De Pelourinho
danst, schudt,
zwiept en golft
Brazilië is een eindeloos paradijs
Santarém
Fprtaleza
Rio Branco
R A z 1 „L 1 S Recife
'I CHAPADA, S*
DIAMANTlkAy
Cuab!PLANALTO Brasilia yp' Salvador
DOMATO
GfiOSSÖ i
\Campo Grande jfeèlo
^^adVc?' .r Horizonte
,G' SERRA
do mar, - Rio de Janeiro
Curitiba
ATLANTISCHE
BOLIVIA
Ach ja, da's waar ook. Gisteravond, toen
de sterren krijgertje speelden op de golf
jes van de Amazone, hadden we op kroko
dillen gejaagd. Of beter gezegd op kaai
mannen. Silvio, peddelend in een kajak
die acht passagiers kon bevatten, hoefde
het ons maar één keer uit te leggen: rooie
ogen zijn grote kaaimannen; die witte zijn
van kleintjes. En vervolgens had hij zijn
zaklantaarn aangeknipt. Kerstmis in de
tropen. Snoeren van witte en rooie lichtjes
al waar je keek en Silvio die daar pardoes
tussenin sprong. Tien seconden later leef
de hij nog steeds. Sterker, hij klauterde
zelfs weer aan boord. Samen met een
spartelend kaaimannetje van een halve
meter. Inderdaad, wat klein allemaal,
Tot vier jar geleden was Pelourinho in Salvador Bahia een achterbuurt, nu is het de leukste uitgaanswijk van Brazilië.
VENEZ.
COLOMBIA
SUR.
GUY.
Boa Vista
"io'Negro
A Manaus
F.G.
Macapa
ATLANTISCHE
OCEAAN
Belém
PARAG
Porto Alegre
ZUID-
600 km
AMERIKA
zaterdag 11 januari 1997
Brazilië, het grootste tropische land ter wereld, ontvangt per jaar niet meer dan
twee miljoen toeristen. Aanzienlijk minder dan het eerste het beste eilandje in
de Caribische zee. Imago, amigo. Want Brazilië: dat zijn de rovers van Rio, de
malariamuggen boven Amazonia en de taxichauffeurs in Sao Paulo die allemaal
denken dat ze Ay rton Senna heten. De Brazilianen zelf beschouwen die verhalen als
sterk overdreven. Zij vinden hun land het mooiste ter wereld. Geef ze daarin eens
ongelijk.
Dat danst, dat schudt, dat zwiept en
dat golft. Overal roffelende trom
mels, overal wiegende lijven en op een van
de vele podia, bij de kruising van de Rua
Joao de Deus met de Rua Frei Vicente, een
scheurende saxofoon. Oi senhor, tudo
bem? Hallo meneer, alles goed? De Pelou
rinho, twee uur 's nachts. Houdt het hier
dan nooit op? Samba, reggae, salsa. Na de
eerste caipirinha ga je dansen - had die
magere Braziliaanse ober een uur of wat
geleden glashard beweerd - na de tweede
spreek je vloeiend Portugees en na de der
de kan je vliegen. Het blijkt nog waar ook.
Tot vier jaar geleden was de Pelourinho
een achterbuurt. De beruchtste van Sal
vador de Bahia. Een ritselend labyrint
van gangetjes, steegjes, doorsteekjes,
trappetjes en portaaltjes waarin alleen
vliegensvlugge gauwdieven de weg wis
ten. De politie het het maar zo. Je was ab
soluut kansloos in die stinkende onder
wereld vol krochten, bewoond door
schaamteloze schobbejakken. Toen kreeg
de pas gekozen burgemeester een idee.
'Als we nou eens...?'
Renovatie
De dollars kwamen overal vandaan. Van
het stadsbestuur, van de Braziliaanse re
gering en van de Unesco vooral. Geklop,
gezaag en getimmer alom. Met de Pelou
rinho als grote winnaar. Gerenoveerde ge
vels, gezellig licht, smeedijzeren balkon
netjes en glimmende, bolle keitjes in
straatjes waarop na negen uur 's avonds
geen auto's meer mogen rijden. Een vrolij
ker uitgaanscentrum valt er in Brazilië
moeilijk te vinden. Jawel, om de tien me
ter post een gewapende politieagent. En
dicht om je heen, in die eeuwig deinende
massa, is er dat haast niet te volgen ge
wriemel van schoenpoetsertjes, pinda
slijters, hoeren, dansers, trommelaars,
lotenverkopers, muzikanten, houtskool
branders, zangers en - wie weet - zakken
rollers. Maar is er nog iemand die zich be
dreigd voelt in dit voormalige roversnest?
