Hese stem
door lekke
stembanden
Internetten in de kroeg
PZC wetenschap en techniek zaterdag 7 december 1996 39
PC helpt Barbiepop aan
geheel nieuwe garderobe
Uit het strottenhoofd
Astronomen ontwaren
glimp van de voortijd
Telefoon
jengelt
kerstliedje
Nieuwe toets pootaardappelen
computertaal
Bij sommige mensen houden stembanden wanneer ze bij het
praten tegen elkaar komen te liggen, een opening, een 'lek'.
„Bij vrouwen komt dat veel vaker voor dan bij mannen. Een
vrouw met een relatief groot 'lek' heeft een hese, omfloerste stem.
Een prima stem voor een 06-lijn." Drs. Arend Sulter, assistent-
in-opleiding bij de Afdeling KNO van het Academisch
Ziekenhuis in Groningen, promoveerde onlangs op een
onderzoek naar de manier waarop stemgeluid in het
strottenhoofd wordt gemaakt.
Zijns inziens wordt daar nog te
weinig onderzoek naar ge
daan. „In onze moderne maat
schappij waar men steeds meer de
nadruk op informeren en commu
niceren legt, neemt het belang van
een goede stem alleen maar toe."
Studie van de manier waarop
stemgeluid ontstaat, vereist ken
nis van de aërodynamica. Sul ter
heeft daar geen problemen mee.
Integendeel.
Van jongs af was hij geïnteresseerd
in de luchtvaart en dat bracht hem
aanvankelijk in Delft om lucht- en
ruimtevaarttechniek te studeren.
Die studie kon hem echter maar
een jaar bekoren. Hij zwaaide over
naar medicijnen, maar bleek toch
blijvend behept met een tik voor
aërodynamica. Het verklaart zijn
interesse voor stemonderzoek.
„Daar draait het toch ook om
luchtbewegingen en luchtdruk."
Hoe het stemgeluid in het strot
tenhoofd precies wordt gemaakt,
heeft Sulter bij een aantal perso
nen zorgvuldig bekeken. Voor dat
doel zette hij hen een soort masker
op, waarmee heel kleine verschil
len in luchtdruk kunnen worden
gemeten. „De lucht die uit de lon
gen komt, maakt eerst halt voor de
gesloten stembanden in het strot
tenhoofd. Door de toenemende
luchtdruk worden de stembanden
als het ware gedwongen van el
kaar te gaan. Meer dan honderd
maal per seconde worden zo via de
wijkende stembanden luchtprop-
jes de keelholte 'ingeschoten'."
Bij mannen gebeurt dat openen en
sluiten ongeveer 120 maal per se
conde, bij vrouwen zo'n 200 maal.
„De frequentie waarmee deze
luchtpropjes de stembanden pas
seren, bepaalt de hoogte van de
stem. Die van de man is dan ook la
ger dan die van de vrouw. Een
kwestie van een aangeboren, ana
tomisch verschil tussen man en
vrouw."
Spierweefsel
Overigens spreekt de promoven
dus liever over stemplooien dan
over stembanden. „Ze bestaan
niet alleen uit pezenmaar zij n ook
opgebouwd uit spier- en bind
weefsel en zijn bedekt met slijm
vlies en huid." Trillingen van de
stemplooien samen met spierbe
wegingen in keel- en mondholte
bepalen uiteindelijk Wat er met
het stemgeluid wordt gedaan: pra
ten of zingen.
Het vaker open- en dichtgaan van
de stemplooien bij vrouwen heeft
z'n nadelen, zegt de aankomende
KNO-arts. „Er ontstaat meer
wrijving tussen beide stemplooi
en, waardoor de kans groter is dat
er op de stemplooien (eelt)knob-
beltjes ontstaan. Niet ernstig,
maar de stem van een vrouw wordt
er wat heser door.
Waarom mensen die veel praten
een hese stem krijgen? „Dat heeft
ermee te maken, dat de stemplooi
en vermoeid raken, wat dikker
worden en niet meer, zoals zou
moeten, abrupt sluiten."
Overigens is een schorre, ruwe
stem - als die van Joe Cocker - iets
anders dan een hese stem. „Een
Bruce Springsteen: schor.
schorre stem heeft meer te maken
met een onregelmatigheid in tril
lingen van de stemplooien."
