Zusterliefde leidt tot rampspoed
Met stempel van
moraalrakkers
Stone kan Diabolique niet redden
Jan de Hartog
op Nederlands
Filmfestival
Celluloid Closet
Glasgow 1968, scherp
als een nachtmerrie
kunst cultuur VRIJDAG 14 JUNI 1996 21
Faces
Het veramerikaniseren van Franse
films blijft iets waar wij onze neus
een beetje voor ophalen. Overigens komt
men er de laatste jaren wel steeds open
lijker voor uit. De producenten die zich
ontfermden over de vermaarde thriller
'Les Diaboliques' (1955) van Henri-Geor
ges Clouzot gaven de remake een vrijwel
identieke Franse titel en trokken zelfs
Isabelle Adjani aan voor een van de
hoofdrollen. Goed bedoeld misschien,
maar het effect is een beetje potsierlijk.
Diabolique bevestigt weer eens ons voor
oordeel dat Amerikanen van echte cul
tuur geen kaas hebben gegeten.
Aan de krachtige plot viel niettemin wei
nig te verprutsen. Adjani en haar tegen
speelster Sharon Stone beramen een
moordplan om zich te bevrijden van hun
gezamenlijke geliefde en kwelgeest. De
dominante echtgenoot respectievelijk
minnaar blijkt na een dubbele verdrin
king echter nog tot heel wat in staat.
Schuldgevoelens en vrees voor ontdek
king maken het nieuwe leven van de
beide vrouwen ondraaglijk, ook al krijgt
de onderlinge verstandhouding een on
verwacht intiem karakter.
Het moest ongetwijfeld een bloedstollen
de thriller met een broeierige psychologi
sche lading worden, maar het resultaat
balanceert menigmaal op het randje van
een farce. De staat van dienst van voor
malig commercial-regisseur Jeremiah
Chechik blinkt toch al niet uit door hoog
standjes ('National Lampoon's Christ
mas Vacation', Benny and Joon'). Aan
Diabolique heeft hij zich beslist vertild.
Hoewel het verhaal zich afspeelt in de ja
ren negentig, suggereren allerlei ouder
wetse stijlcitaten menigmaal het tegen
deel. De inleidende beelden bereiden ons
voor op een horrorspektakel op een kost
school, een entourage die verder nauwe
lijks functioneel is. En wanneer Chechik
de wezenloos omhoogblikkende Adjani
een lerares wil laten voorstellen, vraagt
hij toch al te veel van onze goedgelovig
heid.
Wat nog het best uit de verf komt zijn de
lekker vet aangezette moordscènes. Be
slist vermakelijk voor wie bereid is het
met een knipoog te bekijken. Ook Kathy
Bates als de geforceerd optimistische
vrouwelijke detective, die zich onge
vraagd met de zaak bemoeit, zorgt voor
verfrissende momenten. De grote attrac
tie van deze film - het duo Stone-Adjani -
gaat onder leiding van Chechik echter
hopeloos de mist in.
Beiden vallen terug op ongeïnspireerde
maniertjes. Adjani mag in haar eerste
scène direct al zwaar gekweld en licht
hysterisch kijken. De opzichtig opge
maakte Stone zoekt het in sarcasme en
gespeelde onverschilligheid. Met psy
chologie heeft het allemaal weinig te ma
ken. De nuchter ingestelde kijker zal zich
dan ook menigmaal afvragen waarom
die twee niet op een eenvoudiger manier
de benen konden nemen.
Leo Bankersen
Diabolique, te zien in Cinemactueel Bergen op
Zoom.
Sharon Stone (links) en Isabelle Adjani
in Diabolique.
In 1933 werden in een slaperig Frans pro
vinciestadje een bourgeoise mevrouw
en haar dochter vermoord door twee bij
hen inwonende dienstmeisjes, die zusters
van elkaar waren. Waarom en hoe kwam
dat zo, zijn enkele van de vragen die direct
bovenkomen bij het lezen van dit intrige
rende gegeven. Het inspireerde onder an
deren Jean Genet tot een toneelstuk.
Wendy Keilerman schreef er ook een, dat
ze zelf weer bewerkte tot filmscript. Thea
terregisseur Nancv Meckler maakt met
dat scenario van Sister My Sister haar
filmdebuut.
De moord wordt in het begin van de film
aangekondigd door korte beelden van een
bloedige trap. Toch komt die moord aan
het einde als een verrassing, een implosie
van geweld die daardoor veel indruk
maakt en niet licht vergeten zal worden.
