w
1996
3—d
1995
nr^
1994
£3
1993
(515)
1992
I
1991
1990
1989
1988
□CZD
1987
(gjj)
1986
1
1985
s
1984
/^lf\
1983
1982
1981
1980
1979
1978
1977
1976
1975
1974
1973
1972
1971
1970
1969
1968
1967
1966
1965
1964
1963
1962
1961
1960
1959
1958
1957
1956
1955
1954
1953
Wennen aan de
rijksgenoten
PZC
reportage
26
Oltmans
wast weer
vele oren
zaterdag 5 oktober 1996
Zo dichtbij nog, en toch
alweer zo lang geleden.
Bladerend in het foto
archief van de PZC rijst
een beeld op van een
bijna vergeten verleden.
Aan de hand van foto's
uit dat archief laat de
nieuwe rubriek Terug in
de tijd' flitsen van de re
cente geschiedenis zien.
Vandaag:
Surinamers in Zeeland.
Koffers uitpakken en een nieuw bestaan opbouwen, in de hoop ooit nog eens terug te
keren naar het échte vaderland.
De sluisklas in Oostkapelle.
In november 1975 zal Suriname
onafhankelijk worden. Niet alle
Surinamers zien die omwenteling
met vertrouwen tegemoet. Per week
komen er eind 1974 zo'n 500
rijksgenoten aan op Schiphol, die
bijna allemaal direct aansluiting
zoeken bij familieleden in de grote
steden: Den Haag, Amsterdam en
Rotterdam. In juli 1975 zijn het er al
meer dan 1.200 per week. Ze hebben
al snel de naam allemaal in de WW te
lopen, al is de werkelijkheid
genuanceerder. Zo'n 25 procent van
de Surinaamse beroepsbevolking in
Nederland is werkloos. De meesten
zijn ongeschoold en de aansluiting op
de Nederlandse arbeidsmarkt is
slecht. De grote steden bieden
onvoldoende banen en
huis vestingsmogeli j kheden
Spreiding over de rest van Nederland
moet verlichting brengen, besluit de
overheid, en ook Zeeland speelt
daarbij een rol.
In januari 1975 ziet een nieuwe
rijksdienst het licht: het Centraal Buro
Uitvoering Vestiging Rjksgenoten. Het
Centraal Buro krijgt de opdracht voor
spreiding van de rijksgenoten te zorgen en
hen te helpen bij het vinden van
onderdak, een baan en scholing. De
gemeenten dienen vijf procent van de
woningwetwoningen af te staan voor
huisvesting. De mededeling wordt met
gemengde gevoelens ontvangen. Op de
Zeeuwse arbeidsmarkt is weinig behoefte
aan ongeschoolden. Maar er is, met name
in Terneuzen, Vlissingen en Middelburg,
wèl veel leegstand.
Opvangcentra
In de zomer van "75 beginnen ze binnen te
druppelen. Het Middelburgse pension
Marja is een van de eerste adressen waar
enkele tientallen rijksgenoten worden
opgevangen in afwachting van
herhuisvesting. In het
CNV-vakantie-oord Bos en Duin te
Oostkapelle komen op 2 mei 91 personen
binnen, een groep die in de loop van het
jaar tot enkele honderden uit zal groeien.
J Breddels, directeur van het Centraal
Buro, ontvangt ook uit Tholen een
aanbieding om een opvangcentrum te
vestigen, maar daar gaat hij niet op in,
„omdat wij rekening hebben gehouden
met de geringe opvangcapaciteit van de
omgeving en de eigen sfeer van het eiland
Tholen."
In Oostkapelle vormt de eigen sfeer geen
beletsel. CNV-directeur en
oud-vakbondsbestuurder C. Pinxteren
ontvangt de rijksgenoten er met open
armenIn Bos en Duin is oog voor de
verschillende bevolkingsgroepen onder
de Surinamers, zoals Chinezen, Javanen,
Hindoes, Creolen, Mohammedanen,
rooms-katholieken en protestanten. Zij
krijgen maaltijden die aan hun
levensgewoonten zijn aangepast, al staan
er voor iedereen twee maal per week
aardappelen op het menu: om te wennen.
