In de Ganges komen
leven en dood samen
La Coruna leeft op vulkaan van vuilnis
Laatste eer
in India
reportage zaterdag 5 oktober 1996 sw 35
Met een luide knal knapt de schedel
van een lijk. Asdeeltjes prikkelen de
traanklieren van de ogen en dalen neer op
de smetteloos witte kleding van de mannen
die rond het vuur staan. Honden
scharrelen tussen de brandstapels, op zoek
naar iets eetbaars. Het is zes uur in de
ochtend, en in de Noord-Indiase stad
Varanasi draait de 'crematie-ghat' aan de
heilige rivier de Ganges op volle toeren.
Eeuwenlang al komen dagelijks duizenden
pelgrims naar de meest gewijde stad van
India, op zoek naar verlossing. Het is de
vuilste, maar ook meest fascinerende
plaats in het land, waar leven en dood hand
in hand gaan.
Beduusd slaat een groepje westerse
toeristen de bedrijvigheid rondom de
brandstapels gade. Op een oppervlakte
van zo'n twaalf vierkante meter liggen
acht lijken te walmen. De hitte is verzen
gend. Als na een uurtje of drie een lichaam
compleet verkoold is, worden de asresten
bijeen geveegd om in de rivier uitge
strooid te worden. Direct daarna wordt de
volgende vracht hout tot een keurige sta
pel gerangschikt.
Wie in het hindoeïstische bedevaartsoord
Varanasi wordt gecremeerd, vermeerdert
daarmee zijn religieuze verdiensten. Een
crematie in Varanasi is dan ook de ultieme
wens van elke Indiase hindoe. Van heinde
en ver worden de lijken aangevoerd. Cre
maties - zo'n tweeduizend per maand -
zijn big business in de stad van de god Shi
va, beschermheer van de crematieplaats
en volgens de legende de bron van de Gan
ges.
Liefkozend
Binnen het hindoeïsme, met 670 miljoen
aanhangers de grootste godsdienst in het
ongeveer 850 miljoen inwoners tellende
India, wordt de dood niet als de tragedie
gezien die hij in de westerse wereld is. De
dood is het einde van het leven, maar tege
lijkertijd het begin van weer een nieuw.
De hindoes geloven in reïncarnatie of we
dergeboorte. Het leiden van een zo eer
zaam mogelijk leven is daarom belang
rijk. Het bepaalt je karma, het lot in een
toekomstig leven dat gebaseerd is op de
daden uit het vorige. Wie een goed karma
heeft opgebouwd, zal in een volgend be
staan in een hogere kaste of in betere om
standigheden terugkeren. Een crematie
aan de heilige rivier vergroot bovendien
de mogelijkheid tot ontsnapping uit de
cyclus van wedergeboorte.
De Ganges is voor de hindoes de belang
rijkste rivier in India, en wordt liefkozend
'moeder Ganga' genoemd. Het water
strekt zich over een af stand van 2240 kilo
meter uit, van de hoge toppen in het Hi-
malayagebergte in het westen van het
land tot in de staat Bengalen in 't oosten.
Zo groot is de betekenis van de rivier, dat
de woorden water, rivier en baden in India
synoniem zijn geworden met de naam
Ganges. Moeders baden hun kinderen
niet, maar doen 'ganga, ganga.' Overal ter
wereld vernoemen Hindoes bronnen of ri
vieren naar de Ganges.
Verontreinigd
Hoe verder stroomafwaarts, hoe viezer de
rivier wordt. Maar de pelgrims die dage
lijks in drommen naar de Ganges trekken,
zien het vuil niet. Ze wassen hun zonden
weg met het water en drinken het zwaar
verontreinigde vocht gretig, in de rotsvas
te overtuiging dat je van heilig water niet
ziek, maar wel veel beter kunt worden.
Terwijl in het oosten het eerste zonlicht
boven de horizon uitpiept, begint aan de
oevers van de Ganges een nieuwe dag. Va
ranasi, in de volksmond beter bekend als
Benares, komt aarzelend tot leven.