Sulter heeft niet alleen onderzoek
gedaan naar de manier waarop
stemgeluid wordt gemaakt, maar
ook naar de wijze waarop deze
door luisteraars wordt ervaren en
gewaardeerd. Daartoe heeft hij 27
derdejaars-studentes logopedie
uit Nijmegen de stem van ver
schillende mannen en vrouwen la
ten beoordelen. „Een mooie stem
moet melodieus zijn, moet leven
dig zijn, moet helder zijn. Vrijwel
alle studentes bleken een mannen
stem prettiger te vinden dan die
van een vrouw.Volgens hem zou
den deze uitkomsten als basis
kunnen dienen voor het maken
van een mooie computerstem.
Sulter heeft proefpersonen niet
alleen laten praten, maar ook la
ten 'zingen'. In dat laatste geval
moesten bepaalde tonen worden
nagemaakt. Een groot aantal le
den van Groninger zangkoren
heeft aan zijn onderzoek mede
werking verleend. Tussen de ma
nier waarop geoefende (amateur)
zangers en ongeoefende zangers
hun stem gebruiken, bleek niet zo
erg veel verschil te bestaan.
„Geoefende zangers weten hun
stemmogelijkheden alleen opti
maal te benutten. Dat geldt vooral
de omvorming van het stemgeluid
in dekeel-enmondholte. Ze weten
deze zo te gebruiken dat het stem
geluid gaat resoneren. Daarmee
bereiken ze een versterking van
het stemsignaal."
Door het onderzoek van de nor
male stemvorming is het nu ook
mogelijk afwijkingen aan te to
nen, zegt Sulter. „Er komen vrou
welijke leerkrachten bij ons op de
poli die zich voor de klas nauwe
lijks meer verstaanbaar kunnen
maken. Onderzoek kan aangeven
in hoeverre en in welke mate dat te
maken heeft met een onvolledige
sluiting van hun stemplooien."
In feite is daar weinig aan te doen.
Volgens Sul ter zouden mensen die
in hun werk veel van hun stem ge
bruik moeten maken - als nieuws
lezers, leerkrachten, zangers en
zangeressen - al voor hun eigenlij
ke carrière bij ons voor advies
moeten komen. Stemonderzoek
zou uit kunnen maken of ze daarin
feite wel geschikt voor zijn. Het
zou later leed kunnen besparen."
Henk Hellema
Een team sterrenkundigen verzekert
ons verder te zijn doorgedrongen in
het heelal dan ooit tevoren. Op immense
afstanden van meer dan tien miljard
lichtjaar is. zo bleek uit de
waarnemingen van de astronomen,
inderdaad sprake van een 'vreemde,
zwarte leegte'. Het is voor het eerst dat
dit met waarnemingen wordt bevestigd.
Zij maken dat bekend in het
wetenschapsblad 'Nature'.
De astronomen, vier Europea
nen en een Amerikaanse ra-
diosterrenkundige, hebben voor
hun 'record-blik' gebruik ge
maakt van aantallen quasars op
steeds grotere afstanden. Quasars
zijn de helder stralende kernen
van heel actieve melkwegstelsels.
Deze vrijwel puntvormige bron
nen kunnen door hun grote hel
derheid tot op vele miljarden
lichtjaren afstand worden waar
genomen Het zijn dan ook de ver
ste objecten die we kennen.
De sterrenkundigen hebben tien
tallen van de verste quasars met
behulp van twee radiotelescopen
in Australië en de Verenigde Sta
ten onderzocht. Quasars zijn
namelijk ook in het radiogebied
'helder'. Bovendien biedt radio
straling het grote voordeel dat het
ongehinderd door stof- en gaswol
ken kan trekken zonder te worden
'verduisterd' zoals met zichtbaar
licht gebeurt.
Geen zekerheid
Met behulp van de 3,6 meter New
Technology Telescope (NTT) van
de Europese Zuidelijke Sterren
wacht (ESO) op de Chileense berg
La Silla werden op de plaatsen
waar de quasarradiobronnen wa
ren gevonden, lang belichte foto's
gemaakt. Deze dienden om te zien
of sommige van die verre radio
bronnen ook optisch zichtbaar ge
maakt konden worden. Aan de
hand van de Dopplerverschuiving
van het licht, ten gevolge van de
uitdijende beweging van het heel
al, kon men de afstanden van de
quasars bepalen.
