Ik zing
niet uit
ij delheid
De Gidsen zijn terug
Miranda van
Kralingen
Repertoire van
Bandy en Derby
leeft nog altijd
kunst cultuur
Komedie met
21 actrices
VRIJDAG 10 MEI 1996 22 I
-
Eigenlijk wilde ze een one-woman-show, zoiets als Karin
Bloemen maar dan internationaal, of in een film, zingen
en dansen als Ginger Rogers, maar ze werd, een beetje per
ongeluk, een succesvolle opera- en liedzangeres. Sopraan
Miranda van Kralingen zingt de ene belangrijke rol na de
andere in binnen- en buitenland. Ze vertelt over haar rol als
Donna Anna in Mozarts Don Giovanni bij Opera Zuid, over
andere liederenrecitals, over zangers en verbeelding en over
zichzelf.
Miranda van Kralingen: ..Poli
tici moeten niet constant
snijden in de verkeerde dingen. We
hebben in Nederland drie operage
zelschappen. De Nederlandse Ope
ra. De Nationale Reisopera en
Opera Zuid en het geld is hartstik
ke ongelijk verdeeld. Wantje kunt
nu wel makkelijk kritiek hebben
op de Reisopera en Opera Zuid.
maar als je mensen niet voldoende
geld geeft om ook een mooi décor
te bouwen, ja wat wil je dan. Onze
Bohème bij Opera Zuid was erg
mooi en bij de Reisopera hebben
we een hele goede Figaro gedaan.
Maar wel met veel te weinig geld".
Op een terras aan het Vrijthof in
Maastricht, naast het theater waar
27 april Mozarts Don Giovanni
door Opera Zuid in de regie van Ai-
dan Lang in première ging, praat
Miranda van Kralingen onbevan
gen en veel. De meest georuutte
woorden zijn 'gewoon' en 'natuur
lijk' en zo is ze zelf ook: gewoon en
natuurlijk. Soms wat kwaad en
heftig, soms ironisch en grappig,
dan weer peinzend en stil. maar he
lemaal aanwezig in wat ze zegt.
,,Ik vind zowel De Reisopera als
Opera Zuid hele artistieke gezel
schappen. Ze hebben niet zo'n
groot theater waar je van alles
kunt uitbouwen en induwen, maar
qua zingen en artistiek beleid heb
ben beide directeuren. Aidan Lang
en Lawrence Langevoort. er echt
verstand van. Ze hebben ook op
recht hart voor opera en daarom
hou ik zo van die jongens. Ze cas
ten soms behoorlijk risicovol, om
dat ze geloven in mensen, en dat
vind ik de manier om met opera be
zig te zijn. Ik ben er ook trots op
dat ik bij hen zing en ik vind het
heel belangrijk dat ze niet worden
weggedrukt. Dan word ik gewoon
heel boos, en met mij nog heel veel
andere mensen, natuurlijk".
Verkrachting
Verontwaardigd is Van Kralingen
als ze wordt geconfronteerd met de
uitspraak van een musicoloog over
het slachtofferige van Donna An
na. haar rol in Don Giovanni bij
Opera Zuid. ..Achteraf analyseren
is natuurlijk makkelijk, want dan
is het werk al gedaan. Dan ga je zit
ten en eens fijn kijken hoe het in
elkaar stak. Ik denk dat het er van
af hangt hoe je haar regisseert.
Donna Anna wordt vaak be
schouwd als een trut, maar zo zie ik
haar niet. Ze worstelt met een
enorm conflict. In onze opvatting
maakt Don Giovanni seksuele ge
voelens in haar wakker die ze voor
haar verloofde, Ottavio, nooit
heeft gehad. Met Ottavio heeft ze
een verstandsverbintenis. Ze
houdt wel van die man. maar je
hebt houden van en houden van.
En dat wordt haar duidelijk dooi
de ontmoeting met Giovanni."
„Maar ze voelt zich ook wel schul
dig. omdat ze ten dele toegeeft aan
zijn verkrachting. Ik hoop dat dat
duidelijk wordt want het is erg
moeilijk om te spelen. En als ze er
achter komt dat Giovanni haar va
der heeft vermoord, ja dan slaat
haar gevoel om in pure wanhoop.