Hindoestanen
In Zeeland is het merendeel van de gasten
van Hindoestaanse afkomst. In Suriname
leidden ze vaak een bestaan als kleine
zelfstandige, maar inderhaast is alles
voor een appel en een ei verkocht. Nu
leven ze van een uitkering van CRM, die
deels in natura - voedsel en onderdak -
deels in geld wordt verstrekt. Per
volwassene 36 gulden zakgeld per week,
echtparen 62 gulden. Kinderen boven de
tien krijgen 8 gulden, tot 21 jaar elf
gulden. Het gaat, maar bijna allemaal
hopen ze dat Suriname zich na de
onafhankelijkheid gunstig ontwikkelt,
zodat ze weer terug kunnen naar huis,
want afgezien van de politieke en
economische situatie is Suriname 'een
prachtig land, een paradijs.'
Lof
De eerste Ervaringen met 'Nederlandse'
Nederlanders zijn positief: niets dan lof
voor de opvang door het gemeentebestuur
van Domburg, de benadeling door de
dokter, de sociale diensten. ,,We zijn echt
dankbaar voor de wijze, waarop de
Zeeuwse mensen ons hebben willen
opnemen", verklaren ze eensgezind.
Ook Westerschouwen meldt zich als
opvanggemeente. In vakantiepark Het
Zeepe te Haamstede worden twintig
bungalows gereserveerd voor
rijksgenoten. Daarvandaan kunnen zij
een baan en definitieve huisvesting
zoeken. Westerschouwen stelt daar alvast
twee woningen voor beschikbaar. De
mededeling in de raadsvergadering wordt
door raadslid J. Janse (WD) met
afkeuring ontvangen. „Hopelijk gaan ze
weer naar hun eigen land terug, waar nog
December 1975, de laatste Surinamers verlaten Bos en Duin in Oostkapelle om weer
een tijdelijke stek te betrekken in het Vlissingse St. Joseph.
genoeg te werken en te ontwikkelen is."
Ook de NS, die tezelfdertijd bungalows in
Het Zeepe huurt voor gecombineerde
vakantiereizen, is niet in een
juichstemming. De spoorwegen
waarschuwen klanten dat er ook
Surinamers in het complex zitten.
Moordenaars
Ronduit afwijzend is men in Stavenisse,
waar enorme commotie ontstaat op een
hoorzitting over de mogelijke komst van
enkele honderden Surinamers. De
reacties van de bevolking en met name
van Ds. J. van Prooijen, predikant van de
oud-gereformeerde gemeente van
Stavenisse, zijn ongemeen fel. Van
Prooijen stelt in een preek en tijdens de
hoorzitting dat Surinamers
moordenaars, dieven en verkrachters
zijn, die als een door God gezonden plaag
over Stavenisse dreigen te komen.
Frits Bom. dan nog spelleider van het
vrolijke Rode-Cirkelspel van Vara-radio,
is op de avond van de hoorzitting in
Stavenisse, druk doende met de
voorbereidingen voor het spel. Bom, die
volgens eigen zeggen 'onpasselijk' wordt
van Van Prooijen, besluit de opnamen die
tijdens de voorzitting gemaakt zijn uit te
zenden, maar het spel te laten vervallen.
Van Prooijens uitlatingen krijgen zo
landelijke bekendheid. Daags erna trekt
hij publiekelijk het boetekleed aan.
Geconfronteerd met de dreiging van een
aanklacht wegens racistische uitlatingen
verklaart hij tijdens de kerkdienst zijn
uitlatingen te betreuren en ernstig tekort
te zijn geschoten als geestelijk leider van
een belangrijke bevolkingsgroep van het
dorp.