Voordat men zich kan vergapen aan
bloedvergieten, hebben Kellerman en
Meckler al him aandacht gericht op de
verhoudingen tussen de vier vrouwen. Die
verhoudingen zijn niet goed, omdat ze
naar binnen zijn gericht. De film heeft een
claustrofobische, beklemmende sfeer, na
tuurlijk omdat de film is gebaseerd op een
toneelstuk, maar vooral omdat de struc
tuur van het scenario het zo wil. Opmerke
lijk daarbij is dat de vier actrices, die de
vier vrouwen neerzetten, zich bedienen
van vier verschillende nuances in acteer
stijlen die goed passen bij hun personage
Joely Richardson speelt ingehouden
Christine, de oudste zus, die zeer efficiënt
het huishouden bestiert en haar jongere
zus Lea uit het normenweeshuis heeft ge
haald om ook als dienstmeisje bij me
vrouw Danzard te werken. Johdi May. die
in 1988 in 'A World Apart' als jong meisje
tot beste actrice op het filmfestival van
Cannes werd verkozen, maakt als Lea een
wat onzekerder en zenuwachtiger indruk
Dat komt overeen met haar iets extraver-
ter personage, die op zondagmiddag nog
wel hun moeder wil bezoeken om daar hun
zuurverdiende geld in te leveren. Chris
tine is iets ouder en wijzer en wijst op het
harteloze van hun moeder, die hen zo
maar in het weeshuis heeft gestopt om zelf
makkelijker te kunnen leven. Zij weet Lea
te overreden ook op zondagmiddag op
hun dienstbodekamertje in bed te blijven.
Daar ontdekken ze dat ze niet alleen als
zussen van elkaar houden, maar ook sek
sueel in elkaar zijn geïnteresseerd. Hun
werkgeefster mevrouw Danzard weet van
niets, omdat de twee groepen in huis dan
al lang niet meer met elkaar communice
ren.
Geen woord wordt er gewisseld, het bedie
nen verloopt zwijgend, waardoor een
merkwaardig spanningsveld ontstaat. Ju
lie Walters zorgt af en toe voor de broodno
dige komische noot door zichtbaar te ge
nieten van haar rol van die mevrouw Dan
zard, als ze schijnbaar overacteert met
haar eigenaardige hebbelijkheden, die de
machtspositie van mevrouw Danzard
moeten onderstrepen. In tegenstelling tot
deze overheersende rol is het spelen van
Sophie Thursfield als Isabelle. de dochter
des huizes, die zich bescheiden op de ach
tergrond opstelt.
Mevrouw Danzard probeert van alles om
haar dochter te laten trouwen, maar be
handelt haar tegelijkertijd nog als een
kind. Isabelle. die zonder ruggegraat is,
laat haar dat welgevallen. Het is anderhalf
uur lang een rustige, kalme film over vier
vrouwen die in een huis samenwonen, die
stilistisch een hechte eenheid vormt door
niet de nadruk te willen leggen op slimme
filmische trucjes om de film spannend te
houden. Daardoor wordt elke kleine ge
beurtenis in het huishouden van groot be
lang en is alles een voorbereiding op de
'geweldsimplosie' aan het eind. Dat wij
die niet verwachten ligt aan ons. omdat
we gewend zijn aan een filmische opbouw
naar een explosie. Nancy Meckler, die al
heel wat jaren op het toneel regisseert,
heeft op deze manier laten zien dat ze het
zelfde gegeven ook goed vorm kan geven
in een ander medium.
Piet van de Merwe
Sister my sister, vandaag 'vrijdag), zaterdag en
dinsdag in Cinema Middelburg
De in het Amerikaanse Houston
woonachtige schrijver Jan de
Hartog krijgt tijdens de zestiende
editie van het Nederlandse
Filmfestival (eind september - begin
oktober) een eresaluut met een
retrospectief van op zijn oeuvre
gebaseerde films. Zijn bekendste
boeken, die in Nederland film- of tv-
bewerkingen hebben gekregen, zijn
'Ergens In Nederland'. 'Schipper Naast
God' en 'Hollands Glorie'. Zeven
andere films werden door
Amerikaanse. Britse, Duitse en Franse
regisseurs vervaardigd op basis van de
romans 'Stella', 'Gods Geuzen', 'Het
Hemelbed' en 'De Kleine Ark'. De 82-
jarige Jan de Hartog zal de festiviteiten
in Utrecht komen bijwonen.
