jLituju»c i11*111
eeuwig op
zoek naar de
moederschoot
Mexicaans machismo
p reportage
zaterdag 7 december 1996
Victor was nog gaan vragen, niet me
teen om haar hand, maar of ze verke
ring mochten hebben. Don Eliseo vond
dat ze elkaar eerst beter moesten leren
kennen. En daar bleef het bij. Onver
murwbaar. Ze kon wel met elke willekeu
rige greppelgraver thuiskomen.
Een greppelgraver? Mari liet zich niet be
ledigen. Ook niet door haar vader. Ze be
sloot het huis te verlaten en trok bij haar
nieuwe schoonouders in. Dan maar zon
der toestemming. Het huwelijk, eerst in de
kerk, met receptie na, blonk uit in een
soort waardige eenvoud. Iedereen was er,
behalve Mari's vader en Juan.
Sinds ze is weggelopen, wil don Eliseo
Mari niet meer zien. Bovendien mag Ma
ri's moeder haar niet bezoeken. Als hij er
achter zou komen, zwaait er wat. Stel dat
hij wist dat ze naar Mari en Victors huwe
lijk was geweest. In een plastic tasje had
ze een feestjurk meegenomen, vlak voor
de kerk was ze achter een schuurt j e gekro
pen en compleet met rood geverfde lippen
er achter vandaan gekomen.
Leugen
Achter de facade van don Eliseo's autori
taire gedrag, van het autoritaire gedrag
van elke macho, schuilt ook een andere
man, wil de Amerikaanse antropoloog
Matthew C. Guttmann ons doen geloven.
Hij woonde een jaar lang in een arme wijk
van Mexico-stad om na te gaan in hoever
re het stereotype, soms achterhaalde
beeld van de Mexicaanse macho recht
doet aan de werkelijkheid. Hij vroeg bij
voorbeeld vrienden en onbekenden om
een reactie op een foto van een uit de klui
ten gewassen winkelier met baby in zijn
arm.
Ervan uitgaand dat macho's zich op hun
dijen zouden slaan over zo'n mietje. Maar
nee, de meesten vonden het heel normaal
en verbaasden zich over de vraag die Gut
tmann stelde. Houden vaders in de Ver
enigde Staten hun kinderen dan nooit
vast?
Ook veel andere aspecten besprak hij met
de buurtbewoners, zoals hun aandeel in
het huishouden en de hoeveelheid tijd die
ze aan de opvoeding van hun kinderen be
steden. Hij had het uitgebreid over ernsti
ge problemen als het ongecontroleerde
drankgebruik en vrouwenmishandeling.
Volgens Guttmanns beweringen in The
Meanings of Macho; being a man in Mexi
co-City (University of California Press),
valt het in de volkswijk Santo Domingo
allemaal wel mee. Mannen doen hun best.
Ze moeten wel. Hij beschrijft hoe nieuwe
sociale ontwikkelingen in Latijns-Ameri
kaanse steden de laatste decennia, dra
matische veranderingen in man-vrouw
verhoudingen hebben veroorzaakt. En
hoe onterecht het is dat de populaire term
macho vooral zo vastkleeft aan de Mexi
caanse man, wiens mannelijkheid com
plex is en veel subtieler in elkaar zit dan
over het algemeen wordt aangenomen.
De stad, en zeker een politiek geëngageer
de 'colonia' als Santo Domingo, geeft elke
nieuwe emancipatoire stroming als eerste
aan. Maar vijftig kilometer verderop kent
men de metropool soms alleen van horen
zeggen. Daar is vaders wil wet. Daar
wordt een zoon papacito genoemd en ont
zien door zijn zusjes. In The Meanings of
Macho zegt iemand: „Macho's worden ge
maakt".
Een vrouw gehoorzaamt haar man in het
dorp van Mari. Dat wordt tenminste aan
genomen, want niet alleen werkt dona
Margarita stiekem drie dagen in de week,
ze bezoekt haar dochters wanneer ze daar
zin in heeft. Overal is wel een leugen voor
te bedenken, zegt ze. Don Eliseo komt pas
tegen een uur of acht 's avonds thuis.
Soms, als er veel strijkgoed is, haalt ze het
niet. Dan was ze even naar de winkel.
Show
Is dat nou een macho? Ze denkt van wel.
Zijn wil is wet. daar komt het in 't kort op
neer. Als je niet doet wat hij zegt dan barst
'ie los. Dan is het huis te klein. Waarom ze
niet mag werken? Een vreemde kerel zou
haar wel eens kunnen aanraken in de bus,
met zijn schouder tegen die van mi mujer
aan gaan zitten, zegt hij. „Hij is jaloers",
zegt zij. „Hij houdt van je", zegt haar zus
ter. Maar dona Margarita twijfelt eraan.
