En toen kwam King Arthur
Docters van
Leeuwen
op justitie
oud nieuw
33
dinsdag 31 december 1996
De straffe roker rar. A Docters van
Leeuwen heeft in zijn leven slechts
één stickie opgestoken, en dat beviel
slecht. Maar de hoogste baas van het
Openbaar Ministerie neemt het
nadrukkelijk op voor het landelijk
gedoogbeleid op het gebied van de
softdrugs. Zoals zovelen ergert de
'super-pg' zich aan de forse kritiek
waaraan Nederland de laatste tijd
blootstaat. We moeten trots zijn op onze
aanpak, vindt hij. Zijn visie: „Ons beleid
leidt tot minder harddrugsverslaaf den dan
elders. Waarom gaat het hier beter? Omdat
wij over een beleid beschikken dat anderen
niet hebben."
Arthur Docters van Leeuwen heeft wel
wat van het braafste jongetje van de
klas. Als hij spreekt heeft hij de armen
stijf over elkaar, de schouders opgetrok
ken. Zo nu en dan komt hij los, zet z'n zin
nen met brede gebaren kracht bij en
vouwt vervolgens plechtig de handen in
een. Deze doener, ex-baas van de Binnen
landse Veiligheidsdienst, lost problemen
liever op dan dat hij ze ontwijkt - en de re
organisatie van het Openbaar Ministerie
is zo'n klus waarbij vluchten uit den boze
is.
De werkkamer van King Arthur, op de 12e
verdieping van het Paleis van justitie in
Den Haag, kijkt uit over een stukje Resi
dentie. Een nogal sober vertrek, meters
hoge ramen, donkere vitrage ervoor. De
ruimte is gevuld met slechts het hoogno
dige aan meubilair: een bureau met daar
op de onvermijdelijke computer en een
stereotorentje, een zithoekje en een ver
gadertafel. Frivool is slechts een vitrine
met wat gestileerd glaswerk en een minia
tuurvliegtuigje. Aan de muur een abstract
schilderij van de hand van zijn broer On-
no.
Normaal zijn in de verte Rijswijk en Delft
te ontwaren en prijkt Rotterdam aan de
horizon, ware het niet dat een dikke mist
dit weidse vergezicht ditmaal beperkt.
Zoals het rookgordi j n dat lange tij d de va
derlandse justitie omgaf; het gebrek aan
uniforme lichtlijnen bijvoorbeeld maak
te van elke aanklager een individualist,
waarbij de strafmaten voor dezelfde fei
ten in de diverse arrodissementen flink
konden verschillen.
De commissie-Donner, die het functione
ren van het Openbaar Ministerie onder
zocht, velde inmei 1994 een hard oordeel.
.Krachteloos, versnipperd, onduidelijke
leiding", waren de stevige bevindingen
over de 'eilandjes', waaruit justitie feite
lijk bestond. Intussen kregen de parket
ten er wel een massa taken bij, maar niet
het daarvoor benodigde personeel. Daar
door liep veel in de soep. Rechtszaken
werden uitgesteld, vonnissen werden laat
(of helemaal niet) uitgevoerd en de vorm
fouten stapelden zich op.
Maatwerk
En toen kwam Docters van Leeuwen. Hij
werd voorzitter van het college van pro
cureurs-generaal en nam de reorganisatie
ter hand. Het Openbaar Ministerie, vindt
hij, moet professioneler te werk gaan, zich
beter profileren en zich meer richten op de
lokale situatie. Veelvuldig roept hij het
beeld op van een handelsbank. Hij is ja
loers op de manier waarop daar met de
klanten wordt omgegaan; het maatwerk,
de klant als koning en de vlotte afhande
ling van zelfs de meest gecompliceerde
problemen.
Toch, klinkt het, is de eerste winst na twee
jaar hervormen al zichtbaar. De kleinere
van de 300.000 zaken die het Openbaar
Ministerie jaarlijks afdoet, lopen inmid
dels naar wens. En ook de - wat wordt ge
noemd - mega-zaken kennen in zijn ogen
een bevredigend verloop. Zoals in het ge
val van 'De Hakkelaar' in Amsterdam,
haalt Docters van Leeuwen zelf aan. Zor
genkindje is momenteel het 'middenveld',
zeg maar de grote bulk aan zaken.