Eveneens een retrospectief zal
worden gewijd aan de films
van productiemaatschappij
Nieuwe Gronden, die in 1980 werd
opgericht en onder leiding van Re-
né Scholten veel filmmakers bij
eenbracht. die tevoren actief wa
ren geweest bij Het Amsterdams
Stadsjournaal. Tot de prominent
ste cineasten van de Nieuwe Gron-
den-stal behoren Annette Apon,
Digna Sinke, Danniel Danniel en
Mijke de Jong. Nieuwe speelfilms
uit deze studio, die in Utrecht in
wereldpremière worden gebracht,
zijn 'De Nieuwe Moeder' (van
Paula van der Oest) en 'De Kersen
pluk' (van Arno Kranenberg).
Verder komt van Theo van Gogh
de nieuwe film 'Freddies Verjaar
dag' en van Ian Kerkhof de disco
film 'Naar De Klote' tijdens het Ne
derlands Filmfestival in wereld
première. Van George Sluizer wor
den zelfs twee nieuwe speelfilms
gepresenteerd: 'Crime Time' en
'Dying To Go Home'.
Filmuziek krijgt op het komende
festival extra aandacht met een se
minar en een speciaal Gouden
Kalf. Mede in dit verband werd de
opdracht tot het ontwerpen van de
festivalposter voor 1996 gegeven
aan filmcomponist Vincent van
Warmerdam.
Spreiding
Tijdens festival in Utrecht zullen
de Gouden Kalveren en andere
filmonderscheidingen niet langer
allemaal tegelijk op de slotavond
worden uitgereikt, maar verspreid
over de hele week. Slechts een
handvol Kalveren in de belangrijk
ste categorieën (beste speelfilm,
beste acteur en actrice) worden op
4 oktober tijdens het traditionele
galafeest aan de winnaars over
handigd.
De 'Winkel van Sinkel'. een voor
malig bankgebouw aan de Oude
gracht. zal dit jaar voor het eerst
dienst doen als 'festpaleis'. De ver
bouwing van het historische pand
zal op 26 september, als het filmfes
tival begint, nog niet voldoende
zijn gevorderd om er ook al film
voorstellingen te laten plaatsvin
den. Wel zullen de ruimtes op
straatniveau gereed zijn en onder
dak kunnen bieden aan talkshows,
ontvangsten, de centrale kassa en
gastenbalie. In het nu al in bedrijf
genomen 'grand café' zullen tij
dens het festival elke avond Gou
den Kalveren en andere prijzen
worden uitgereikt in de catego
rieën, waaraan men in het verleden
slechts vluchtige aandacht placht
te besteden, omdat de totaal af te
werken prijzenlijst de laatste jaren
veel te lang geworden was. Met tel
kens een feestelijk diner voor geno
mineerden en genodigden, met
daaromheen talkshows die in het
teken komen te staan van de 'Kal
veren van de avond', hoopt de fes
tivalorganisatie op een evenwich
tiger wijze eer te kunnen geven aan
alle winnaars. De Amerikaanse ci
neast Alan J. Pekula geeft tijdens
het festival (zondag 30 september)
de Cinema Militans Lezing. Hij is
regisseur en producent van onder
andere 'Klute', 'All the President's
Men' en Sophie's Choice'. (GPD)
Drie titels is natuurlijk te weinig om
van een nieuwe trend te spreken,
maar opvallend is die brutale Schotse
filminjectie wel. Eerst zorgden Danny
Boyle en zijn kornuiten met 'Shallow
Grave' al voor een sensatie in de Britse
bioscopen; hun spraakmakende
'Trainspotting' is nu opnieuw een
succes. Even uitdagend gingen de
gebroeders Gillies en Billy MacKinnon
te werk. Small Faces is een terugblik
op de stad van hun jeugd, Glasgow
anno 1968, maar het woord nostalgisch
is hier niet van toepassing. Fel en
impulsief, met een vleug bizarre humor
en de verontrustende scherpte van een
nachtmerrie, zo beleeft de dertienjarige
Lex (Iain Robertson) zijn eerste
hardhandige kennismaking met het
echte leven.
Het werk van de gebroeders
MacKinnon bleef niet onop
gemerkt. In 1995 op het festival
van Edinburgh werd de film onder
scheiden als beste Britse produk-
tie. Dit jaar in Rotterdam werd
Small Faces winnaar van de Tiger
Award.
