van so,daten WÊ' frustreert
M MÉ: Üt?f vluchtelingen
Dienstplichtigen in geweer
tegen het Russische leger
Moeders JSU ^SÊÉ Veilig paspoort
reportage zaterdag 26 oktober 1996 25
Steeds meer jonge Russen
passen er voor om in het
leger te gaan. Jongeren duiken
onder om aan de
recruteringsofficieren te
ontkomen, dienstplichtigen
die toch onder de wapenen
moesten, deserteren of plegen
zelfmoord. Uit beide groepen
zoeken in toenemende mate
jongens hun toevlucht tot de
comités van de
soldatenmoeders, die de
jeugdigen helpen om uit
dienst te blijven of te geraken.
De 24-jarige Annemarie
Gielen uit Hulst vertrekt in
februari naar Sint-Petersburg
om daar vier maanden te
werken bij de
soldatenmoeders in die stad.
Zeventig proeent van de asielzoekers in Nederland heeft om hier te komen
gebruik gemaakt van 'reisagenten'. Mensensmokkelaars dus. Het
Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) schrikt daar niet van. Het
gebeurt al jaren. Voor veel asielzoekers is het de enige mogelijkheid om in
veiliger oorden te komen. Bovendien is iemand die met valse papieren naar
een ander land reist niet strafbaar. Een nog veiliger paspoort komt een
humaan vluchtelingenbeleid niet ten goede, zegt de adjunct-directeur
Opvang van het COA „Het houdt mensen die willen vluchten niet tegen." En:
„Maakt iemand die met valse papieren Nederland binnenkomt, misbruik van
het asielbeleid? Ik denk het niet." Een dilemma.
Een uit Iran afkomstige man
vertelt op de radio in gebrek
kig Nederlands zijn verhaal. Over
hoe hij werd gearresteerd en
waarom. Hij had op straat pam
fletten verspreid, gericht tegen de
machthebbers van zijn land. Hij
belandde in een beruchte gevan
genis waar gemarteld werd en ge
moord. Op een dag werd hij met
een aantal medegevangenen naar
de binnenplaats gebracht waar hij
oog in oog kwam te staan met een
vuurpeloton. Hij besefte ik ga
dood Hij hoorde hoe er werd aan
gelegd, hij hoorde schoten. Toen
hij zijn ogen opende, zag hij de
doodgeschoten lichamen van zijn
medegevangenen naast zich op de
grond liggen. 'De volgende keer
schieten we raak op jou", kreeg hij
toegebeten en hij werd terugge
bracht naar zijn cel. Zijn vader
wist hem uiteindelijk via corrupte
ambtenaren en met veel geld vrij
te kopen. Hij vluchtte, gebruik
makend van valse papieren en
mensensmokkelaars die hem uit
eindelijk, opnieuw tegen betaling,
naar Nederland brachten. (Uit het
VPRO-programma Argos)
Vorige week bracht het Interre
gionaal Rechercheteam Noord- en
Oost-Nederland politiek Den
Haag ernstig in verlegenheid met
de mededeling dat het zeer veilig
gewaande nieuwe Nederlandse
paspoort kinderlijk eenvoudig is
te vervalsen. Het rechercheteam
kwam tot deze ontdekking tijdens
een onderzoek naar een mensen
smokkelbende. Bij huiszoekingen
werden honderden valse identi
teitsdocumenten aangetroffen.
Een Groninger hoofdverdachte
die optrad als 'reisagent' bestelde
paspoorten bij een Amsterdam
mer. Zowel de Groninger als de
Amsterdammer komen oorspron
kelijk uit Iran. In totaal werden
dertig mensen aangehouden on
der wie elf illegalen. De bende was
al enige jaren actief en zou met de
mensensmokkel miljoenen gul
dens hebben verdiend. Niet on
denkbaar is dat ook de Iraanse
man, die zijn verhaal voor de
VPRO-microfoon vertelde, ge
bruik heeft gemaakt van de dien
sten van deze organisatie.
De schrik zat er na de bekendma
king van het IRT-team goed in.