Niettemin kij kt de baas van het Openbaar
Ministerie met een zekere voldoening
naar de conclusies uit het tweede voort
gangsrapport, gemaakt voor de minister.
Docters: ,,De reorganisatie van het Open
baar Ministerie loopt redelijk op schema,
op een paar punten na. De wetgeving kost
ons heel wat hoofdbrekens, net als de ma
nier waarop het budget verdeeld moet
worden. Maar daar hebben we adviesbu
reaus naar laten kijken. Die waren er vrij
positief over."
- Wat merkt de burger daarvan?
Docters van Leeuwen; „Het aantal sepots
(zaken die niet tot vervolging leiden) is
verminderd. Zaken worden sneller afge
handeld. Een aantal aanstootgevende
dingen is beëindigd. Veroordeelden hoe
ven korter te wachten op het uitzitten van
hun straf, het innen van boetes gaat snel
ler. Je weet als burger beter waar je aan
toe bent. We hebben dingen voor elkaar
gekregen waarvan men niet dacht dat die
zouden kunnen lukken."
Begrip
„Maar ik moet ook zeggen dat de verbete
ring van het OM nog een hoop tijd zal kos
ten. Ik vraag om begrip voor het feit dat
het nog enige jaren zal vergen om het voor
elkaar te krijgen. We hebben te maken
met een schaarsteprobleem: ieder volk
krijgt de justitie die het verdient. Pas
sinds kort wordt er gekeken naar de bud
getten van justitieTien j aar geleden werd
er veel geld gestoken in de bijvoorbeeld
academische ziekenhuizen en het wegen
net. Wij lopen gewoon achter. Ik ben be
nauwd dat we over enige jaren het slacht
offer van ons succes worden. Dan gaat het
beter en dan denkt men: we kunnen het
geld nu aan andere dingen uitgeven."
- Wanneer hebt u uw doel bereikt?
„Ik denk dat we over zes jaar zijn waar we
wezen willen. Tegen die tijd herirmeren de
mensen zich niet eens meer hoe het vroe
ger was. Ik vraag iets moeilijks van de
lezers van uw krant. Enerzijds een niet af
latende aandacht voor de vernieuwing,
anderzijds begrip voor het feit dat ze
maar mondjesmaat iets merken van die
j j -y- j a aan mee omdat we daar heel wat te leren
Voor het buitenland is Nederland één grote coffeeshop.
vernieuwingen. Hier in dit Paleis van Jus
titie moet de burger zoeken naar een pu-
blieksbalie. Dat begrijpt een burger niet.
Als hij bij de bank komt, staat er een zitje
voor hem klaar en zelfs de moeilijkste
transactie is in een uur geregeld."
- Waarom is het zo belangrijk om het
Openbaar Ministerie in het gareel te krij
gen?
„We willen om twee redenen dat het
Openbaar Ministerie meer dan vroeger
één organisatie is. Ten eerste willen we
hogere kwaliteit op alle niveaus. De twee
de reden is de rechtseenheid. Daarom
maak je er één organisatie van. Burgers
accepteren het niet als ze door de ene offi
cier anders worden behandeld dan door
de andere. Daar vinden de problemen met
de bijzondere opsporing hun oorsprong.
Voor een verhoor moeten in Assen en Rot
terdam dezelfde maatstaven gelden. Ook
in bijzondere opsporingsmethodes zul je
eenheid moeten brengen. Daar is nu een
adviesorgaan voor. de Centrale Toetsings
commissie. Ook bekijken we hoe we de
meer eenheid in de straffen kunnen bren
gen."
Onafhankelijk
- Op dit moment woedt de discussie of offi
cieren ambtenaren of magistraten zijn.
Zijn ze onafhankelijk of moeten ze het be
leid van de minister uitvoeren?
