Trendy kerststallen
komen uit Volendam
Visjes van de EO hebben een boodschap
kerst
Kerstkind
in gips
37
Ichthus prominent christelijk symbool
kort
dinsdag 24 december 1996
Tien jaar geleden begon de 'geboorte'
van zijn eerste Kerstkindje als
arbeidstherapie. Volendammer Thoom
Molenaar ging - genezend van een
schedelbasisfractuur - een oude kerststal
opknappen en maakte een nieuw koppie
voor een onthoofde kameel. Fatsoeneerde
verbrokkelde gevouwen handen van Maria
en werkte de lendendoek van het kindeke
Jezus bij met wat gips. Van frutselaar aan
beschadigde kerststallen is Thoom
Molenaar inmiddels uitgegroeid tot 's
lands enige kerststallenbouwer.
Concurrenten in het kribben maken in
Nederland kent hij niet. „Dan zullen
ze er ook wel niet zijn. In Taiwan heb ik ze
wel, ja. Daar geloven ze niet in Jezus en
maken ze stalletjes die hier voor twee
tientjes in de supermarkt worden ver
kocht. Prullen." Thoom haalt de neus op
voor het gros van 'die Hongkong-stallen',
zoals hij ze noemt. Het echte kindeke Je
zus wordt geboren in Volendam.
Over een paar weken, als de geur van den
nengroen is vervlogen, de kaarsen zijn op
gebrand, de bruine boon in de driekonin-
genkoek allang is gevonden en de drie
wijzen uit het oosten terugkeren naar de
zolder, dan staat Thoom alweer met een
vers kindeke Jezus in zijn handen. De met
gips bestoven handen pulken het beeldje
uit een rubberen mal. De geboorte van het
zoveelste nieuwe Kerstkind is een fluitje
van een cent.
„We hebben het hele jaar door kerst. Al
tijd leef ik hier in kerstsfeer. Aan het begin
van het jaar start je met de nieuwe kerst
stallen en in september hebben we de
topdrukte als de laatste stallen worden
afgeleverd. Maar het moet geen lopende-
bandwerk worden. Vorig jaar wilde ie
mand 2500 kerststallen bestellen. Daar
bedanken we feestelijk voor. Ik red het nu
met mijn zoon en af en toe wat hulpAls ik
groter groei, heb ik meer zorgen en minder
aandacht voor de kerststal waar alles
toch omdraait."
Assortiment
'Krimastaat er op de deur van de loods op
het Volendamse industrieterrein. De let
ters staan voor: KRIbben MAkers. Weinig
origineel, maar de vlag dekt ruimschoots
de lading. Het assortiment telt 25 stallen
met beeldengroepen. Er is zelfs een voor
stelling van kribbe met Maria en Jozef in
een kristallen bol. Thoom pakt het kit
scherige apparaat, schudt het heen en
weer en draait aan een sleuteltje aan de
onderkant.
Het sneeuwt glittertjes op Jezus en er
klinkt een speeldoosmuziekje. „Aan dit
soort dingen doen we zelf niks. Maar je
moet het in je assortiment hebben zodat
de winkeliers alles bij ons kunnen betrek
ken." Een deel van de beeldengroepen
wordt ingekocht, maar de basis van de
kribbenmakers vormen de vier eigen
beeldengroepen die in verschillende com
binaties worden gegroepeerd in de ver
scheidene stallen.
„We maken zo'n zevenhonderd beelden
groepen per jaar en de stallen timmeren
we ook zelf. Vorig jaar hadden we een top
jaar, maar het afgelopen jaar is het wat
minder. De concurrentie van Taiwan lijkt
wel steeds heviger te worden. We verko-
Kribbenmaker Thoom Molenaar: Het hele jaar in kerstsfeer.
pen daardoor minder kleine stalletjes en
meer grote. Dat zijn dure producten, maar
toch zijn er nog steeds mensen die voor
een handgemaakte stal duizend gulden
overhebben."
