't Is mis met de mus
Honende Turkse tortel
i 'i
PZC
r#»i
natuur
41
Horizontaal
Verticaal
puzzel
Oplossing
postzegels
zaterdag 7 december 1996
natuurbalans
Niet alle natuur is weggekropen voor de
mensenwereld. Sommige dieren hebben juist
geprofiteerd van de wijze waarop wij de planeet
zo'n beetje hebben ingericht. Vooral de opkomst
van belangrijke voedselbronnen als granen en rijst,
die tegenwoordig overal op aarde verbouwd
worden, heeft voor slimme diersoorten ongekende
kansen geschapen. Bij ons zijn het met name de
graanboeren en graanverbruikers, die zich in een
flinke populariteit mogen verheugen. Wie zich
toelegt op de kruimeltjes, die her en der van ons
dagelijks brood afvallen, blijkt ook goed te boeren!
Vogelsoorten als Huismus, Ringmus en Turkse
Tortel hebben dat afdoende bewezen. De mussen
gedragen zich al duizenden jaren als commensaal
van de mens. De opkomst van de Turkse Tortel -die
pas sinds 1957 in Zeeland broedt!- is zonder meer
een van de spectaculairste natuurgebeurtenissen
van deze eeuw. Toch blijkt de samenwerking voor
de vogels ook negatieve kanten te hebben,
waarover bij de mussen meer.
Ringmussen vertonen zich 's winters ook nogal eens in stadstuinen.
foto Ute Henkei
Mussen en mensen, die horen bij
elkaar. Al vanaf de tijd dat mensen
op het idee kwamen om hun eigen voedsel
te gaan verbouwen, pikken mussen een
graantje mee. In het kielzog van de mens
(en soms een handje door hen geholpen)
veroverde de uit Azië afkomstige
vogeltjes zo'n beetje de hele aardbol. Dit
onder het motto: U zaait, wij snoepen!
Toch gaat het de graansnoepers de laatste
tijd niet meer zo voor de wind. Althans, bij
ons in de buurt. Wat is er met de mussen
aan de hand?
/Tussengildes. Zo heetten in Zeeland
J-VJ.de speciale clubs van boeren en dor-
pelingen, die als voornaamste doel had
den om de plaatselijke mussenstand in
toom te houden. Mussen waren een ge
vreesde plaag in de nazomer, als veel
stads- en dox-ps-mussen het platteland
opgingen om zich aan de goudgele graan
velden tegoed te doen. Hetgeen, dat is dui
delijk. door de boer niet zo gewaardeerd
werd. Dus werden de mussen bestreden:
ze werden gevangen, geschoten en de nes
ten werden uitgehaald. Vooral de dorps
jeugd vond dit een nuttige bezigheidvoor
elke mus kreeg je immers een -beschei
den- premie uitbetaald door het mussen-
gilde! Om fraude te voorkomen moest van
elke gedode vogel een pootje worden inge
leverd en moest ook elk geplunderd eitje
getoond worden.
Tot in de jaren zestig was het mussen van
gen her en der op het Zeeuwse platteland
nog een bekende bezigheid, maar daarna
is het rap verdwenen. Dat heeft natuurlijk
met de tijdgeest te maken, maar ook met
de hoeveelheid mussen, die stiekumweg,
ook zonder zware vervolging, aardig be
gon af te nemen. Dat geldt zeker voor de
Ringmus, het neefje van de in stad en dorp
nog bekendere Huismus. Ringmussen
hebben in Zeeland altijd een sterke voor
keur voor het platteland boven de stad ge
had. Ze broeden in nissen en holten, liefst
op boerenerven en in knotbomen.
Er is niet precies bekend hoe sterk de af
name was, maar de schattingen voor rond
1950 (enkele tienduizenden paren) en be
gin jaren negentig (tussen de zes- en ne
genduizend paar) spreken duidelijke taal.
Voor het waarom van deze teruggang be
staan aan aantal ideeën. Zeker is, dat de
afname aan broedgelegenheid een rol
speelt. Immers, het aantal knotbomen in
Zeeland is sterk afgenomen en de broed
gelegenheid voor de mussen op moderne
agrarische bediïjven is ook niet meer wat
het op kleine boerderijtjes met rommelige
erven was. Daarnaast bestaat het sterke
vermoeden, dat de voedselvoorraden in
de wintertijd verminderd zijn door het
sterk teruglopen van de hoeveelheid stop-
pelakkers. Recent ondei*zoek in Engeland
wijst erop dat dit wel eens een sleutelfac
tor zou kunnen zijn voor de afname van
een aantal zaadetende vogelsoorten die
op het platteland overwinteren. Daar
naast speelt de her en der opti-edende ver
stedelijking van het platteland een nega
tieve rol. Ringmussen houden van boeren,
maar niet zo van stadslui
Nestkast
Het enige positieve aspect voor de Ring
mus is de opkomst van de nestkast Deze
worden door Ringmussen beschouwd als
luxe villa's en zijn dan ook zeer geliefd.
