Denken vanuit
blanco hokjes
I
1
i 1
kerst
Half Nederland
puzzelt mee
38
dinsdag 24 december 1996
Aan oplossen doet hij niet, de
directeur van Persbelangen, het
oudste en grootste puzzelbureau van
Nederland. Maar zo in het vliegtuig, op
weg naar zijn vakantiebestemming, wil
Jo van Benthcm nog wel eens een leeg
diagrammetje pakken om een
cryptogram samen te stellen. Na
eenendertig jaar tussen de puzzels kan
hij nog altijd enthousiast een pakkende
crypto-omschrijving, die hem te binnen
schiet, gauw op een papiertje krabbelen.
„Ik heb een koffer vol met woorden en
hun omschrijvingen. Je weet maar
nooit."
Van Benthem waarschuwde
vooraf: „Stel je er niet teveel
van voor hoor, er valt hier weinig
te zien.En inderdaad, wie zich bij
Persbelangen een groot kantoor
had voorgesteld met tiencallen
over boeken en diagrammen gebo
gen of achter computers zwoegen
de puzzelmakers, komt bedrogen
uit. Behalve een grote wand met
oude, veelgebruikte naslagwer
ken en een oud houten bureautje
met alle puzzelwoordenboeken
die er te koop zijn, is het hoofd
kwartiervan dit puzzelbureau een
heel gewoon kantoor: één flinke
kamer in een groot kantorencom
plex niet ver van het Arnhemse
station Een stuk of drie stalen bu
reaus, drie computers met bijbe
horende elektronica, een grote
vergadertafel, dat is het eigenlijk
wel.
Vanuit deze bescheiden omgeving
verzorgt Jo van Benthem, samen
met zijn assistente Jolicke de
Moor en een stuk of tien freelance
medewerkers het puzzelplezier
van miljoenen Nederlanders. En
thousiast waaiert hij zijn puzzels
over de vergadertafel. Kruiswoor
den, crypto's, doorlopers, brein
brekers. puzzels speciaal voor
kinderen, voor bollebozen en voor
snelle vakjesvullers. Zijn ant
woord op de vraag hoe je nu
puzzelmaker wordt, is daarom
verrassend: „Noodgedwongen.
Puzzelmaker worden is nu niet
iets waar ik als jongetje van
droomde. Eigenlijk wilde ik de
journalistiek in. Toen ik in 1965 bij
Persbelangen kwam, was het ook
nog een echt persbureau. We
werkten voor regionale kranten en
weekbladen.' Puzzels waren bij
zaak, een onderdeel van de zoge
heten feature-pagina uit ons pak
ket."
Uit de archiefkast diept hij een
map uit 1947 op. "Vergeeld nieuws
van bijna vijftig jaar geleden en
ook een verstrooiende pagina met
strips, een feuilleton en een puz
zel. Van Benthem, sinds 1974 eige
naar van het bureau: „Door fusies
van dagbladen werden we als
persbureau steeds minder belang
rijk. Toen zijn we ons gaan toeleg
gen op puzzels. Daarnaast maken
we ook speciale tekstpagina's:
Sinterklaas, kerst, enzovoorts.
Maar de puzzels zijn toch het be
langrijkst."
Het maken van een puzzel blijkt,
alle slimme elektronica ten spijt,
nog altijd puur handwerk. Com
puters zijn uitsluitend hulpmid-
dellen bij de productie. Op de
computer gemaakte diagrammen
zijn heel netjes en de nieuwste la
serprinters leveren afdrukken die
zó de krant in kunnen. Dat heeft
van Benthem ook het liefst, want
van tekst aanleveren opeen schijf
je is hij huiverig. „Eén verkeerde
toets aanslaan kan fataal zijn."