Maar die wanhoop blijft gecombi
neerd met het feit dat ze ook an
dere gevoelens heeft voor Giovan
ni - laten we het geen liefde noe
men, vooral niet, maar wel het ont
waken van haar eigen seksuali
teit."
Miranda van Kralingen had nooit
gedacht operazangeres te worden.
Ze is er, zoals ze zegt. gewoon inge
rold. „Ik wilde eigenlijk een soort
one-woman-show met dansen en
leuke praatjes tegen het publiek.
Dat is anders uitgepakt, maar
praatjes houd ik nu toch. als ik lie
derenrecitals geef. Dan wordt er
wel eens gezegd, voor praten beta
len de mensen niet. Nou. bij mij
wel, want ik doe het gewoon. Ik
merk datje de mensen er bij houdt.
Ik ga er niet staan met één hand
Miranda van Kralingen: „In de kunst ben ik vervangbaar.
sen, anders stond ik niet voor ze te
zingen".
„Ik zing voor anderen, maar niet
uit ij delheid. In de zangerswereld
treedt zo snel een bepaalde vorm
van arrogantie op. Het is fijn dat ik
kan zingen en ik ben gelukkig dat
critici soms al heel goed over mij
schrijven en dat ik het publiek er
een lol mee doe. Maar we zijn alle
maal vervangbaar. Als ik morgen
onder de tram kom. staat er over
morgen een ander op mijn plek en
die krijgt dan ook interviews en
dramatisch tegen mijn hoofd en
één aan de vleugel, en dan mijn
mopjes zingen. Natuurlijk, in de
tijd van mevrouw Ameling was dat
misschien zo. maar de tijden ver
anderen. We leven in een tijd van
communicatie. De grootste lied-
kenner vindt het toch nog leuk als
je er even iets over zegt. Omdat ze
ook jou willen zien en niet alleen de
zangeres."
Essentie
„Ik heb vorig jaar in Utrecht mijn
eerste grote recital gegeven, in de
Kleine Zaal. We deden allerlei
liederen, van Poulenc, Hahn, Du-
parc, Strauss natuurlijk en Wolff,
en toen legde ik soms met een zin
even uit waar het over ging, of wat
voor mij de essentie was. Ik vind
het leuk om te communiceren met
publiek, want ik hou van die men-
goede kritieken. In de kunst ben ik
vervangbaar, ik ben alleen niet
vervangbaar voor degenen die van
mij houden als mens".
In tegenstelling tot veel van haar
collega's is Miranda van Kralingen
heel toegankelijk na een concert.
Net als het publiek ervaart ze zelf
ook niet zo'n verschil tussen haar
persoon op het podium en haar
'werkelijke' persoon.
„Mensen merken dat en ik vind het
eigenlijk heel aardig als ik na af
loop respons krijg op wat ik doe.
Soms denkt het publiek, we ko
men maar niet. want u weet zelf
wel hoe goed u bent. Nou ik weet
helemaal niet hoe goed ik ben, dus
kom maai- gewoon wel. Ik heb een
aantal keren Les nuits d'été gezon
gen, van Berlioz, en een van die
liederen gaat over sterven. Er
kwam eens een vrouw naar me toe
en die stortte zich in mijn armen en
zei: u heeft me zo geholpen! Ik heb
ook een heel dierbare verloren en
nu kan ik weer huilen, dat heb ik
maanden niet gekund. U heeft iets
weten te raken waardoor ik het
kwijt kan. Ik heb haar toen ook
echt even beetgepakt. Ik was heel
blij voor haar, maar kijk, een ander
had dat ook kunnen doen."
Combinatie
„Ik denk dan. dat is de kracht van
de muziek, of misschien de combi
natie van de muziek met de per
soonlijkheid van de zangeres. Dat
zijn twee weieens heel verschillen
de dingen, heb ik ervaren. Want
soms vind ik mensen prachtig zin
gen. maar zijn ze verschrikkelijk
vervelend in het dagelijks leven.
