Er gaat niets
boven mamma
Een beetje rebel heeft er gezeten
Italiaanse pantoffelhelden
blijven in ouderlijk huis
De Ierse
Bastille
open voor
publiek
reportage
zaterdag 3 augustus 1996
Mammoni heten ze, de Italiaanse mannen die het ouderlijk huis
niet uit zijn te slaan en aan moeders rokken willen blijven
hangen. Wat steekt hier achter? Is het de schuld van de te bezitterige
mediterrane 'mama', de afwezige 'padre padrone', of van een
maatschappelijk systeem dat echt opgroeien ontmoedigt?
foto Nando Chiapetta
school is alles voorgeprogrammeerd. In
het land dat Maria Montesori heeft voort
gebracht, wordt niets gedaan om het kind
zelfstandig te maken en een eigen identi
teit te laten ontwikkelen. De kinderen
ontdekken of veroveren hun wereld niet,
ze krijgen er een opgelegd en dat is die van
de volwassenen: een wereld vol angsten,
gevaren en onzekerheden, maar ook con
sumentisme".
,,De gemiddelde Italiaan heeft een jeugd
als die van een Panda of een ander met
uitsterven bedreigd diersoort en het is
niet meer dan logisch dat zich dit op latere
leeftijd wreekt De Italianen zijn bang al
leen, verkeren het liefst in groepen. Ze
zijn altijd op zoek naar een 'padrino' of
een andere beschermengel en beschou
wen het ouderlijk huis met daarin de ver
trouwde mediterrane mamma als de
meest logische vluchtheuvel in een vijan
dige wereld,"
Realisten
Valt dit systeem te veroordelen of is het
minder dan wat men in Nederland of de
Verenigde Staten kent? Beppe Severgni-
m, commentator van de krant Corriere
della Sera, zegt gedecideerd 'nee' Hij
noemt de jonge Italianen geen mammoni,
maar realisten, die gebruik maken van
een instituut dat altijd goed heeft gefunc
tioneerd. ,,In de jaren zestig schreef Luigi
Barzini zijn standaardwerk 'The Itali
ans', bedoeld als hulpmiddel voor buiten
landers om dat rare Italiaanse volk te be
grijpen. De familie, zo legde Barzini uit,
was tegelijk arbeidsbureau, verzeke
ringsmaatschappij, ziekenhuis, bank en
bejaardenhuis. Het antwoord, kortom, op
'een maatschappij die niet functioneerde
en geen rechten garandeerde. Dertig jaar
later is die maatschappij verbeterd maar
niet perfect, waardoor de familie nog
steeds belangrijke functies kan vervul
len", aldus Severigni.
Volgens de journalist vertoont het Noord-
Europese model, 'waarin de jongeren als
parachute-springers de wereld in worden
geschoten', scheuren. „Zelfstandigheid
voor personen van 25 jaar zonder huis en
werk, is voor-de-gek-houderij. Een ge
zonde familie, en daar komt men in
Noord-Europa ook steeds meer achter, is
een buitengewoon rijke bron en een spec
taculaire sociale schokbreker. De Itali
aanse mamma's die voor hun dertigjarige
zoons strijken en kousen stoppen, moeten
met worden veroordeeld of uitgelachen.
De staat hoort hun een onderscheiding te
geven".
Eelco van der Linden
Een bar in de Romeinse wijk San Gio
vanni. Een jonge man en een vrouw
die jong wil zijn, staan voor de marmeren
bar. Zij is druk en opgewonden. Terwijl ze
praat, jagen haar verliefde ogen zijn blik
na en zoeken haar handen als door een ra
dar gestuurd bij hem naar onregelmatig
heden. De kraag van het colbert krijgt een
scherpere vouw, de satelliettelefoon komt
rechter aan de broekriem te hangen, een
lange haar verdwijnt van de schouder en
de gladgeschoren wang wordt ontdaan
van rode lipstick - haar lipstick. Hij laat
haar begaan, knabbelt aan zijn croissant
en kijkt met een mengsel van verveling en
voldoening naar zichzelf in de grote goud
omrande spiegel. Moederen zoon. Zij vijf
tig, hij dertig. Onafscheidelijk.
