antidepressief
effect hebben, van blauwe en groene dat
ze rustgevend zijn. Dat blijkt uit een
literatuuronderzoek van medewerkers
van het Amsterdamse AMC in het
British Medical Journal.
Het aantal studies naar het ver
band tussen kleur en werk
zaamheid van een medicijn is
overigens maar beperkt. De on
derzoekers konden in de vaklite
ratuur niet meer dan twaalf stu
dies op dit gebied vinden.
Van een aantal geven ze enkele de
tails. Zo werd voor een studie aan
honderd medische studenten ge
vraagd deel te nemen aan een on
derzoek, waarin zij óf een stimule
rend óf een rustgevend middel
zouden krijgen toegediend. Van
hen wilden er 56 wel aan het expe
riment meedoen. Allen kregen in
feite echter een placebo - blauw
dan wel i-oze van kleur.
Uit de studie bleek dat tweederde
tot driekwart van de studenten die
een blauwe neppil slikten, zich
door de medicatie minder alert en
slaperiger voelde, terwijl dat
slechts voor een kwart tot éénder
de van de roze-pilslikkers opging.
In een ander onderzoek kregen 96
patiënten die geopereerd zouden
worden, óf een slaapmiddel óf een
placebo. De volgende avond kre
gen ze het andere middel (nep of
echt), maar wel van dezelfde kleur
als de pil op de eerste avond. De
pillen waren blauw dan wel oranje
van kleur. Patiënten die blauwe
pillen slikten, kwamen duidelijk
eerder in slaap en sliepen ook lan
ger dan degenen die oranje pillen
kregen uitgereikt.
Reuma
Ook bij reuma-patiënten is een
klein onderzoek met gekleurde
(nep)pillen verricht. In een studie
bij 24 patiënten met reumatoïde
artritis bleek een rode neppil even
effectief als de gegeven (lichte)
pijnstillers. Blauwe en groene
neppillen deden het minder goed.
Voor de farmaceutische industrie
zouden deze resultaten aanleiding
kunnen zijn wat meer therapeuti
sche aandacht aan de kleur van
hun medicijnen te schenken.
Henk HeUema
Van rode, gele en oranje pillen
denken patiënten dat deze een sti
mulerend dan wel antidepressief
effect hebben, van blauwe en
groene dat ze rustgevend zijn.
vaartorganisatie NASA werken
daar al jaren aan.
Het is zaak de landingsplaatsen zo
zorgvuldig mogelijk vast te stel
len. De keuze is nog belangrijker
geworden sinds bekend werd dat
in een in 1984 op Antarctica ge
vonden Mars-meteoriet fossiele
micro-organismen zijn gevonden.
„We moeten de plaatsen lokalise
ren waar de kans op fossielen en
misschien zelfs wel levende orga
nismen het grootst is", zegt Wesley
Huntress van NASA's afdeling
voor Ruimteonderzoek. „Daarom
is de 'thermal emission spectrome
ter' aan boord van de MGS zo be
langrijk, omdat we daar onder
meer de mineralogie van het on
derliggende oppervlak mee kun
nen vaststellen".
Bemand
„Technisch is het mogelijk om een
snelle MSRM-expeditie op touw
te zetten waarmee we bodemmon
sters binnen, zeg, anderhalf jaar
na de feitelijke lancering hier op
aarde kunnen hebben", aldus
Huntress. Maar hij laat er direct
op volgen dat dat onmogelijk is:
„We moeten alle gegevens verwer
ken van eerdere verkenningen,
voordat we weten waar we het
beste kunnen landen, graven en
verzamelen. Dat is jaren werk."