Dan denk ik. hoe is het toch moge
lijk. Iemand wordt geboren met
een prachtig instrument dat op
een bepaalde manier volledig is
losgekoppeld van de persoon zelf.
Ik heb het nog liever andersom.
Uiteindelijk is het in het leven toch
belangrijker dat er meer van jou
gehouden wordt dan van je geluid.
Van allebei is natuurlijk het beste,
maar ik vind het toch het prettigst
dat er een paar mensen zijn die
echt van mij houden, al deed ik na
morgen geen mond meer open".
„Mijn pleegmoeder overleed in fe
bruari dit jaar en dat was een enor
me klap. Op de dag van de crema
tie had ik 's avonds een concert
met de Vier Letzte Lieder van
Strauss. Toen heb ik haar eigen
kinderen uitgenodigd, om die dag
mooi af te sluiten met z'n allen. Op
zo'n moment stel je de muziek in
dienst van hele diepe emoties en ik
merkte dat het mezelf ook hielp.
Echt mooie muziek is nuttig, is
goed voor de mens, voor anderen,
maar ook goed voor mij. Op die
avond kon ik me helemaal losma-
foto GPD
ken van het gebeurde, want ik
moest gewoon aan het werk, maar
ik had er zelf toch ook troost van.
Er zit een enorme dieptepsycholo
gie in muziek. Eigenlijk in elke
kunst, maar vooral in muziek,
want daar heeft iedereen wel iets
mee".
„De mensen moeten dan wel luis
teren, ze moeten niet lezen. Ik wil
niet dat de teksten in een program
maboekje staan. Ik maak zelf de
inhoud wel duidelijk en als ik het
niet kan overbrengen dan ben ik
een slecht artiest. Je voert je luiste
raars mee van de ene wereld in de
andere en dat vind ik zo boeiend,
ook aan opera, datje snel van emo
ties kunt wisselen. Bij een liede-
renreeital kies je die emoties zelf
uit, hoewel je nooit meer dan drie
liedjes sneu na elkaar mag zingen,
want anders zakken ze in, zegt
men. Onzin, als je het van te voren
uitlegt, dan kan dat heus wel".
„Ik doe zo'n recital op mijn manier
en als dat betekent dat ik niet in
bepaalde zalen sta. omdat ze bang
zijn dat ik het niet volgens het
boekje doe, dan sta ik daar toch
niet? Ik doe wat dat betreft geen
concessies meer. Als iemand zegt,
dat praten dat kun je hier wel
doen. in een ongedwongen omge
ving, maar daar niet, dan zeg ik. ja
maar wat is nou daar. Daar zitten
ook gewoon mensen. Tussen vier
muren en een dak. Klaar. Ik sta
niet op het toneel voor de mensen
die me niet willen, ik sta er voor de
mensen die me wel willen. Anders
kun je net zo goed stoppen. Daar
ben ik heel laconiek in. Ik krijg het
nog steeds heel benauwd van zo'n
strak recital. Als je mensen aan het
lachen wilt krijgen is er kennelijk
iets mis. Dan ben je niet serieus ge
noeg".
Joke Dame
Het gebeurt niet vaak dat twee
broers als artiest ieder apart een
grote carrière opbouwen. Zo zelfs dat
ze na tientallen jaren nog legendarisch
kunnen worden genoemd. Twee Haagse
broers, Lou Bandy en Willy Derby,
lieten ieder een repertoire achter dat
nog altijd leeft. Dat klassiek mag heten
binnen de Nederlandse theaterwereld.
Een keuze daaruit verscheen op twee
cd's in de onvolprezen serie
Amusement Klassieken van het
Nederlands Theater Instituut.
Daarnaast biedt het Haagse
Volksbuurtmuseum een mini-expositie
rond Derby en Bandy.