Buiten drijft een slimme makelaar op
enorme affiches er de spot mee. „Wordt
het niet eens tijd dat je op jezelf gaat wo
nen?", wordt gevraagd aan een meer dan
volwassen man. In zijn mond heeft hij een
grote speen en op zijn hoofd een lieflijk
babymutsje.
Italië is het land van de 'mammoni' en het
'mammismo' blijkt de laatste jaren, tegen
elke verwachting in, sterk te zijn toegeno
men. Zo zeer zelfs dat sommigen gewagen
van een sociaal probleem. Zelfs de katho
lieke kerk, die nauwe familiebanden toch
zo hoog in het vaandel heeft staan, zet
vraagtekens. De kardinaal van Bologna,
Giacomo Biffi, noemde onlangs het thuis
blijven wonen van niet meer jong te noe
men jongeren 'een van de kwaadaardigste
gewoontes van de hedendaagse maat
schappij'. Biffi, dat moet erbij gezegd
worden, is vooral verontrust over het snel
teruglopend aantal huwelijken en de wei
nige kinderen die geboren worden.
Het katholieke Italië heeft het laagste ge
boortecijfer van de hele wereld en alleen
dankzij de aanwas van immigranten kan
een complete demografische scheefgroei
worden voorkomen. In een poging de jon
ge Italianen wakker te schudden, haalde
Biffi kribbig de bijbel aan, waarin ten
slotte staat geschreven dat de man zijn
vader en moeder verlaat om een gezin te
stichten.
Belediging
Zijn de beschuldigingen aan het adres van
de Italiaanse pantoffelhelden terecht? De
cijfers die noest werkende sociologen en
psychologen verstrekken, spreken in elk
geval boekdelen. Van de jongeren tussen
18 en 25 jaar woont volgens het onder
zoeksinstituut Censis 94 procent nog
thuis, en dat is 20 procent meer dan het
Europese gemiddelde. Als deze groep de
dertig bereikt, blijkt de helft nog in het
ouderlijk huis te zitten. Aanzienlijk be
denkelijker wordt het als de categorie
mannen onder de loupe wordt gelegd.
Ruim tweederde van de 25- tot 35-jarigen
weigert vader en moeder gedag te zeggen.
Van de zoons tussen de 35 en 45 jaar blijkt
nog 20 procent het gezegde 'oost west,
thuis best' letterlijk te volgen. Het is ove
rigens niet zo dat het arme en traditionele
zuiden de percentages doet oplopen. De
grootste concentraties mammoni zijn te
vinden in Noord-Italië en met name Ve-
neto, de rijkste en meest productieve regio
van heel Europa.
Mammoni zijn er in alle soorten en maten,
maar een tweedeling valt te maken: dege
nen die het mammismo uit overtuiging
aanhangen en degenen die menen er in
meer of mindere mate toe gewongen te
worden. Paolo, een 34-jarige computer
deskundige, is trots op zijn status van
mammone. „Mijn moeder is een geweldi
ge vrouw van 65 jaar. Ze is lief en tolerant.
Als ik 's nachts om drie uur thuiskom,
staat er een thermoskan met hete choco
lade op mijn nachtskastje en 's ochtends
wordt ik gewekt met een sterke espresso
zegt Paolo. Natuurlijk vindt hij het mak
kelijk dat iemand zijn was doet en over
hemden strijkt, maar dat is voor hem niet
het belangrijkste. „Ik wordt thuis geres
pecteerd zoals ik ben. Het samenwonen
met mijn vriendin werd een ramp omdat
ik niets meer mocht en alles moest. Ik ben
teruggekeerd naar moeder en iedereen is
nu tevreden".