Docters van Leeuwen: „Ik maak dat on
derscheid niet. Een lid van het Openbaar
Ministerie moet naar buiten toe één
standpunt uitdragen, of het nu gaat om
beleid of op de zitting. Als wordt afge
sproken dat er in een politiedistrict prio
riteit wordt gegeven aan een bepaald de
lict, kan het niet zo zijn dat die officier op
de zitting andere argumenten gebruikt
dan in het overleg. We hebben maar één
taak- de handharing van het recht, met de
middelen die daartoe worden verleend."
- U maakt dat onderscheid niet, maar de
kranten staan er vol van. Allerlei juridi
sche hotemetoten zijn bang voorpolitieke
justitie als de officieren van justitie op
drachten van de minister moeten uitvoe
ren.
„Dat is een andere kwestie: de verhouding
tot de minister, zeg maar tot de politiek.
Daar wil ik niet te veel over zeggen, omdat
de minister druk bezig is met nieuwe wet
geving. Ik heb goede hoop dat daar een
bevredigende tekst uitkomt.
- Aan wiens kant staat u?
„We vechten een beetje tegen windmo
lens. Er zijn allerlei mensen van buiten
het Openbaar Ministerie die zeggen dat
wij zelfstandig willen zijn, maar binnen
het OM hoor ik dat niet. We zijn behoed
zaam in de verhouding tot de rechter. Hij
moet wel weten wie hij voor zich heeft, hij
moet er zeker van zijn dat de zaken objec
tief en juridisch professioneel worden
voorgelegd. Daar zijn we met z'n allen wel
gevoelig voor."
Harddrugs
- Heeft u zich ook zo geërgerd aan Chirac?
„Ja, een beetje wel, net als iedereen in Ne
derland. We zijn het in Europa roerend
eens over de aanpak van harddrugs. Het
Nederlandse drugsbeleid wordt aange
vochten, maar dat vind ik zwak. Ons
drugsbeleid leidt tot minder harddrugs-
verslaafden dan elders. Waarom gaat het
hier beter? Omdat wij een beleid bezitten
dat anderen niet hebben. En dan zeggen
die anderen: het is alleen statistiek, dus is
het niet waar. Ja, zo lust ik er nog wel een
paar. Ik heb familie in Parijs. De feitelijke
praktijk in Frankrijk ligt dichter bij de
onze dan meneer Chirac beweert. De lan
den om ons heen worstelen met dezelfde
vraagstukken als wij. Op welk gebied
moet de politie worden ingezet? Een aan
tal deelstaten in Duitsland kijkt of drugs
foto Paul van Weel
via de apotheek verstrekt kunnen wor
den, iets waar wij niet aan toe zijn."
- Uondersteunt het Nederlandse drugsbe
leid dus van harte?
„Zeker. Wij zijn en blijven voor een ge
doogbeleid, omdat dat een scheiding van
markten teweegbrengt. Het maakt een
scheiding tussen harddrugs en softdrugs
mogelijk die anders niet mogelijk is. Bin
nen het driehoeksoverleg (burgemeester,
korpschef en hoofdofficier van justitie)
wordt beslist wat wordt geaccepteerd.
Maar het moet niet zo zijn dat de ene ge
meente zijn probleem afschuift op de an
dere gemeente."
- In Rotterdam wordt gedoogd dat hard
drugs in kleine circuits worden verhan
deld.
„Zolang er te weinig politiemensen zijn,
moet je keuzes maken. Het voorbeeld dat
u geeft heeft ook te maken met de manier
waarop je met panden omgaat. Daar is
een lacune in de wet. Je kunt wel de drugs
handel in het pand beëindigen maar ver
volgens kun je dat pand niet sluiten. Er
komt nu wetgeving aan die dat wel moge
lijk maakt."
- Als er geen overlast is, vindt u dan dat er
ingegrepen moet worden?
„Afgezien van de overlast: als er sprake is
serieuze handel, moet er zeker ingegrepen
worden. Maar daar gaat de hoofdofficier
over."
Behoedzaam
- Nog even iets naar aanleiding van de
parlementaire enquêtecommissie-Van
Traa. Door de scherpere controle op op
sporingsmethodes moeten politie en jus
titie goed uitkijken Advocaten melken
dat eindeloos uit. Kan de politie haar
werk nog wel doen in dit keurslijf?
