De psyche van België
Orange
de proeftuin van extreem-rechts
PZC
Gesjoemel
in de marge
reportage
27
Zuid-Franse
stad in
houdgreep
burgemeester
zaterdag 14 september 1996
De Belg kent een cynische uitdrukking
voor zijn positie in de maatschappij:
'Tais-toi; sois Beige!'. 'Houd je mond; wees
Belg!' Vrij vertaald: het is maar beter over
bepaalde dingen te zwijgen, dan zwijgen
anderen ook over jou en vormen we met z'n
allen een perfecte natie van
ogenschijnlijke gedweeheid, maar kan het
gesjoemel in de marge gewoon doorgaan.
Publicist Geert van Istendael formu
leerde het eens anders: ,,Ik bemin Bel
gië om zijn kleine corruptie, zijn regelin-
getjes, zijn plantrekkerij, het omzeilen
van wetten, het profiteren van al wat
macht heeft. Ik haat België omdat je er
niets kunt regelen zonder vriendendien
sten, omdat alles er met de mantel der
macht bedekt wordt."
De verontwaardiging die zich van België
heeft meester gemaakt naar aanleiding
van de wandaden van de bende van Mare
Dutroux en de onthullingen over de
moord op de Waalse socialistenleider An-
dré Cools, kent een dubbele bodem. Het
staat buiten kijf dat de omvang en bruta
liteit van beide zaken het normale ver
stand tarten. Tegelijkertijd worden op
kleine(re) schaal overtredinkjes altijd
goedmoedig door de vingers gezien.
Nog deze zomer ging er een schok van ont
steltenis door het land, toen twee ontsla
gen werknemers van de Kredietbank
dreigden een lijst met namen van duizen
den Belgen openbaar te maken die hun
spaargeld - illegaal - bij de KB-vestiging
in Luxemburg hadden gestald. Zulke
foefjes met geld moeten toch kunnen,
vindt het meerendeel der Belgen. Gaan ze
er tenslotte niet ook prat op, alsof het een
deugd is, dat jaarlijks 80 procent van hen
met de belastingopgave knoeit?
Blinde vlek
Het valt de Belgen niet makkelijk de hand
in eigen boezem te steken. Ze hebben een
blinde vlek. Het is veel eenvoudiger om,
een beetje gratuite, naar zondebokken te
wijzen. Naar de 'zieke geesten' van
Dutroux c.s., naar een falend gerecht.
Naar de corruptie van de Parti Socialiste,
die zich - de Vlamingen prijzen zich ge
lukkig - meestal binnen de Waalse gren
zen afspeelt.
Of naar de 'mafia' rond ex-PS-minister
Alain van der Biest, die - alweer een mooi
toeval - uitsluitend lijkt te bestaan uit
'Belgen van Italiaanse afkomst' dan wel
verwanten van hen. Zo blijft het allemaal
fijn overzichtelijk en gerespecteerde 'Bel
gen van Italiaanse afkomst' zoals
vice-premier Emilio di Rupo of de zan
gers Adamo en Rocco Granata worden er
natuurlijk niet mee bedoeld.
Wie wel de moed had in het binnenste van
de Belgische psyche te kijken, was Tiny
Mast uit Antwerpen, moeder van de ver
moorde Kim en de altijd nog niet terugge
vonden Ken. Zij maakte zich kwaad op de
buren van Dutroux en zijn vermoorde
kompaan Weinstein, die „de ogen sloten
voor alle signalen die ze kregen." ,,De
mensen leven vandaag te veel voor zich
zelf", zei ze. „De ik-persoon in de maat
schappij is godgeklaagd de enige norm.
De mensen sluiten zich af van de buiten
wereld. Dat is de kanker van vandaag.
politiediensten nu wordt verweten is niets
anders dan wat de Belg zelf op andere ni
veaus altijd heeft geaccepteerd
Panoramamaker Paul Muys: „Bij de Bel
gen zit belangenvermenging en een lichte
corruptie diep ingebakken. Plus een af
keer van alles wat autoriteit is. In die op
tiek oogst men wat men zelf gezaaid heeft.