Macho
Een leeftijdgenoot van Paolo, Marco, is
minder dweperig maar wel enthousiast
over het familie-systeem. Bruinver
brand, Ray-ban op de neus en gezeten in
een rode cabriolet, is Marco de typische
Italiaanse macho. Hij werkt in een groot
loodgietersbedrijf, heeft een redelijk sa
laris en kan dankzij het thuis wonen volop
van het leven genieten. „Mijn ouders zijn
modern en geven mij alle vrijheid. Als ik
een serieuze vriendin heb, mag die zelfs
weieens blijven slapen. Zolang ik echter
niet de ware vrouw ontmoet, blijf ik thuis.
Ik geloof in het instituut familie", zegt
Marco.
Hij voelt zich geen parasiet. „Ik heb wei
eens aangeboden een financiële bijdrage
te leveren, maar dat hebben mijn ouders
verontwaardigd afgewezen." Het voor
stel van een minister in Catalonië om
mammoni wettelijk te dwingen tot beta
len van kost en inwoning, noemt Marco,
rtiaar ook moeder Valentina, 'absolute
waanzin' en 'een belediging voor de fami
lie'. Tegenover Paolo en Marco staat een
leger van Italiaanse mannen dat het thuis
wonen definieert als 'gedwongen door de
omstandigheden'. Filippo, 30 jaar en free
lance vertaler, wordt kwaad als alle Itali
anen worden afgeschilderd als moeders
kindjes. „In dit land zijn de banen voor
jongeren dun gezaaid en de woningen on
betaalbaar. Vertel mij maar hoe ik mij
buiten de muren van dit huis overeind zou
kunnen houden". Filippo wil wel wat
kwijt over de Italiaanse maatschappij en
de in zwang zijnde waarden en normen.
„Je telt hier niet mee als je geen merkkle-
Het symbool van de moeder-zoon-binding, de wolvin die Romulus en Remus, de legendarische stichters van de stad Rome. zoogt.
kelijkheid?" Claudia meent wel dat veel
Italiaanse mannen deze situatie helemaal
niet als een probleem ervaren en ziet met
lede ogen aan wat voor uitwerking het
heeft op hun karakter. „De jongens zijn
kinderachtig, speels en zonder enig ver
antwoordelijkheidsgevoel. Ze worden
lusteloos en met zichzelf ingenomen en
wachten alleen maar op een vrouw die de
rol van de geadoreerde moeder kan over
nemen. Dat de mammoni langer thuis
blijven, komt waarschijnlijk ook omdat
meer jonge Italiaanse vrouwen werken en
weigeren een bepaalde rol te vervullen",
zegt Claudia.
Eenmakelaar drijft op affiches de spot met de mammoni. foto Nando Chiapetta
ren of een mooie auto hebt. Velen geven er
de voorkeur aan bij de ouders te blijven,
zodat ze in ieder geval geld overhouden
om buitenshuis goede sier te kunnen ma
ken". Filippo krijgt bijval van een vrien
din, Claudia, die 28 jaar oud is. kunstge
schiedenis studeert en 'helaas' thuis
woont. „Werk en woningen zijn er niet.
maar het onafhankelijk worden van de fa
milie wordt ook door de zieke maatschap
pij ontmoedigd", zegt ze. „We leven in een
door en door corrupt land, waarin je moet
likken naar boven en trappen naar onder.
Boven vind je, of je wil of niet, de ouderen
en beneden je leeftijdgenoten. Succes is
niet afhankelijk van jouw kwaliteiten
maar van de status van je familie en de
vriendschappen van je vader. Velen kie
zen een studierichting of een beroep op
basis van vaders vriendenkring. Hoe kun
je onafhankelijk worden in een systeem
waarin alles draait om onderlinge afhan
Broers
Zelf lijdt ze daar weer onder, omdat bij
haar thuis drie oudere broers wachten op
betere tijden. „Het is om gek van te wor
den. De jongens steken geen poot uit, om
dat huishoudelijke werk nu eenmaal niet
door mannen kan worden gedaan Ik ben
onderhand voor iedereen, inclusief voor
mijn eigen overspannen moeder en mijn
geestelijk afwezige vader, la mama."