Het meest realistisch lijkt een sce
nario waarin de eerste MSRM in
het jaar 2005 van start gaat. Na
drie jaar, in 2008 of 2009, komen
dan de eerste Marsmonsters op
aarde aan, Over één ding zijn vrij
wel alle geleerden het eens: als er
over een jaar of tien, twaalf jaar
duidelijke fossielen worden aan
getroffen dan zal een bemande ex
peditie lichting 'Rode Planeet'
niet lang meer op zich laten wach
ten. In het blad 'Aviation Week'
verklaarde NASA-directeur Da
niel Goldin dat 'hoe groot de inter
nationale inspanningen dan ook
moeten zijn. er nog vóór 2020 een
bemande Marsexpeditie van start
zal gaan.'
„Nog meer dan alle maanexpedi-
ties bij elkaar, zal dat het aller
grootste avontuur van de mens
heid worden", liet Goldin weten.
Ben Apeldoorn
Met behulp van ruimtesondes zal het oppervlak van Mars nauwkeuriger dan ooit in kaart worden gebracht.
den en technici uit 22 landen, ver
brandde in de dampkring.
Nog vóór de lancering had Valery
Poletsky, algemeen directeur van
het ruimtevaartbedrijf 'Lavoch-
kin Scientific Production Asso
ciation' (LSPA) laten weten „blij
te zijn met de draagraket die door
de Russische strijdkrachten be
schikbaar was gesteld voor de
Mars-96". Kennelijk was er niet
eens geld om een aparte Proton-
meertrapsraket voor de Mars-96
te bouwen en bleek men ter elfder
ure aangewezen op een soort mot-
tenballen-exëmplaar van beden
kelijke kwaliteit. Na de treurige
afgang verzuchtte een nóg treuri
ger Poletsky dat het nu nog moei
lijker zal worden om geld voor dit
wetenschappelijke onderzoek los
te krijgen. „Ik zie de toekomst van
het Russische ruimte-onderzoek
en ruimtevaart met grote zorgen
tegemoet".
Mars-'rover'
Een Mars-foto uit de oude doos: Opname van de 'rode planeet' gemaakt
door de Amerikaanse Viking eindjaren zeventig.
zes wetenschappelijke instrumen
ten aan boord zullen Mars van alle
kanten aftasten en in kaart bren
gen.
Geldgebrek
Gelijktijdig met de MGS had de
Russische Mars-96 moeten aanko
men. Maar Rusland is als ruimte-
vaartnatie niet meer te vergelijken
met de vroegere Sovjet-Unie.
Technische 'know-how', kwaliteit
en betrouwbaarheid zijn hard
achteruit gegaan en louche prak
tijken tieren ook in die bedrijfstak
steeds weliger. Er is vooral gebrek
aan geld dat bovendien, als het er
al is, vrijwel geheel op gaat aan het
operationeel houden van het MIR-
ruimtestation waarin kosmonau
ten soms maanden langer moeten
bivakkeren door gebrek aan mid
delen om hen af te lossen. Volgens
insiders mag het geen wonder he
ten dat de zes ton zware Mars-96,
die een half miljard gulden heeft
gekost en het samenwerkingsre-
sultaat belichaamde van geleer
De Amerikaanse 'Pathfinder' is in
december afgelopen jaar gelan
ceerd en zal reeds op 4 juli 1997,op
Independence Day, een zachte
landing op Mars uitvoeren. Een
'Mars-rover', ter grootte van een
flinke speelgoedauto, zal met de
snelheid van een slaperige schild
pad een zekere afstand over het
Marsoppervlak afleggen. Net als
in 1976 zal de steenrode bodem
dan weer op aardse televisiescher
men te zien zijn.
Tot 2005 staan er nog ten minste
vier robotexpedities naar Mars op
stapel. In 1998 doet Japan mee.
Pas na afloop begint de eerste
'Mars-Sample-Return-Mission'
(MSRM) waarbij bodemmonsters
naar de aarde zullen worden ge
bracht. Geleerden van de ruimte
De plaatsen Buttinge en Westhoek op
Walcheren, Bakendorp op Zuid-
Beveland en Zwartenhoek en Rodesluis in
Zeeuws-Vlaanderen zijn belangrijke
centrumkernen. Vlissingen is letterlijk en
figuurlijk van de Zeeuwse kaart
weggevaagd. Dat is op het beeldscherm te
zien als je meer en meer in detail de kaart
van Zeeland oproept op de nieuwe cd-rom
Encarta 97 de worldatlas van Microsoft.