Gewoon invullen
Hoe een puzzel tot stand komt is
voor Van Benthem geen beroeps
geheim. „Je neemt een diagram
van blanco hokjes en gaat dan
woorden invullen. De lange, wat
aparte woorden eerst. Dan ga je er
een omschrijving bij zoeken. Daar
hebben we al die puzzelboeken en
naslagwerken voor. Ja, er zijn te
genwoordig ook wel computer
programma's, maar het nadeel
daarvan is dat de computer de
meest voor de hand liggende syno
niemen kiest. Dat maakt een puz
zel toch minder spannendEn een
puzzel oplossen, vindt Van Ben
them. moet toch een uitdaging
zijn. Dat geldt niet alleen voor de
populairste puzzelvorm, het
kruiswoordraadsel, maar zeker
voor het erytogram, dat boven
dien een heel eigen signatuur
heeft.
Van Benthem. „Iedere crvtogram-
menmaker heeft zijn of haar eigen
'taal'. Het is daarom zaak dat een
cryptogram in een bepaald dag
blad of tijdschrift steeds van de
zelfde ontwerper is. De oplosser
leert dan denken langs dezelfde
lijnen als de maker. Ik heb mede
werkers die dit al vijfentwintig of
veertig jaar doen. Huisvrouwen
die het leuk vinden een paar uur
tjes te puzzelen, ouderen met veel
vrije tijd en zo. En voorwaarde is
natuurlijk dat ze creatief met taal
kunnen omgaan."
Een goed taalgevoel is bij het ma
ken van alle puzzels belangrijk,
maarzeker bij een erytogram. Bo
vendien vind ik dat in een crypto
gram wat humor behoort te zitten.
Bij het oplossen moet je af en toe
kunnen glimlachen. Zo van: 'Goh,
daar had ik toch zo snel niet aan
gedacht. Leuke vondst!
Henriëtte van der Hoeven
Jo van Benthem, directeur van Persbelangen, het oudste puzzelbureau
van Nederland.
Binnenkort kunnen we ze weer
verwachten, de jaarlijkse kilo's post
met oplossingen van de kerst- en
oudejaarspuzzels. Geen publicatie in de
krant die zoveel reacties oproept als de
wekelijkse puzzelrubrieken en de
speciale eindejaarspuzzels. En als er een
foutje in staat, hoe klein ook, staan maar
weinig telefoons zo roodgloeiend als die
van de redacteur die voor het plaatsen
van de puzzels verantwoordelijk is.
Kortom: puzzelen is nog altijd
waanzinnig populair.
Uit onderzoek naar vrijetijds
besteding blijkt dat de helft
van de Nederlanders wel eens puz
zelt. Een bewijs daarvan ligt in de
wachtkamer van de dokter of bij
de kapper. Het vinden van een nog
maagdelijke puzzel behoort tot de
zeldzaamheden, een volledig in
gevulde is gewoon erg jammer, en
een half ingevulde een bron van
ergernis. Niets zo frustrerend voor
een puzzelaar als het werk van een
ander af te moeten maken.
Voor degenen die niet genoeg heb
ben aan de kranten- en tijdschrif
tenpuzzels liggen in kiosken en
dergelijke schappen vol puzzel
boekjes te wachten. Denksport is
wat dat betreft een grote produ
cent met ruim vij ftig verschillende
uitgaven: van doorlopers tot code
puzzels en van cryptogrammen tot
logigrammen, alle in diverse
moeilijkheidsgraden variërend
van één tot vijf sterren. Over de to
tale oplage is volgens Rebecca van
der Poel, werkzaam op de afdeling
verkoop en distributie van Denk
sport, moeilijk iets te zeggen „Dat
komt omdat sommige boekjes drie
keer per jaar verschijnen en ande
re elke maand. Maar ga maar uit
van een oplage tussen de 25.000 en
50.000. Dat is dan louter de losse
verkoop. Daarnaast hebben we
nog zo'n 70.000 tot 80.000 abon
nees."