Zelfs midden in de dennenbossen op de
Kop van Schouwen, bepaald geen favo
riete Ringmus-omgeving, komt de soort
in nestkasten tot broeden! Toch heeft deze
concrete woningnood-hulp de afname
van de vogels op provinciale schaal niet
kunnen stoppen.
De afname van de Huismus, nog steeds
een van de gewoonste vogels van Zeeland,
is minder opvallend. Deels komt dat he
laas door het feit, dat de vogels nauwe
lijks geteld worden. Meten is nu eenmaal
weten: ook voor zo'n gewoon vogeltje!
Toch zijn er wel wat aanwijzingen dat de
stand terugloopt, zeker op het platteland.
Daarnaast lijkt ook een afname in de gro
te steden op te treden. In de provincie is
dat echter nog niet zo duidelijk als in bij
voorbeeld Rotterdam en Londen, waar in
de bombastische nieuwe zakenwijken
van staal en beton zelfs voor de mus geen
kruimeltje meer te halen valt. Bij ons lijkt,
net als bij neef Ringmus, de afname van
voedsel in de wintertijd vooralsnog een
groter probleem. Mussen komen niet al
leen met brood, maar ook met onkruidza
den en oogstresten op de akkers de winter
door. Het ziet er dus naar uit, dat het sterk
verminderen van deze voedselbron de
Huismus parten speelt, net als een hele
boel andere kleine zaadetende vogels.
Jan-Willem Vergeer
Deca-o-o-o-octo, deca-o-o-o-
octo. Zo klinkt het heel de
zomer lang, om het even of je op een
rustig boerenerf of midden in een
drukke stad bent. De Turkse tortel
krijgt er nooit genoeg van om
uitentreure het tweede deel van zijn
deftige wetenschappelijke naam te
koeren. Stretophelia deca-octo
heet-ie op zijn zondags, zoiets van
duif nummer achttien. Die naam is
verbonden met een eeuwenoud
verhaal.
In de oudheid leefde in het Midden oos
ten een rijke adellijke dame die liever
lui dan moe was. Zij had een dienstmaagd
die dag-in dag-uit het vuur uit de sloffen
moest lopen om het leven van haar mees-
teres te veraangenamen. Dat was alle
maal nog niet zo erg geweest als ze er fat
soenlijk voor betaald was. Maar ze moest
het doen met een luttele achttien pennin
gen per jaar. Herhaalde functiewaarde-
ringsgesprekken leverden niets op, en
vakbonden had je nog niet in die tijd. Ten
einde raad wendde de dienstmaagd zich
tot de oppergod Zeus, en die trok zich
haar ellendige lot aan. Hij maakte een ele
gant beige duifje met een zwarte halsring
en dat diex-tje trok de wereld in om de
boosaardige vx-ekkigheid van mevrouw
aan de kaak te stellen. Overal waar het
duifje verscheen klonk het deca-octo van
de daken tot schande en schaamte van de
gierige werkgeefster. Hoe het allemaal af
gelopen is veiTneldt de historie niet, maar
het duifje zelf is in ieder geval een succes
nummer geworden.
In de twintigste eeuw begon de Turkse
tortel vanuit Azië haar opmars in Eixropa
en zo rond 1950 aiTiveerden de eerste
broedparen in orxze contreien. Niet in af
gelegen bossen of eenzame natuurgebie
den, maar van meet af aan vlakbij de
mensen. Kippenfarms, graanoverslagbe-
drijven en andere plekken waar ze letter
lijk een graantje mee kunnen pikken van
de menselijke overvloed zijn nog steeds
favoriet. Wij hadden thuis een toom loslo
pende kippen en waarschijnlijk daardoor
hadden we al begin zestiger jaren Turkse
tortels als gast op ons erf. Tegenwoordig is
er geen stad of dorp in Nederland te vin
den waar het gekoer van de Turkse tortel
niet weerklinkt. Of moet je het eigenlijk
wel koeren noemen? Het geluid klinkt
meer als een hinnikende lach, misschien
nog steeds bedoeld om die gierige werk
geefster te honen.
Voedselaanbod
Het aantal broedparen van de Turkse tor
tel wordt voor heel Nederland geschat op
ver boven de honderdduizend. In Zeeland
ligt het aantal op ongeveer 2500 tot 3000
paar. Overigens wordt op sommige plaat
sen ook alweer een lichte daling geconsta
teerd. Dat is dan vooral te wijten aan het
verminderde voedselaanbod. Kippenvoer
en graanafval ligt nu eenmaal minder
voor het grijpen dan enkele decennia ge
leden.