„Dat valt mee. Ik heb gevraagd of rechts
zaken stuklopen door de vernieuwde
richtlijnen. Dat is niet het geval geweest.
De commissie-Van Traa heeft behoed
zaam geopereerd. Men houdt de moge
lijkheid open voor als het echt moet. Wij
moeten van zéér, zéér goeden huize komen
om zo'n mogelijkheid te benutten. Het is
echt niet zo dat wij aan de lopende band
deals aan het sluiten zijn. Het moet alle
maal preciezer, er moeten processen-ver
baal gemaakt worden van elke stap. Dat
kun je opvatten als rompslomp, maar je
kunt het ook als een pre zien dat je het
moet vastleggen, want dan weten we ach
teraf precies wat er is gebeurd en dan we
ten we ook zeker dat we de goede afwe
ging hebben gemaakt. Dat kunnen we aan
de rechter voorleggen."
„Vlak voordat ik hier aantrad sprak ik de
directeur van de FBI in Amerika. Echt
zo'n crimefighter. zo'n massieve kerel die
zo in een misdaadserie kan optreden. Hij
toonde mij een dik boek vol richtlijnen.
Aanvankelijk, zei hij, was hij tegen die
richtlijnen. En nu is hij blij dat hij ze
heeft, omdat het structuur geeft aan het
onderzoek."
- En de Ramola-zaak dan in 1995? Toen
verklaarde rechtbank in Rotterdam het
Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk
omdat er onvoldoende inzicht ivas in de
opsporingsmethodieken. Dat is later door
het gerechtshof wel teruggedraaid, maar
de verdachten zitten inmiddels al veilig in
Marokko en die zien ive nooit meer terug.
Docters van Leeuwen, laconiek: „Dat valt
nog te bezien. Nederland is zeer in trek bij
een bepaald soort personen. We staan met
open armen klaar, en laten de heren zich
daar vooral onaantastbaar wanen."
- Vindt u dat een infiltratie die geen beioijs
heeft opgeleverd wel verantwoord moet
worden?
„Een rechter moet zich een voorstelling
kunnen maken over wat er is gebeurd in
het opsporingsonderzoek, en ook hoe de
politie achter de feiten is gekomen Dat
betekent niet dat de rechter precies wil
weten welk observatiemiddel er precies is
gebruikt. Het is wel raadzaam om te ver
melden dat er iets is geprobeerd dat ver
der geen resultaten heeft opgeleverd."
Mythisch
- Het WODC maakte vorige iveek bekend
dat bepaalde vormen van misdaad stij
gen. Bent u al in paniek? De macht van de
Hakkelaar neemt langzamerhand mythi
sche vormen aan.
Docters van Leeuwen: „Dat doen jullie,
de media, toch? Met die mythische macht
valt het gelukkig nog mee. Wij zien hier
niet dat rechters en officieren van justitie
systematisch platgemaakt worden. Ik
verwijs naar het oordeel van professor
Fijnaut. Natuurlijk weet je nooit alles van
de zware criminaliteit. Die lieden beste
den juist kosten noch moeite om hun acti
viteiten geheim te houden.
„Je moet nooit de illusie hebben dat je al
les weet. Ik heb de indruk dat we nu wel
goede veronderstellingen hebben over de
zware criminaliteit. We weten redelijk
wat we niet weten. Nederland is maar egn
haven in West-Europa. De georganiseer
de criminaliteit is voor de Nederlandse
samenleving een betekenisvol verschijn
sel dat je niet kunt negeren. Als de crimi
naliteit zich innestelt m de overheid is het
buitengewoon lastig aan te pakken."
- Hebt u genoeg middelen en bevoegdhe
den om de zware criminaliteit te bestrij
den?
„Bevoegdheden wel, als de naderende
wetgeving aanvaard is. Middelen, dat
weet ik niet. Er is bijvoorbeeld nog te wei
nig kennis als het gaat om financieel re
chercheren. Hiervoor is een groot project
gestart. Daar doen de banken en de politie
- Neemt u wel eens de tijd om een rechts
zaak bij te wonen?