Al met al echter is het Centraal Buro
echter van mening dat de sfeer in
Stavenisse 'door manipulatie van
enkelen' dusdanig bedorven is dat
plaatsing van Surinamers daar uit den
boze is.
Integratie
Intussen verloopt de opvang van 144
Surinamers in Camping Zeebad te
Breskens zonder problemen en ook in
Haamstede, Oostkapelle en Baarland
gaat alles op rolletjes. Er wordt
deelgenomen aan het verenigingsleven, er
worden sluisklassen ingesteld van
waaruit Surinaamse kindertjes na een
observatietijd kunnen doorstromen, er
Ook de viering van het Sinterklaasfeest
hoort bij het nieuwe bestaan.
worden commissies ingesteld voor de
begeleiding van rijksgenoten.
In Middelburg wordt 1 november
uitgeroepen tot Kongmakandra-dag,
Kom-bij-elkaar-dag. In wijkcentrum
Dauwendale worden 's middags
toespraken gehouden, films vertoond,
klederdrachten geshowd en Surinaamse
gerechten klaargemaakt, 's Avonds treedt
er een Surinaamse band op. De
Wereldomroep verslaat de gebeurtenis
vanuit Dauwendaele voor het Caribisch
gebied. De bijeenkomst wordt een enorm
succes.
Onafhankelijkheid
De dag van de onafhankelijkheid nadert
met rasse schreden en de toestroom van
Surinamers bereikt een hoogtepunt. In
het voormalige St. Josephziekenhuis te
Vlissingen worden tegen de driehonderd
Surinamers opgevangen.
Op 25 november 1975. de dag dat de
onafhankelijkheidsverklaring van
Suriname wordt ondertekend, wordt
weinig gefeest. Bijna eenderde van de
Surinaamse bevolking is naar Nederland
gekomen; een aantal dat boekdelen
spreekt. In alle opvangcentra gaat de
gebeurtenis zonder al te veel ophef
voorbij. Eind mei sluit het St. Joseph, als
laatste opvangcentrum van Zeeland, de
deuren. De meeste Surinamers in Zeeland
vestigen zich buiten de provincie. Voor de
128 gezinnen die blijven komen er
speciale welzijnswerkers, want al met al
blijkt het toch niet voor iedereen zo
makkelijk een zelfstandig bestaan op te
bouwen in Nederland.
Toch zijn er maar weinigen die
terugkeren. Op 25 november zijn degenen
die dan in Nederland verblijven
automatisch Nederlander geworden. Nog
tien jaar hebben ze de tijd om het
Surinaamse staatsburgerschap aan te
vragen. En dat willen ze het liefst. Terug
naar dat aardse paradijs. Alleen, nog even
wachten tot er weer voldoende werk is, tot
de politieke situatie weer wat stabieler is.
De weg terug zal lang zijn.
Outline van der Vleuten
Arme Beatrix. Eerlijkheid
is haar parool, maar ze
wordt door de Haagse over-
heidsbureaucratie voorgelo
gen dat het een aard heeft.
Dat althans is het beeld dat de
Amsterdamse journalist Wil
lem Oltmans schetst in een
brochure waarin zijn nu al zes
jaar durende proces tegen de
Staat centraal staat.
In het kersverse vlugschrift
wast Oltmans weer heel wat
mensen krachtig de oren. Dat
hem dat weinig vrienden op
levert, zal hem worst wezen.
Wat dat betreft blijft hij zich
zelf trouw. In het boek De Ver
raders noteerde hij al in 1968:
„Pascal heeft gewaarschuwd,
dat wanneer een ieder wist
wat de ander over hem zei er
geen vier vrienden in de we
reld zouden zijn. Ik geef toe
dat ik dit boek nauwelijks heb
geschreven in de hoop mijn
aantal vijanden erdoor te
kunnen doen verminderen."