„Dat heeft niks met liefde te maken. Weet
Macho Mexicano, zegt Mari over haar oudere broer Juan. Typisch
een macho. Ze trokken altijd samen op. Nu is Juan kwaad. Hij
kijkt haar al twee weken niet aan omdat zij zonder de toestemming
van hun vader, don Eliseo, het huis verliet voor minnaar Victor; een
grote man met grijs krullend haar waar nog wat van het vroegere
zwart doorheen schemert. Hij is veel te oud, had Juan gezegd. Mari
was gaan blozen. Ze snapt nog steeds niet waarom er toch zo'n
bezwaar gemaakt werd tegen haar keuze. Waarom waren ze niet blij
dat ze tenminste aan de man was?
Heilig
La madre is daarom heilig, het hoogste
goed. Ze werkt, wast, kookt, strijkt, zorgt
voor de kinderen en is als het moet ook nog
aantrekkelijk voor haar echtgenoot. Toch
staat het woord madre vreemd genoeg
voor alles waar God op neerkij kt Desma-
dre betekent grote rotzooi Madrazo: een
oplawaai. Me vale madre, het kan me geen
moer schelen. Que poca madre (weinig
moeder) wordt gezegd over iemand zon
der schaamte. Toch staat A toda madre
weer voor iets geweldigs en is iemand tot
in zijn ziel geraakt dan zegt hijme partie-
ron la madre (ze hebben mijn moeder ge
vierendeeld.)
Eén woord in het bijzonder gebruikt de
gemiddelde Mexicaan te pas en te onpas;
het werkwoord chingar. Chingar betekent
letterlijk het openrijten, neuken of ver
neuken en verwijst volgens Paz naar de
verkrachting van La Malinche. Malinche
is la Chingada (Madre), de eerste ver
krachte moeder, de Indiaanse die zich gaf
aan een indringer. Hijo de la Chingada
(zoon van een verkrachte moeder) is
waarschijnlijk het meest gebruikte
scheldwoord, in tegenstelling tot het
Spaanse hijo de puta (zoon van een hoer).
Chingar kent eindeloze variaties
De Familie zorgt in Mexico voor de poli
tieke stabiliteit. Het land mag door de ja
ren heen veranderd zijn, maar De Familie
blijft als instituut vrijwel hetzelfde. Bijna
negentig procent van de bevolking leeft in
de kern van een familie. Het sociale leven
speelt zich grotendeels daar af. Een Mexi
caan heeft weinig vrienden nodig, hij
heeft genoeg familieleden.
Karikaturaal
Het wordt snel karikaturaal, maar een
stereotype van een uitgesproken Mexi
caanse familie komt in de praktijk hierop
neer. De vader is onmiskenbaar de autori
teit in huis. Hij heeft weinig respect voor
of communicatie met zijn vrouw en trekt
een kind op schoot wanneer hem dat uit
komt Hij laat zich royaal bedienen en
spendeert de meeste tijd met zijn vrien
den; drinkend. Familie-eer staat hoog in
het vaandel en wordt door hem met de
moed en kracht van een echte man verde-
digd.
Vrouwen wordt van jongsaf geleerd de te
kortkomingen van hun echtgenoot aan te
vullen. Hun wordt ingefluisterd: „Die
man is niet perfect, maar hij is van jou."
Op die onvolmaaktheden bouwt zij haar
eigen onneembare fort.
„Zijn jullie getrouwd?" Een groepje opge
schoten jongens hangt voor de plaatselij
ke kruidenierswinkel De oudste houdt
zijn verloofde stijf bij haar middel vast,
alsof hij bang is dat ze wegloopt.
„Nee", zeggen ze en steken hun polsen
naar voren. „Kijk maar, we zijn nog vrij."
Handboeien heten in de volksmond espo-
sas - echtgenotes. „Alleen hij niet." Ze
wijzen naar Felipe. „Hij is de macho."
Wat bedoelen ze met macho9 „Nou ge
woon, dat je overal kinderen hebt" En
wat zijn zij dan? „Wij zijn mannen." Man-
dilones - mannen die door vrouwen wor
den gedomineerd - zul je bedoelen, zegt de
verloofde ineens en rukt zich los. „Wacht
maar tot die branieschoppers getrouwd
zijn, dan hebben ze niets meer te vertel
len." Tsssss... De jongens giechelen en
wuiven haar voorspelling stoer weg.
Katrien Gottlieb
Identiteitscrisis in Mexico: Volgens
schrijvers als Octavio Paz heeft de Spaan
se verovering en overheersing in de zes
tiende eeuw nog invloed op het leven in de
twintigste eeuw. foto Reuters
spletenheid van het Mexicaanse karakter,
haar permanente identiteitscrisis, het re
sultaat is van de traumatische Spaanse
verovering. De verhouding tussen de
Spaanse conquistador Hernan Cortés en
zijn Indiaanse tolk-minnares La Malin
che is het symbolische begin van dat pro
ces. De Mexicaan identificeert zich met
geen van beiden. Hij ontkent ze, schrijft
Paz. „Is kind van het niets." En blijft eeu
wig op zoek naar een moederschoot om
zijn verwarde hoofd in te ruste te leggen.