Er klinkt alom ongenoegen over degenen
die ons besturen, terwijl iedereen alles
doet om die bestuurders te boycotten of te
misprijzen en dat ook in het stemhokje
laat blijken. De bestuurders zijn, vrees ik,
een afspiegeling van het volk dat zij be
sturen."
Sokkels
België, betoogde deze week Mare Uyt-
tendaele, professor publiek recht aan de
Brusselse universiteit, was altijd een rus
tig land. waar men zonder angst kon leven
en waar niets ernstigs kon gebeuren.
„Waar alleen maar het persoonlijke geluk
hoefde te worden nagestreefd en dat was
belangrijker dan de grote gemeenschap
pelijke doelen of de collectieve onzeker
heden
Aan die zelfgenoegzaamheid konden
zelfs de 28 doden van de Bende van Nij vel,
die tussen 1982 en 1985 vielen, niets ver
anderen. En evenmin, afgezien van een
korte periode van geschoktheidde moord
in 1991 op de Waalse PS-voorman André
Cools „Maar net als na de dood van ko
ning Boudewijn". aldus Uvttendaele,
„spreekt het land, dat zich verenigd weet
in een gemeenschappelijk gevoel, nu weer
met één stem en lijdt het op dezelfde ma
nier".
Uitmesten
Aan het stilzwijgend gedogen is met de affaire Dutroux een einde gekomen. Het hele Belgische volk is in het geweer gekomen. De publieke opinie eist nu dat meteen maar
alles overhoop moet. foto Dusan Vranic
Daar moeten we met ons allen iets aan
doen."
Het is de houding van overdag de vitrages
potdicht en 's avonds de rolluiken naar
beneden. Ook Paul Muys, jarenlang ma
ker van het documentaireprogramma Pa
norama, beklaagde zich in 'Knack' over
die mentaliteit en noemde als voorbeeld
één van de zoveelste overvallen, enkele
weken geleden, op een geldtransport: „Er
worden vrachtwagens gestolen, stoot-
blokken op gemonteerd en daarmee ver
schijnt men blijkbaar ongehinderd in het
straatbeeld. Die wagen is toch niet uit de
lucht gevallen op de plaats van de overval,
tal van mensen moeten die vooraf gezien
hebben."
„In wat voor land leven wij?", vroeg 'La
Dernière Heure' zich na de aanhouding
van Van der Biest af. „De meest mafiose
onder de bananenrepublieken leek dit
weekeinde een eiland van stilte in verge
lijking met ons België van zijn afwijkin
gen en moordcomplotten, ons dierbare
België dat we niet meer herkennen. Wij
hadden het idee dat de hoofdsteden van
de misdaad Bogota, Chicago en Palermo
waren. Niet Charleroi en Luik."
De krant stelde zich dezelfde vraag enkele
malen, om telkens een ander antwoord te
geven. „In wat voorland leven wij? In een
land dat aan de afgrond van het morele
failliet staat. In wat voor land leven wij?
In een land dat wakker wordt, op de och
tend na een lange en eindeloze nachtmer
rie. In wat voor land leven wij? In een land
dat eist dat de koppen van de schuldigen
rollen."
Oorlog
De schuldigen, dat zijn behalve Dutroux
c.s. en de groep achter de moord op Cools,
op dit moment vooral de Belgische politie
en justitie met hun respectieve 'guerre des
flics' en 'guerre des juges', de oorlog van
de smerissen en de oorlog van de rechters.
Ze gunden hun vakbroeders bij andere
politiediensten of in andere arrondisse
menten het licht niet in de ogen en werk
ten elkaar lustig tegen. Natuurlijk is niet
iedereen in de Belgische justitie en politie
'pourri', rot. Bovendien kampt justitie al
jarenlang met een chronisch tekort aan
middelen. Het is niet ongebruikelijk dat
stukken nog met de hand worden gekopi
eerd en in het juristenblad 'Panopticon'
werd enkele jaren geleden nog geklaagd,
dat een parketrechter volgens de voor
schriften niet eens recht heeft op een niet
machine en zijn papieren maar 'met spel-
dekens' aan elkaar moet hechten.