In bijna alle varianten is tegen
woordig een zogeheten pnjspuz-
zel opgenomen. Puzzelen is voor
de liefhebbers een leuk tijdver
drijf, maar wordt nog aantrekke
lijker als het ook iets oplevert. De
redactie van Denksport ontvangt
van de prijspuzzels zo'n 20.000 in
zendingen per maand.
.Tolanda Oukes
256
20
203
331
98
181
263
332
149
215 I
152
56
284
295
160
49
327
1235
118
343
262
176
HORIZONTAAL:
1. Voorgerecht; 8. markt met tweedehands spullen; 17. al
bum om foto's in te verzamelen; 25. de wol v.e. schapenvel
afhalen; 26. wensen; 27. ontvangkamer; 29. amfibie; 30.
luitenant; 32. mand; 33. Franse schrijver; 34. gezet; 36. wel
riekende gomhars; 38. klap; 39. lengtemaat; 40. drinkgerei;
42. rondhout; 43. stekel; 44. eenmaal; 46. leer v.h. helden
dicht; 48. per expresse; 49. tweetal; 50. cafébediende; 52.
zuivelproduct; 54. vogel; 57. rijsttafelgerecht; 59. zurig; 60.
ketting zonder einde; 62. kraagomslag; 63. scheepstouw;
64. Germaanse godheid; 65. bamboebeer; 66. lekkernij; 68.
kippenloop; 69. vaste regel; 71. hoofddeksel; 73. bedrog;
74. dans; 75. voorzetsel; 76. waterplant; 78. wild rund; 80.
verlangen;82. heidemeertje;83. uitroep;85. verenigde Na
ties; 87. grondsoort; 88. muziekterm; 89. drama van Shake
speare; 90. bijbelse naam; 92. vreemde munt; 93. uitroep
tegen een hond; 96. loterij zonder nieten; 99. slordig; 101.
godsdienst; 103. niet waterdicht; 104. zat; 106. persoonlijk
vnw.; 107. plaaggeest; 108. eerwaarde pater; 110. schud-
korf; 112. afslagplaats bij het golfspel; 113. symbool seleni
um; 114. schutsluis; 116. soort halfaap; 119. uitstallen; 122.
watering; 123. voor zich winnen; 126. naast; 128. overblij
vend; 129. dolleman; 132. afgod; 134. Spaanse titel; 135.
winddichtjak; 137. plant; 138. drukte; 139. kluwen; 141. rus
tig; 144. zoon van Rembrandt; 146. schrijfkosten; 147. punt
broodje; 148. wild zwijn; 150. stellig; 152. gast; 153. stad in
China; 155. renpaard; 157. hijstoestel; 158. bitterheid; 159.
rond en dik; 160. grappenmaker; 161. zwaardwalvis; 162.
Europeaan; 164. gevangenis; 165. ter plaatse; 166. behou
den; 168. muzieknoot; 169. familielid; 170. stad in Duits
land; 172. achter; 173. vuilnishoop; 174. denkbeeld; 176. ri
vier in Spanje; 178. welige groei; 180. godin v.d. vrede; 181
afgelegen; 182. Ik (Latijn); 183. graafwerktuig; 184. tweege
zang; 186. rijstdrank; 188. leervak op school; 190. dieren
verblijf; 191. paardenslede; 193. afslag v.e. hoofdweg; 195.
bijwoord; 196. ter nagedachtenis; 197. gelijkmatig; 199. en
personne; 200. deel v.e. boom; 202. aanwijzend vnw.; 203.