Al vele jaren wordt vermoed dat
het aantal quasars op zeer grote
afstanden sterk afneemt. Maar tot
nu toe bestond geen zekerheid of
dit niet juist een "schijnbare afna
me" zou zijn. Het licht van de aller
verste quasars kan immers heel
goed door het vele stof en gas dat
zich tussen ons en de quasars be
vindt, worden geabsorbeerd. Die
lichtbronnen zien we dan gewoon
niet waardoor ten onrechte 'leeg
te' wordt gesuggereerd.
„Door de quasars ook in het radio-
gebied te observeren, hebben we
die onzekerheid kunnen elimine
ren", zegt Peter Shaver, verbon
den aan ESO's hoofdkwartier in
Garching bei Münafren. „De af
stand tot de verste quasar die we
op die manier hebben gevonden
bedraagt ongeveer twaalf en een
half miljard lichtjaar. We hebben
geen quasars gevonden die nög
verder weg staa n
Volgens Shaver kan dit niets an
ders betekenen dan dat het aantal
quasars vanaf ongeveer diè af
stand inderdaad sterk afneemt
„We kijken daar naar schatting in
een tijd waarin het heelal onge
veer anderhalf miljard jaar oud
was"', aldus Shaver. „Dus ander
half miljard jaar na de 'Big Bang'.
Kennelijk waren er toen nog geen
melkwegstelsels gevormd; dus
ook geen quasars".
Volgens Shaver moet er toen
slechts sprake zijn geweest van
enorme flarden gas- en stofwol
ken die zich later tot sterren en
melkwegstelsels verdichtten.
„En dus moeten we daar nu naar
op zoek op die afstanden", zegt
Shaver. „Maar het kan nog wel
wat jaartjes duren voordat we ze
vinden".
Ben Apeldoorn
Het DLO-Centrum voor Plantenveredelings- en Reproduktieonder-
zoek in Wageningen heeft een nieuwe gezondheidstoets voor poot
aardappelen ontwikkeld. Met de toets kan worden bepaald of in een
partij pootgoed de bacterie zit die zwartbenigheid veroorzaakt. De
nieuwe toets is honderd keer zo gevoelig als de bestaande. B. A Fraaije
hoopt maandag 9 december te promoveren op dit onderwerp aan de
Landbouwuniversiteit Wageningen.
De erwiniabacterie veroorzaakt de ziekte zwartbenigheid bij aardap
pel. De ziekte is alleen te beheersen doorgezond pootgoed te gebruiken.
Naast veldkeuringen wordt pootgoed in het lab onderzocht op besmet
ting. Maar met de huidige laboratoriumtoets bestaat de kans dat poot
goed ten onrechte 'schoon' wordt bevonden. In sap van aardappelschil
len kan de bacterie namelijk alleen worden aangetoond als er meer dan 1
miljoen per ml aanwezig zijn. Met de toets van Fraaije kunnen zelfs
10.000 bacteriën per ml worden gedetecteerd.GPD
Het software-pakket Barbie Designer bevat een complete mode-ontwerp studio.
In het zoetrose luxewereldje van Barbie, de modieuze pop wier
haar en kleding altijd zo onberispelijk zitten, speelt geld een
belangrijke rol. Poppen, kleding en accessoires zijn stevig
geprijsd, waardoor veel handige Barbie-bezitters proberen, al
dan niet met hulp van anderen, zelf een nieuwe broek of blouse in
elkaar te zetten. Het resultaat is doorgaans sterk afhankelijk van
de vaardigheid met naald en draad.
Barbie-fans die de garderobe
van hun pop aanzienlijk wil
len uitbreiden, kunnen nu gebruik
maken van de computer. Het soft
ware-pakket Barbie Designer be
vat een complete mode-ontwerp
studio. Patronen, stof, schoenen
en andere accessoires, het zit
allemaal in de vanzelfsprekend
Barbie-rose doos. Het computer
programma op cd-rom leidt de ge
bruiker stap voor stap door de
verschillende fasen die bij het ont
werpen van kleding te pas komen
Eerst moet worden gekozen welke
stijl kleding voor Barbie zal wor
den gemaakt. De thema's zijn:
trendy, afspraakje, carrière, feest
je, vakantie en natuurlijk de brui
loft. Binnen die thema's is een
ruime patronencollectie van broe
ken, blouses, rokken, jurken en
dergelijke. Al die kleding is uit
wisselbaar en van dessins en kleu
ren te voorzien.