Maar er is meer aan de hand. Al sinds vijf
jaar proberen Belgische ministers van
justitie tevergeefs een einde te maken aan
de traditie van de politieke benoemingen
bij de rechterlijke macht, waarbij dan
weer de socialisten, dan weer de christen-
-democraten, dan weer de liberalen hun
percentage rechters opeisen. De groene
oppositiepartij Agalev wees deze week te
recht op de hypocrisie van de grote partij
en. „De CVP, SP en VLD kunnen niet eisen
dat én het gerecht onafhankelijk moet
werken én zich blijven mengen in de be
noemingen van topmagistraten."
In het door en door verzuilde België is 'po
litisering' eerder regel dan uitzondering.
Iedereen van laag tot hoog probeert via
zijn of haar politieke partij iets te bewerk
stelligen. Als je geen vergunning loskrijgt
voor de aanbouw van een serretje achter
je huis, geen plekje weet te vinden voor
grootmoeder in huize Avondrond of zit te
vlassen op een bepaald baantje bij de
overheid, ga je naar de 'zitdag' van 'jouw'
politicus om je zaak te bepleiten en valt er
- in ruil voor je stem - meestel wel iets te
regelen. Iedere Belg vindt dat de gewoon
ste zaak van de wereld.
Op een wat hoger niveau zijn er de talrijke
loges van alle denkbare schakeringen,
waarbinnen bedrijfsleven en politiek el
kaar onder uitsluiting van de buitenwe
reld ontmoeten, zaken regelen of beslui
ten elkaar de hand boven het hoofd te
houden mocht dat nodig zijn Ook dat
wordt als niet als vreemd of bedreigend
ervaren. Hetgeeft hooguit voedsel aan het
in België uitstekend ontwikkelde gevoel
voor complotten. Wat magistratuur en
Die ene stem roept thans om 'het uitmes
ten van de stal'. Volgens een enquête van
'Le Soir' zei maar liefst 98 procent van de
ondervraagden deze week alle vertrou
wen in het Belgische justitie-apparaat te
hebben verloren. Hetzelfde apparaat dat
halverwege vorig jaar nog de hemel werd
ingeprezen, omdat het enkele vooraan
staande politici, onder wie ex-minister
Willy Claes, ten val had weten te brengen
in de Agusta-smeergeldaffaire.
Volgens Mare Uyttendaele dreigt het ge
vaar dat de bevolking nu doorslaat naar
de andere kant. Aan het stilzwijgend ge
dogen is een einde gekomen, nu moet
maar meteen alles overhoop „De publie
ke opinie zelf kan gevaarlijk worden. De
moeilijkheden die Dutroux heeft onder
vonden om een advocaat te vinden, zijn
daar een voorbeeld van Het is de eer van
een democratie om zelfs het ergste mon
ster te laten verdedigen. Het is de eer van
het beroep van advocaat om voor dat be
lang op te komen. Terwijl de publieke opi
nie de verdediger en zijn cliënt door el
kaar haalt, ondermijnt ze ongetwijfeld
onbewust één van de fundamentele ga
ranties van de hele democratie en com
promitteert ze op haar beurt het goed
functioneren van het juridische systeem".
„Maar het echte gevaar dat ons land mo
menteel bedreigt", aldus Uyttendaele, „is
stellig de irrationele afdwaling. De demo
cratische sokkels worden en bloc door de
publieke opinie verworpen, zonder dat er
een alternatief tegenoverstaat"
Geert van Istendael zei het eens in andere
bewoordingen: „Ik bemin België, omdat
een land met honderd vijftig soorten bier
nogal onbestuurbaar is. Ik haat België,
omdat zijn visie en verbeeldingskracht
niet verder reiken dan de bodem van een
glas trappist".
De moeder van het in 1989 in Namen ver
dwenen meisje Elisabeth Brichet heeft er
inmiddels haar conclusies uit getrokken.
'Als dit allemaal voorbij is', zei ze één de
zer dagen, 'keer ik België de rug toe'.
Aly Knol
ken over hem onwelgevallige boeken.
Dat Bompard niet hield van boeken over
rapmuziek, uitheemse culturen of de
Tweede Wereldoorlog, was nog tot daar
aan toe. Maar moest hij uitmaken wat de
inwoners van zijn stad lazen? „Boeken
over die onderwerpen mochten niet lan
ger worden aangeschaft", aldus Cathéri-
ne Canazzi. „evenals boeken met een
anti-racistische of anti-fascistische in
houd."