Engels telwoord; 204. godin v.d. dageraad; 206. strik; 207.
fris; 208. hetzelfde; 210. treiteren; 212. bekende; 214. Kerk-
raadse voetbalclub; 215. vertrouwd; 217. Zuidamerikaan-
se drank; 218. vaartuig; 219. arriveren; 220. visuil; 222.
vacht; 224. deel v.d. hals; 225. appelwijn; 227. inwendig or
gaan; 229. aardappel; 234. herrie; 238. aanschaffen; 240.
onderscheidingsteken; 243. wijfjespaard; 244. armenver
zorger; 246. moerasplant; 248. telwoord; 249. naëter; 252.
stalen slee; 254. plechtige gelofte; 255. muzieknoot; 256.
nagerecht; 258. Engelse jenever; 259. lengtemaat; 260.
projectieplaatje; 262. doctor; 263. familielid; 264. hengel
snoer; 266. maanstand; 267. kippenstok; 270. vrucht; 274.
kortom; 275. dat is; 277. duivenhok; 278. epiloog; 280. des
kundige; 282. bedeesd; 283. lengtemaat; 284. muurholte;
286. muil; 288. maalwerktuig; 289. stad in Frankrijk; 291.
bijbelse naam; 293. drinkbakje; 294. oogziekte; 296. jong
schaap; 298. voertuig; 300. hoogste punt; 301. gedwee;
303. vreemde munt; 305. oude munt; 306. dondergod; 307.
beteuterd; 309. bedehuisje; 311. troep dieren; 313. rijst
brandewijn; 314. greppel; 315. roofdier; 319. soort schaat
sen; 321. bakmiddel;322. dwaas; 323. lidwoord; 324. actief
koolpoeder; 326. tapijtweefsel; 327. landbewerking; 329.
rivier in Siberië; 331. drank; 332. rund; 333. deel v.e. ge
weer; 335. dun; 337. toverheks; 338. Griekse letter; 339.
faam; 341. familielid; 342. zeilterm; 344. gewoonte; 346.
welpenleidster; 347. kaartkleur; 349. hoogste kwaliteit;
350. zonder manieren; 351. borrelhapje.
VERTICAAL:
IOpen uitbouw aan bovenverdieping; 2. parkeerverbod; 3.
ieder; 4 Europeaan; 5. gespannen; 6. uitroep; 7. voegwoord;
8. hoofdstad van Italië; 9. zomerschoen; 10. snijwerktuig;
II. symbool mangaan; 12. niets uitvoeren; 13. spil; 14. man
nelijk dier; 15. etensrest; 16. vluchtheuvel; 18. operatieka
mer; 19. aanwijzing; 20. Afrikaans dier: 21. bewijsstuk; 22.
onderwijs; 23. uiting van kou; 24. plant; 26. met doorgezak
te knieën gaan zitten; 28. zeegod; 31. soort slee; 33. drempel;
34. werpanker; 35. soort loopvogel; 37. liever; 39. vlag; 41.
aanleggen; 43. op die plaats; 44. en personne; 45. muziek
noot; 47. voorgebergte; 49. Australische wilde hond; 51.
deel v.h. skelet; 53. Westerlengte; 55. naar de andere zijde
gaan; 56. roofdier; 58. symbool van tin; 59. vrouw van Aegir;
61. vis; 65. kookgerei: 67 verkoophuisje; 69. pijn; 70. voet
balpool; 71. ovenschop; 72. ogenblik; 74. gelaatskleur; 75.
Oplossing
Schrijf uitsluitend het citaat, dat gevonden kan worden
doorde letters uit de aangegeven vakjes overte nemen, op
een briefkaart en stuur deze naar onze puzzelredactie. Uw
briefkaart moet uiterlijk dinsdag 7 januari 1997 in ons bezit
zijn op het volgende adres: Puzzelredactie PZC Postbus 466
4380 AL Vlissingen Vermeldt duidelijk uw naam, adres en
woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs
een wijnpakket ter waarde van f 100,=; tweede prijs een
wijnpakket van f75,derde prijs een slijtersbon van f 50,=
en vijf slijtersbonnen van f 25,=. De oplossing en de namen
van de prijswinnaars van deze kerstpuzzel vindt u in de
PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van zaterdag 11 januari 1997.
tegenzin; 77. tennisterm; 78. vreemde munt; 79. nu en dan;
80. dondergod; 81. proper; 82. insect; 84. onwerkelijk; 86.