Fietstaxi's gaan bellend op zoek naar het
eerste vrachtje van de dag, straathonden
rekken zich uit. In het stinkende open ri-
Een pelgrim staat in gebed verzonken in de Ganges, de 2240 kilometer lange rivier die 'Moeder Ganga' wordt genoemd.
ooi ontvlucht een rat het daglicht. Op
ghats. de grote, stenen trappen naar de ri
vier, bivakkeren de bedelaars. Melaatse
stompjes omklemmen blikken emmertjes.
Bakhsi. een aalmoes, klinkt het smekend.
Het scala aan misvoimde ledematen doet
je maag omdraaien. In lompen gehulde,
gerimpelde oudjes trekken baders en toe
risten aan de arm: 'one rupee, one rupee.'
Zelfs het geven van een schamele roepie
(een stuiver) is goed voor je karma.
Op de kade vindt een ander soort gebedel
plaats. De devote hindoes, die aan hun da
gelijkse bad in het heilige water willen be
ginnen, worden bijna onder de voet gelo
pen door de eigenaren van de roeibootjes,
waarmee de vele toeristen zich vanaf het
water van een goed uitzicht op het Gan-
ges-spektakel verzekeren. Elke ochtend
breekt opnieuw de slag om de toerist los.
De meeste buitenlanders stappen tame
lijk verdwaasd in de eerste de beste boot
die ze zien. Door de overvloed aan indruk
ken vergeten ze af te dingen op de prijs
van een vaartochtje.
Eenmaal op het water is het rustig. Ter
wijl de opkomende zon de ghats in een
warme gloed zet, drijven offergaven van
gevouwen bladeren met een brandend
waxinelichtje erop de rivier af. Voor een
kleine donatie zijn de offerandes te koop.
Na de zegen - in het Sanskriet - door een
hindoeïstische priester, worden ze op het
water geplaatst, onder het prevelen van
een gebedZe zij n bedoeld voor de zon, het
begin van alle leven. De brandende kaars
jes geven het vieze water een sprookjes
achtig aanzicht.
Een vaartochtje langs de verschillende
ghats is voor de meeste westerlingen een
mengelmoes van fascinatie, horror en on
begrip. Met niet-begrijpende ogen staren
de toeristen naar een pelgrim die uitge
breid zijn behoefte doet in de smerige ri
vier, zich niet bekommerend om de dode
hond die voorbij drijft. Vlak naast hem
staat een man zijn tanden te poetsen met
hetzelfde water.
Even verderop is de 'was-ghat', waar de
wasmannen met verbeten kracht de laat
ste kleur uit een stapel vaal wasgoed
slaan. De 'was-wallah's' zijn professio
nals. De hele dag schrobben de magere,
maar gespierde mannen lakens en hand
doeken met de hand. Met een groot stuk
zeep wordt het textiel ruw ingewreven,
om na het nodige ranselen uitgespreid en
gedroogd te worden op de schuine hellin
gen van de ghats.
Zangles
Maar er bevinden zich niet alleen levende
mensen in de Ganges. Vooral vlak na de
moesson, als het water in de rivier veel ho
ger dan normaal staat en de stroming ge
vaarlijke proporties aanneemt, is de kans
groot op een lijk te stuiten. Hindoes cre
meren hun doden weliswaar, maar er zijn
uitzonderingen.
Zo mogen kinderen onder de vijf jaar niet
verbrand worden, omdat ze nog niet vol
groeid zijn en daardoor niet klaar voor
wedergeboorte. Ook sadhu's (zelf uitge
roepen heiligen, die aan boetedoening en
zelfkastijding doen), mensen met bepaal-
Voordat een stoffelijk overschot naar de crematieplaats wordt gebracht, wordt het met
Gangeswater gewassen.
-V
De oudste zoon in een Indisch gezin heeft de taak de brandstapel van zijn overleden
moeder of vader aan te steken.
de ziekten en dieren worden zonder ver
branding de rivier ingegooid, Drie opge
zwollen lijken op je nuchtere maag, daar
wordt zelfs de meest doorgewinterde toe
rist behoorlijk stil van.