Niet zozeer vanwege het feit dat er
mensen actief zijn die tegen beta
ling anderen het ene land uit en het
andere land in smokkelen. Dat dat
gebeurt is bekend. Het schokken
de nieuwe feit was dat ook het
'fraudevrij' geachte Nederlandse
paspoort hiervoor werd gebruikt.
In asielzoekerscentra weten Irani-
ers te melden dat een vervalst Ne
derlands paspoort 'slechts' vier-
tot vijfhonderd gulden kost.
Politiek Den Haag stelde onmid
dellijk na de bekendmaking van
het rechercheteam hardop de
vraag of de kop van verantwoor
delijk staatssecretaris Kohn-
stamm moet rollen. De bewinds
man antwoordde nuchter: alles
wat door mensenhanden is ge
maakt, kan door mensenhanden
worden nagemaakt Hij beloofde
een „diepgaand onderzoek".
Misbruik
Door het plotseling weer opdoe
mende 'paspoortspook' werd een
andere vraag naar de achtergrond
verdrongen. Wordt het Neder
landse asielbeleid misbruikt door
(criminele) organisaties die grof
geld verdienen aan het smokkelen
van mensen? Het vermoeden dat
het gebeurt, bestaat. Niet voor
niets werd onlangs een landelijk
officier van Justitie aangesteld die
zich speciaal met mensensmokkel
moet bezighouden. Maar de me
ningen over de aard en omvatig
van mensensmokkel in Nederland
lopen uiteen. Betrouwbare gege
vens ontbreken. Thea Meesters,
adjunct-directeur van hgt Cen
traal Orgaan Opvang Asielzoe
kers (COA), stelt een andere vraag:
..Wat is misbruik? Maakt iemand
die met valse papieren Nederland
binnenkomt misbruik van de Ne
derlandse asielprocedures? Ik
denk het niet."
Een woordvoerder van het IRT-
Noord- en Oost-Nederland zei vo
rige week dat mensensmokkelaars
het vreemdelingenbeleid ernstig
vervuilen: „Door deze praktijken
kunnen echte vluchtelingen kan
sen ontberen en wordt de staat fi
nancieel benadeeld Twee maan
den geleden deden verhalen de
ronde dat Somaliërs die in Neder
landseopvangcentra zitten, regel
matig terugkeren naar hun
geboorteland voor een korte va
kantie. De belangenorganisatie
van Somaliërs in Nederland,
FSAN, ontkende dat met kracht.
Harde bewijzen dat het gebeurt
bleven uit.
Het totaal aantal vermisten - zo
wel kinderen als volwassenen -
loopt in de duizenden per jaar. Vo
rig jaar zo'n vijfduizend. Bij het
COA staan zij te boek als MOB's:
vertrokken Met Onbekende Be
stemming. Een asielzoeker krijgt
het etiket MOB als hij of zij twee
maal achtereen niet het wekelijk
se stempel ophaalt. CAO-direc-
teur Meesters wijst erop dat asiel
zoekerscentra open instellingen
zijn en dat iemand die in Neder
land asiel aanvraagt niet verplicht
is in een opvangcentrum te ver
blijven. „Hoewel dat niet heel veel
voorkomt, kan een asielzoeker
ook een hotelkamer boeken."
Reisagenten
Aanvankelijk ging justitie ervan
uit dat dertig procent van de asiel
zoekers in Nederland gebruik
heeft gemaakt van 'reisagenten'
Het Wetenschappelijk Onder
zoek- en Documentatiecentrum
(WODC) van het ministerie van
Justitie stelde dit cijfer onlangs
bij: niet dertig, maar ongeveer ze
ventig procent komt Nederland
binnen via een organisatie die de
vlucht verzorgt, de vluchteling zo
nodig voorziet van valse papieren
en als het moet ook van verhalen
die de kans op een succesvolle
asielaanvraag vergroot. De bedra
gen die hiervoor betaald moeten
worden lopen uiteen van \>ijf- tot
dertigduizend gulden.