Kerstgedachten
De grote tuincentra van Nederland, ge
specialiseerde kerstwinkels die twaalf
maanden per jaar kerstspullen verkopen
en winkels aan de Duitse grens horen tot
de klantenkring. Het hele jaar door in
kerstsfeer, maar Thoom heeft niet het hele
jaar last van kerstgedachten. „Ik heb ze
met kerst wel hoor. Kerstwensen. Dat de
mensen eens beter naar mekaar luisteren
en eens proberen met elkaar in harmonie
te leven. Want het is af en toe een warboel
in de wereld."
De vier beeldengroepen die in verschil
lende schakeringen de stallen bevolken,
zijn volgens Thoom voldoende. „We heb
ben er wel eens meer gehad, maar op een
gegeven moment is het niet meer te beta
len. Overal moet je een mal voor hebben.
Soms is die makkelijk te maken door een
bestaande groep na te maken. Daar moet
je mee oppassen, want soms rusten er
rechten op een groep. We hebben wel eens
meegemaakt dat we in de rustige tijd wat
klanten afreisden en toen op een bedrijfje
stuitten dat onze beelden aan het kopië
ren was."
Nieuwe stallen worden nog wel eens ont
worpen. „Hier in Volendam hebben we
een tijdje de mode gehad dat alle stallen
verdwenen en plaatsmaakten voor grot
ten met beelden. Volendammers verbou
wen soms de halve woonkamer tot kerst
stal en dan komen ze bij elkaar 'kribbetje
kijken'. Inmiddels is de stal weer terug.
Die wordt gewoon in de grotten of rotsfor
maties geplaatst."
Specialisten in gipswerk. „Dat kun je best
zeggen. Ze komen met allerlei vragen
voor ornamenten en beeldjes bij ons
langs. Pas hadden we nog een kunstenaar
die een grafmonument moest maken voor
een verdronken kind. In dat monument
moet de zee terugkomen met wier, schel
pen en een grote openstaande schelp met
een lamp er in. Die schelp wordt dan in
klei geboetseerdWij maken een mal van
rubber en dan kun je het voor elk materi
aal gebruiken."
Trends
Het kindeke Jezus in een kristallen bol,
het kindje Jezus in een krib met bont ge
voerd. Bedenk het en je komt het tegen bij
foto Joop Boek
de kribbenmakers. Ze hebben zelfs een
glazen stal gehad met spiegelwand en ne
on. „Die was een beetje te bewerkelijk en
is uit het assortiment verdwenen." Trends
in een verhaal dat toch al tweeduizend
jaar oud is. Maar ze bestaan. De kille gla
zen stal haalde het niet, maar de stal met
een wit gepleisterd huisje werd wel suc
cesvol.
„Die is heel populair. Ik heb 'm zelf ook in
huis staan. De nieuwe trend wordt deze
stal met stukjes gemetselde muur en een
toren. En deze is ook prachtig, met Griek-
se zuilen. Het moet een beetje oosterse
sfeer uitstralen." Hij verzint ze wel, maar
zelf loopt Thoom niet achter trends aan.
„Ik heb mijn oude vei-trouwde stal. Die ga
ik niet ieder jaar veranderen
Met kerst zit het werk voor de kribbenma-
ker er op. Maar een rustige kerst heeft hij
nog nooit gehad. „De week voor kerst is
het vaak een gekkenhuis. Ik heb eens eeix
klant gehad die drie dagen voor kerst in
paniek opbelde omdat een bepaalde stal
uitverkocht was. Als het even lukt, probe
ren we er dan nog een paar te maken. Maar
vlak voor kerst heb ik het meestal druk
met andere dingen. Zingen hè. Ik zing in
drie koren die allemaal uit voelingen hou
den. Dan schiet er wel eens een stalletje
bij in."
Rien Floris
Zelfs de organisatie van autorijdend
Nederland, de ANWB, wist niet goed waar
ineens al die 'visjes' achterop auto's vandaan
kwamen. Wat betekenen die stickers toch? Op
vragen daarnaar wist men bij de ANWB niet
direct een helder antwoord. Dus ging men te
rade bij de organisatie die de grote impuls gaf
tot deze jongste rage van 'christelijk
Nederland': de Evangelische Omroep (EO). Het
antwoord is een wonderlijk verhaal, passend bij
die omroep. Oftewel: hoe een kerstkaart een
rage werd...