Het in nauwe samenwerking ge
schreven scenario werd geregis
seerd door Gillies MacKinnon Hij
trakteert de kijker op een explosief
tijdsbeeld waarin de toon wordt
gezet door met scheermessen» ge
wapende jeugdbendes. Het is goed
Jain Robertson in Small Faces.
dat het jaartal 1968 duidelijk
wordt getoond, anders zou de han
deling voor de minder met Glas
gow bekende kijker nog moeilijk te
plaatsen zfjn. Minstens zo onver
wacht is het feit dat een van die
bendeleiders niet allen een voor
keur voor smetteloos blauwe pak
ken heeft, maar ook een geculti
veerde smaak bezit. Zijn kamer is
volgestouwd met gestolen litera
tuur en kunstboeken. Een van zijn
brutale schelmenstreken is de in
braak in een museum, waar hij zijn
eigen beeltenis aan een groepspor
tret laat toevoegen. Uit de hand ge
lopen kwajongensstreken en regel
rechte moord liggen in Small Fa-
ces griezelig dicht bij elkaar.
De eigenlijke hoofdrolspelers zijn
drie kinderen uit een vaderloos ge
zin. De onberekenbare Bobby pro
beert de harde jongen uit te han
gen. De jongere Alan koestert ar
tistieke ambities en de kleine Lex
vindt tekenen net zo spannend als
zijn nieuwe luchtdrukpistool. Ter
wijl de moeder mooie rol van Clare
Higgins) haar kinderen liefde voor
de grote schilders probeert bij te
brengen, ontketent een ongericht
schot van Lex een regelrecht nood
lotsdrama.
Die tegenstelling tussen kunst en
geweld is een van de opmerkelijke
kanten van dit verhaal. Aanvanke
lijk bekijk je het met verbazing
maar Gillies MacKinnon weet
naïeve valkuilen doeltreffend te
omzeilen Uiteindelijk blijkt het
een originele manier om te spelen
met idealisme en realisme, met
dromen en harde werkelijkheid.
Het aloude verhaal van de verloren
onschuld, opgefrist en opnieuw ge
vangen in beelden die harde effec
ten naast even directe emoties zet
ten. Jolig vertier op de schaats
baan wreed afgekapt door de onbe
doelde moord op Bobby. Een bloe
drode streep op het ijs als een gru
welijk teken, het einde van een le
ven, het einde van een jeugd. Zo
uitbundig als MacKinnon zich
soms laat gaan. zo raak en direct
kan' hij de woede en het verdriet
ook in een enkel moment vangen.
Leo Bankersen
Small Faces, vandaag 'vrijdag) tlm
zondag te zien in Cinema Middelburg
In het begin van de film wordt
uitgelegd dat de Hollywood stu
dio's zichzelf in de jaren dertig vrij
willig beperkingen oplegden met
de Production Code. Ongewenste
elementen in de samenleving
mochten niet zomaar gepresen
teerd worden aan een nietsver
moedend publiek. Elke film kreeg
een stempel van goedkeuring van
deze censuur, zodat andere mo-
raalrakkersbonden in Amerika
weinig kans maakten om kritiek te
hebben op de geproduceerde films.
Regisseurs Rob Epstein en Jeffrey
Friedman laten deze heren en da
mes censors terecht zien als vrij be
lachelijk en volledig achterhaald.
Als ze met hun vertelling in 1980
zijn aanbeland, krijgen we beelden
te zien van 'Cruising' en demon
strerende homogroeperingen die
deze film willen verbieden. In dit
geval worden de makers van 'Crui
sing' als slecht, en de homogroepe
ringen als helden voorgesteld. Het
maakt Epstein en Friedman niet
uit of de films zelf goed of slecht
zijn, als ze maar op de goede of
slechte manier iets van het homo
leven in beeld brengen.
Frappant
De film volgt chronologisch de
filmgeschiedenis, een fragment
wordt getoond en iemand mag wat
vertellen. De meeste verhalen deu
gen in filmhistorisch opzicht niet,
veel wordt niet gezegd en soms is
iets onwaar. Het meest frappante,
maar ook meest typerende frag
ment voor de hele film is een vrouw
die vertelt hoe ze gefascineerd
werd door Mariene Dietrich, die in
Morocco' in herensmoking een
liedje zingt in een nachtclub en een
andere dame vol op de mond kust.
