Verbond met de schepping
Breda in ban Armstrong
Spronken
aan zee
kunst cultuur VRIJDAG 10 MEI 1996 23
KunstRAI
groeit
Kindermuseum
in Rotterdam
Op een steenworp van het
Kurhaus, met de Pier in zicht en
de branding op gehoorafstand, ligt
het museum Beelden aan zee. Een
oase van rust, door Wim Quist
ontworpen rondom het paviljoen dat
koning Willem I voor zijn zwakke
echtgenote, koningin Wilhelmina,
liet bouwen. Vijf portretten in brons
an de koninklijke familie trekken er
de aandacht. Naast de overige
beelden, groot en klein, zo'n
honderdtwintig in getal, die
beeldhouwer Arthur Spronken uit
het Limburgse Beek de afgelopen
decennia met zorg en toewijding
gemaakt heeft. Een koninklijke
presentatie - deels tijdelijk, deels
permanent - die in zijn geheel tot en
met 8 september in Scheveningen te
bewonderen is.
Vanuit een lokaal naast de entreehal
van museum Beelden aan zee roept
Arthur Spronken om aandacht. 'Even
naar rechts. Nee. een beetje naar voren.
Stop.' Zijn stem komt uit twee geluidsbo
xen. zo blijkt, en hoort bij een video die het
wordingsproces heeft vastgelegd van het
koninklijk monument dat de Limburgse
beeldhouwer voor en in opdracht van het
museum maakte. De aanwijzingen zijn be
doeld voor de kraanmachinist die net be
zig is de zuilen op hun plaats te zetten.
..Het luistert heel nauw", verklaart hij
even later voor de camera. „Het gaat om
de relatie tussen de geportretteerde per
sonen. Om de familie-clan."
Museum Beelden aan zee is een bijzonder
museum. Het ligt er sinds 9 september
1994, gebouwd op initiatief van het echt
paar Scholten-Miltenburg, dat voor zijn
imposante beeldencollectie een geschikte
thuishaven zocht. Het is als het ware gesi
tueerd in het duin, als een bunker met veel
beton en graniet, omgeven door camoufle
rend helmgras.
Architect Wim Quist heeft zijn fantasie en
creativiteit de vrije loop gelaten; hij is
gaan spelen met de unieke natuurlijke
omstandigheden pal achter de Scheve-
ningse boulevard. Zalen, patio's en terras
sen vormen twee halve cirkels, waar het
licht vrij spel heeft en het geluid beperkt
blijft tot het gekrijs van vliegende zee
meeuwen. De verrassende afwisseling van
vorm en niveau, van maat en sfeer, van
binnen en buiten, van licht en donker
heeft een weldadige uitwerking op de be
zoeker. Het zicht op de geëxposeerde beel
den, maar ook op de zee en de wolken, is
geweldig. En overweldigend. Een parel in
het zand. zoals de brochure zonder groot
spraak aangeeft.
Ereplaats
Een ideale plaats dus voor de beelden van
Arthur Spronken. Voor die imposante
paardentorso's in brons en steen, voor die
prachtige kleiplastieken. die een ere
plaats hebben gekregen in de grote zaal
van het museum, uitgestald in een tiental
vitrines langs de wand. 'Met elk beeld
word je opnieuw geboren en je sterft er
aan'. staat te lezen in de catalogus die bij
de expositie is verschenen. Hoe vaak moet
de Beekse kunstenaar, 65 inmiddels, de
laatste decennia niet zijn gereïncarneerd.
Arthur Spronken. Zijn naam is nadrukke
lijk verbonden met een belangrijk hoofd
stuk uit de Nederlandse figuratieve beeld
houwkunst van de tweede helft van deze
eeuw. En met paarden. Arthur Spronken
groeide op met paarden. Hij leerde als jon
ge jongen hun karakter kennen, hun ana
tomie, hun kwaliteiten ook. Het zou liefde
voor eeuwig worden. Het lag dan ook in de
lijn der verwachtingen dat hij zijn kunste
naarschap later zo vaak in dienst zou stel
len van dit edele dier. Vanaf medio jaren
Beelden van Arthur Spronken in het Scheveningse museum Beelden aan zee.
vijftig, toen hij zich vestigde in zijn ouder
lijk huis in Beek.