Terwijl vlak bij de crematie-ghat de kin
deren van de lagere school luidruchtig
hun zangles afwerken, koopt een magere
man onder de ghat het heilige vuur dat hi j
nodig heeft om een brandstapel aan te ste
ken Het kost - afhankelijk van inkomen -
minimaal 500 roepies (25 dollar) om een
vonkje van de eeuwig brandende vlam te
verkrijgen.
De crematieplaats is het uit erfrecht ver
kregen privé-eigendom van een familie
uit Varanasi. Het bedrijf onttrekt zich
grotendeels aan overheidsbemoeienis.
Dat de eigenaar van de ghat rijk is, lijkt
niemand te deren Ook de overheid laat
het maar zo. Religieuze zaken liggen nou
eenmaal gevoelig in India.
Zeulen
De in het wit geklede man die de vlam
naar de crematieplaats draagt, is de oud
ste zoon van de overledene. Het is zijn
taak voor een nette crematie zorg te dra
gen. Zijn werk begint met het informeren
van de naasten, na de dood van vader of
moeder. Vervolgens wordt het lijk gewas
sen met Ganges-water en ingesmeerd met
ghee, geklaarde boter. Ook de oogholten,
neus en oren worden hiermee volgestopt,
zodat het lijk goed zal branden. Natuur
lijk baadt de zoon zelf ook in het Ganges
water. Hij moet immers rein zijn om de
heilige ntuelen te kunnen uitvoeren
Het lichaam wordt dan in een rode of wit
te doek gewikkeld: wit voor mannen en
weduwen, rood voor getrouwde vrouwen.
De versierselen die op de doeken worden
bevestigd, hangen af van rijkdom en kaste
van de dode. Vervolgens wordt het lijk
zonder pardon op het dak van een auto ge
snoerd, of op een draagbaar van bamboe
door de smalle straatjes van Varanasi
naar de crematieplaats gezeuld. Wie bij
een van de piepkleine winkeltjes in de ba
zaar een flesje cola nuttigt, ziet in een
krap half uurtje gemiddeld tussen de vijf
en tien lijken voorbij komen.
Terug naar de crematieplaats. De in het
wit gestoken man is begonnen zijn vijf
ronden om de lijkstapel te lopen, die de
vijf elementen moeten zegenen. Geurige
poeder en wierook worden tussen de
houtblokken gegooid, die voor een kilo
prijs van 50 roepies (2,50 dollar) nog in
grote stapels naast de crematieplaats lig
gen opgetast. Een minimale hoeveelheid
van 200 kilo hout per lijk maakt het re
kensommetje simpel, een eenvoudige cre
matie kost de nabestaanden al gauw een
gemiddeld maandsalaris of vier, vijf.
Fakkel
Mensen die niet genoeg geld hebben, ver
branden daarom hun geliefden maar hal f
De resten worden in de n vier gegooid. Ar
me mensen die geen familie hebben, wor
den gratis verbrand. Het benodigde geld
komt uit giften van toeristen of rijke In
diërs, en uit de winsten op de betaalde
verbrandingen
Vlak bij de crematieplaats zijn drie hui
zen. speciaal voor de oude mensen die
vanuit het hele land naar Varanasi komen
om er te sterven. De eigenaar van de cre
matieplaats betaalt voor hun voeding en
verzorging De oudjes hangen doelloos
rond. Veel meer dan een matje op de grond
bezitten ze niet. Ze slijten hun dagen met
het observeren van de activiteiten rond de
crematieplaats, stilletjes tot Shiva bid
dend dat hun sterfdag snel mag komen en
ook hun as zich met het Gangeswater zal
vermengen.