Ruud Kraan, het vlot pratende hoofd-
pr van de EO, heeft dit wonderlijke
verhaal van het begin af meegemaakt. Hij
zat zogezegd in de keuken. „Het begon
eenvoudig en klein. We zaten ruim een
jaar geleden, najaar '95, om de tafel, pra
tend over de jaarlijkse kerstkaart van de
EO. Elk jaar is dat overleg er op gericht
iets origineels te bedenken: een kaart die
eruit springt, die een positieve prikkel
geeft. Onze eerste man, dominee Van dei-
Veer, kwam toen met de term die inmid
dels een slogan wordt: 'Oecumene van het
hart', 't Gaat om het zoeken naar wat ons
als christenen bindt. En dan komen we als
vanzelf bij Jezus Christus en dus bij het
Ichthus-symbool waarin ons grote kern
woord verwerkt is: 'Christus'. Zo kwamen
we op de kerstkaart van een jaar geleden
met daarin het Ichthus-symbool als te ge
bruiken sticker. Wat er daarna gebeurde
heeft ook ons compleet overrompeld."
Heftig
Er gingen rond 5000 kerstkaarten met de
Ichthus-sticker de deur uit. Ruud Kraan
denkt nog met verbazing terug aan de re
acties. „Het was echt heftig", aldus de
EO-man uit Ermelo. „Enthousiaste reac
ties stroomden binnen, via fax, e-mail (In
ternet), telefoon en post."
„Op basis van die ongelooflijke reacties
hebben we besloten het wat grootser aan
te pakken. We hebben een half miljoen
Ichthus-stickers laten maken en uitgezet
in het land, onder meer bij evangelische
winkels. Ik kwam er in die tijd vaak een
kijkje nemen met de vraag hoe 't met de
'vissenomzet' ging. Vooral in het begin
kon men die stickers niet aanslepen, zo
groot was de vraag."
De EO zond haar leden de stickers toe met
de ietwat uitdagend getinte boodschap:
'Vele eeuwen geleden maakten de eerste
christenen via dit symbool duidelijk dat
zij volgelingen waren van Jezus. Wij da
gen u uit om door het gebruik van deze
sticker dit oude symbool tot een belang
rijk symbool van vandaag te maken'. In
het hele land zijn de stickers nu te zien,
vooral achterop auto's, maar ook op fiet
sen en schooltassen.
Helemaal origineel was de EO overigens
niet, want al enkele jaren eerder was het
Ichthus-symbool verkrijgbaar bij bij
voorbeeld 'evangelische winkels'. Het
betreft producten die overwaaiden uit
Amerika, waar het symbool al vele jaren
geleverd wordt, met name ter versiering
van de auto. Maar de grote impuls achter
het (her)gebruik van dit aloude symbool
kwam dus van de Evangelische Omroep.
Of een Ichthus-sticker effect heeft? Ruud
Kraan: „Ik ben wat meer heer-in-het-ver-
keer geworden; óók heel gezond".
Platform
Initiatieven als die van de Ichthus-sticker
zullen vaker van de EO verwacht mogen
worden. Dat is af te leiden uit deze woor
den van Kraan: „De EO is in toenemende
mate in ons land toegegroeid naar de rol
van platform waarop christenen uit refor
matorische en evangelische huize elkaar
vinden. Daarop is tegenwoordig ons be
leid afgestemd. Vandaar de leus 'Oecume
ne van het hart'. En vandaar ook de EO-
dag met als thema Van Harte."
Waarna Ruud Kraan tot deze welhaast in
te lijsten samenvatting komt. „In de drie
zinnen is die doelstelling rond 'Oecumene
van het hart' te verwoorden: 'Eenheid in
hoofdzaken. Verscheidenheid in bijza
ken. Liefde in alle zaken'. Op deze basis
hoopt de EO een rol te spelen bij de vor
ming van een krachtige, christelijke be
weging. Zo'n stickeractie past daar heel
mooi in."