Hij had toen net een achtjarige opleiding
bij allerlei mensen in allerlei plaatsen ach
ter de rug. Bij een bakker in Luik. waar hij
deeg leerde kneden. Hij zou er zijn voor
deel mee doen toen hij met klei. was en
gips aan de slag ging. Bij een houtsnijder
in Vaals, bij zijn leraren aan de Kunstnij
verheidschool in Maastricht - Charles Vos
en Harry Kooien vooral - bij beeldhouwer
Marino Marini, ook een 'paardengek'. in
Milaan. Dat was in de Accademia di Belli
Arti, waar hij de Finse medestudente Var-
pu Tikanoja ontmoette, zijn latere echtge
note.
Natuur
Invloeden van al deze mensen zijn terug te
vinden in het werk van Arthur Spronken.
Soms treedt de Italiaanse Renaissence op
de voorgrond, soms de inheemse romaan-
se traditie, soms ook de Finse natuur,
waaraan hij zo verknocht raakte tijdens
zijn jaarlijkse verblijf in de zomer. Het is
de natuur in haar algemeenheid die in zijn
beelden tast- en voelbaar aanwezig is.
Niet vreemd trouwens voor een kunste
naar die zo intensief met de elementen be
zig is. Dat wordt tijdens een rondgang
over de tentoonstelling in museum Beel
den aan zee extra duidelijk. Of je nu naar
zijn expressieve paardenhoofden kijkt -
met natuurlijk ook het machtige hoofd
van het voor Rome bedoelde paard van
Marcus Aurelius - naar zijn mystieke zon-
nestieren of de abstract ogende kleinere Uitgekiend
beelden die doen denken aan groeivor
men in de natuur, je proeft steeds dat hier
een kunstenaar aan het werk is geweest
die een verbond heeft gesloten met de
schepping. De natuur als bindende factor
én als inspiratiebron.
Dat de keuze voor het maken van de vijf
koninklijke portretten op Arthur Spron
ken is gevallen, heeft ongetwijfeld te ma
ken met de contacten van de Limburgse
beeldhouwer met de koningin en haar ge
zin. Hij maakte in 1985 een portret van
Beatrix voor het Limburgse provincie
huis. Maar zeker ook met het betrekkelijk
groot aantal portretten dat Spronken in
de loop der jaren gemaakt heeft. Portret
ten die evenveel dynamiek en vitaliteit
uitstralen als zijn overig werk.
Samen met meester-gieter Pie Sijen is Ar
thur Spronken er in geslaagd een monu
ment te maken dat meer is dan vijf por
tretten alleen. Door de uitgekiende op
stelling van de vijf hoge en vijf lage bron
zen zuilen - concentrisch gegroepeerd in
twee naar één kant geopende cirkels -
heeft Spronken de verbondenheid van ko
ning en prins en hun drie zonen weten te
benadrukken. Ze staan permanent opge
steld in een patio in het hart van het mu
seum op verschillende niveaus en zijn dus
vanuit verschillende 'standpunten' te be
kijken. Vanuit de zonovergoten grote zaal.
vanuit de haast gewijde sfeer van de Wil-
helminazaal of vanaf het dak. Buiten. Met
krijsende meeuwen boven je hoofd en de
branding in je oren.
Jos Frusch
Arthur Spronken, beelden Tot en met 8 septem
ber in museum Beelden aan zee. Harteveltstraat
1 in Scheveningen Open van dinsdag tot en met
zondag van 11 tot 17 uur
Een kwart eeuw geleden overleed Louis
Satchmo Armstrong. Aan populari
teit heeft deze trompettist, orkestleider,
zanger en entertainer niets ingeboet. On
der de naam Louis Armstrong komen we
in de schappen van de cd-zaak nog tiental
len cd's van deze grootmeester tegen. De
geluidskwaliteit laat vaak te wensen over.