De suggestie van het noordooste
lijke IRT dat mensensmokkelaars
het asielbeleid in Nederland zou
den vervuilen, wordt door het
COA niet onderschreven. Mees
ters: „Een asielzoeker is vaak, kijk
naar de cijfers, aangewezen op an
deren om uit zijn of haar land te
kunnen vluchten. Maar de manier
waarop iemand vlucht zegt hele
maal niets over het motief, over
het waarom van de vlucht." Uit
een onderzoek van het WODC
blijkt dat zo'n veertig procent van
de asielzoekers die gebruik heeft
gemaakt van mensensmokke
laars, uiteindelijk in aanmerking
komt voor een asielstatus
Op grond van het Vluchtelingen
verdrag is het gebruik maken van
valse papieren en/of het inschake
len van mensensmokkelaars niet
strafbaar. Ook het illegaal het
land binnenbrengen van een per
soon is in principe niet verboden.
Dit laatste verandert echter zodra
er sprake is van winstbejag. In de
praktijk is dit laatste vaak het ge
val. „Smokkelaars zijn geen Ro
bin Hood-achtige figuren die
mensen willen helpen, maar men
sen die over de ruggen van asiel
zoekers en illegalen geld willen
verdienen", zei officier van justitie
Van der Molen, belast met men
sensmokkel. in een interview. Dit
neemt niet weg dat veel asielzoe
kers zich niet laten afschrikken
door de hoge prijs die voor een
vlucht moet worden betaald.
Meesters: „Het betekent ook dat
een nog veiliger paspoort niet in
het belang is van een humaan
vluchtelingenbeleid. Het houdt
mensen die willen vluchten echt
niet tegen."
Rob Zijlstra
Asielzoekers arriveren bij wisselwoningen in de Leusdense nieuw
bouwwijk Blokland. foto Koos Smid
Ooit stond het Russische Leger,
toen het nog rood was, te boek
als onoverwinnelijk. De mannelij
ke Russen zagen het als een plicht
om enkele jaren in de keurtroepen
te dienen. Je werd er een man van
èn je kreeg goed te eten, fatsoenlij
ke kleren én het uniform dwong
respect af. Na de Val van de Muur
was de onttakeling van de Sovjet-
Unie niet te stuiten. In Rusland,
dat binnen die Unie altijd de eer
ste viool had gespeeld, was de
chaos onontkoombaar. De ont
luistering ging niet aan het leger
voorbij. De terugtrekking uit Af
ghanistan luidde de teloorgang
van de troepenmacht in en de re
cente oorlog in Tsjetsjenië ver
snelde dat proces nog eens. Het
huidige Russische leger is zo
versplinterd geraakt, dat er mo
menteel geen sprake meer is van
volledige regeringscontrole. Com
mandanten hebben het voor het
zeggen, generaals bevechten el-
kaars zeggenschap. Er wordt gem
uit, honger geleden en gemoord.
President Jeltsin kondigde in juli
van dit jaar af dat het leger zou
worden gemoderniseerd. Het aan
tal soldaten zou met 300.000 te
ruggebracht worden tot 1,2 mil
joen en er zou geld beschikbaar
komen om het militaire apparaat
te verbeteren. Tot op heden is er
weinig van terecht gekomen. De
meeste soldaten moeten hun soldij
over augustus nog uitbetaald krij
gen. De onlangs ontslagen veilig
heidsadviseur van Jeltsin, Alek-
sandr Lebed, waarschuwde deze
week nog dat er een crisissituatie
heerst in het zwaar gedemorali
seerde leger en dat een reorganisa
tie niet kan uitblijven. Hij was
daarmee alvast op eigen houtje
begonnen. Reden temeer voor de
Russische president om de ambiti
euze generaal een halt toe te roe
pen.
Erbarmelijk
De Russen weten inmiddels ook
dat van het roemrijke Russische
leger weinig meer over is. Anne
marie Gielen: „Er zijn nog wel le
gereenheden die redelijk goed ge
organiseerd zijn en beschikken
over voldoende middelen en mate
rieel, maar dat zijn er niet zoveel
meer. De meeste bataljons, zeker
die in de verafgelegen gebieden,
verkeren in erbarmelijke toestan
den. Steeds meer jongeren, ge
steund door met name de moeders,
proberen dan ook om de leger
dienst te ontlopen. Je moet dan
niet direct denken aan massalepo-
gingen, om de doodeenvoudige re
den dat de meeste Russen er abso
luut geen benul van hebben hoe
dat kan. De mensen in Rusland
hebben zeventig jaar geleefd in
een maatschappij waarin de
plichten voor iedereen duidelijk
omschreven waren, maar waar
met geen woord gerept werd over
rechten. Dat is nu veranderd,
maar van die constitionelerechten
hebben de meesten helaas nog
steeds geen weet."