Maar de arm van de censor zou nog ver
der rijken. Toen tegenstanders van het
Front National deze zomer in het cen
trum van Orange vlugschriften begon
nen uit te delen, verbood Bompard een
voudigweg deze activiteit.
Een verbijsterde Thierry Mariani ver
oordeelde de ideologische zuivering', en
vroeg president Chirac 'de vrijheid van
meninsgsuiting' te herstellen. Chirac
reageerde en een rechter verklaarde uit
eindelijk het gemeentelijk arrest nietig.
Bevel
Maar Bompard was niet voor één gat te
vangen. Hij vaardigde prompt een nieuw
bevel uit, dat activisten ertoe verplichtte
om de pamfletten op te rapen die binnen
een straal van dertig meter op de grond
terecht komen Daarmee maakte hij het
uitdelen van vlugschriften in feite straf
baar. omdat nooit voorkomen kon wor
den dat pamfletten de grond bevuilden.
„Dit soort arresten geldt ook voor de me
tro en de Champs-Elysées in Parijs", zei-
Bompard „Dus waarom niet voor Oran
ge"? Bompard had alsnog gewonnen, en
zijn politiemannen begonnen het stads
centrum weer te schonen van dissidente
activisten.
Ramp
Een jaar geleden, toen Bompard zijn eer
ste salvo's loste, sprak de Franse minister
van cultuur memorabele woorden. „Stel
je eens voor wat voor een ramp het zou
zijn", waarschuwde Philippe Douste-
Blazv, „als het Front National m Frank
rijk de macht zou grijpen en dit beleid
van desinteresse voor cultuur in het hele
land zou uitvoeren."
Thans, anno 1996, is zelfs die vraag al
achterhaald „Vandaag spreken we niet
langer over 'desinteresse' voor cultuur',
schreef het gezaghebbende dagblad Le
Monde in een commentaar. „Wat we in
Orange aanschouwen, is een aanval op
de burgerlijke vrijheden."
Cees van Zvveeden
De immigranten werden
gekoeioneerd. Culturele centra
zagen de geldkraan dichtgedraaid. De
gemeentebibliotheek werd gezuiverd. En
wie protesteerde, werd de mond gesnoerd.
Voor Jean-Marie Le Pen is Orange, sinds
ruim een jaar bestuurd door zijn Front
National, een laboratorium.
Tegenstanders zouden de proeven in dat
laboratorium volgaarne tot de
Zuid-Franse stad beperkt houden.
Burgemeester Jaques Bompard ontketen
de in Orange ook een culturele revolutie die
talrijke slachtoffers maakte.
Het was misschien een kleine pesterij.
„Toen we hier het einde van de ra
madan vierden, weigerde de politie de
straat af te zetten. Het gevolg was chaos.
En boze automobilisten."
Mohameddi Barrak staat in de smalle
Rue des Tanneurs. en gebaart naar het
pastelkleurige huis dat zijn moskee her
bergt. „Op feestdagen is de ruimte te
klein. We krijgen dan vijfhonderd tot
duizend mensen voor het gebed. De
meesten moeten buiten blijven."
De islamitische gemeenschap van Oran
ge, die bijna vij fduizend zielen telt. heeft
slechts één moskee. Vijftig vrijdagen per
jaar is die moskee groot genoeg. Maar op
de twee resterende gebedsdagen, die
voor islamieten even belangrijk zijn als
kerstmis voor christenen, kunnen de ge
lovigen wegens plaatsgebrek in de mos
kee slechts hun religieuze plicht doen in
de straat ervoor.
„Vroeger was dat nooit een probleem",
zo zegt Barrak, voorzitter van de mos
kee. „De politie sloot op beide feestda
gen de straat af. Eenmaal kwam Alain
Labé zelfs in eigen persoon om het ver
keer om te leiden."
Ultrarechts
Labé was de socialistische burgemeester
van Orange, die vorig jaar echter het veld
moest ruimen voor Jacques Bompard
van het ultrarechtse Front National. On
der Bompard, zegt Barrak, begonnen de
pesterijen.
