Getuigen van een
lange zoektocht
Via Trefpunt Walcheren op Internet
PZC
Anatomische
collecties
van musea
in Nederland
W
Taalspelletje op cd-rom
wetenschap en techniek
37
@penst@@rtjes
Web pagina's als handleiding
zaterdag 4 januari 1997
De universiteiten van Leiden,
Amsterdam, Groningen en
Utrecht herbergen omvangrijke
collecties anatomische preparaten,
in sommige gevallen al bijna
driehonderd jaar oud. Zij zijn de
stille getuigen van de lange reis die
medische onderzoekers de
afgelopen eeuwen hebben gemaakt
om het menselijk lichaam, ziekten
en afwijkingen zo precies mogelijk
in kaart te brengen, te behandelen
en te genezen. Tot in deze eeuw
speelden ze een cruciale rol in het
medisch onderwijs, nu hebben ze
vooral historische waarde. Hun
onderhoud is een voortdurende
bron van zorg. Een bezoek aan het
Universiteitsmuseum Utrecht.
Hier, in een opslagplaats van het
Utrechtse Universiteitsmuseum,
lijkt de vergankelijkheid gestuit en ge
stold in een onwezenlijk zweven dat geen
weet heeft van tijd of eeuwigheid. De ana
tomische en zoölogische preparaten in
hun glazen flessen, de fiolen, lijken ont
stegen aan de normale cyclus van groei,
bloei en vergaan.
De werkelijkheid is anders. Van alle mu
seale collecties zijn juist historische ana
tomische en zoölogische preparaten, in
sommige gevallen al driehonderd jaar
oud, het kwetsbaarst. Al vanaf het mo
ment waarop deze stukken geprepareerd
werden, vaak na een openbare dissectie in
een universitair anatomisch theater,
vormde die kwetsbaarheid een probleem.
Zo kocht tsaar Peter de Grote bij zijn be
zoek aan ons land in 1717 de gehele col
lectie anatomische preparaten op van de
befaamde Amstei'damse anatoom Frede
rick Ruysch. Veel stukken zouden verlo
ren zijn gegaan, omdat de zeelieden
onderweg naar Sint Petersburg de con
serverende alcohol genuttigd zouden
hebben. Dat verhaal klopt waarschijnlijk
niet, want de conserverende alcohol was
door allerlei toevoegingen ondrinkbaar
en giftig. Vermoedelijk zijn veel glazen
tijdens het transport op zee gebroken of
lag de concentratie alcohol lager dan de
gebruikelijke zestig procent.
De Universiteit van Leiden zag in 1807.
een aanzienlijk deel van haar collectie
anatomische preparaten vernield door
Foto boven: In de opslagplaats van het Universiteitsmuseum Utrecht wachten honderden
anatomische en zoölogische preparaten op onderhoud of restauratie.
Foto links: Voorlopers van de wetenschappelijke medische en zoölogische collecties uit de
18de en 19de eeuw waren de 'rariteitenkabinetten' uit de 17de eeuw. waarin de meest uit
eenlopende voorwerpen werden samengebracht. In vijf van deze kasten probeert het Uni
versiteitsmuseum Utrecht een reconstructie te geven van zo'n 17de eeuws rariteitenkabi
net. foto's Cees Baars
een explosie op een kruitschip aan het Ra
penburg. Maar cle belangrijkste bedrei
ging voor deze kwetsbare wetenschappe
lijke collecties heeft toch altijd gelegen in
de onstuitbare voortgang van de tijd.
Zelfs de kleinste opening in de afsluiting
van de glazen potten heeft tot gevolg dat
de vloeistof begint te verdampen. En om
dat alcohol zo vluchtig is wordt de con
centratie van alcohol in de overgebleven
vloeistof lager.
Onderhoud
Vooral deze zogeheten natte preparaten -
anatomische en zoölogische stukken op
'sterk water' - behoeven voortdurende
controle en onderhoud. De jaren van de
Tweede Wereldoorlog, waarin het verbor
gen houden van wetenschappelijke col
lecties voorrang had boven onderhoud,
vormden ook voor deze verzamelingen
een zware tijd.