De gast die Europa nog maar twintig uur
geleden onder zich zag wegglijden in elk
geval niet. Hij bestelt nog een caipirinha -
een van suikerriet gestookte brandewijn
die zich met gillende sirenes en blauwe
zwaailichten door je slokdarm spoedt - en
weet van geen tijdsverschil, vermoeid
heid of slaaptekort. Hij danst harkerig
maar gepassioneerd mee op het gedreun
van de trommels, druipt van het zweet in
de hitte van de nacht en valt pas vroeg in
de morgen op zijn hotelkamer met een
lach op de lippen in diepe slaap. Hartelijk
welkom in Brazilië.
Een immens land. Qua oppervlakte het
vijfde van de wereld en 250 keer groter
dan Nederland. Te bevatten vallen die cij
fers nauwelijks. Ook niet als je er door
heen, of er overheen reist. Van Rio de
Janeiro naar Manaus is het zeven uur vlie
gen, inclusief een korte tussenstop in Bra
silia; de afstand tussen Recife in het
noordoosten en Rio Branco in het westen
bedraagt 5600 kilometer, Amsterdam -
Teheran zo ongeveer. Wie voor een bezoek
aan Brazilië veertien dagen uittrekt en
veel wil zien, zit zeker een derde van de
tijd in het vliegtuig, in de bus of op een
schip.
Daar hebben we, aangemeerd aan de oe
ver van de Amazone, de Aguia Soberana.
De thuishaven van het scheepje is de le
gendarische rubberstad Manaus; achter
het roer staat Silvio, de op twee na jongste
zoon uit een gezin met 25 kinderen. De ou
de, houten schuit knerpt als een vers ge
legd grindpad, schommelt in elke bocht,
maar heeft de allure van een bejaarde ko
ningin. Zo en met niets anders hoort een
rivier als de Amazone te worden bevaren.
Roze dolfijn
Tegen de stroom op haalt het dapper
doortuffende bootje acht kilometer per
uur; met de stroom mee twaalf. Tot genoe
gen van de passagiers die keuvelend over
de reling hangen, op het voordek een
drankje drinken of zichzelf in een in de
schaduw van het bovendek opgeknoopte
hangmat in slaap wiegen. Soms duikt aan
stuurboord een roze dolfijn op en vaker
nog een paar zwarte. 'Kan je die eten?'
vraagt een reiziger. Antwoord van de
roerganger: 't Zal best. Maar een Indiaan
waagt zich er niet aan. Zij geloven dat na
de dood hun ziel overgaat in een dolfijn."
Een eindeloos paradijs, die Amazone. Ze
ker als na een dag varen de motor wordt
stopgezet. Aanval van stilte. Honderden
kleuren groen, het doorzichtige water van
de smalle kreek die zich vanaf de grote ri
vier het dichte oerwoud inslingert, en - op
wat gekras en een plotselinge gil na - geen
enkel geluid. Zelfs de jungle zucht van
daag onder de trillende hitte en komt pas
tot leven als de zon achter de bomen is
weggezakt. De nacht is vervolgens een
zachtzoemende sluier vol onbekende geu
ren; de ochtend een zich uit vederlichte
nevels wringende pastorale. 'Hoe groot
was die kaaiman nou helemaal?' vraagt
iemand op het terras van de Acajatuba
Lodge.
droog. 'Jullie zijn op tijd', zegt hij, 'over
een paar jaar roepen de papegaaien hier
one dollar als ze een flitslicht zien.'
