Kijk eens op een andere
manier naar de Markt
Feldmann toont kunst van Middelburgers
Vleeshal
treedt
naar
buiten
kunst cultuur
VRIJDAG 14 JUNI 1996
Met de manifestatie De ontvoerde
stad probeert De Vleeshal in
Middelburg een drempel te slechten.
Die enorm hoge, denkbeeldige
drempel die zovelen ervan
weerhoudt de tentoonstellingen te
bezoeken die kunstenaars uit binnen-
en buitenland maandelijks inrichten
in de kunstzaal in het Middelburgse
stadhuis. Deze maand zijn de zaken
omgekeerd. De Vleeshal wacht niet
op de Middelburgers maar zoekt ze
zelf op.
Vorig weekend gebeurde dat via de
televisiekabel. Het Amsterdamse
kunstenaarsstation P.A.R.K. 4DTV
zond 48 uur lang non-stop videofilms
uit van Nederlandse kunstenaars. Dit
weekeinde is in De Vleeshal een
expositie te zien van de Duitse
kunstenaar Hans-Peter Feldmann,
samengesteld uit kunstobjecten die
Middelburgers op zijn verzoek
hebben aangedragen. Iedereen die
dacht iets moois te hebben gemaakt,
mocht meedoen. Tegelijkertijd zal de
Franse kunstenares Martine Neddam
inwoners en bezoekers van
Middelburg confronteren met hoogst
merkwaardige posters en
ansichtkaarten.
Volgende week pakken de
architecten Johan de Koning, Ton
Venhoeven en beeldend kunstenaar
Ronald van Tienhoven een
onderwerp bij de kop waarover
iedere Middelburger wel een mening
heeft: de Markt. Sinds het plein voor
de Vleeshal een jaar geleden autovrij
is gemaakt, wordt het met andere
ogen bekeken. Is er nu iets mis mee
of niet? „Nee hoor", zegt Johan de
Koning. „Het is een prachtig leeg
plein."
Ze vullen elkaar mooi aan. De Amster
damse kunstenaar Ronald van Tien
hoven houdt zich veel bezig met opdrach
ten voor kunst in de openbare ruimte. Zo
is hem gevraagd een kunstwerk te maken
voor het Haarlemmerplein in Amsterdam
dat binnenkort een volledige gedaante
verwisseling zal ondergaan. Daarnaast is
hij adviseur van de Mondriaanstichting.
Directeur Lex ter Braak van De Vleeshal
vroeg Van Tienhoven iets met de Markt te
doen, omdat hij opgroeide in Domburg en
dus schoolging in Middelburg. „Ik heb
hier heel wat voetstappen liggen", beves
tigt Van Tienhoven. „Ik oordeel niet op af
stand. Ik heb een binding met deze plek."
Omdat hij de kar niet alleen wilde trek
ken, heeft Van Tienhoven de hulp ingeroe
Kunstenaars en architecten zoeken met de manifestatie De ontvoerde stad naar een nieuwe invulling voorde Markt van Middelburg.
fotografie Lex de Meester
pen van de Amsterdamse architect Ton
Venhoeven, iemand met wie hij eerder sa
menwerkte. De Middelburgse architect
Johan de Koning completeert het stel. Als
jurylid van de Charlotte Köhlerprijs ken
de Van Tienhoven diens werk. Bovendien
is De Koning goed ingevoerd in de archi
tectuur van de wederopbouw. „Dat zijn
dus drie mensen met drie verschillende re
ferentiekaders", zegt Van Tienhoven. „De
architect van de afstand die fris tegen de
situatie aankijkt, een architect die gepokt
en gemazeld is als het gaat om de politieke
en sociale historie van de Middelburgse
binnenstad en een beeldend kunstenaar
met oog voor de openbare ruimte. In die
drie hoofden moet voldoende materiaal
zitten voor een interessant project."
De Koning. Venhoeven en Van Tienhoven
willen in de eerste plaats de status van de
Markt onderzoeken. Middelburg is niet de
enige stad in Nederland waarvan het cen
trale plein voor verkeer is afgesloten. Niet
zelden heeft zo'n ingreep tot gevolg dat
voorzieningen die een centrum levend
maken - zoals winkels en openbare gebou
wen - uitwijken naar de rand van de stad.
Alleen de horeca blijft achter. Zijn er op
lossingen denkbaar om een dergelijke ten
dens tegen te gaan'? „Daarover willen we
nadenken", aldus Van Tienhoven. „Het is
nog maar de vraag of we met uitgewerkte
ontwerpen komen. Waarschijnlijk stippen
we alleen wat mogelijkheden aan. Nieuwe
scenario's die misschien de kiem bevatten
van een andere koers die men zou kunnen
varen."