Dr. Antonie Elshout, die in 1952 in Leiden
promoveerde op het anatomisch kabinet
van de universiteit, beschreef de onder-
houdstoestand als volgt: 'De toestand,
waarin de collectie verkeerde, bleek ont
stellend te zijn. (...)Achthonderd vuile
flessen, vele met beschimmelde inhoud,
moesten in de kelders van het Anatomisch
Laboratorium worden opgeborgen. Vele
praeparaten stonden droog, vele oude fio
len waren gebarsten en verweerd. De kur
ken waren in de flessen gevallen, van vele
fraaie darmpraeparaten zag men slechts
een drabbige massa op de bodem van het
cylinderglas. (...)Waaraan hadden de
grootmeesters der praepareerkunst het
verdiend, dat hun zorgvuldige arbeid zo
verontachtzaamd zou worden in latere
tijden?'
Zo somber is de toestand op dit moment
gelukkig niet meer. De vier grote me-
disch-liistorische collecties van ons land -
gekoppeld aan de universiteiten van Lei
den, Amsterdam, Groningen en Utrecht -
zijn redelijk op orde gebracht, mede
dankzij het Deltaplan Cultuurbehoud,
waardoor veel achterstallig onderhoud
aan kunst- en cultuurgoederen kon wor
den aangepakt. Alleen Leiden kampt met
problemen met zijn pathologische collec
tie - preparaten van ziektegevallen - die
onderdak heeft in een door vochtoverlast
geteisterd pand. Daardoor kregen veel
botpreparaten en skeletten last van
schimmelvorming.Hoewel er verder ner
gens echt sprake is van een noodsituatie
kampen de conservatoren van elk van de
grote anatomische en zoölogische collec
ties met een forse achterstand.
Waarin ligt de waarde van al deze prepa
raten? Waarom moeten ze behouden wor
den? Wim Mulder is conservator van de
medische collectie van het Universiteits
museum van Utrecht. Hij zegt: ..Het is een
stukje cultuurgeschiedenis dat ons is na
gelaten. De stukken geven een beeld van
de tijd, waarin ze gemaakt zijn. Wie zijn
wij om ze over de muur te gooien?"
Sterk water
De eerste anatomische preparaten date
ren van het einde van de zeventiende
eeuw, toen anatomen twee belangrijke
technieken ontwikkelden om menselijk
en dierlijk materiaal te conserveren: het
gebruik van wat in de volksmond 'sterk
water' heet en het injecteren van bloed- en
lymfevaten met een mengsel van hete was
en hars. 'Sterk water' was in die tijd zoge
heten Brandewijn van Nantes, met een al
coholgehalte van zestig procent. Daar
werden vaak nog stoffen als looizuur,
aluin, kamfer aan toegevoegd. „Aan die
zeventiende en achttiende-eeuwse prepa
raten kun je zien, waar het medisch on
derzoek uit die tijd zich op concentreer
de." vertelt Mulder.Harvey had in 1628
zijn theorie van de bloedsomloop naar
buiten gebracht - veel preparaten laten
zien hoezeer men er mee bezig was om te
proberen aan te tonen dat er inderdaad
sprake was van een circulatie van hei
bloed. Een ander heet medisch 'topic' uit
die tijd - bevond het toekomstig kind zich
in minuscule vorm in het zaad van de man
of bevond het zich in de eicel? - wordt
weerspiegeld in preparaten uit die tijd."
Fundament van de Utrechtse collectie
vormen preparaten van de Utrechtse ana
toom Bleuland (1756-1838). Deze collec
tie kreeg eind vorige eeuw een belangrijke
uitbreiding met veel preparaten van
embryo's en baby' met aangeboren afwij
kingen. resultaat van een grote belang
stelling in die tijd voor embryologie en
aangeboren afwijkingen. Vijf jaar gele
den ontfermde het Universiteitsmuseum
zich over een grote hoeveelheid menselijk
botmateriaal uit het eind van de vorige en
begin van deze eeuw met schrijnende
voorbeelden van allerlei door ziekte ver
oorzaakte vergroeiingen.