Jungle
's Werelds grootste jungle. Geritsel, gera
tel en gekraak. Angstaanjagend en vredig
tegelijk. Uit een kerf van de kau-tsjoe - de
huilende boom, zoals de Indianen de rub
berboom noemden - wellen dikke drup
pels. Maar getapt wordt hier al lang niet
meer. Scheikundigen ontdekten het
kunstrubber; de natuur was verslagen.
Tegen de middag bereiken we de kano die
doodstil ligt te wachten in het fluweel-
zwarte water van de Rio Negro, een van de
bovenlopen van de Amazone. Ah, wisten
we dat nog niet? Piranha's, vertelt Silvio
welgemoed, zijn vissen die wel vijfdui
zend kaakbewegingen kunnen maken in
een minuut. En als ze in een groepje zijn,
kluiven ze een volwassen vent binnen
twee minuten tot op het bot af. Net zo
makkelijk. Maar wie thuis wil vertellen
dat hij in de Amazone heeft gezwommen,
kan rustig z'n gang gaan. Piranha's name
lijk, onthult Silvio, tasten pas toe als ze
bloed ruiken.
Twee minuten later al ligt de hele gi'oep
proestend en spattend in het water van de
Amazone. Zich verbazend over de calei
doscopische veelzijdigheid van Brazilië.
Dansen in Salvador, zwemmen in Manaus
en zonnen op de stranden van Rio de
Janeiro. Maar zelfs daar zie je nauwelijks
toeristen meer. Bang voor die uit de slop
penwijken uitwaaierende bandietjes die
de beroemde stranden van Copacabana
en Ipanema afschuimen. Bang ook voor
de overvallers die in juni 1994 een stads-
tunnel afzetten en alle in de file staande
automobilisten beroofden Bang even
eens voor de statistieken die leren dat
meer dan de helft van alle carioca's, de in
woners van Rio. al eens is beroofd. Bang
tenslotte voor het gruwellijstje in de Bra-
zilië-gids van Lonely Planet. Lees en hui
ver: in New York worden per jaar op elke
100.000 inwoners 30 moorden gepleegd;
in Rio 61.
Mythe
Perdo Novak wordt doodziek van al die
'stemmingmakerij'. Want - zegt de gids
met Hongaarse voorouders - anders dan
dat is het niet. Willen we na de even onver
mijdelijke als onvergetelijke bezoeken
aan het Suikerbrood en de Corcovado ook
nog even mee naar de grootste fa vela, de
grootste sloppenwijk van Zuid-Amerika?
Elke stad heeft zijn eigen mythe en Rio
heeft er een van moord en doodslag. Maar
als Pedro nou zegt dat we nergens angst
voor hoeven te hebben. Een uur later trek
ken we per jeep stapvoets door de Favella
da Rocis. 'Hé, gringo - hé vreemdeling.'
Lachende gezichten, schetterende mu
ziek en meehollende kinderen. Bestaat er
een vriendelijker en vrolijker volk dan de
Brazilianen?
Wijzend op een enorm 1 itteken vlak boven
z'n knie had Silvio zijn ademloos toeluis
terende publiek een paar dagen eerder ge
leerd, dat je 'altijd wordt gebeten door de
krokodil die je niet ziet.' Dus leg je, een
maal op het strand van Copacabana of
Ipanema aangekomen, het lichaam pas in
het hete zand als je nauwkeurig om je
heen hebt gekeken. Met in je achterhoofd
ook nog eens de waarschuwing van Volks
krant-correspondente Ineke Holtwijk:
'Als je niet meer bang bent, dan wordt het
echt gevaarlijk'.
Maar hoe kun je voorkomen dat je angst
verdampt als je in het oude centrum van
Salvador iedere avond iedereen ziet dan
sen; als je de luie tropenwind van de Ama
zone door je haren voelt kietelen; als je
van de ruim zevenhonderd meter hoge
Corcovada neerkijkt op Rio, die Acidade
Maravilhosa, die fantastische stad? Op de
boulevard van Ipanema stopten we bij een
zebrapad voor een meisje, dat overstak.
Hoe oud was ze? Veertien, vijftien? De ul
tieme bevalligheid. Dat liep niet, dat
schreed. Toen ze vlak voor onze bumper
was, claxonneerde Pedro hard en schel. Je
bent Braziliaan of je bent het niet. Het
meisje keek opzij, legde het hoofd in haar
nek, schaterlachte en zweefde verder.