Veel van Claudia's woorden worden ge
staafd door wetenschappelijk onderzoek
Giuseppe De Rita, directeur van Censis,
zegt dat veel jonge Italianen niet willen
opgroeien, bewust kiezen voor het com
plex van Peter Pan.,Het excuus van geen
werk of woning, is betrekkelijk, zoals
blijkt uit het feit dat het mammismo op
rukt in het rijke noorden en afneemt in het
baan- en kans-arme zuiden", aldus De
Rita. Een onderzoek in de regio Veneto
toont aan dat de jongeren het ouderlijk
huis zien als een 'comfortabele residence'
en'een veilige basis'. Zij leven tevreden en
in harmonie met de ouders - 80 procent
zégt het eens te zijn met hun levensvisie -
en hechten sterk aan familie, werk, inko
men en consumptiegoederen. De taak van
de politiek is voor hen niet grote verande
ringen of hervormingen doorvoeren,
maar het garanderen van een rustige en
veilige maatschappij. Volgens Giuseppe
De Rita overheerst een tevreden gemak
zucht en ontbreekt de stimulans om echt
volwassen te worden.
Peter Pan-complex
Psycholoog Maurizio Costantini is in het
geheel niet verbaasd over het wijdver
breide 'Peter Pan-complex'. Volgens hem
zijn Italiaanse volwassenen grote kinde
ren, omdat ze als kind zich als kleine vol
wassenen moesten gedragen. „Kinderen
worden in Italië geadoreerd, maar krijgen
niet de kans echt kind te zijn", zegt hij.
„Het kind-zijn wordt gezien als een lasti
ge ziekte waarvan je zo snel mogelijk ge
nezen moet worden. Ook op de lagere
Het balkon, boven de ingang van Kilmainham Gaol, heeft gediend als schavot.
Net buiten Dublin ligt Kilmainham
Gaol, een lege bajes vol verhalen.
Zijn geschiedenis is even pijnlijk als die
van het Ierse volk. Een kijkje in de
opgeknapte, maar nog altijd benauwende
'Bastille' van Ierland.
Rare plek voor een balkon, pardoes bo
ven de hoofdingang van Kilmainham
Gaol. Geen plaats om te zonnen, noch om
volk toe te wuiven
Wel om voor het oog van de massa execu
ties te voltrekken. Het balkon heeft ge
diend als schavot. Voor het oog van vaak
duizenden, nieuwsgierige Dubliners zijn
boven de gevangenispoort ter dood ver
oordeelde moordenaars, dieven, schle
mielen en/of Ierse rebellen neergezet.
Klaar voor de zogeheten 'long drop' aan
de galg. Na deze publiekelijke executie
verloor menig gehangene ook nog zijn
hoofd. Voor alle zekerheid, maar niet in
het minst ter wille van de sensatie, volgde
na de strop ook de bijl.
En dan te bedenken dat Kilmainham
Gaol anno 1796 is opgetrokken om het
Ierse gevangeniswezen een meer mense
lijk aanzien te geven Vóór die tijd was
elke gevangene overgeleverd aan de nuk
ken van zijn cipier. Wie geld had, kon re
kenen op een zachte brits, goed eten met
drank na; zelfs de familie mocht in en uit
lopen. Maar wie niets bezat, kreeg na
venant. Een have-not moest bedelen van
achter een getralied raam aan de straat
kant. Niet voor zichzelf, maar voor zijn
bewaker en diens even corrupte directeur.
Hard
Vrouwen en mannen, gek of gevaarlijk;
eenieder zat door en bij elkaar. Zelfs voor
kinderen was er geen apart cellenblok.