Dat is niet zo verwonderlijk omdat de mu
ziek afkomstig is van geluidsbanden, die
eertijds gebruikt werden voor de 78-toe-
renplaat van schellak.
De muzikale erfenis van Satchmo wordt
nog steeds levendig gehouden door con
certen waar Armstrong's muziek centraal
staat. Ook op het 26e Jazz Festival Breda
waart de geest en vooral de muziek van
Louis Armstrong rond. En terecht want
Armstrong heeft de ontwikkeling van de
jazz gestalte gegeven. Stond in zijn eerste
groepen nog het collectief voorop, later
kwam de solistische individualiteit cen
traal te staan.
Alle jazztrompettisten hebben veel te
danken aan Louis Armstrong. Hij was ten
slotte de grondlegger van het individua
lisme waar de huidige generatie trompet
tisten op voortborduurt. Dizzy Gillespie
heeft wel eens gezegd: „Als hij er niet was
geweest, zou geen van ons er zijn ge
weest." Na Armstrongs dood \yerd door
menig kenner gesteld dat zonder Arm
strong er geen jazz geweest zou zijn. Niets
dan lof over de man die in zijn laatste le
vensjaren kritiek kreeg omdat hij risico
loos en herkenbaar repertoire bracht.
Voorbeelden van deze vorm van amuse
mentsmuziek zijn 'Mack the Knife''Hello
Dolly' en 'What a Wonderful World". Dit
laatste nummer zong Lionel Hampton
zo'n drie jaar geleden met zijn big band
nog in het Turfschip.
Eerste jaren
Dit jaar is geen levende legende aanwezig.
De openingsavond staat wel in het teken
van Louis Armstrong. Die eerste avond
wordt teruggegaan naar de muziekstijl uit
Armstrongs eerste jaren. Zijn grote en
enige muzikale invloed was de cornettist
Joe King Oliver, in wiens Creole Jazz
Band Armstrong als tweede cornettist
speelde.
's Middags komt deze periode in beeld.
Daarna komt de muziek uit de tijd waarin
Louis leider is van de Hot Five en Hot Se
ven. Daarin zaten mensen als klarinettist
Barney Bigard. trombonist Jack Teagar-
den. de pianist Earl Hines, bassist Arvell
Shaw en drummer Cozy Cole.
"s Avonds staat The Wonderful World of
Louis Armstrong op het programma in
Het Turfschip. Speciaal voor deze gele
genheid is Satchmo's voormalige klari
nettist Joe Muranyi naar Nederland ge
haald. Eens was hij een anonieme side-
man in de band van Louis Armstrong.
Dank zij het feit dat hij nog niet in de jazz-
hemel is opgenomen mag hij nu gloreren.
Luisteraars horen die vrijdagavond het
hele oeuvre. Ook de periode dat Arm
strong nog geen grote populariteit genoot,
dus ook zijn alleroudste repertoire waar
mee hij historie schreef. Wij moeten dan
denken aan nummers als 'Heebies Jee-
bies'. "West End Blues', 'Savoy Blues' en
'Wild Man Blues'.
Denise Jannah
Een dag later is Het Turfschip een grote
ballroom. Op drie dansvloeren zullen veel
jazzliefhebbers kunnen dansen op de
swingmuziek van voor de oorlog. De Ne
derlandse inbreng komt van The Deep Ri
ver Quartet dat in dit luchtige program
ma voor een intermezzo zorgt.
Op zaterdag is er een nachtconcert met
bands uit Amerika, Engeland en Scandi
navië, Publiekstrekker is hier ongetwij
feld zangeres Denise Jannah. Naar ver
luidt brengt ze eigentijds repertoire van
haar laatste Blue Note cd I Was Bom In
Love With You.