Daarmee onderscheidt Barbie De
signer zich op het eerste gezicht
nauwelijks van elektronische
kleurplaatprogramma's zoals die
al enige jaren op de markt zijn. Het
aardige is echter dat na de voltooi
ing van het kledingontwerp en de
keuze van accessoires een driedi
mensionaal beeld van Barbie is te
produceren. Bovendien is een mo
deshow mogelijk met Barbie in
haar pas ontworpen outfit in de
hoofdrol. De ontwerpen zijn in de
kledingkast van het programma te
bewaren en ze kunnen ook worden
uitgeprint en met kleefstrips in el
kaar gezet. Dat printen gebeurt op
stof die op speciale vellen wordt
meegeleverd. Zelfs bij het gebruik
van een kleurenprinter gaan de op
het beeldscherm zo stralende
kleuren overigens wel enigszins
verloren. De stof is wit en de kleu
ren van de printer zijn nogal flets.
Met kleurstiften, glitterverf, lo
vertjes en rozetten is er toch nog
een fleurig geheel van te maken.
Menig Barbie-bezitter zal bij het
in elkaar zetten van de kleding
met zoomband en haakplakkers
toch nog wel wat hulp nodig heb
ben. De gesproken instructies bij
het programma zijn in het Neder
lands.
Minpuntje
Het Barbie Designer-programma
verschilt duidelijk van de gebrui
kelijke op kinderen gerichte soft
ware, die zich globaal in twee ca
tegorieën laat verdelen: educatie
en vaak woeste spelletjes. De Bar
bie ontwerpstudio stimuleert ook
de knutselvaardigheid. De leve
rancier van het programma gaat
ervan uit dat voornamelijk meis
jes met Barbie-poppen spelen. Hij
constateert tenminste dat het De
signer-softwarepakket het ge
bruik van de computer bij meisjes
stimuleert. Aan dit rolbevestigen-
de minpuntje valt nog toe te voe
gen dat Barbies mannelijke tegen
hanger Ken het voorshands nog
zonder eigen kledingontwerpstu
dio moet stellen.
Behalve Barbie Designer zijn er
nog twee pakketten met Barbie
cd-roms: een Barbie Drukkerij en
een Barbie Verhalenmaker.
Ben Jansen
Barbie Designer Distributeur Home-
soft Haarlem. Systeemeisenmulti—
media-PC 486 66 MHz of hoger, 8 Mb
geheugen, Windows 3.1 of 95, laser- of
inkjetprinter. Prijs: f89,95.
fcr-»
taUJIO
lei SST»
Nu Jan en alleman met een
draadloos telefoontoestel
rondloopt moet nieuwe gekkig
heid worden verzonnen voor lie
den die willen opvallen. In deze
decembermaand kan dat met de
kerstuitvoering van het GSM-toe-
stel 2110 van Nokia.
Dat zakapparaat is versierd met
kerstman en sterren, maar de ech
te grap zit 'm in wat er gebeurt als
er wordt gebeld. Dan weerklinkt
niet het gebruikelijke gepiep,
maar barst een digitaal getoonzet
Jingle Bells los. Bovendien trekt
op het venstertje de slee van de
kerstman, getrokken door twee
rendieren, voorbij, terwijl het be
gint te sneeuwen
Het apparaat hoeft na de feestda
gen niet te worden weggegooid,
want het kersthoesje kan worden
verwisseld voor een ander en er
kan een nieuw melodietje worden
geprogrammeerd of zelfs een ge
wone beltoon De kerstuitgave
van de foon kost wel zes tientjes
extra. Dat is voor het hoesje; het
programmeren van het kerstjen-
geltje daarentegen is gratis. GPD
Je bent op vakantie in Zeeland,
loopt even een Internet-café of
recreatiecentrum binnen en je
haalt je electronische post op. Het
is ook ideaal voor de echte Inter-
net-junkie die het in zijn vakantie
niet kan laten en een poosje wil
surfen. Die kan binnenkort te
recht in bibliotheken of bijvoor
beeld in de wachtruimte van een
Zeeuws ziekenhuis. Daar moet
dan wel een zogenaamde Internet -
paal staan. De firma Rijckholt uit
Kamperland, beter bekend als In
ternet-provider ZeelandNet, gaat
de komende maanden in totaal
vijftig van dergelijke palen op
drukke plaatsen in Zeeland neer
zetten. Iedereen die wil Internet
ten gooit er geld in en kan het
World Wide Web op.