De oudste zoon heeft inmiddels zijn vader
in brand gestoken Luid knappend grijpt
het vuur om zich heenDe boter doet haar
werk, binnen een mum van tijd is de stapel
houtblokken in een fakkel veranderd. De
- mannelijke - familieleden staan zwij
gend rond het vuur
Vrouwen komen hier niet De regering
heeft hun aanwezigheid officieel verbo
den, om te voorkomen dat rouwende echt
genotes zich levend laten meeverbranden
met hun overleden man. Een weduwe
wordt, in tegenstelling tot een weduw
naar, in India nog steeds niet geacht op
nieuw te trouwen en heeft een lage maat
schappelijke status. De dood wordt dan
ook gezien als ontsnapping aan een mise
rabel leven.
Als de laatste asresten van de gecremeer
de man bijeen zijn geveegd, vertrekt de
groep toeristen die met open mond heeft
staan kijken. Het is negen uur, de excursie
langs de Ganges zit erop en in het
vijf-sterrenhotel wacht het ontbijt.
Willy Schouwstra
Zwermen krijsende meeuwen en een
verpestende stank verraden de nabijheid
van de vuinisbelt van Bens. Machtige oranje
machines van de mijnbouwmaatschappij
Endesa nemen enorme happen rottende troep
uit de inmense gistende afvalberg, die constant
in beweging is. „Ik stond er middenin met mijn
twee zoons, toen alles onder ons begon te
glijden. Eerst bleef ik stokstijf staan, maar de
jongens grepen me vast en hebben me
meegesleept naar de auto." Maria Isabel Fraile
veegt het zweet van haar voorhoofd door de
spanning die ze opnieuw beleeft. „Ay, dios
mio", verzucht zc.
Isabel en haar gezin waren getuige van
de vuilverschuiving op 10 september in
het Noord-Westen van Spanje. Tot die dag
waren ze dagelijks op de top van de vuil-
nisplaats te vinden tussen de af- en aan
rijdende vuilniswagens, op zoek naar
waardevolle dingen. Er is behoorlijk de
klad gekomen in de broodwinning van
Maria Isabel, haar man Jose Miguel en
hun zes kinderen, die allemaal meehelpen
in het'bedrijf'. ,,We gaan nu de containers
af in de stad, voordat ze worden leegge
haald. Dat werkt lang niet zo snel en het
kost veel meer benzine", leggen de vuil-
sorteerders uit.
De stortplaats ligt aan de rand van La Co
runa, de meest westelijke stad van Spanje
aan de Atlantische Oceaan. Meer dan
twintig jaar lang brachten de vuilniswa
gens het dagelijkse huisvuil van de
250.000 inwoners en dat van nog veertien
naburige gemeenten naar deze belt, die
zich uitstrekt tussen en op de hellingen
van twee heuvels, honderden meters
breed en tientallen meters dik. Op die
tiende september om tien uur begon een
deel van de één miljoen ton vuil plotseling
te schuiven en dreef als een brede lava
stroom het vissershaventje Puerto in. De
bar Tasca O Portino verdween onder de
massa, evenals een paar andere gebouw
tjes, een tiental boten en auto's. Vissers die
aan het werk waren en de bareigenaar
konden zich bijtijds in veiligheid bren
gen. De 52-jarige Joaquin Serantes, die
zij n auto stond te wassenwas niet meer in
staat op tijd weg te komen. Getuigen za
gen hem bedolven worden onder het krui
ende vuil. Hij wordt nog steeds vermist.
In de protserige 'klokkenzaal' van het ge
meentehuis van La Coruna begeven bur
gemeester Fancisco Vazquez en zij n eerste
secretaris Javier Losada zich gerouti
neerd tussen de zich aandienende journa
listen uit Duitsland. Frankrijk, België,
Nederland en natuurlijk het eigen Span
je. Losada declameert met goed gevoel
voor dramatiek: „Tot drie dagen geleden
had ik net als u uitgeroepen: 'Hoe is het in
godsnaam mogelijk dat zoiets kan gebeu
ren'. We zijn door tientallen bezorgde
burgemeesters in heel Spanje gebeld, die
willen weten of zoiets bij hen ook kan ge
beuren. Sinds de technici mij hebben uit
gelegd wat er zich in zo'n berg vuil alle
maal afspeelt, willen wij alle gemeenten
in Europa, die een vuilstortplaats hebben,
ervoor waarschuwen dat ze een monster
binnen hun grenzen hebben."