Het heeft ze verbaasd hoeveel moeite
mensen kennelijk hebben met een plein
waarop geen auto's mogen staan. Van
Tienhoven: „Mensen zouden eens moeten
nadenken waarom ze willen dat een plein
een parkeerplaats is. Waarom krijgen we
bij een plein vol auto's het gevoel dat we
naar onze kinderen staan te kijken? Het is
wonderlijk dat zoiets als een alledaagse si
tuatie wordt ervaren."
De Koning: „In de tijd van de wederop
bouw waren er nauwelijks auto's. Kijk
maar naar de oude foto's. In de discussies
over de wederopbouw kwam het feit dat
zo'n plein leeg is dan ook nooit aan de or
de."
Van Tienhoven: „Er is tegenwoordig
angst voor momenten van stilte We zijn
zo gewend geraakt aan geluid, beeld, ge
beurtenissen. aan een volle dag en een vol
le nacht en aan veel afwisseling. Is dat er
ineens niet meer dan schrikt iedereen zich
te pletter. Zo heeft het autovrij maken van
de Markt een schok veroorzaakt, ondanks
het feit dat men ver van tevoren daarop
was voorbereid."
Blunders
Wanneer een plein leegkomt, gaat een ge
meentebestuur nadenken over een
nieuwe functie. Daarbij wordt nogal eens
geblunderd, meent Van Tienhoven ..Bij
het opnieuw indelen gaat men vaak over
tot het catalogiseren van de ruimte. Func
ties worden gescheiden. Wandelen is wan
delen. rijden is rijden en winkelen is win
kelen. Bestemmingsplannen zijn er vaak
op gericht om uit elkaar te halen wat tot
voor kort gemengd was. En die vermen
ging, de gelijktijdigheid van verschillende
dingen, is juist een kwaliteit van de stad.
Die is wezenlijk. Als je daar niet gevoelig
voor bent. maak je fouten."
Een plein in het centrum van een stad
moet dan ook plaats bieden aan zo veel
mogelijk verschillende functies Van Tien
hoven trekt de vergelijking met een be
drijf dat zalen verhuurt ..Dat wil onder
dak bieden aan mensen met verschillende
voorkeuren. Het is de normaalste zaak
van de wereld om daar zorgvuldig mee om
te gaan en de diversiteit te handhaven.
Daar kan een gemeente een voorbeeld aan
nemen. Het gaat immers om de exploita
tie van de Markt, Daarvoor moet je be
wust omgaan met de ruimte."
Een te nadrukkelijke vormgeving kan als
een knellend corset werken. ..Dat moet je
op voorhand niet doen", aldus Van Tien
hoven. „Dat is dus weer een pleidooi voor
de leegte, want die kan juist uitnodigen
tot vullen." Geen goed woord heeft hij
over voor de drie grote horecakramen die
op de Markt staan. „Ze zijn niet alleen le
lijk. maar ook te groot voor hun functie. Ze
staan met hun rug naar de Markt toe en
ontkennen die. Ze degraderen de Markt
tot restruimte Welke oplossingen wij ook
aandragen, die kramen moeten in ieder
geval het veld ruimen. Misschien is het
een idee om ze op de Veerse Dam neer te
zetten."
Grafsteen
Hoewel onorthodoxe voorstellen niet zijn
uitgesloten, zullen De Koning. Van Tien
hoven en Venhoeven in hun project in ie
der geval ook rekening houden met de ge
schiedenis en de traditie. Wie het plein be
treedt, betreedt ook de plek waar zijn
grootouders vroeger eieren kochten. „Het
is als het plaveisel in een oude kerk", zegt
Van Tienhoven „Dat is een vloer maar
vaak ook een grafsteen. Een kwaliteit van
oude binnensteden is dat het verleden er
altijd deel van blijft uitmaken Bij de in
richting moet rekening worden gehouden
met alle componenten waaruit een plein is
samengesteld. Alle zaken die nuttig zijn
moeten op een goede manier worden ge
combineerd met zaken die ritueel zijn. zo
als de geschiedenis
..Die gelijktijdigheid van tijd kun je kop
pelen aan de gelijktijdigheid van gebruik
waarover we het eerder hadden Het staat
al in de tien boeken over bouwkunst van
Leon Battista Alberti. Een plein is een
plek waar jongeren hun spel spelen terwijl
ouderen vanuit de arcaden toekijken En
de vijftiende eeuw in Italië is echt niet zo
veel anders als de twintigste eeuw hier
Over de theoretische uitgangspunten pra
ten ze voluit maar over hun daadwerkelij
ke voorstellen willen De Koning en Van
Tienhoven nog niet veel kwijt. Ze zullen
proberen mensen op een andere manier
naar de Markt te laten kijken. Vaak zal het
gaan om details als lantarenpalen of be
strating. Hun analyses worden volgende
week gepresenteerd in een speciaal ka
tern van het huis-aan-huis-blad 'De
Faam'.