De zwarte kraaloogjes in het beige kopje
geven de Turkse tortels een heel vredelie
vend uiterlijk. Maar dat is bedrieglijke
schijn. Weinig vogels zijn zo onverdraag
zaam tegen soortgenoten als torteldui
ven. Zet drie duifjes bij elkaar in een kooi
en geheid dat er een tot bloedens toe mis
handeld wordt, niet zelden met dodelijke
afloop. Maar ach, dat is misschien alleen
maar de opgekropte stress van het opge
sloten zitten. Want langs de oprijlaan van
Landlust, rondom het kantoor van het
Zeeuwse Landschap zie ik de Turkse tor
tels dagelijks met tientallen en de nesten
liggen soms maar een paar bomen uit el
kaar. Dat zijn slordige takkenbouwsels
waar steevast twee hagelwitte eieren in
gelegd worden.
Nog een paar maanden en die bouwsels
worden weer opgeknapt om er de volgen
de generatie Turkse tortels groot te bren
gen. En ook die trekken weer de wijde we
reld in, nooit moe om het eeuwenoude
deca-octo uit te koeren. Zegt het
voort
Chiel Jacobusse
In de twintigste eeuw begon de Turkse tortel vanuit Azië haar opmars in Europa en zo rond 1950 arriveerden de eerste broedparen in
onze contreien. foto Chiel Jacobusse
3 Ging van ontroering flink ach
teruit (10); 6 Waagstuk in be
drijf (11); 7 Nectar (9); 9 Opne
men voor de duiven (6); 10 Na
een botsing zit je goed! (6): 13
Bijbelse figuur in het hart van
de parlevinker (4); 14 Baas en
knecht in Rome (4, 6); 15 Voor
zien van een petitie? (12); 17
Lompenziekelijkzijnded 1); 19
Die kunst moet je als kind on
der de knie krijgen (9).
1 Geestelijke inhoud (12); 2
Dubbele hand (4); 3 Luchtzak
ken (10); 4 Lastige betrekking
voor atleten (13); 5 Psychische
krachten die de vooruitgang
belemmeren (9); 8 Document
van een wielerronde? (7); 11
Dat komt ervan als één van de
ouders knoeit! (10); 12 Vlucht
te voet of op de fiets (9); 16 Dat
hertkomtterug als een neerge
slagen roofdier (6); 18 Theater-
gast (4).
Stuur het ingevulde crypto
gram - bij voorkeur per brief-
kaart-aan:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 AL Vlissingen
Uw inzending moet uiterlijk
woensdagochtend in ons bezit
zijn. Vermeldt uw naam, adres
en woonplaats.De PZC stelt de
volgende prijzen beschikbaar:
eerste prijs een VVV-bon van
50,Tweede, derde en vier
de prijs een VVV-bon van
25,De oplossing en de na
men van de prijswinnaars
vindt u in de PZC-bijlage 'Vrije
Tijd' van volgende week.
Het sleutelwoord van het kruiswoordraadsel van vorige week is:
FLOODLIGHT.
De prijswinnaar van de VVV-bon van 50,- is: M. Coenen, No-
belstr. 1, Nieuw-Namen.De VVV-bonnen van 25,- gaan naar: J.
Beun, F.G. Alemanstr. 16, Middelburg; M. Sturms, Emmastr. 14,
Kloosterzande; C. Schot, H. Dunantstr. 38, Kruiningen.
De prijzen zullen binnenkort worden toegezonden.
Ze zijn heel eenvoudig, maar
toch heel mooi, en vol symbo
liek, de Britse kerstzegels (2nd, 1st,
3lp, 43p en 63p) die 28 oktober
zijn verschenen en die zijn ont
leend aan waterverf schilderijtjes
van Laura Stoddait. Het is ook een
van de mooiste kerstseries die tot
nu toe zijn gepresenteei'd. De
meeste kerstzegels zijn traditio
neel met beelden van kerstmanne
tjes of motieven ontleend aan
gebrandschilderde ramen, aan al
taarstukken, aan schilderijen van
oude meesters met Christus' ge
boorte en Maria boodschap, de
herders, of de Drie Koningen;
kortom het bijbelse kerstverhaal
Dat laatste is ook wel het geval
met de Britse kerstzegels, maar
toch weer net even andersmet
veel symboliek, vooral uitgedrukt
in diverse bomen. Zo zien we op de
Ist-zegel de engel Gabriël die Ma-
ria een lelie presenteert, met ach
ter Maria een olijfboom. De lelie is
het symbool van onschuld en Ma
ria Boodschap. Kunstenaars van
Leonardo tot Rosetti hebben de
Boodschap met lelies verbeeld. De
olijfboom heeft verschillende be
tekenissen, maar toch voorname
lijk vrede.