Op deze in Amerika opgenomen cd wordt
ze begeleid door de big band van Bob Bel
den. die blijkbaar veel geluisterd heeft
naar Nelson Riddle. Alleen Belden heeft
voor een meer jazzy-aanpak gekozen, ge
zien het vele solowerk van tenoristen als
Javon Jackson en Joe Lovano. Aan de
piano zit een bekende van Denise. het ko
gelronde talent Cyrus Chestnut, de pia
nist die ook zijn medewerking verleende
aan haar tweede bij Timeless uitgebrach
te cd.
Het 26e Jazz Festival Breda is iets breder
opgezet dan in het verleden. Er is gekozen
voor optredens in de open lucht terwijl de
echte luisterorkesten met de toppers in
Het Turfschip optreden. Er zijn straatcon
certen, parkconcerten in het Valkenberg
en op de binnenplaats van het Cultureel
Centrum de Beijerd is er barbershop sin-
ging.
Een bredere opzet blijkt ook uit het feit
dat cajun en z.vdeco op het programma
staan.
Zondag wordt een concours gehouden
waaraan zes orkesten deelnemen. De
groep die wint zal naar verwachting veel
Armstrong in zijn repertoire moeten stop
pen. Van Satchmo is het hele festival
doordesemd.
In de Grote Kerk op de Markt wordt we
gens restauratiewerkzaamheden geen
kerkdienst gehouden. Wel zijn er
's ochtends twee gospelconcerten met
Emmit Powell and the Gospel Elites.
Deze muziekvorm is ouder dan die van
Louis Armstrong die in 1919 bij Kid Ory
met zijn spetterende trompetspel te horen
was in kroegen, danszalen, streetparades
en riverboats.
Arnold Parre
Het 26e Jazz Festival Breda, van 16 tlm 19 mei
Lokaties: Het Turfschip. De Nieuwe Veste en het
centrum van Breda
Louis Armstrong, gefotografeerd vlak voor een optreden.
foto Dennis Stock
De KunstRAI, de jaarlijkse ga-
leriebeurs voor moderne beel
dende kunst na 1900. is opnieuw
gegroeid. De Europahal van het
tentoonstellings- en congrescen
trum in Amsterdam zal met 145
deelnemers dit keer bomvol zijn en
er moesten zelfs belangstellenden
op de wachtlijst worden geplaatst.
In 1995 trok de beurs 135 deelne
mers. in 1994 waren dat er nog 101
In dat jaar was de organisatie voor
het eerst in handen van de RAI
zelf, nadat de Stichting Kunst
beurs zich had teruggetrokken
omdat het evenement niet langer
levensvatbaar werd geacht.
Bij de presentatie van de komende
beurs in Amsterdam, toonde RAI-
manager Marco Vlasblom zich bo
vendien tevreden over de stijgende
bezoekersaantallen. Na de zware
terugval in de belangstelling van
begin jaren negentig, steeg het be
zoek van 14.000 in '93 naar 17.000 in
'94 tot 21.000 kunstliefhebbers vo
rig jaar. De omzet liep op van 3.5
miljoen gulden in '94 naar 4.5 mil
joen gulden in 1995.
Het deelnemersveld van de Kunst
RAI werd m 1994 verbreed van ga
leries die alleen avantgarde van na
1945 presenteren tot galeriehou
ders en handelaren die de hele
20ste eeuw bestrijken. Daarmee
haalde de beurs voor het eerst ook
figuratieve en toegepaste kunst
binnen. Deze nieuwe koers leidde
vorig jaar tot het ontstaan van de
avantgarde-beurs ART Amster
dam. maar dit veel kleinschaliger
evenement bleek geen bedreiging.
Vlasblom en KunstRAI-directeur
Erik Hermida hebben vorige zo
mer wel geprobeerd beide beurzen
samen te voegen. Dat is niet gelukt
omdat organisator Adriaan van
der Have bang was dat het eigen
karakter van ART Amsterdam
dan niet tot zijn recht zou komen.