Volgens Ruud Kraan zou het een misver
stand zijn te denken dat de actie achter de
Ichthus-sticker is ontstaan als uiting van
'verontrusting', „Daar is wat ons betreft
geen sprake van. Het is weliswaar juist
dat christelijke waarden in dit land meer
en meer in de verdrukking komen. Maar
onze stickeractie is geen reactie op 'paars'
of op verloedering en decadentie."
„Bij de EO hebben we eerder de indruk
dat er in deze jaren '90 meer begrip voor
ons is dan in de jaren '70. De EO is nu niet
echt een steen des aanstoots, zoals in de
jaren '70. Toen was jebijkans besmetals je
sympathie voor de EO koesterde. Nu reli
gie en 'het bovennatuurlijke' goed in de
markt liggen, lijken wij milder beoor
deeld te worden. Wel met het soort tole
rantie van deze tijd: 'Alles mag en is inte
ressant, zo lang het niet te dicht op mijn
huid komt'. En in die sfeer is het goed dat
deze stickeractie aanslaat en dat we als
christenen elkaar willen erkennen èn her
kennen."
Wout Sleijster
De Ichthus-visjes duiken op op auto's, fietsen en schooltassen.
foto Freddy Schinkel
Na het aardse leven, circa tweeduizend jaar geleden, de kruis
dood, opstanding en hemelvaart van Jezus, de Verlosser,
breekt de tijd van de verkondiging 'aan alle volkeren' aan. Maar
de volgelingen van Jezus, de christenen, hebben bij die verkon
diging barricaden te nemen en worden vooral in de eerste eeu
wen soms fel vervolgd. Ook anno 1996 zijn er overigens nog tal
van landen waar men niet in het openbaar voor die overtuiging
uit mag komen: op straffe van...
De vis, de Ichthus, werd een prominent christelijk symbool. Dit
symbool kreeg extra betekenis in tijden van onderdrukking en
vervolging. Zo gebruikten de eerste christenen de vis al als her
kenningsteken en schilderden of krasten zij deze afbeelding in
zand of in muren, tot in grotten en spelonken toe. Zo kwam men
er toch voor uit volgelingen van Jezus te zijn.
In het Griekse woord voor vis, ichthus, zijn de beginletters terug
te vinden van 'Iésous CHristos Theou HUios Sootèr', hetgeen
letterlijk betekent 'Jezus Christus, Zoon van God, Verlosser'.
Het Ichthus-symbool werd in de eerste eeuwen van het christen
dom ook wel geflankeerd werd door het Christus-monogram,
een duif of het ankerkruis.
Overigens is er ook een andere, minder gangbare lezing over het
toenmalige gebruik van het symbool van de vis, de Ichthus. Het
zou niet puur een symbool van Christus zijn, maar eerder van de
in de Bijbel beschreven 'wonderbare spijziging van de vijfdui
zend' door Jezus. Voor die vele duizenden die momenteel het Ich-
thus-teken op eigentijdse wijze voeren, als sticker op auto of
schooltas, heeft het symbool met name betekenis als een vorm
van kleur bekennen.
Cadeau
In Amerika stopt de kerst
man zijn cadeautjes in sok
ken, die de kinderen hebben
opgehangen. Hier in Neder
land deponeert hij zijn pre
sentjes beschaafd aan de voet
van de kerstboom. Daar lig
gen ze dagenlang ongeopend,
want pas als het 'echt' Kerst
mis is, mag de goudkleurige
strik eraf. Een trauma voor
alle kinderen. 'Afblijven!',
roepen de ouders, als het hun
kroost te machtig dreigt te
worden. Alsof niet de kerst
man, maar de Markies de Sa-
de hun bron van inspiratie is.
Steeds nieuwsgieriger wor
den de kleintjes. Geen wonder
dat ze ten slotte, als het sein
eindelijk op groen staat, wild
en met trillende handjes het
glanzende papier eraf scheu
ren. Rijp voor de psychiater.