Eerst werd in de straat van de moskee
een parkeerverbod van kracht, zodat het
gebedshuis moeilijker bereikbaar werd.
Vervolgens weigerde de politie nog lan
ger haar medewerking te verlenen aan de
twee jaarlijkse feestdagen. En tenslotte
werd immigranten hun verblijfsvergun
ning onthouden.
„En dat laatste is bepaald geen kleine
pesterij", verklaart Mohameddi Barrak
„De meesten van ons hebben een ver-
blij fsvergunnig die elk jaar verlengd
moet worden op het politiebureau. Maai
de politie, die onder de burgemeester
valt, werpt steeds meer barrières op.
Zo moeten immigranten, van wie som
migen al decennia in Frankrijk wonen,
nu een huurcontract overleggen om hun
verblijfsvergunning verlengd te krijgen.
„Maar veel mensen wonen bij anderen
in", zegt Barrak. „Soms leven vier gezin
nen in één huis. Drie van die gezinnen
hebben dan geen huurcontract. Zij kun-
en het prestigieuze gebouw in de binnen
stad ontruimd. Mosai'que wist met hulp
van particulieren op de been te blijven,
maar in sterk afgeslankte vorm.
Toen kwam het heiligste der heiligdom
men onder vuur te liggen: het Romeinse
Theater waar Orange zijn belang aan
dankt. Elk jaar vormde de honderd me
ter lange 'toneelmuur' het magnifieke
decor voor een operafestival dat onder
de naam Chorégies rechtstreeks op de
buis werd uitgezonden. Maar voor Bom
pard was opera élitair' en vooral 'te
duur'.
Hij deed eerst een poging zelf voorzitter
te worden van het ïestivalbestuur, en
toen dat mislukte, trok hij de jaarlijkse
subsidie van een miljoen francs in Van
zijn kiezers zou het festival geen franc
belastinggeld meer krijgen, zo zei Bom
pard.
Huur
Sterker, hij eiste huur voor het Romeinse
Theater plus 1.500 gratis tickets, die hij
zelf onder de bewoners van Orange ging
verdelen. En als het festival met minder
geld niet uitkwam, dan moest het de be
roemde en dure operazangers maar ver
vangen door goedkope amateurs.
Bompard vond echter in de persoon van
Thierry Mariani, de voorzitter van het
bestuur, iemand op zijn weg niet wenste
te buigen. „Hij gedraagt zich alsof hij de
eigenaar van het Antieke Theater is",
brieste Mariani. ..Chirac eist toch ook
geen huur voor de Notre-Dame"?
Mariani, vooraanstaand lid van de rege
ringspartij RPR, nam de burgemeester in
de houdgreep door te dreigen het opera
festival te verplaatsen naar het Antieke
Theater van Vaison. Bompard moest dat
dreigement wel ernstig nemen. Met het
jaarlijkse operafestival zou de midden
stand van zijn stad een grote inkomsten
bron kwijtraken, en het waren winke
liers en restauranthouders die hem in
niet geringe mate aan de macht hadden
geholpen Bompard sloot wijselijk een
compromis.
Boeken
De storm over het over het Antieke Thea
ter was nog niet gaan liggen of er was een
nieuw incident.
Cathérine Canazzi stapte op als directri
ce van de stadsbibliotheek, en gebruikte
de gelegenheid voor een onthulling die
het land schokte Bompard, zo zei ze, kon
het zelfs niet nalaten zijn veto uit te spre
De Are de Triomphe van Orange, de stad
nen alleen blijven door tijdelijk een stu
dio te huren, die hier al gauw 1.500
francs per maand kost."
De islamieten bevonden zich in het oog
van de tornado die het afgelopen jaar
door Orange joeg, maar zij waren niet de
enigen die de koude wind van ultra
aar het Front National de lakens uitdeelt
rechts voelden. Burgemeester Bompard
ontketende ook een culturele revolutie
die talrijke slachtoffers maakte.
Eerst zag het cultureel centrum Mosaï-
que zijn subsidie van anderhalf miljoen
francs per jaar ingetrokken. Zeven per
soneelsleden moesten worden ontslagen,
n7