Vader Dieben was metselaar en
moeder verdiende wat extra's
als wasvrouw. En vaak zong ze
achter de tobbe haar geïmprovi
seerde teksten. Ze hadden zeven
kinderen die ze geen rijke jeugd
konden geven, maar blijkbaar wel
een milieu waarin het gevoel voor
amusement kon gedijen. Boven
dien gingen ze op school bij de be
roemde onderwijzer Jan Ligthart.
de 'vader' van Ot en Sien.
Eén van de zoons, Willem Frederik
Christiaan, trok naar Antwerpen.
Hij ontpopte zich daar als zingen
de kelner. Willy zette die rol later
voort in Londen. In de Newyorkse
havenwijk Hoboken kreeg hij zelfs
een contract als humorist in een
zeemanskroeg. Maar toen de heim
wee hem te sterk werd. keerde hij
terug naar Nederland.
Straatzanger
Ondertussen maakte broer Lode-
wijk Ferdinand in Londen carrière
als straatzanger bij een draaiorgel.
Maar terug in Nederland werd hij
tijdens de Eerste Wereldoorlog in
gedeeld bij de marine. Geen milieu
waar hij kon gedijen. Lou maakte
zich volstrekt onmogelijk, zodat
hij al snel naar huis werd gestuurd.
Als artiest kwam hij beter tot zijn
recht. Met broer Wil begon Lou het
duo de Bandy Brothers. Maar de
ruzies waren groter dan de succes
sen.
Vandaar dat hun wegen scheid
den. Lou Bandy werd een groot re
vuekomiek en Willy Derby de
'meester van de smartlap'. Maar
helemaal eerlijk is die verdeling
niet. Natuurlijk, Derby was in dat
genre onnavolgbaar met stukken
als Scheiden doet lijden, Als ik
groot ben lieve moeder, Aan de
muur van het oxide kerkhof en niet
te vergeten Het fiere schooiers-
hart, inclusief een snik van inge
houden woede.
En wie luistert naar het telefoon
drama Hallo Bandoeng uit 1929.
waarin een oud moedertje sterft
terwijl ze via de telefoon praat met
haar zoon in het verre Indië, moet
wel een hart van beton hebben om
dat met droge ogen aan te horen.
Maar daarnaast zong hij toch ook
komische stukken als de Bruiloft
van Jansen, Waarom zijn de bana
nen krom en Pinda pinda lekka
lekka. Om nog maar te zwij gen van
het grote voetballied We gaan
naar Rome.
Komiek
Bandy, de komiek van de twee.
nam daarnaast ook nogal wat treu
rige nummers op. zoals Over
schotje en Slechts een meid die
men vergeet. Naast hits als Louise
zit niet op je nagels te bijten Schep
vreugde in 't leven, Mag ik van
een foto en natuurlijk In de petoet
uit de film Het meisje met de
blauwe hoed.
Intrigerend is het lied Op de Greb-
beberg, waarin Derby de graven
bezingt van de Nederlandse solda
ten die daar in de meidagen van
1940 vergeefs poogden de Duitse
opmars te stuiten. De opname
werd in de zomer van 1940
maakt in Berlijn met het Heyn
Quartet en het Egon Kaiser Or
kest. De tekst was van Jacques
van Tol, die eerder een oeuvre
schiep voor de joodse cabaretier
Louis Davids en die later zijn grote
talent zou misbruiken voor de
NSB.
De teksten van Bandy en Derby
zijn weliswaar niet literair, zoals
die van veel vooroorlogse klein
kunstenaars. Maar omdat ze
goed aansluiten bij de smaak van
die dagen geven ze wel een heel
goed beeld van de toenmalige sa
menleving.
Oranjehotel
De broers waren ongemeen popu
lair, maar hoe triest kwamen bei
den aan hun eind. Willy Derby was
door zijn Grebbeberglied bij de
Duitsers verdacht. Hij trad in ce
oorlog vaak op in besloten kring
met anti-Duitse teksten. Maar da:
kon niet verhinderen dat de bezet
ter hem tweemaal in het beruchte
Scheveningse 'Oranjehotel' op
sloot.