kleine zeilboot; 91. grote watervlakte; 94. infaam; 95. boe-
renbezit; 97. klein café; 98. insect; 100. hachelijk; 102. keu
kengerei; 104. tenen mand; 105. aarden vaas; 106. talent;
109. wandelplaats; 110. verdwenen; 111. vogelbek; 113.
vreemde munt; 115. toiletgerei; 116. oorhanger; 117. groei
stof; 118. dochter van Cadmus; 119. bijbelse vrouw; 120.
brievensnoer; 121. troefkaart; 122. vrouwelijk roofdier;
124. gifslang; 125. afgemat; 127. senior; 128. voorzetsel;
130. duw; 131. naam; 133. ruzie; 136. legerplaats; 138. num
mer; 139. zwak keelgeluid; 140. foto; 142. zitje bij een café;
143. vreemde munt; 145. stankafsluiter; 146. persoonsbe
wijs; 147. ver; 149. tocht; 151. stadsplattegrond; 153. wijn
soort; 154. huiveren; 155. huisbediende; 156. overblijfsel;
159. welgemanierd; 163. valies; 166. stad in Italië; 167. stad
in België; 170. Amerikaanse goudmunt; 171. land in Azië;
173. slaapplaats; 175. meteen; 177. bijbelse vrouw; 179. vo
gel; 185. klimwerktuig; 187. specerij; 189. ééncellig slijm-
diertje; 190. toebereid nat; 192. ontvangtoestel; 194. het
zelfde; 198. loodoxyde; 199. soort eend, 201. balspel; 203.
viseter; 205. roofvis; 207. aanstaande; 209. arenvis; 211.
vruchtennat; 213. zandheuvel: 214. cowboyfeest; 216. kort
verhaal in proza; 219. vogel; 221. eikeschors; 223. vermaak;
224. moeilijkheid; 225. cosinus (afk.); 226. zeevrouw; 228.
veerkracht; 230. zoon van Sem; 231. herrie; 232. houding;
233. voorzetsel; 234. Gode zij lof; 235. vordering; 236. be
wijs van vakkundigheid: 237. eikschiller; 238. deel v.h.
hoofd; 239. wedstrijd; 241. herkauwer"; 242. zelfkant; 243.
de mensen; 245. nieuw; 246. duikereend; 247. duinvallei;
250. metaal; 251. vreemde titel; 253. vat; 256. roofdier; 257.
herfstbloem; 260. Europeaan; 261. bijbelse naam; 264.
snuit; 265. laag; 268. lichte klap; 269. varkensbout; 271. ri-'
vier in Duitsland; 272. uitgang; 273. vlaktemaat; 274. loof
boom; 276. partij in een rechtsgeding; 279. kledingstuk;
281. ivoor; 283. handen omhoog!; 285. lange stok; 286.
speelgoed; 287. lommerd; 290. inwoner van Nieuw-Guinea;
292. drinkgerei; 293. voetpunt; 295. vaartuig; 296.-salaris;
297. onderbed; 299. getuigschrift; 301. tropische appelach
tige vrucht; 302. middelpunt; 304. insect; 305. vleesgerecht;
306. inhoudsmaat: 307. varkensvlees; 308. niveau; 310.
Frans lidwoord: 312. dag en nacht; 314. Zuidamerikaans
oerwoud; 315. bouwmateriaal; 316. maanstand; 317. leng
temaat; 318. zeurkous; 320. nimmer; 323. mikpunt; 325.
sneeuwhut; 328. betaalmiddel; 330. onnozel; 333. keuken
meester; 334. verlaagde toon; 336. achterzijde; 338. in orde;
339. platzak; 340. voorzetsel; 342. soort grammofoonplaat;
343. naschrift; 345. muzieknoot; 346. tandeloos zoogdier;
347. het Romeinse rijk; 348. let wel.