De 24-jarige Hulsterse, werkzaam
bij Pax Christi International in
Brussel, begeleidde de afgelopen
zomer twee Russische vredesacti
visten op hun tocht door West-Eu
ropa. Het betrof een van de solda
tenmoeders van Sint-Petersburg
en een vertegenwoordigster van
de Noord-Kaukasische vrouwen,
die in Nederland, België, Frank
rijk en Engeland steun zochten
voor hun strijd tegen - in eerste in
stantie - de oorlog in Tsjetsjenië.
Na die campagne reisde Gielen
met de vrouwen mee naar Sint-
Petersburg om daar een indruk te
krijgen van het werk van de solda
tenmoeders in die stad.
Begin volgend jaar, als haar con-
Annemarie Gielen uit Hulst: Steeds meer Russische jongeren, gesteund door de Soldatenmoeders, proberen de dienstplicht te ontlopen.
foto Lex de Meester
tract bij Pax Christi is afgelopen,
gaat ze weer naar Rusland om vier
maanden bij de Petersburgse or
ganisatie te werken. Ze zal zich
hoofdzakelijk gaan bezighouden
met het onderhouden van de inter
nationale contacten, de organisa
tie van studiedagen en fondswer
ving.
Petersburg' verdedigt de rechten
en belangen van dienstplichtigen,
soldaten en hun families. De orga
nisatie werd in 1991 opgericht
door drie ex-dissidenten. Momen
teel wordt de belangenorganisatie
geleid door Ella Poljakova en
Jelena Vilenskaja. Ze worden
bijgestaan door 20 vrijwilligers.
Wekelijks komen er bij de solda
tenmoeders zo'n 150 hulpvragen
binnen van jongeren van 17 en hun
ouders die nog een oproep voor de
legerdienst moeten ontvangen,
18-jarigen die die oproep al wel
hebben gekregen en soldaten. In
bijna alle gevallen willen de men
sen die bij het comité aankloppen,
weten hoe ze te werk moeten gaan
om hun zonen op een legale manier
uit het leger te houden of te krij
gen. De soldatenmoeders wijzen
hen de lange weg langs de vele in
stanties, verlenen juridische steun
en indien nodig zorgen zij voor
medische (her-)keuringen.
Verzamelpunt
Annemarie Gielen: „In principe
kan iemand aan de gehate dienst
plicht van 18 maanden ontkomen
op medische gronden, als het gaa t.
om de oudste en enige zoon of om
andere familie-omstandigheden
of om studieredenen. Die gronden
werken echter alleen in theorie.
De militia of de leden van de Mo
biele Eenhied (OMON) deinzen er
niet voor terug om jongens op
straat of thuis op te pakken en mee
te nemen naar het verzamelpunt
in de miljoenenstad. Vandaar ver
dwijnen ze naar legereenheden
ergens in Rusland. De ouders wor
den hierover niet of verkeerd inge
licht, zodat het soms maanden
duurt eer zij weten waar hun zoon
zich bevindt. Ook zijn er regelma
tig studentenhuizen overvallen.
Studenten werden opgepakt en
verdwenen gewoon onder de wa
penen. Een studie is dus geen ga-
rantie om aan de dienstplicht te
ontsnappen- Hetzelfde gaat op
voor familie-omstandigheden. De
enige zekere reden om bespaard te
blijven van dienstplicht is een
slechte gezondheid, maar ja, ook
dat blijkt niet makkelijk.
Gezondheid
Volgens Gielen sjoemelen tal van
medici in Sint-Petersburg met
medische dossiers van recruten.
„Recente onafhankelijke onder
zoeken hebben aangetoond dat
het met de gezondheid van 14-15
jarigen en 16 tot 21-jarigen in de
stad slecht gesteld is. Slechts één
procent van de 14-15 jarigen is
volledig gezond.Bij de overige 99
procent werden de volgende kwa
len genoteerd: hart en vaataan-
doemngen (78 procent), bot en
spierziekten (72 procent) en een
verstoord zenuwstelsel (38 pro
cent). Bij de oudere groep werden
hart-en zenuwziekten als hoofd
kwaal geconstateerd.