De Mexicaanse Maagd van Guadalupe wordt door pelgrims door heel Latijns-Amerika rondgedragen. foto Mariana Bazo
je wat het is?Hij wil geen man zijn wiens
vrouw moet werken om de eindjes aan el
kaar te knopen. Mexicaanse trots. Ty
pisch niacho."
Het is dat ze nu over haar norse echtge
noot spreekt Maar macho kan net zo wel
gemeend gebruikt worden voor een be
sluitvaardige man die weet wat hij wil en
staat voor zijn gezin. 'Gelukkig' noemt ze
hun huwelijk niet. Hij heeft werk, dat was
al heel wat. en hij houdt er geen ander op
na, zoals bij haar in de straat een man die
met twee vrouwen leeft. De kinderen noe
men de ene tia. tante. Soms neemt hij haar
mee en andere keren zijn eerste vrouw.
Het komt ook wel eens voor dat ze alledrie
op stap gaan.
Guttmann besteedt veel aandacht aan het
zogenaamde casa chica, een tweede on
derkomen waar de Mexicaanse man te
recht kan als de sleur van het huwelijk
hem te veel wordt. In de praktijk vindt hij
er weinig sporen van terug. Financieel is
het vrijwel onmogelijk nog een vrouw te
onderhouden en het wordt ook niet geto
lereerd door de gemeenschap, beweert hij.
Ze voeren nou eenmaal graag een show
op, deze 'hombres de verdad'deze 'echte
mannen'.
Hun werkelijke leven is vaak veel minder
opwindend. Daar gaat het voornamelijk
om geld. Brengt een man regelmatig een
loonzakje mee naar huis, drinkt hij niet te
veel, dan kan hij op respect van vrouw en
kinderen rekenen.
Verraad
In hogere klassen ligt het anders. Er is hoe
dan ook veel meer afstand. De meeste kin
deren brengen het grootste deel van de
dag door met hun dienstmeisjes, als hun
moeder het menu voor de komende avond
doorneemt met het keukenpersoneelFe-
derico heeft bijvoorbeeld openlijk een af
faire met zijn secretaresse. Zijn vrouw
Theodora zorgt ook wel eens voor wat af
leiding, al zal zij haar huwelijk nooit op
het spel zetten en is discretie bij haar ver
eist Een overspelige vrouw verliest haar
gezicht. Een man daarentegen wint aan
aanzien.
Vlak na de duizelingwekkende val van de
peso in 1994 schreef Tim Padgett in het
weekblad 'Newsweek' dat er grote paniek
was uitgebroken onder het minaressen-
bestand in Mexico-Stad. Ze vreesden
voor hun zorgvuldig ingerichte apparte
mentjes. Zij zouden de eersten zijn die er
uit vlogen, dat zagen ze wel aankomen.
Volgens Alan Riding van The New York
Times, die in 1985 een klassiek portret van
de Mexicanen publiceerde, heeft het ma
chismo in dit land een hele duidelijke
voorgeschiedenis. Riding kent de Mexi
caanse maatschappij goed en zegt dat ma
chismo juist voortkomt uit onzekerheid.
Mexicaanse mannen zijn voortdurend
bang voor verraad door hun vrouwen. Die
angst werd gezaaid tijdens de zogenaam
de mestizaje, de vermenging van Spaans
en Indiaans bloed op het ogenblik van de
Spaanse conquista, toen Indianen weer
loos toezagen hoe Spanjaarden zich aan
hun vrouwen vergrepen. Zoals de verove
raar de veroverde nooit kon vertrouwen,
is de huidige macho ook altijd op zijn hoe
de.
Die historische deuk in de Mexicaanse
mannelijkheid uit zich in een vreemde,
haast perverse vorm. Enerzijds veraf
goodt men het vrouwelijke ideaal,
belichaamd in de lijdende, zich altijd op
offerende maagd van Guadalupe nuestra
madre, schepper van leven en daarom niet
in staat tot verraad. Anderzijds is de
vrouw van vlees en bloed, die liefheeft en
wil dat men haar liefheeft, een bedreiging
voor de fragiele mannelijkheid Eenmaal
verleid tot de liefde is de man kwetsbaar
en zwak, zoals hij was in de tijd dat het
land werd overgenomen door de Span
jaarden, toen angst uit bescherming werd
omgezet in machismo.
Een minnares geeft hem de kans opnieuw
te veroveren en verraad vóór te zijn. Zijn
vrouw richt zich uit rancune met een vorm
van verstikkende liefde op haar zoon, die
op zijn beurt het vrouwbeeld idealiseert
maar het voorbeeld van zijn vader als
echtgenoot adopteert.
Ook Nobelprijswinnaar Octavio Paz legt
in Het labyrint van de eenzaamheid zijn
vinger op dezelfde pijnlijke wond. Hij
verklaart daarin dat de dualiteit en ge-
Landbouw in Mexico, met op de achtergrond de vulkaan Popocatepetl.
foto Joel Merino