Schat
Nadat deze collectie was gerestaureerd
dook totaal onverwacht in de kelders van
het Academisch Ziekenhuis Utrecht een
schat aan foto's, tekeningen en Röntgen
foto's op. gemaakt door dezelfde artsen
die de botverzameling bijeengebracht
hadden. Zo was het al mogelijk enkele pa-
tiëntenfoto's te koppelen aan botprepara-
ten. Deze twee in elkaar grijpende collec
ties vormen zo een intrigerende bron voor
historisch inzicht in ziekte en gezondheid
tn het begin van deze eeuw.
Ook in modern medisch onderzoek spelen
anatomische preparaten nog een belang
rijke rol. In Leiden is een actief beleid
voor het verzamelen van anatomische
preparaten van aangeboren hartafwij
kingen. Door die zo goed mogelijk te be
schrijven en te documenteren groeit de
kennis en daarmee behandelingswijzen
van aangeboren hartafwijkingen.
Niet alleen in medisch-historisch onder
zoek, ook in het onderwijs kunnen deze
preparaten een rol van betekenis vervul
len. Tot voor enkele decennia als aan
schouwelijke hulp op medisch gebied, nu
als bron om inzicht te krijgèn in de ge
schiedenis der geneeskunde en vaak
moeizame weg, waarlangs moderne me
dische kennis verkregen is.
Mulder: „Ik zeg altijd maar: Als je de ge
schiedenis van je vak niet kent, kun je
nooit een goed vakman zijn, dus ook geen
goede arts. En ook vooreen groterpubliek
hebben deze stukken een educatieve
functie, Mensen zijn zich steeds meer be
wust van hun eigen lijf, hebben steeds
meer kennis van hun eigen gezondheid,
Aan de ene kant moet je daar natuurlijk
heel eig' mee oppassen en toevallige be
zoekers niet overvallen met afschrikwek
kende preparaten, maar je zou bijvoor
beeld kunnen denken aan exposities,
waar je aan de hand van anatomische pre
paraten de effecten laat zien van eenzijdi
ge voeding of van geslachtsziekten."
Carel de Goeij
Tref Walcheren
Ot>> nl Agenda
jr V'riie
Tiid
Financiën
s Media
jemémen
r Leren
Burgemeester opent TrefPunt
Walcheren
Maandag 30 december 1996 zal
mevrouw A.C. de Bruyn in het bijzijn van
de 'oude' burgemeesters van Walcheren
TrefPunt Walcheren officieel openen.
Door op bovenstaande puntte klikken, zal
TrefPunt Walcheren geopend worden
VW Domburg-Oostkapelle e.
U kunt hierterechtvoor o.a..
Evenementen
Arrangementen
Brochure's
En nog veel meer.
Zeeland heeft er een toegangverschaf
fer tot het Internet bij. De Raboban-
ken op Walcheren bieden particulieren,
bedrijven en instellingen een plaatsje op
het TrefPunt Walcheren aan. Abonnees -
de Rabobanken spreken over 'klanten' -
kunnen zoals gebruikelijk op het World
Wide Web surfen. Daarnaast is het Tref
Punt vooral bedoeld voor de uitwisseling
van lokale en regionale informatie over
evenementen, culturele instellingen,
bioscopen, politieke partijen, gemeenten
en dergelijke. Het is de bedoeling dat in
de toekomst via het TrefPunt ook bestel
lingen bij bedrijven kunnen worden ge
plaatst en met behulp van de Chipknip
betaald. Het boeken van vakantie-on
derkomens en -arrangementen ligt even
eens in het verschiet.
De Rabobanken-organisatie heeft vo
rig jaar de eerste stappen gezet om
zich als Internet-aanbieder te gaan ma
nifesteren. Daarvoor heeft Rabobank
Nederland een apart bedrijfsonderdeel
opgericht, TrefPunt Nederland. Plaatse
lijke banken of combinaties ervan kun
nen daar bij aansluiten. Vorig jaar zijn
enkele experimenten uitgevoerd met lo
kale TrefPunten, onder andere in Arn
hem en Breda. Inmiddels zijn er inhet he
le land een stuk of dertig. Walcheren is de
eerste Zeeuwse regio met een eigen Tref
Punt.