Daar wordt wat gesjoemeld met de
prioriteiten die gelden voor de Zeeuwse
dorpen en steden.
Dit is (haast letterlijk) een beetje spijkers
op laag water zoeken. We hebben het
over een atlas op cd-rom die de hele wereld
beslaat. En niet alleen een atlas met kaar
ten, maar ook met heel veel (tekst)informa-
tie. Die informatie gaat over zaken als be
volkingssamenstelling, sociaal en cultureel
leven in de landen die op de kaart opgeroe
pen worden, het milieu en veel geografische
informatie.
Wat die informatie betreft is het overigens
hetzelfde gesteld als met de gedetailleerde
kaartenbeelden. Als je je in de details ver
diept, valt er af en toe aardig wat te lachen.
Encarta 97 worldatlas is natuurlijk een
Amerikaans product en die mensen doen
ook hun best. Maar wie leest dat je bij een
eerste visite bij een Nederlands gezin geacht
wordt om 23.00 uur te vertrekken, haalt wel
even zijn wenkbrauwen op. Ongeacht hoe
gezellig het ook is, als je een volgende keer
nog eens buitenlandse gasten hebt die om
streeks dat tijdstip ongemakkelijk op hun
stoelen gaan schuiven, dan weet je dus let
terlijk en figuurlijk hoe laat het is.
Ook de informatie over de Nederlandse eet
gewoonten doet voor iemand die hier thuis
is wat wonderlijk aan. Zo zijn bij de lunch
belegde broodjes en kroketten populair en
de wanne avondhap bestaat volgens de cd-
rom vaak uit haring, of gerookte paling,
erwtensoep of hutspot. Van een aantal
woorden per land is ook de uitspraak te ho
ren, zodat het de woorden kroket, fietspa-
t Bakendorp op Zuid-Beveland is op de nieuwe cd-rom Encarta 97 een belangrijke centrumkern geworden.
foto Wim Riemens
den of hutspot dankzij deze cd-rom over he
le wereld te horen kunnen zijn.
Alle gekheid op een stokje - dit gezegde staat
niet op het schijfje - Encarta 97 is wel een
enorme stapel informatie. Het is immers
geen route-planner, vandaar dat de detail
kaarten niet ieder gehucht aan kunnen ge
ven. Het is eerder te vergelijken met de grote
atlas die tot voor kort iedere middelbare
scholier verplicht was aan te schaffen, ge
combineerd met een meer dan gemiddeld
dik encyclopedisch boekwerk. Een prima
naslagwerk dus voor werkstukken of
spreekbeurten op de middelbare school of
een werk- of studiebezoek aan een buiten
land.
Daarnaast zijn nog allerlei aardige extra's
aanwezig, zoals de mogelijkheid eigen pic
togrammen op elke willekeurige plaats op
de kaart aan te brengen en die te voorzien
van informatie. Als de Zuid-Franse plaats
Aups niet op de kaart te vinden is, zet je hem
er met een pictogram naar keus zelf op. An
dere aardigheidjes - en zeer bruikbaar op
het moment dat je het nodig hebt - is de mo
gelijkheid de geografische breedte en lengte
in graden af te lezen. Verder zijn per land fo
to's op te roepen, evenals satelietbeelden en
allerlei kaarten en is te zien welke dieren in
dat land of regio en is de muziek uit dat ge
bied te beluisteren. Jammer is dan weer dat
de mogelijkheid om bij landen de politieke
verhoudingen in kaart te brengen, het pro
gramma vast doet lopen.
Een extra dimensie is de mogelijkheid om
vanuit de cd-rom verbinding te maken met
internet en een aantal zogenaamde links die
informatie geven over het betreffende land.