De eerste palen staan er vanaf vol
gende week. In januari, februari
en maart komen er iedere maand
nieuwe bij op 15 plaatsen in Zee
land. De eerste palen komen bij de
Roompot te Wissenkerke, hotel
Arion in Vlissingen, Hof Dom
burg, een videotheek in Goes en
ofwel de bibliotheek in Kapelle
ofwel café Pubbles in Goes. Het is
de bedoeling dat de grotere plaat
sen in Zeeland allemaal een eigen
Internet-café krijgen.
Geen naam
Rijckholt-directeur J Bakker
heeft nog geen naam voor de Inter-
net-palen. Ze zijn zwart-mint-
groen en ongeveer 2,5 meter hoog.
De palen zijn vanzelfsprekend
voorzien van een beeldscherm en
toetsenbord en vandalismebe-
stendig. Uit het zicht is onder meer
een printer aangebracht, waar
mee bijvoorbeeld de e-mail kan
worden uitgeprint. Gp een van de
cd-roms in de computer die in de
paal is aangebracht staat de Falk-
plattegrond van Nederland. Wie
de weg kwijt is kan het adres van
zijn bestemming intikken en op
het beeldscherm - een printje is
ook mogelijk - verschijnt de route.
Helemaal nieuw is het initiatief
van Bakker met. Soortgelijke
voorzieningen komen ook in an
dere delen van Nederland van de
grond. Op die manier wil hij Inter
net letterlijk en figuurlijk dichter
bij de mensen brengen. In feite
waren de zuilen die de provinciale
VW in het verleden al in de pro
vincie zette voorlopers van deze
nieuwe computerpalen. Alleen
kon op de WV-zuilen slechts be
perkte toeristische informatie op
geroepen worden. Bakker: „Die
techniek was nog tamelijk primi
tief. Maar het idee vond ik wel
Dc firma Rijckholt in Kamperland plaatst de komende maanden vijftig
zogenaamde Internetpalen op drukke plaatsen in Zeeland. Iedereen die
wil Internetten gooit er geld in en kan het World Wide Web op.
foto Dirk-Jan Gjeltema
en per locatie specifieke informa
tie geven. Een voorbeeld daarvan
zal in het Goese ziekenhuis te zien
zijn. Daar is op een CD-rom de in
formatie te raadplegen van het Di
gitale Ziekenhuis dat ZeelandNet
op Internet heeft gezet. Een bi
bliotheek zou op die manier ook de
eigen catalogus aan kunnen bie
den.
Lonend
Bakker: „We hebben gezocht naar
plaatsen waar de apparatuur toch
wel drie uur op een dag in gebruik
is. Dan is het lonend. Dat betekent
dat het plaatsen moeten zijn met
ruime openingstijden. In totaal
moeten de palen op 50 plekken in
Zeeland komen."
De palen bieden ook de mogelijk
heid actuele informatie door te ge
ven. Erik Maranus van Rijckholt
legt uit dat de screensaver van het
apparaat informatie geeft over de
Internet-palen en wat er mee ge
daan kan worden. Maar het is ook
mogelijk om vanuit de centrale
computer in Kamperland die
screensavers te veranderen en er
bijvoorbeeld een opsporingsbe
richt van de Zeeuwse politie op te
zetten.
René Schrier
wat. We hebben een proef gedaan
bij de Roompot, met een gewone
computer. Daarbij bleek dat we er
heel wat aan zouden moeten doen
en dat er nog heel wat vragen wa
ren."
In overleg met het timmerbedrijf
3 W projecten in Kattendijke werd
een paal ontworpen waar de appa
ratuur degelijk en veilig in kan
worden opgeborgen. De appara
tuur gaat aan het werk na inworp
van guldens of rijksdaalders. Het
tarief is overdag is 2,5 minuten
voor een rijksdaalder en 's avonds
en in het weekeinde 5 minuten
voor een rijksdaalder. Naarmate
er meer geld ingegooid wordt,
wordt het gebruik van de Internet
palen steeds goedkoper. Uiteinde
lijk kan iemand 's avonds of in het
weekeinde een uurtje surfen voor
15 gulden. Op,het scherm wordt
stap voor stap aangegeven welke
handelingen verricht moeten wor
den.
De palen kunnen meer. Naast sur
fen op het World Wide Web, ook e-
mail ophalen, nieuwsgroepen be
zoeken, een stratenplan oproepen