Het 'monster van Bens' is tot in de wijde
omgeving afgezet. Alleen journalisten
mogen een blik op de rokende lawine wer
pen vanuit de krottenwijk Barrio O Porti
no. Van hieruit zijn heel goed de brede
scheuren te zien die de afgelopen dagen in
de afvalberg zijn ontstaan, waardoor de
vrees voor nieuwe lawines is toegenomen.
Met vijftig graafmachines wordt per dag
20.000 ton vuil van de top van de berg af
gegraven om zodoende de druk te vermin
deren. Daarmee hoopt men verder instor
ten van de berg te voorkomen.
O Portino ligt op gelijke hoogte als de top
van de vuilstortplaats en grenst daar on
middellijk aan. De wijk is verlaten sinds
de 250 inwoners twee weken geleden
halsoverkop werden geëvacueerd toen
een nieuw stuk van de vuilnisberg dreigde
in te storten. De 'barrio' is een troosteloos
woonoord, zoals er velen zijn aan de ran
den van de Spaanse steden. Het bestaat
uit een paar smoezelige straten met ver
waarloosde stenen barakken. Achter de
huisjes staan schuurtjes die zijn opge
trokken uit afval-materiaal. Op het
pleintje voor de lagere school, die al jaren
niet meer wordt gebruikt, ligt een stapel
oude autobanden te wachten op een op
koper. Een agent van de Policia Local pa
trouilleert er om te verhinderen dat de
verlaten huizen worden geplunderd.
Stank
Blijkbaar zijn niet alle inwoners weg. In
een schuurtje is Jose Miguel Fraile met
zijn zoon Abel bezig oud ijzer te sorteren.
Hij is de echtgenoot van Maria Isabel, die
met haar twee zonen de aardverschuiving
geeft meegemaakt toen ze er aan het werk
waren. Ook zij zijn naar de gemeentelijke
sporthal, naast het stadion van La Co
runa, geëvacueerd. Maar na een paar da
gen zijn ze teruggekeerd naar hun eigen
huisje. ..We zijn teruggekomen omdat, we
geld moeten verdienen", zegt Maria Isa
bel. „Als je daar in de sporthal blijft zit
ten, verdien je niets. Het was daar boven
dien afschuwelijk. We sliepen allemaal
samen'in een grote ruimte en we kregen
alleen maar sandwiches. Warm eten was
er niet bij."
Hoewel de barrio tegen de vuilnisberg ligt
aangeplakt, zodat het ronken van de bull
dozers is te horen, valt de stank vandaag
erg mee. Dat is heel vaak zo", zegt Jose
Miguel. „In het centrum van de stad heb
ben ze er veel meer last vanWij zijn er bo
vendien aan gewend geraakt.
La Coruna ligt in vogelvlucht slechts een
kilometer of twee van de gifbelt verwij
derd. „Je kunt het beste maar geen hotel
in het centrum nemen", is het advies dat
de bezoeker krijgt. „Ze zijn daar niet al
leen veel duurder, maar het stinkt er ook
veel erger." De gemeente heeft inmiddels
allerlei deskundigen ingeschakeld om iets
aan het stankprobleem te doen. Volgens
de plaatselijke pers bestaat er een middel
om de lucht wat draaglijker te maken. Dat
is echter een chemisch middel, dat weer
gevaar kan opleveren voor de mensen die
momenteel op de stortplaats aan het werk
zijn.
Het begrip chemie moet in La Coruna op
dit moment niet te vaak in de mond wor
den genomen. Niemand weet hoeveel gif
tige stoffen er in deze bewegende berg lig
gen opgeslagen. Wanneer die berg de zee
inrolt, kan Spanje zich beroepen op een
van de grootste milieurampen uit de ge
schiedenis. „Elke dag dat de zaak blijft
zitten, ben ik een gelukkig man", zegt
burgemeester Vazquez.
Henk van den Boom De afvalberg van La Coruna.
foto Henkvan den Boom