Toen hij daar de tweede maal zat.
onthielden de Duitsers hem de me
dicijnen voor zijn hartkwaal. Het
was zijn jonge, tweede vrouw Ted
dy Schaank die ze kon binnen
smokkelen. Maar toen hun band in
1944 door haar werd verbroken,
overleed Derby kort daarna
een hartaanval.
Ook Bandy heeft een paar maa!
vastgezeten. Als gijzelaar maakte
hij een executie mee. Dat greep
hem zo aan dat hij probeerde
moord te plegen. Na de oorlog
kwam Bandy terug. Hij stond in de
artiestenwereld bekend als uiter
mate moeilijk, maar genoot groot
respect omdat hij elk publiek in el
ke zaal zonder meer veroverde.
Als ariest was hij niet te remmen,
Tot hij merkte dat hij begon af te
takelen. Hij stopte met optreden
en dreef nog een aantal jaren hei
Haarlemse hotel Lion d'Or, bij het
station. Maar mentaal was hij a!
gebroken. Zijn carrière die hem
bracht 'van wandluis tot landhuis
was voorbij. In 1959 liet hij gas het
huis instromen en nam hij een do
sis slaappillen in.
Behalve een schat aan verhalen
over beide broers, is er nu een twee
tal cd's. Oude opnamen van
sterke nummers, die dankzij de
huidige techniek wellicht nooii
eerder zo goed hebben geklonken
Hans Visser
Lou Bandy. Fav 1-95195. Willy Derbi
Fav 1-95196. Prijs: f 30.- per stuk.
Expositie Derby en Bandy: Haags
Volksbuurtmuseum tot en met 16 juni
Lou Bandy.
Éénentwintig paar blote damesbenen
gestoken in plompe bergschoenen
marcheren over het toneel, tentjes wor
den opgezet en De paden op. de lanen in
klinkt uit volle borst. De Gidsen zijn te
rug. Vorig jaar waren ze het luchtige
toetje van het toneelseizoen en wegens
groot succes is deze komedie met 21 top
actrices ook dit jaar weer de uitsmijter.
Er zijn wel een paar verschuivingen in de
bezetting, omdat niet alle actrices zich
konden vrijmaken om mee te doen aan
deze reprise. Zo wordt de rol van inspec-
trice mevrouw Wensink niet door Hetty
Blok. maar door Adèle Bloemendaal ge
speeld. 'La Bloemendaal' maakt daar
mee. na enige jaren van afwezigheid,
haar rentree op de Nederlandse podia.
De padvindsters en hun akela's moeten
er na een jaar rust wel weer even inko
men. Daags voor de première in Hoofd
dorp wordt er hard geoefend. Regisseur
Victor van Swaay zit achter een bureau
en maakt aantekeningen van alles wat er
nog fout gaat tijdens deze eerste 'door
loop'. Hij heeft zichtbaar plezier en roept
telkens. 'Bravo meiden, ga zo door'.
Beugel
„Het is één groot feest om dit te doen. Bij
sommige stukken zou ik nooit aan een
reprise beginnen, maar hierbij heb ik me
geen seconde hoeven te bedenken", ver
telt de regisseur tijdens een korte pauze.
Nelly Frijda, Lulu Aertgeerts en Elsje de Wijn (vlnr) in een scène uit de komedie De
Gidsen. foto Gastel van Koeleman
Actrice Wivieneke van Groningen zit nieuwkomertje bij De Gidsen met een
even uit te hijgen bij een kop koffie. Ze enorme 'buitenboordbeugel'. Haar geslis
heeft een vreemde constructie van ban- en het gelik aan het metalen verlengstuk
den om haar hoofd. Ze speelt Rocky, een werken enorm op de lachspieren. „Het is
wel weer even wennen, hoor. Er zit een
andere dynamiek in de groep, je merkt
goed dat er een paar nieuwe actrices tus
sen zitten".