Zoeken
Het is voorlopig nog even zoeken naar
het Walcherse TrefPunt. Wie inlogt op de
landelijke TrefPunt-site http://imoio-
.tref.nl) ziet een overzicht van plaatsen
en regio's die zijn aangesloten, maar
Walcheren staat er nog niet bij. Voorlo
pig zal daarom het rechtstreekse adres
De nieuwe Nederlandse spelling
maakt heel wat mensen behoorlijk
in de war. En de moed om er weer eens
echt voor te gaan zitten om te leren hoe
het nu definitief moet. zinkt velen in de
schoenen bij de wetenschap dat de "ge
leerden' er nu ook nog niet uit zijn en
nieuwe wijzigingen niet uitgesloten zijn
Het spel 10 voor taal, bekend van de Ne
derlandse en Vlaamse televisie, kan in
dit geval wel een steuntje in de rug zijn.
Het is nu ook op cd-rom uitgebracht en
kan in de huiselijke sfeer gespeeld wor
den. Met het hele gezin of - als pa zich in
gehaald voelt door zoon- of dochterlief -
in de beslotenheid van de kamer waar de
computer staat.
Alle spelletjes uit het televisieprogram
ma zijn terug te vinden op de cd-rom. En
wat zo vaak ontbreekt bij de program
ma's van die microzachte, hier zit ten-
http://ioww.tref.nl/ivalcherenmoeten
worden ingetikt. Op het TrefPunt Wal
cheren kan worden gekozen uit Agenda,
Discussie, Zaken en Leden. De site oogt
nog als een akelig lege nieuwbouwwijk.
Agenda
De agenda ging begin deze week niet ver
der dan 31 december van het vorige jaar,
er is nog niemand die zich aan een dicus-
sie heeft gewaagd en er heeft zich nog
minste een klein boekje bij waarin ge
woon nog eens allerlei handige gebruiks
aanwijzingen terug te vinden zijn. En
gek genoeg, de installatie en aanwijzin
gen zijn juist bij deze cd-rom zo eenvou
dig dat het boekje niet eens echt nodig is.
Een vriendelijke Vlaamse mevrouw in
troduceert de spelletjes en begeleidende
tekst doet de rest.
Op televisie lijkt het allemaal zo gemak
kelijk. Een leerzaam, leuk en met meer
dere spelers zelfs nog spannend spelletje
over de Nederlandse taal.
René Schrier
10 voor taal, een uitgave van IDG Nieuwe Me
dia. Prijs f 49,95. Systeemeisen: pc met min
stens 486 (liefst DX) processor, S MB geheu
gen, 1 MB videokaart., een dubbelspeed cd-
rom speler, 8 bits geluidskaart en Windows
3.x, Windows 95 of NT.
Freetime Hornes
Vakantiehuizen op Maat!!
Wij verzorgen uw vakantie met
eigen vervoer in Nederland of
elders in Europa.
Bij ons kunt u terecht voor het
huren van
vankantiebungalows,
-appartementen,-huizen en
stacaravans
Meer info
maar één lid aangemeld: de coördinator
van het TrefPunt. Daar komt binnenkort
waarschijnlijk wel verandering in, want
burgemeester AC. de Bruyn van de
nieuwe gemeente Veere en enkele be
stuurders van de opgeheven Walcherse
Nu meer en meer ogen gericht worden
op de Internet browser van Micro
soft, Internet Explorer, lijkt Netscape -
in ieder geval qua publiciteit - wat op de
achtergrond te raken. Microsoft heeft
voor veel mensen het voordeel over een
Nederlandstalige browser te beschik
ken. Dat lijkt triviaal, maar veel mensen
willen meedoen op het Internet, en die
vinden het al moeilijk genoeg. Op dat In
ternet is al zo veel in het Engels. Internet
Explorer heeft wat dat betreft een lichte
voorsprong met een Nederlandse versie.
Wat de rest betreft ontlopen ze elkaar
niet zo veel, al is er op allerlei fronten een
hevige discussie gaande tussen voor- en
tegenstanders van beide browsers.