Net als het leven buiten de gevangenis
waren ook de straffen kil en hardVoor het
stelen van een paard stond de galg al
klaar.
De Engelse priester John Howard
(1727-1790) begon een kruistocht tegen
deze krochten, waar de hemel altijd zwart
is. Allereerst in Ierland kreeg Howard res
pons op zijn hervormingsplannen. Maar
vrij kort na de opening in 1796 bleek
Kilmainham Gaol al een benauwde ge
vangenis te zijn. waar het rammelen van
'fetters' (enkelboeien) steeds heviger
werd. De cellen raakten propvol met
schurken en stumpers uit heel Ierland. De
Britse overheerser gebruikte de bajes na
melijk als doorgangshuis naar Australië.
Tot 1853 stuurde 'Londen' 4000 Ieren
naar zijn (straf)kolome 'down under".
Trouwens, voor het minste vergrijp moest
men mee met 'Black Maria', de boeven-
wagen die overuren maakte tussen Dub
lin en Kilmainham Gaol. Michael Reily,
net 12 jaar, ging april 1833 drie weken de
bak in voor het stelen van drie eenden en
een kip. Tijdens die periode kreeg de knul
ook drie keer met de zweep, telkens twin
tig slagen.
Patriot
Maar om deze verhalen, hoe veelzeggend
ook over arm Ierland, komen Ieren anno
1996 niet naar de bijna geheel gerestau
reerde gevangenis Kilmainham Gaol is
bovenal een 'patriot prison' Een beetje
rebel heeft er kort of lang een geboeid le
ven moeten leiden. Henry Joy McCracken
(1767-1798). een van de oprichters van de
verboden beweging United Irishmen,
staat in elk Iers geschiedenisboek als de
eerste politieke gevangene. Zijn radicale
leiders, Henry en John Sheares, zijn ge
broederlijk opgehangen.
Een rondgang door deze 'Bastille' van Ier
land lijkt meer op een pelgrimage Achter
bijna elke celdeur kiert Ierse rebellie zoals
die van de Fenians in 1867. Of die van de
Invincibles, van wie er vijf in de zomer
van 1883 zijn opgehangen voor de moord
op twee Britse politici. Of die van de mis
lukte Paasopstand 1916 van Fenians Tho
mas Clarke, James Connolly en Joseph
Plunkett.
Als de gids van Plunketts executie ver
haalt, is het doodstil in de opgeknapte ge
vangeniskapel. Want op 3 mei 1916, als de
zon uit de getraliede wereld van Kilmain
ham Gaol zakt, trouwt de vrijheidsstrij
der nog gauw met zijn geliefde Grace Gif -
ford. Een half uur later is de jonge bruid
weduwe. Want als Grace de gevangenis
verlaat, weerkaatst de binnenplaats de
geweerschoten van het vuurpeloton.
Sinds 1924, een jaar na de bloedige Ierse
Burgeroorlog, is Kilmainham Gaol een le
ge bajes vol open wonden. Pas in 1960
kijkt de Ierse republiek (1949) om naar dit
vervallen monument van onderdrukking
en opstand. In 1966, een halve eeuw na de
mislukte opstand, bezichtigt president
Eamon de Valera de restauratie. Logisch,
want van 1916 tot 1924 zat deze Ameri
kaanse Ier als een van de Paasopstande-
lingen er 'levenslang' gevangen. Niemand
van het ontvangstcomité hoeft De Valera
dan ook voor te gaan in Kilmainham
Gaol. Zo'n oord blijft een mens levenslang
bij.
Vanuit Dublin is Kilmainham Gaol het
makkelijkst per bus te bereiken. Lijn 79
zet je na hooguit twintig minuten voor dc
poort af Buskaartje kost 80 pences, iets
meer dan twee gulden. Entree: twee pond
oftewel vijf gulden.
Hans Toonen