Het verhaal van De Gidsen speelt zich at
in een rustiek Frans dorpje waar gidsen
en drie leidsters hun jaarlijkse zomer
kamp hebben. Alles wat wat mis kan
gaan tijdens zo'n kamp met opgeschoten
meiden gaat ook mis. Bij aankomst
blijkt de koffer van de akela's, waarin al
le attributen zaten om de week nuttig te
besteden, niet te zijn meegekomen. Er
moet snel een nieuw thema voor de week
worden bedacht. Guido Yolanda, Kapi
Loes en Adjuto Jolien - gespeeld door
Nelly Frijda. Elsje de Wijn en Trudy de
Jong - vliegen elkaar bij de eerste scène
meteen al in de haren. Daarnaast hebben
ze elk zo hun eigen problemen waarmee
ze meer bezig zijn dan de meiden in hèt
gareel houden.
Guido Yolanda kampt met een drank
probleem en heeft in plaats van limo
nade whisky in haar veldfles. Prachtig
zoals Nelly Frijda de in verval geraakte
akela speelt. Alleen haar verschijning,
het grote lijf geperst in een veel te klein
padvindersuniform, is al om je te be
scheuren. Kapi Loes is lesbisch en heeft
moeite om van Adjuto Jolien af te blij
ven. Intussen gaan de padvindsters hun
eigen gang, ze stelen appels uit een nabu
rige kloostertuin met alle gevolgen van
dien. De appels blijken zwaar vergiftigd
en het leven van de meisjes staat op het
spel.
Hilariteit ten top, maar uiteindelijk
komt alles toch weer op z'n pootjes te
recht.
Rollen
Edward Montie schreef deze komedie
voor 21 actrices om voor eens en altijd af
te rekenen met het feit dat er voor vrou
wen zo weinig rollen zijn. Victor van
Swaay was er bij toen het idee een paar
jaar geleden ontstond.
..We waren op vakantie in Griekenland
en tijdens een paar ouzo's kwamen we op
het idee om een stuk met alleen maar
vrouwen te doen. Vraag me niet waarom
het padvindsters zijn geworden, dat was
gewoon het eerste wat bij ons opkwam.
Dat het zó'n succes zou worden wisten
we natuurlijk niet".
Samen met Edward Montie en Etienne
van Geel vormt Van Swaay de productie
kern van Stichting Engel. Die stichting
heeft als hoofddoel het uitbrengen van
nieuw Nederlands toneel.
„Nieuw Nederlandstalig toneel is er niet
zo veel. Gelukkig zie je tegenwoordig wel
weer een opleving, maar het is lang een
ondergeschoven kindje geweest. Ik vind
het ook heel spannend om toneel te ma
ken dat over 'nu' gaat. Voor mij geen
nieuwe interpretaties van Griekse trage
dies of Shakespeare. Dat mogen anderen
doen", aldus Van Swaay.
Actrice Elsje de Wijn is blij met dit initia
tief. Eerder dit seizoen speelde ze De Juf,
ook een stuk van Edward Montie. Met
veel plezier doet ze mee aan De Gidsen.
..Ik heb nu 29 jaar toneelervaring, maar
ik heb nog nooit meegemaakt dat de zaal
zó dubbel ligt van het lachen. Komedie
spelen is een van de moeilijkste vormen
van toneel. Het komt enorm op je timing
aan, je kunt geen moment verslappen,
moet het publiek steeds een stap vóór
zijn. Het blijft een uitdaging".
Floor de Booys
Stichting Engel met De Gidsen van Edward
Montie Regie Victor van Swaay. Met Lulu
Aertgeerts. Sylvia Alberts. Carlo Mulder.
Yoka Berretty. Doris Bouten, Adèle Bloemen
daal. Margo Dames. Metta Gramberg. Nelly
Frijda, Wivieneke van Groningen. Marloes
van den Heuvel, Hetty Hey ting, Anne-Mieke
Ruyten, Trudy de Jong. Debbie Korper. Heddy
Lester, Sylvia Holstijn. Babette Mulder, Annet
te Nijder. Liz Snoyink en Elsje de Wijn
Voorstellingen onder meer in Rotterdam
(Schouwburgi 16 mei. Middelburg iStads
schouwburg29 mei. Leiden (Schouwburg) 12
juni, Utrecht (Stadsschouwburg) 17 en 18 juni.