Vooral beginners hebben dan veel aan
een duidelijke handleiding. Voor de
Netscape-versies 2.0 en 3.0 heeft uitge
verij A W. Bruna Informatica er nog eens
een handleiding uitgegeven. Het voor
deel van 'Effectief werken met Netscape
2.0 en 3.0' is dat bijna op iedere pagina
Netscape beeldscherm-pagina's afge-
plattelandsgemeenten kregen bij de in
troductie van het TrefPunt een levens
lang lidmaatschap aangeboden.
Het aantal bedrijven dat door middel
van TrefPunt Walcheren de aandacht op
zich wil vestigen, is nog gering. Negen
ondernemingen, voornamelijk afkom
stig uit de toeristisch-recreatieve bran
che, heeft er domicilie gekozen. Onder
deze zakelijke klanten is de VW Dom-
burg-Oostkapelle. Van deze site gaat
vooralsnog weinig wervingskracht uit.
De presentatie blijft beperkt tot een ge
heel geel scherm, als een verlaten winters
strand.
Lidmaatschap
De Walcherse Rabobanken streven er
naar dat him TrefPunt dé plek op het In
ternet wordt voor de uitwisseling van
informatie over Walcheren. Het lidmaat
schap is voor Walcherse inwoners en be
drijven om te beginnen gedurende een
half jaar gratis. Daarna moet 26.95 per
maand worden betaald, maar vernacht
wordt dat die prijs binnenkort sterk zal
dalen tot ongeveer 20 per maand. Be
drijven krijgen een gratis advertentie.
Leden kunnen met korting een computer
aanschaffen die als vehikel voor het In
ternet kan dienen en in samenwerking
met de Hogeschool Zeeland kunnen kor
te Windows- en Internetcursussen wor
den gevolgd.
Ben Jansen
beeld zijn. Die vormen een prima hou
vast voor iedereen die zijn eerste stappen
op het wereld wijde web zet. Wat dat be
treft laat het boek niets aan duidelijk
heid te wensen over. Allerlei informatie
over surfen op het net, het binnenhalen
van bestanden en plaatjes, het gebruik
van plug-ins, werken met e-mail en
nieuwsgroepen, en natuurlijk na verloop
van tijd zelf web-pagina's maken staan
stap voor stap in het boek beschreven.
Het is geen dikke pil met 210 bladzijden,
waar niet door te komen is. Integendeel,
de vele afbeeldingen van web-pagina's
maken het juist makkelijk om snel aan de
slag te gaan. Want dat is maar al te vaak
het probleem. Web-surfers zijn ongedul
dig en hebben geen tijd om veel bladzij
den door te worstelen. Snelheid is toch al
geboden want de versie 4.0 van Netscape
komt er aan.
René Schrier
'Effectief werken met Netscape 2.0 en 3.0' van
Marc van Oostendorp. Uitgeverij A IV' Bruna
informatica. ISBN 90-229-3958-8. Prijs f
34,90.
Prentbriefkaarten
De collectie oude prentbriefkaarten
van Zeeland, die Ad Weststrate uit
Veere op cd-rom bijeen heeft gebracht,
blijft uitdijen. Op het vorig najaar uitge
geven schijfje Zeeland in Prentbrief
kaarten staan 3300 afbeeldingen van
stads- en dorpsgezichten uit lang vervlo
gen tijden. Inmiddels heeft Weststrate er
300 prenten bij. Ze zijn via zijn home
page op het Internet gratis te bestellen.
Weststrate is ook begonnen met een
prentbriefkaartenquiz. Het thema ervan
wisselt maandelijks. In januari gaat het
erom de plaatsnamen op te geven van zes
stad- en gemeentehuizen.
http://people.zeelandnel.nl/acicestst
Katten op cd-rom
Te bedienen met de muis van de pc: de
cd-rom van Spectrum Software met
de titel 'De wereld van katten'. Dit na
slagwerk biedt veel informatie (deels te
lezen en deels te beluisteren) over alle
tamme en wilde kattenrassen. voorzien
van vaak prachtige foto's en korte video
fragmenten, die van beduidend mindere
kwaliteit zijn. Verder is er een quiz inge
bouwd alsmede een boek met tips over
allerlei aspecten van het kattenbezit, zo
als opvoeden, zindelijk maken, voort
planting en dergelijke.