Nu Liegen tegen Beatrix in de
winkel ligt, behoort ook Hans
Verploeg, algemeen secretaris
van de journalistenvakbond
NVJ, tot de categorie 'geen-
-vriend-meer-van-Olt-
mans'. En dat terwijl de
warmte tussen hen na een
kwakkelperiode juist eind vo
rig jaar weer was toegeno
men.
Omdat 'Den Haag' hem naar
zijn zeggen al ruim veertig
jaar in zijn werk dwarsboomt,
eist Oltmans zo'n drie miljoen
gulden schadevergoeding.
Omdat de Staat echter maar
mondjesmaat documenten
vrijgeeft, is Oltmans gedwon
gen zijn zaak te schragen door
voor de rechter een stoet van
getuigen te horen. De oud-be
windslieden en diplomaten
die reeds opdraafden, om
schrijft hij als 'een armzalige
parade van mijn medelijden
opwekkende figuren, die er
geen probleem van maakten
hun oplichterspraktijken on
der ede voort te zetten'.
Eind 1995 opende de NVJ de
bondskas om Oltmans te
voorzien van twee extra ad
vocaten. Volgens het deze
week verschenen vakblad 'De
Journalist' heeft dat de bond
110.000 gulden gekost. Veel
geld, maar de teller is tot stil
stand gekomen. De NVJ en
Oltmans gaan weer ieder
huns weegs, al blijft de bond
wel vinden dat de Amster
dammer 'een zaak tegen de
Staat heeft die principiële
steun verdient'.
Onaanvaardbaar
Oltmans meent dat de bond
hem chanteerde. Op 2 juli
stelde de NVJ hem voor de
keus: bindende bemiddeling
in het conflict met de Staat
aanvaarden of de geldkraan
gaat dicht. Onaanvaardbaar,
oordeelt Oltmans.
Op haar beurt is de NVJ het
zat dat haar lid O. nimmer
zijn kaken op elkaar houdt.
Wat de juristen wonnen, ver
speelde Willem weer door on
nodige uitlatingen", zegt Ver-
ploeg. Hij doelt vooral op uit
spraken over oud-BVD-chef
Docters van Leeuwen ('doet
me eerder aan een Gestapo-
-ehef denken') en oud-minis
ter Van der Stoel,('u vertelt in
gestudeerde leugens').
Oltmans ziet dat anders. ,,De
NVJ", schrijft hij, „heeft haar
eigen besognes met de Staat,
en zoals in mijn geval over
duidelijk werd aangetoond,
prevaleren de NVJ-belangen
bij de overheid boven het be
lang van een NVJ-lid dat door
die overheid wordt geterrori
seerd."
Eind van het liedje is dat de
getergde minimumlijder (Olt
mans leeft van de bijstand)
zonder verdere financiële
ruggesteun moet optornen te
gen het machtige Den Haag.
Niet geheel alleen echter,
want zijn advocaten gaan
door, zo bevestigt een van hen,
mr. P. Nicolaï.
En koningin Beatrix? Aan
haar besteedt Oltmans in zijn
brochure ruim aandacht.
Evenals aan mejuffrouw Bü-
ring Boekhoudt, die in de
jeugd van zowel de auteur als
de vorstin een rol speelde.
Schrijft Oltmans: „Eerlijk
zijn en eerlijkheid terugver
langen is een overheersende
component in de karak
terstructuur van de Konin
gin, Mejuffrouw Boekhoudt
zei me eens dat Beatrix en
ik in dat opzicht hetzelfde
waren."
Bijna dreigend besluit hij zijn
ontboezeming met: „Wordt
vervolgd." Als de voorteke
nen niet bedriegen rolt er nog
voor de jaarwisseling een al
even intrigerende brochure
van de persen als Liegen tegen
Beatrix is.
Ronald Frisart
Willem Oltmans: Liegen tegen
Beatrix. Uitgeverij Papieren Tij
ger. Breda. ISBN 90-6728-083-6.
Prijs f15,-.