In Assen is het wijze besluit
genomen genomen de kerst
man buiten de stadsgrenzen
te houden. Heel goed, zolang
we van die lieve oude man een
sadist maken. Sinterklaas
komt gewoon op 5 december
en je mag direct zien wat hij
bij zich heeft. Dat is pedago
gisch in orde. Wat we met de
kerstcadeaus doen, kan niet
door de beugel.
Kerststal
In de herberg was geen
plaats. Jozef en Maria had
den niet genoeg dollars bij
zich. Noodgedwongen werd
Jezus geboren in een armoe
dige stal. Met een os en een
ezel. Armoedig, maar ook ro
mantisch, vond Franciscus
van Assisi, aan wie het idee
wordt toegeschreven de situ
atie uit te beelden. Hij vroeg
in het jaar 1223 daarvoor toe
stemming aan Rome. De paus
ging akkoord. In het Italiaan
se dorp Greccio werd in een
grot een kribbe neergezet.
Met een echte levende os en
een ezel. Franciscus droeg er
een mis op. De broeders van
de Franciscaner Orde namen
zijn idee over. Omdat in de
praktijk het opdragen van een
mis met levende dieren nogal
storend bleek, werden ze al
snel vervangen door beelden.
Zo ontstond de kerststal, zo
als we hem ook tegenwoordig
nog kennen. Kenmerkend is
dat de geboorte van Jezus,
volgens de bijbel in Bethle
hem, in de kerststal dicht bij
huis gebeurt. In Kenia zitten
Maria en Jozef bijvoorbeeld
bij een hut van bamboe. In
dianen hebben kerststallen
gemaakt waarin Jezus een
veer op zijn hoofd heeft. In
Nederland is hij in een molen
geboren. Vrijheid, blijheid.
Stille nacht
Kerstliederen. Christmas
carols is de Engelse bena
ming, die romantischer, mys
tieker en dus mooier klinkt.
Alle beroemde sterren hebben
'carols' opgenomen. Het lijkt
wel, alsof een artiest pas mee
telt als hij een kerst-cd op de
markt heeft gebracht. Dus is
er kerstmuziek in alle genres,
van rock roll tot gospel. De
ruige Engelse rockgroep Sla-
de scoorde in de jaren zeven
tig een tophit met 'Merry X-
mass', en dat was een heel an
der geluid dan 'O, little town
of Bethlehem' van Mahalia
Jackson. Om nog maar te
zwijgen van André van Duin,
die een album vol 'meezin
gers' samenstelde. De num
mer één van de top-tien blijft
natuurlijk 'Stille nacht'. Het
lied is vertaald in talloze ta
len. Er is zelfs een versie in het
Latijn, 'Alma nox, tacita
nox'. En de Indianen in het
Amazone-gebied zingen
'Akamot mét, akamot mét'.
Van oorsprong was het een Ti-
roler volkslied, in 1816 ge
maakt door Joseph Mohr en
Franz Xavier Gruber. Het ge
heim van het lied schuilt in de
serene melodie. Zolang die
klinkt, is de nacht inderdaad
heel eventjes stil en vredig.
Dienst
Half lege kerken op een
'gewone' zondagmorgen,
bomvolle kerken in de
kerstnacht. Eens per jaar
wordt de kerk een concurrent
van de discotheek. Met kaar
sen in plaats van spotlichten.
Met stemmige koorzang in
plaats van heftige 'house'.
Met de dominee als deejay.
Glitter in de fraai opgetuigde
kerstboom. Glamour bij het
optreden van de meisjes die de
gospels zingen. Een geestelij
ke show, die eens per jaar
wordt opgevoerd, speciaal
voor mensen die anders nooit
een kerk van binnen zien. Al
leen de bar met cola en bier
ontbreekt - voorlopig - nog.
Extra stoelen worden aange
sleept om de toeloop te ver
werken. 'Stille nacht, heilige
nacht', galmt theatraal uit de
kelen van honderden ongelo
vigen. Onwijs gaaf, zo'n mys
tieke sfeer. Lekker sentimeel
ook. 'Hoorde engelen zingen'.
Een week later weer het ver
trouwde beeld. Lege kerk
banken. Maar de bezoekers
hebben één troost: ze zijn ten
minste weer als gelovigen on
der elkaar.