Van Tienhoven: „Het had ook in een cata
logus gekund die dan door een handjevol
mensen zou zijn gekocht, maar dat leek
ons niet in overeenstemming met de in
tentie van De ontvoerde stad. Alle proje-
cen gaan juist uit van een absolute open
baarheid. Dan moet je niet met een eli
taire publicatie komen. Vandaar het idee
voor een katern in 'De Faam' Op Walche
ren krijgt iedereen dat in de bus en het
komt ook in De Vleeshal te liggen. Voor
ons is het een uitdaging om te kijken of we
met onze bevindingen een groot publiek
kunnen prikkelen. Daar zijn wij natuurlijk
niet altijd mee bezig Onze plannen
groeien meestal binnen de couveuse van
het culturele debat."
Hij benadrukt nog eens dat het project
met in een definitieve oplossing voor de
Markt zal voorzien. „Dat kan alleen als de
gemeente ons daarvoor inhuurt. Dan
moeten we met pragmatische antwoor
den komen. Dit is niet meer dan een voor
spel. En een voorspel is per definitie een
hofdans waarin het er niet zozeer om gaat
duidelijk te zijn. alswel om alle aanwezi
gen in voldoende mate te prikkelen."
Ernst Jan Rozendaal
Zaterdag 22 en zondag 23 juni is De Vleeshal ge
opend van 9 tot 24 uur. Daar is de publicatie van
De Koning. Van Tienhoven en Venhoeven in De
Faam gratis verkijgbaar. Ook is een doorlopen
de diavoorstelling over de Markt te zien. Zon
dag om 15 uur houdt Van Tienhoven een lezing
onder de titel De zwarte sombrero
De Duitse kunstenaar Hans-Peter
Feldmann heeft met altijd de gele
genheid gehad om zijn ideeën uit te voe
ren. Ooit stelde hij voor de foto's die hij
voor zijn kunstprojecten uit kranten
knipt, zonder commentaar weer in en
kele dagbladen af te drukken. Er was
geen krant te vinden die daaraan mee
wilde werken, waarschijnlijk uit angst
dat de lezers niet zouden merken dat het
om kunst ging. Een andere keer vroeg
het kunsttijdschrift Avalanche hem om
een interview. Feldmann stemde toe op
voorwaarde dat hij de vragen niet in
woorden zou beantwoorden maar met af
beeldingen. Het interview werd ge
maakt, maar nooit gepubliceerd. Te ver
warrend voor de lezers, kennelijk.
Lange tijd zag het ernaar uit dat nóg een
van zijn ambitieuze ideeen alleen in zijn
hoofd zou blijven bestaan. Feldmann
wilde een tentoonstelling organiseren
waarvoor alle inwoners van een stad zou
den worden uitgenodigd om werk in te
leveren. Iedereen die meende dat hij ooit
een kunstwerk had gemaakt, of hij nu
professioneel kunstenaar was of niet,
mocht dat bij Feldmann inleveren. Geen
enkel werk zou worden geweigerd. Op
die* manier, zo redeneerde Feldmann.
zou een beeld kunnen worden gegeven
van wat in verschillende lagen van de be
volking onder een kunstwerk wordt ver
staan. Geen museum of galerie waagde
zich eraan.
Tot De Vleeshal in Middelburg Feld
mann vroeg om eens te komen expose
ren. De kunstenaar haalde zijn favoriete
idee nog maar eens van stal en merkte
tot zijn verrassing dat het meteen in
goede aarde viel. Het paste namelijk uit
stekend in de doelstelling van De ont
voerde stad. een manifestatie waarbij
Middelburg centraal staat in het werk
van kunstenaars en architecten.
Zaterdag en zondag is het zover. Dan is
in De Vleeshal te zien welk werk Feld
mann in Middelburg heeft verzameld.