„Ik ben nog niet voldoende getraind om
zittingen te doen als officier van justitie,
ik ben trouwens ook nog niet beëdigd als
plaatsvervangend officier in Rotterdam.
Ik doe dat pas als ik het kan. Wat mij op
valt is de stroom van administratieve
stukken. Is alles er wel, klopt alles wat er
in zit? Heeft iedereen alles? Dat is blijk
baar een probleem dat we moeilijk onder
controle krijgen. Dat kun je oplossen met
kwaliteitssystemen. De banken hebben
daar over een reeks van jaren in geïnves
teerd. Dat moeten wij dus ook doen. Ik zie
hier nog mensen met grote stapels dos
siers om zich heen omdat ze geen kast-
ruimte hebben Ik herinner me nog goed
dat ik, toen ik hier begon, in de lift stond
met een man die ging over zo'n grote kar
met allemaal van die dossiers erop. Die
kar was een beetje te hoog opgeladen. Die
lift rammelde nogal hevig en dus vielen er
allemaal dossiers van die kar Ik hielp die
man de dossiers op de kar te leggen en ik
stapte uit. En toen wenste die man nota
bene mij sterkte. Dat is mij altijd bijgeble-
- Wat vindt u van de Zaanse verhoorme
thode?
„Die is door de minister op ons voorstel
afgewezen, omdat er elementen inzitten
die we niet juist vonden. Die methodiek
had twee aspecten: herbeleving en het
emotioneel raken van mensen door foto's
van de misdaad te vermengen met foto's
van de familie. De Recherche Advies
Commissie keurt dat terecht af. Herbele
ven is iets anders dan het gewoon gedaan
hebben. Je weet ook niet precies wat je in
iemand losmaakt als je hem dingen laat
herbeleven. Het is zeer de vraag of je dan
de waarheid loskrijgt. Het vermengen van
foto's van familie en zo, dat moet je toch
niet doen."
„Op zichzelf mag iemand die wordt ver
dacht van een zwaar misdrijf wel langdu
rig en stevig verhoord worden. Dat moet
naar mijn mening ook. De feiten moeten
op tafel komen. Iedere burger moet bij
dragen aan de waarheidsvinding. Dat is
nu een keer geen vriendelijk proces, mooi
er kunnen we het ook niet maken."
- Het voetbalvandalisme staat na Feye-
noord-Ajax weer in de belangstelling
Wat doet het Openbaar Ministerie?
„De minister heeft ons om advies ge
vraagd. De collega's Ficq en Daverschot
die dit in portefeuille hebben kijken hier
samen naar Het was een tijdje wat rusti
ger, het wekt de indruk nu weer op te le
ven. We moeten de maatregelen herijken
Loopt het goed? Is het voldoende of moet
er meer gebeuren? U denkt natuurlijk aan
die staaf bij Feyenoord-Ajax. Toevallig
sprak ik met iemand die in die bus zat.
Nee, ik zeg niet wie. Zo'n staaf door je ruit
is natuurlijk helemaal niet leuk. Het is
nieuw dat de heren elkaar buiten het sta
dion opzoeken. Het meest zorgelijke is dat
het los komt te staan van de voetbalwed
strijd zelf."
- U bent van de flower-power-generatie.
Hebt u zelf wel eens een stickie gerookt?
Docters van Leeuwen: „Een eenmalig ex
periment bezorgde mij een sterk vermin
derd tijdsbesef en een enorme hoestbuiIk
vond die hele sfeer eromheen ook flauwe
kul. Ik heb het altijd bij een sigaartje en
alcohol gehouden. Je wist toen ook niet
wat de risico's ervan waren. Dat weten we
nog steeds niet. Eén ding is zeker, gezond
is het niet. De stickies van nu zijn trou
wens heel wat steviger dan die van vroe
ger. De Nederlandse tuinbouw heeft zich
weer eens van zijn beste kant laten zien."
Peter Louwerse
en Marcel Potters
Docters van Leeuwen, de hoogste baas van het Openbaar Ministerie: Wij zijn en blijven vooreen gedoogbeleid.
foto Jaap Rozema