„De wrange paradox nu is dat de
soldatenmoeders de jongeren
hoop geven uit dienst te kunnen
blijven, omdat ze zeer ongezond
zijn. Het is echt raar als je een
moeder de vrijwilligers opgelucht
hoort vertellen welke ziektes haar
zoon allemaal wel niet heeft. Maar
het gebeurt. De genezing is dan
een kwestie van latere zorg."
Maar het komt volgens de Hul
sterse erg vaak voor dat keurings
artsen ernstig zieke jongeren toch
goedkeuren. Tijdens haar bezoek
aan Petersburg in september
maakte ze kennis met Jurij. Een
jongen uit Koma die als peuter zijn
arm had gebroken. De arm was
nooit genezen en maakte hem ge
handicapt voor het leven. Deson
danks werd hij goedgekeurd en
moest hij onder de wapenen, In het
legerwerdhij voortdurend om zijn
lamme arm gepest. Hoewel hij met
geen wapen kon omgaan, werd hij
toch naar Tsjetsjenië gestuurd.
Daar raakte hij bij een beschieting
gewond en mocht hij drie dagen
met ziekteverlof naar huis. Omdat
Jurij naast zijn lamme arm ook het
gehoor in een van zijn oren verlo
ren had en nog steeds - ondanks
een operatie - kampt met hevige
pijn, stapte hij naar de soldaten
moeders om hulp. De organisatie
heeft ervoor gezorgd dat de jonge
man medisch hulp heeft gekregen
en zich niet meer bij zijn legereen
heid hoeft te melden.
Schrijnend
Het is een van de vele gevallen
waarmee de jonge vredesactiviste
geconfronteerd werd in Rusland.
Schrijnende gevallen zelfs, zoals
dat van de schizofrene Anton, die
gewoon gezond werd verklaard,
dat van Dennis uit Koma, die door
mishandelingen in het leger inva
lide werd verklaard of dat van de
19-jarige Aleksej, die na talloze
vernederingen het leger ont
vluchtte en smds mei van dit jaar
in kiosken en parken slaapt, ter
wijl de militia drie maal in de week
bij zijn moeder komt informeren
waar haar schizofrene zoon uit
hangt.
Sinds de oprichting van de organi
satie zijn meer dan 30.000 recru
ten gered van de dienstplicht. Nog
eens 2000 soldaten werden gevrij
waard van verdere militaire
dienst. Het zijn prestaties waar de
soldatenmoeders trots op zijn.
Niet omdat de organisatie zelf zo
veel voor elkaar heeft gekregen,
maar omdat de moeders van de re
cruten zelf met succes tegen de gi
gantische bureaucratie hebben
kunnen opboksen. De organisatie
doet niet meer dan hen de weg in
dat labyrint wijzen. Volgens An
nemarie Gielen beginnen de auto
riteiten door het succes van de sol
datenmoeders schrik te krijgen
van de organisatie.
„Een beetje meer steun uit Wester
se landen zou zeker welkom zijn,
De 'Soldatenmoeders in Sint-Pe-
tersburg' krijgen wat hulp van de
Raad van Europa, maar dat is niet
veel. De relatie met Rusland ligt
voor heel wat Europese landen erg
gevoelig. In Rusland zelf is het mi
litaire apparaat nog steeds een
enorme macht, waarmee alles sa
menhangt. niet alleen politiek,
maar ook simpele zaken als onder
wijs, ziekenhuisvoorzieningen en
werkgelegenheid. De civiele pro
ductie in Rusland is nog steeds ge
ring en weinig winstgevend. Als
alle militairen en mensen die bin
nen het militaire complex hun
brood verdienen zouden moeten
afvloeien naar de particuliere sec
tor, zou dit Rusland voor onover
komelijke problemen stellen. Het
is ook daarom dat legerhervor-
mingen uitblijven."
Conny van Gremberghe
foto Vladimir Svartsevich
Omgeving Grozny, afgelopen zomer: Russische soldaten bemannen een wegblokkade.