„De RAI was bereid geweest het
tekort van een ton voor zijn reke
ning te nemen, maar ook dat bleek
niet voldoende", aldus Vlasblom.
De avantgarde-beurs verhuist dit
jaar van de Beurs van Berlage naar
het terrein van de Westergasfa
briek. waar van 24 tot en met 27
mei dit keer 45 galeries meedoen,
tegen 30 vorig jaar.
Formule
De formule van de KunstRAI is
nauwelijks gewijzigd en ook dit
jaar moet de beurs het zonder sub
sidie stellen. Vlasblom vindt dat
echter geen bezwaar omdat de on
zekerheid van subsidies een te
groot risico voor de planning is ge
bleken. De 145 deelnemers worden
opnieuw bloksgewijs ingedeeld
naar stroming. Ze kunnen dit keer
voor weinig geld ook een kleine ex
tra ruimte huren. Het is de bedoe
ling dat ze daar wat minder goed in
de markt liggende kunstenaars
presenteren.
Net als vorig jaar hoopt Hermida
dat de liefhebbers van bijvoor
beeld avantgarde ook een kijkje
gaan nemen bij de figuratieve
kunst: „En omgekeerd natuurlijk,
want enige zendingsdrang is ons
niet vreemd Op verzoek van de
deelnemers is het aantal speciale
presentaties beperkt tot 'De Kri
tiekmachine' van het Sandberg In
stituut van de Rietveld Academie
In deze 'machine' kunnen bezoe
kers steeds 'ververste' interviews
over de beurs beluisteren Vorige
keer waren ook het Vormgevings-
instituut en een aantal stadscon-
servatoren aanwezig, maar de ga
leries vonden dat hun presentaties
te veel aandacht wegnamen. De
twaalfde KunstRAI wordt gehou
den van 28 mei tot en met 2 juni en
wordt geopend door Rij ksmuseum-
directeur Henk van Os. (GPD)
Op de asfaltvlakte in het Mu
seumpark van Rotterdam zal
vrijwel zeker Nederlands eerste
museum specifiek voor kinderen
komen. De bouw van de ongeveer
honderd meter lange en uit houten
prefab-elementen bestaande Kin
derkunsthal (architect Sjoerd Soe-
tersi gaat twee miljoen kosten.
Volgens Wim van Krimpen, direc
teur van de 'echte' Kunsthal en
een van de initiatiefnemers, is dat
bedrag via sponsors al bijna bin
nen. Voor de exploitatie moeten
gemeente en rijk ieder een kwart
miljoen per jaar bijdragen Het
project moet hét Nederlandse
kunstcentrum voor kinderen wor
den.
Van Krimpen heeft het idee ont
wikkeld samen met Jet Manrho,
organisator van Boekieboekie, die
vanuit Rotterdam al enkele jaren
in Nederlandse musea kinderpro
jecten organiseert. De Kinder
kunsthal moet de nieuwe thuisba
sis worden van Boekieboekie. Het
gebouw krijgt een ingang vanuit
het Museumpark, maar ook een
rechtstreekse brugverbinding met
het Sophia Kinderziekenhuis zo
dat patientjes in hun bed naar de
Kinderkunsthal gereden kunnen
worden
Het tentoonstellingsprogramma is
tot het jaar 2000 'volgepland' en
voorziet in eerst twee en later vier
grote exposities per jaar en voort
durend meerdere kleinere educa
tieve tentoonstellingen. In de Kin
derkunsthal komen allerlei andere
activiteiten voor kinderen, bij
voorbeeld workshops met schrij
vers en kunstenaars, voorleesbij-
eenkomsten en voorlichting over
nieuwe wetenschappelijke ontwik
kelingen. Poetry organiseert in de
Kinderkunsthal elk jaar een eigen
gedichtenfestival voor kinderen.
Alle activiteiten staan in het kader
van het 'ontdekkend leren'. (GPD)