Wie Nederland aanklikt kan kiezen uit in
formatie over onder meer toerisme, de Ne
derlandse spoorwegen, het weer, bekende
Nederlandse schilders, de wisselkoersen,
kamperen en voetbal. Die informatie is na
tuurlijk ook zo wel op internet te \inden,
maar dan moet je zoeken en dat kost (tele-
foon)tijd. En als je eenmaal iets wil wéten
over een bepaald gebied waar ook ter we
reld, brengt Encarta 97 de worldatlas het nu
wel erg snel onder muisbereik.
René Schrier
Microsoft Encarta 97 worldatlas. Prijs 119,-.
Systeemeisen: pc met -186 DA', 33 Mhz processor of
hoger, Windows 95 of NT, 8 MB werkgeheugen en
10 MB vrij op de harde schijf. Voor de Internet -
functies een modem van minstens 9.600 mbs en
aansluiting bij een provider.
De helpdesk van pc-leveran-
cier Packard Bell in Wychen
gaat de telefonische hulp aan de
consumenten anders aanpakken.
„We gaan gebruikmaken van de
modems en geluidskaarten in de
computers zelf," legt Korstiaan
van Kleef van het bedrijf uit.
„Voice View heet het systeem, dat
is ontworpen door Reddish Com
munication. De gebruiker belt
met zijn pc naar ons call-center in
Wychen, waar zijn telefoontje
wordt beantwoord door een me
dewerker met een pc en een speci
aal programma. Via één en de
zelfde telefoonlijn praat de klant
met de helpdesk, terwijl wij op af
stand 'in' de computer kijken en
een diagnose van de klacht kun
nen stellen."
Met de nieuwe meer geautomati-
seeixle aanpak wil Packard Bell
niet alleen laten zien dat ze van de
nieuwste technieken en moge
lijkheden gebruik wil maken. Het
is ook pure noodzaak. Allereerst
omdat anders de klanten óf de
helpdesk niet kunnen bereiken óf
veel te lang aan de telefoon han
gen. Zo voorkomen we, dat we
over vijf jaar met tweeduizend
man aan de telefoon zitten," ver
duidelijkt Van Kleef.
Het ministerie van Landbouw,
Natuurbeheer en Visserij is
ook op Internet te vinden met de
'Virtuele Groene Ruimte'. Deze
site bestaat uit vijf hoofdrubrie
ken: actueel (persberichten, de
electronische versie van het LNV-
blad Platform en een agenda), in
fomarkt (onder meer electroni
sche versies van brochures, sa-
„De kopers krijgen steeds meer
software mee. De mensen hebben
zo steeds meer om te vragenToch
zijn we blij met die telefoontjes,
omdat we zo ook veel van onze
klanten te weten komen. Negen
tigprocent van de kopers belt mi
nimaal één keer. Het gemiddelde
is 3,5 telefoontje per klant, We
weten nu ook, dat vijftien procent
van de kopers van onze compu
ters alleen nog gebruikt voor het
spelen van spelletjes. En dat ter
wijl bijna iedereen bij aankoop
zegt, dat spelletjes 'alleen voor
d'r bij' of de kinderen zijn."
Voice View maakt gebruik van de
gecombineerde geluids- en rao-
demkaart in de multi-media pes
van Packard Bell. Dezelfde, die
van de pt ook een compleet ant
woordapparaat maakt. Op de pc
van de klant is een programma
geïnstalleerd, waarin hij allerlei
gegevens over zichzelf kan invul
len en waarmee hij naar de help
desk kan bellen. Via het afvinken
van diverse instellingen kan hij
aangeven wat de medewerker
van het call center met zijn com
puter mag doen.
Fons Simons
menvattingen van beleidsnota's
en integrale nota's), beleidsthe
ma's, het ministerie en zoeken.
De LNV bijdrage op het Internet
zal de komende maanden worden
uitgebouwd. Zo zal vanaf medio
januari ook informatie over rege
lingen en subsidies worden opge
nomen. De site is te vinden op:
http://www. mi nln v. nl