Verzamelaar
De expositie is niet los te zien van zijn
eerdere projecten. Feldmann is altijd een
verzamelaar geweest van beelden en af
beeldingen. Hij begon in de jaren zestig
als schilder. Op doeken van groot for
maat schilderde hij in een onpersoonlij
ke stijl labyrinten, potloodslijpers en
stempels. Hij exposeerde ze zonder veel
succes. Kon hij weer eens bij een galerie
terecht dan moest hij telkens een busje
huren om zijn doeken te kunnen vervoe
ren. Het ongemak en de kosten die daar
mee gepaard gingen bezorgden hem een
ingeving die zijn hele kunstcarrière zou
bepalen. Het idee is bijna lachwekkend
van eenvoud. 'Waarom zou ik mijn schil
derijen niet fotograferen en dan gewoon
de foto's laten zien?", bedacht hij. 'Die
drukken het idee van mijn kunst net zo
goed uit als het schilderij zelf.' Zo kwam
hij op het concept van de reproductie.
In 1968 begon Feldmann met het uitge
ven van zijn schriften, kleine boekjes met
Hans-Peter
Feldmann: Ik
geloof dat wij
kunstenaars ons
ver verw ijderd
hebben van
datgene wat de
doodgewone
burger van de
professionele
kunst verwacht,
foto Lex de Meester
maximaal twaalf foto's of uitgeknipte af
beeldingen. De belangrijkste vraag die
ze opriepen was: 'Wanneer is iets echt en
wanneer is iets een reproductie?' of:
'Wanneer is iets kunst en wanneer is iets
namaak?' Uit het stellen van die vragen
blijkt Feldmanns verwantschap met
kunstenaars als Marcel Broodthaers en
Gilbert George. Een verschil met ie
mand als Andy Warhol is dat Feldmann
niet een willekeurig voorwerp tot kunst
werk uitroept, maar dat hij juist van elk
zogenaamd origineel beeld een cliché
maakt.
Feldmann vulde schriften met afbeeldin
gen. hij verstuurde zijn afbeeldingen als
ansichtkaarten, legde een beeldarchief
aan. kleurde krantenfoto's in. schilderde
pseudo-klassieke beelden in felle kleu
ren en verzamelde en exposeerde speel
goed.
Archeologie
Dat laatste project, een verzameling van
consumptiegoederen, is wel omschreven
als een archeologie van het alledaagse.
Daar ligt een link met Feldmanns jong
ste project. De bewoners van een stad om
hun kunstwerken vragen, is dat ook niet
de archeologie van het hier en nu?
In een brief aan de inwoners van Middel
burg heeft Feldmann zijn bedoelingen
uiteengezet. „Alle personen die iets artis
tieks maken kunnen hun werk tentoon
stellen. De kunstwerken worden niet ge
selecteerd op kwaliteit of op welke an
dere wijze gecensureerd. De tentoonstel
ling is absoluut vrij en open. Misschien
zult u nu zeggen dat dit idee niet zal func
tioneren of dat er alleen maar een oncon
troleerbare chaos zal ontstaan - ik deel
deze mening niet."
..Ik geloof dat wij kunstenaars, uit welke
motieven dan ook. ons ver verwijderd
hebben van datgene wat de doodgewone
burger en ook kunstgeïnteresseerde van
de professionele kunst verwacht en wat
hij daarvan begrijpen kan. En dat dit ver
keerd is. is mijn vaste overtuiging. Wan
neer ik kunst zou willen maken die elitair
is in een ivoren toren, verheven van het
normale niveau, kan ik dat gerust doen.
Maar wanneer ik mijn werken wil tonen
In de openbaarheid, moet ik natuurlijk
ook moeite doen om begrip en bereidwil
ligheid tot dialoog te creeren Let wel: ik
wil niet dat het niveau van de kunst zich
tot brede smaak ontwikkelt. Ik wil nu
juist dat die brede smaak zich een beetje
meer openstelt voor de kunst die wij aan
bieden."
Feldmann is een kunstenaar die daad
werkelijk de dialoog met zijn publiek wil
aangaan, op voet van gelijkheid. Zater
dag en zoncjag is hij dan ook in De Vlees
hal aanwezig. Hij verheugt zich op de ge
sprekken met bezoekers. Nu al is hij er
van overtuigd dat hij daar zelf het meest
van zal opsteken.
Expositie: Hans-Peter Feldmann. So much
confusion, in De Vleeshal m Middelburg, zater
dag 15 en zondag 16 juni van 9 tot 17 uur.