Brazilië ten voeten uit.
Rob van den Dobbelsteen
Met houten bootjes worden de toeristen in het Amazone-gebied vervoerd naar Codges, van waaruit ze kennismaken met het oerwoud.
maar hij had zo snel geen grotere kunnen
vinden. Dat kwam, het water schuimde
nogal door al die vluchtende beesten.
Silvio blijkt iemand, die bang is voor nie
mand. Tij dens een voettocht door de jung
le leidt hij de karavaan. Witte tulband,
naakte tors en in zijn vuisten een vervaar
lijke, vlijmscherpe machete waarmee hij
een mug in vier deeltjes lijkt te kunnen
klieven. Geheimen heeft het oerwoud
voor hem niet. Silvio kwam vierentwintig
uur stroomopwaarts ter wereld, leerde
Engels van een missionaris en weet pre
cies uit welke boom je zonder stervensge
vaar drinkbaar vocht kunt tappen, hoe je
al lopende met je machete wat eelt van je
voeten moet krabben en op welke wijze je
met gemalen schors een wondje dient te
stelpen.
En ochtend lang slingeren we met plasjes
zweetwater tussen onze schouderbladen
langs de mysteries van het regenwoud.
Alles hier beweegt, bloeit, vreet en wordt
gevreten. Hetgetok van de mutum, het ge
kwetter van de andere vogels en het ge
krijs van onzichtbare apen lijken de hitte
nog te doen toenemen. Maar de rug van de
voor ons uit dansende gids blijft kurk-
Erzijn in Nederland verscheidene tourope
rators die rondreizen door Brazilië organi
seren. Daaronder Arke, Djoser, Indigo,
NBBS en Peter Stuyvesant Travel. De prijs
van een compleet verzorgde veertiendaag
se rondtrip ligt om en nabij de 5000 gulden.
Rio wordt vanuit Amsterdam aangevlogen
door zowel de KLM als Varig. Daarbij dient
te worden aangetekend dat het toestel van
de nationale luchtvaartmaatschappij van
Brazilië een tussenlanding maakt in Parijs.
Passagiers van Varig worden in de gele
genheid gesteld een airpas te kopen voor
vijf binnenlandse vluchten in Braziliëtegen
de gereduceerde prijs van 450 dollar.
De munteenheid van Brazilië is de twee jaar
geleden ingevoerde real, die gelijkgescha
keld is met de Amerikaanse dollar. De voer
taal is Portugees (slechts weinig Brazilia
nen spreken Engels) en het tijdsverschil
met Nederland bedraagt drie uur, in het
westen vier uur. Het maken van een rondrit
in een huurauto wordt afgeraden. Daar
voor is het verkeer in Brazilië te hectisch.
Treinen zijn er bijna niet (er is een spoorver
binding tussen Rio en Sao Paulo) en het rei
zen per vliegtuig is verreweg de makkelijk
ste manier om zoveel mogelijk te zien. Er
moet rekening worden gehouden met
luchthavenbelasting die per vlucht kan op
lopen tot 20 dollar.
Kamers in de lodges van het Amazonege
bied kunnen het best via een Nederlandse
reisorganisatie worden aangevraagd, net
alsgidsen. In Manaus zelf worden ooktien-
tallen trips door de jungle aangeboden,
maarerzitveel kaf onder het koren. Een uit
stekende Nederlandstalige informatiegids
over Brazilië is die van Marcel Bayer (Domi-
nicus-serie van Gottmer - prijs fl. 36,90);
van Insight Guides is een Engelstalige edi
tie beschikbaar (wordt gratis uitgereikt aan
passagiers van Arke). Andere boeken die
een goed inzicht geven in land en volk zijn
de romans van Jorge Amado (zoals 'Ga-
briela, kruidnagen en kaneel) en het boek
'Kannibalen in Rio' van Ineke Holtwijk.
Verdere informatie: Bureau Six, Reeuwijk
of Varig in Amsterdam.
De Favella da Rocis in Rio de Janeiro is de grootste van de ruim 560 sloppenwijken van
deze stad en de grootste van Zuid-Amerika.