Een bijzonder aardig element is de kat-
tenscan, waarin eigen voorkeuren over
een kat kunnen worden ingevoerd, zoals
karakter, vacht, temperament en gelui
den. Na een druk op deknop geeft dekat-
lenscan een lijstje met rassen, die hêt
beste passen.
Spectrum Electronic Publishing: De wereld
van katten. Minimum systeemeisen: 386DX,
4MB RAM, 4 MB vrije ruimte, 2-speed cd-
romspeler. geluidskaart, SVGA-scherm,
Windows 3.1. Prijs: f 149,90.
Spelen met taal
Wijsneuzen die het antwoord altijd
beter of sneller weten dan kandi
daten op televisie of mensen die hun ken
nis van de nieuwe spellingsregels willen
testen, kunnen nu ook thuis meedoen
aan Tien voor Taal. Het Nederlands-Bel
gische spelprogramma is uitgebracht op
cd-rom. Net als op televisie moet de kan
didaat aangeven of een woord goed ge
speld is, fouten opzoeken in zinnen, de
oorsprong van woorden verklaren of na
cryptische omschrijvingen een woord of
gezegde raden.
Tien voor Taal op de pc kan alleen wor
den gespeeld, maar ook in gezelschap.
Als alle onderdelen zijn doorlopen, gaan
de spelers door naar de finaleronde,
waarin zij binnen zestig seconden de
juiste betekenis moeten geven van tien
woorden. Degene met de meeste punten
mag zich ook hier winnaar noemen.
De cd-rom Tien voor Taal is een leuk
spelletje, dat bovendien educatief is. Bij
elke fout geeft het schijfje aan wat het
juiste antwoord is, maar ook waarom. De
speler leert dus spelenderwijs meer over
taal en taalgebruik.
Tien voor Taal. Systeemeisen: een 486DX pc. 8
Mb RAM, 1 Mb videokaartdubbelspeed cd-
rom, geluidskaart en Windows 3.1 of hoger.
Prijs f49,95.
Stormvloedkering
op Internet
Het ministerie van Verkeer en Water
staat opende onlangs een Internet
pagina waarop de vorderingen te zien
zijn van het laatste deel van de Delta
werken. de Stormvloedkering Nieuwe
Waterweg in Hoek van Holland. Dit
bouwwerk wordt op 10 mei dit jaar offi
cieel in gebruik genomen. Het ministerie
wil op deze actuele manier de bevolking,
maar ook buitenlandse Internet-gebrui-
kers, tonen 'hoe hoogwaardige kunst
werken als de Stormvloedkering Nieuwe
Waterweg een bijdrage leveren aan de
veiligheid van Nederland'.
De presentatie van de Stormvloedkering
Nieuwe Waterweg op het Internet is een
van de Nederlandse inzendingen voor
een virtuele Wereldtentoonstelling.
http://amsterdam.park.org/netherlands/-
pavil ionstechno/svk/in de.r. html
Girotel onder
Windows
Het aloude Girotel, het thuisbankier-
pakket van de Postbank, is volwas
sen geworden. Werkte het programma
tot nu t«e. ook in Windows 95, onder
DOS. nu is er een speciale Windows-ver-
sie uit.
Niet gelikt, niet heel erg fraai, maar wel
uitermate functioneel, net als het oude
Girotel. En voor zover tot dusver valt te
zien ook zonder problemen. Het pro
gramma gebruikt onder Windows het
gehele scherm. Zelfs zo dat de windows
niet of nauwelijks te verkleinen zijn.
Lastig voor mensen die gewoon waren
naast Girotel een ander financieel pro
gramma te gebruiken.
Nieuw in deze versie van Girotel zijn de
graphics. Wie dat wil kan zijn inkomsten
en uitgaven van de afgelopen maand of
twaalf maanden in lijn- of staafdia
grammen op het scherm zetten. Maxi
maal negen verschillende categorieën
uitgaven zijn naast elkaar weer te geven.
Voorwaarde is wel dat trouw bij elke
overschrijving wordt aangegeven tot
welke categorie deze behoort. Anders
blijkt de categorie 'overigen' enorm en
de andere groepen blijven heel klein.