Inderdaad, een opmerkelijke en
sensuele scène. Niet verteld wordt
dat wij kunnen zien hoe in dezelfde
scène Gary Cooper glorieus in
beeld gebracht wordt door regis
seur Josef von Sternberg. Nooit
zag Cooper er mooier uit dan in
'Morocco'. Von Sternberg was een
groot kunstenaar, die door zijn
seksuele geaardheid meer interes
se zou moeten hebben in Cooper
dan in Dietrich. Toch is er de Hol
lywood mythe, dat von Stemberg
en Dietrich een jaren durende ver
houding zouden hebben gehad en
toen die afgelopen was, beëindigde
dat meteen hun professionele sa
menwerking. Dat terwijl ook Die
trich al bij hun eerste ontmoeting
vanwege haar seksuele geaardheid
niet in von Stemberg geïnteres
seerd kon zijn als lustobject. Hoe
zit dat, waarom wil de hele wereld
geloven dat die twee ooit iets had
den, het zijn vragen die niet alleen
onbeantwoord blijven, ze worden
ook niet gesteld door Epstein en
Friedman.
Stewart Stern, de scenarioschrij
ver van 'Rebel Without A Cause',
komt vertellen hoe hij een perso
nage, in de film gespeeld door Sal
Mineo, op papier gezet heeft. Hij
zegt dat hij alle mogelijkheden tot
interpretatie heeft opengelaten,
maar niets expliciet heeft opge
schreven. Het is aan het publiek
om zelf in te vullen wat men in dat
personage ziet. Daar is de rest van
deze film dan ook mee gevuld, met
mensen die vertellen hoe ze zelf
dingen invulden bij het zien van
onschuldige scènes, of zoals in dit
geval voor interpretatie open gela
ten scènes.
Ijdeltuit
Tegenover de bescheiden Stem
staat de pedante ijdeltuit Gore Vi-
dal, die ooit drie dagen heeft rond
gezworven op de set van 'Ben-Hur'.
Deze beweert glashard dat wij niks
meer hoeven in te vullen bij het kij
ken naar Ben-Hur, meneer Vidal
heeft hoogstpersoonlijk een homo
seksueel element tussen Ben-Hur
en zijn vriend Messala in de film ge
stopt. Het is heel grappig om in een
fragment te kijken naar Charlton
Heston en Stephen Boyd, terwijl
Vidal op de geluidsband uitlegt
hoe volgens hem de vork in steel
zit. Maar als men de volledige Ben-
Hur op het juiste formaat ziet, dat
wil zeggen de volledige drieeneen-
half uur op zeventig millimeter
film, dan is het moeilijk vol te hou
den dat er tussen die twee ook
maar sprake kan zijn van enige ho
moseksuele relatie, spanning of
iets anders van die aard.
Mariene Dietrich in Morocco.
Er zijn veel fragmenten te zien.
maar er zijn ook veel titels en scè
nes die in mijn gedachten komen
bij het kijken naar al die anekdo
tes. die niet worden vermeld door
Epstein en Friedman. Dat is niet
erg. de film is als medium beperkt
in de hoeveelheid die het kan ver
werken. Er blijven genoeg leuke en
interessante fragmenten over om
iedereen aan het denken te zetten
over het medium film en hoe ho
moseksualiteit daarin gebruikt en
weergegeven wordt. Bijvoorbeeld
Susan Sarandon die in 'The Hun
ger' en 'Thelma And Louise' enige
spannende scènes heeft met Ca
therine Deneuve en Geena Davis.
Zij vertelt hoe ze zelf suggesties
moest doen aan de regisseurs Tony
en Ridley Scott om enig drama
tisch gewicht te geven aan die scè
nes. Dat is nog het meest opvallen
de aspect van deze film. een aspect
trouwens waar Epstein en Fried
man zich niet om bekommeren.
Voor je ogen zie je de kwaliteit van
de films achteruit hollen. In de ja
ren dertig maakten grote kunste
naars als Von Sternberg en Ma-
moulian films, tegenwoordig zijn
dat de Scott-broertjes die door hun
actrice terecht moeten worden ge
wezen, omdat ze niet meer kunnen
dan wat mooie plaatjes schieten.
Piet van de Merwe
The Celluloid Closet, te zien in Lanta-
rerUVenster Rotterdam.
De film The Celluloid. Closet beweert een documentaire te zijn waarin een historisch
overzicht gegeven wordt van de manier waarop homoseksualiteit op het witte doek
werd weergegeven. Dat is het niet, het is een zeer Amerikaanse film, gemaakt met
dezelfde bekrompen puriteinse mentaliteit die men zegt aan te vallen. Het is ook een
document waarin homoseksuelen vertellen hoe ze naar
films keken en hun eigen seksuele geaardheid daardoor
bevestigd of gefrustreerd zagen. Daarnaast komen ook
mensen uit de filmwereld hun ervaringen vertellen over hoe
zij in hun tijd homoseksualiteit moesten omzeilen of juist
naar voren moesten halen.
Regisseurs Rob Epstein (rechts) en Jeffrey Friedman met
Tomlin.