Op de Ist-zegel passeren de Drie
Koningen op hun tocht naar Beth-
lehem drie palmen. Voor de Ro
meinen was de palm het symbool
van de overwinning, voor vroege
christenen was hij het symbool
van de triomf over de dood
Jozef en Maria lopen - op weg naar
Bethlehem - langs drie cypressen
(31), die worden geassocieerd met
de dood van veel mensen, maar
ook met leven na de dood.
Op de zegel van 43p staat Maria
met Kind tussen een appel- en een
sinaasappelboom. Door de eeu
wen heen hebben kunstenaars
beide vrachten gebruikt als het
'fruit van de verlossing'- de appel
in Christus' hand duidt op verlos
sing en de sinaasappel is het sym
bool van reinheid en edelmoedig
heid.
Op de 63p-zegel ten slotte staan de
herders onder een eik. Al voor het
christendom was de eik in staat
het kwaad te weren; volgens som
mige was het kruis ook uit eiken
hout gemaakt en als christelijk
symbool staat het voor kracht,
macht en waarheid.
In andere post-Europeese landen
verschenen tot nu toe de volgende
kerstzegels:
België, 18 november, velletje met
negen 14 fr.-zegel, beeld van een
kerstmarkt te Brussel;
Cyprus, 2 december, 7 c., Ge
hooide, 20 c.. Maria tussen de en
gelen Gabriel en Michael en 25 c.,
Maria met Kind;
Duitsland. 14 november, 80 40
pf., 'de aanbidding van de Drie
Koningen'en 100 50 pf., 'Chris
tus' geboorte'. De beelden op de
zegels zijn ontleend aan het 11e
eeuwse Perikopenboek van Hein-
rich II;
Finland, 1 november, 2.00 Fm.,
musicerende kerstkabouters, 2,80
Fm., rendieren en 3,20 Fm., de
kerstman.
Gibraltar, 27 november, 5p,
kerstman, '24 p, speelgoed, 34p,
twee rendieren en 54p, kerstman
in zijn slee boven daken;
Guernsey, 6 november, 12 x 13p,
Geboorte-verhaal, een 24 p (Maria
met Kind) en een 25 p-zegel (Maria
met Kind temidden van de herders
en de Koningen);
Hongarije. 14 november. 17 ft..
Maria met Kind en 2^ ft., de aan
bidding van de Drie Koningen;
Ierland, 19 november, 28p, Drie
Koningen, 32p, Maria Boodschap,
52p, de herders horen het nieuws
van de Geboorte (beelden ont
leend aan 16e eeuws Frans gebe
denboek) en evenals voorgaande
jaren een velletje: 15 x 28p-zegels,
de Heilige Familie;
Jersey. 12 november, 19p, reis
naar Egypte, 23p, de engel Gabriël
bezoekt de herders, 30p, Jezus'
Geboorte en 60p, de Drie Konin
gen.
Liechtenstein, 2 december, 70
rp., Mattheus, 90 rp,. Marcus, 1,10
fr., Lucas en 1,80 fr., Johannes;
Luxemburg, 9 december, 16 2
fr., ikoon met Maria bij de kribbe;
Malta, 7 november, 5 c, 5 2 c, 14
c en 25 c, gebrandschilderde ra
men;
Man, 2 november, 19p, 23p, 50p
en 75p, kindertekeningen van o.a.
een sneeuwpop en kerstmannen;
Monaco, 14 oktober, 3,00 en 6,00
fr., engelen;
Noorwegen, 21 november, 2 x
3,50 kr. (paar), borduurwerk uit
Telemark, in boekjes van acht
stuks;
Oostenrijk, 29 november. 6 s..
kribbe voor het Weense raadhuis;
San Marino, 8 november, velletje
met 16 x 750 lire-zegels, huis in
kerstsfeer;
Slowakije. 5 november, 2 sk
kerstsfeer in de stad Kysuce;
Tsjechië, 13 november. 3 kc., de
Heilige Familie;
Zweden, 8 november, 2 x 3,50 kr.
(in boekjes van tien stuks), de Ge-
booite en de Drie Koningen en
3,50 kr.-rolzegel met Maria Bood
schap (beelden ontleend aan 15e
eeuws Frans gebedenboek);
Zwitserland, 26november, 70
35 rp.-zegel uit Pro-Juventutese-
rie (motief: verschietende ster)
Hero Wit
Ai
