Lekker vissen in Biografie als boetedoening
Brugse beerput
Kossmann rekende
niet op Libris-prijs
Stukjes kunst in spannend kijkboek
aiss
kunst cultuur
19
Pieter Aspe
jeugdboek
VRIJDAG 10 MEI 1996
Ze kunnen moeilijk iemand
afslachten die middenin de
belangstelling staat, zegt Pieter
Aspeslag, conciërge van de
Heilig Bloedbasiliek in Brugge,
over zijn werkgever. Die
broederschap van hoge heren
in de Belgische stad schijnt het
bijbaantje van hun
personeelslid zelfs met
sympathie te hebben
ontvangen. Dat siert hen. Want
de huismeester en
kaartjesverkoper van het bij de
kapel behorende museum
schrijft misdaadromans.
Daarin komen lieden uit
diezelfde kring van Waals en
Frans georiënteerde
machthebbers er niet best van
Zijn debuut Het vierkant van de
ivraak is het eerste boek dat ze
in het Nederlands van hem hebben
gelezen, weet de 43-jarige Aspe
slag. ..Ik begreep dat ze ervan heb
ben genoten. Maar misschien
wachten ze een rustig ogenblik af
om me op het matje te roepen."
Het vooruitzicht van ontslag ver
ontrust hem niet. ..Ik vind het wel
spannend. Mijn dochters zijn vol
wassen. afgestudeerd en niet meer
afhankelijk van pa. Mijn vrouw en
ik hebben altijd ons eigen plan ge
trokken en dat blijven we doen. Zo
hebben we zeven jaar lang een
boerderij annex antiekwinkel ge
had. Als iemand onze mooie tafel
kocht, aten we met het bord op de
knieën."
Aan werk en dus inkomen zal het
de auteur, werkend onder de beter
bekkende naam Pieter Aspe, hoe
dan ook niet ontbreken. Zeker is
dat zijn onlangs verschenen twee
de misdaadroman De Midasmoor-
den hoge ogen gaat gooien. De Bel
gische staatsomroep BRT wil dat-
ie mede het scenario schrijft voor
een tv-serie die als gerechtsdrama
wordt omschreven. „Een kruising
tussen de Nederlandse reeks 'Plei
dooi' en de ouderwetse Duitse kri
mi's."
Klassiek
Het derde boek moet in augustus
of september van dit jaar verschij
nen. De eerste versie ligt gereed.
„Dat wordt een klassieke 'who
dunnit'. Twee of drie moorden en
veel verdachten die door deductie
afvallen. Verder voer ik een minis
ter. een oude vriendschap en een
uitstapje naar Malta op."
Brugge vormt het decor voor de
eerste twee, knap geschreven en
tot het laatste toe zeer spannende
romans. Ook het derde en vierde
boek zullen nog hoofdzakelijk in
de provinciestad spelen. Dan is de
koek op. Want zelfs de Brugse
beerput heeft een bodem, al doen
Het vierkant van de wraak en De
Midasmoorden dat niet vermoe
den.
De topindustriëlen, de bourgeoisie
en de politieke kopstukken van
christelijke huize - „Zeg maar: de
twintigste-eeuwse opvolgers van
baron en pastoor" - maken in As-
pes vertellingen op kwalijke wijze
de dienst uit. De liefhebbers van de
thrillers van Jef Geeraerts en Bob
Mendes herkennen de gehekelde
machtsstructuren.
Toch is een vergelijking tussen de
schrijvende conciërge en de inmid
dels met thrillers gestopte Gee
raerts onjuist. Waar de laatste do
delijk gif spuit, is Aspe veel milder
in zijn kritiek op de Belgische sa
menleving. „Toen Geeraerts nog
thrillers schreef, waren de verhou
dingen in België veel schever. Kon
den de Frans georiënteerde poten
taten veel meer hun gang gaan."
Hoewel volgens Aspe de angel niet
uit het vlees is. gaat het er in zijn
land de laatste jaren democrati
scher aan toe. ..Het gepolitiseerde
kader van de BRT is vervangen
door een buitenstaander. De
Rijkswacht, die bij Geeraerts sterk
Pieter Aspeslag, conciërge van de Heilig Bloedbasiliek in Brugge en thrillerauteur. foto Joop Boek
Ongelooflijk, absurd, verbij
sterd. De schrijver Alfred
Kossmann kon donderdag
avond tijdens de uitreiking van
de Libris-prijs alleen maar sta
melen, zij het niet van verdriet.
„Want al is dit het laatste wat ik
ooit had verwacht, leuk is het
wel. natuurlijk." Kossmann is
74, heeft al een lange schrijvers
carrière achter zich waarin hij
nooit uitbundig in de prijzen
viel. „Want die had je toen nog
niet." En nu de Libris-prijs voor
zijn roman Huldigingen.
De uitverkiezing van Koss-
manns roman kwam donderdag
als een totale verrassing, niet al
leen voor de genomineerde zelf
Algemeen ging men er van uit
dat Marie Kessels met De god
met gouden ballen, Wessel te
Gussinklo met De opdracht of
Oscar van den Boogaard met De
heerlijkheid van Julia de
100.000 gulden van de Libris Li
teratuur Prijs ten deel zouden
vallen. Dat waren immers op
vallende. tegendraadse en zeer
literaire boeken. En als de jury
van de Libris-prijs een ding be
wezen heeft de afgelopen jaren,
dan is dat wel dat ze niet vlotjes
voor het best verkoopbare boek
kiest.
Het werd Kossmann. De schrij
ver. die sinds een ernstig auto
ongeval in 1972. invalide is. had
op het moment dat jury-voorzit
ter prof. Jos van Kemenade de
uitslag bekendmaakte de groot
ste moeite zijn emoties te con
troleren. Zo was hij door het be
richt aangedaan. Toen hij en
kele minuten later wel tot spre
ken in staat was, noemde hij de
toekenning toevallig', 'onver
diend' en 'absurd'. Nog weer wat
later hervond hij zijn evenwicht.
Alfred Kossmann: Huldigingen
is mijn meest affe roman.
foto Klaas Koppe
„Onverdiend, omdat er altijd
betere boeken zijn dan de mij
ne". legde hij uit. En met: „Maar
dit is wel mijn meest affe roman,
dat wel. ja", herstelde hij zich
volledig.
„Nee. dat komt wel op", ver
trouwde hij de verslaggevers toe
die allemaal wilden weten wat
hij met de vers gewonnen
100.000 ging doen. „Wij zijn een
voudig levende mensen en kun
nen dat geld best gebruiken."
Kossmann kreeg in 1980 de Con-
stantijn Huygens-prijs voor zijn
hele oeuvre. Als schrijver staat
hij bekend om zijn ironische en
melancholieke toon. Vele be
schouwen zijn Geur der droefe
nis (1980» als zijn beste boek.
Maar hij schreef vele andere ro
mans. verhalen en kritieken. Hij
is als kunstcriticus verbonden
geweest aan Het Vrije Volk. Af
gelopen jaren verschenen zijn li
teraire kolommen wekelijks in
de PZC
De jury van de Libris-prijs koos
niet unaniem voor Huldigingen.
In het juryrapport wordt wel de
'zeldzame finesse' van de roman
geroemd Huldigingen heet zo
omdat de hoofdpersoon uit de
roman. Jacob Drent, in vijf
hoofdstukken telkens een huldi
ging ondergaat. Dat betekent
steeds een andere visie op een
mens. Door die perspectiefver
schuiving verbrokkelt en ver
kruimelt de eenheid. Er blijken
vele Jacob Drenten mogelijk te
zijn. De gespletenheid en veel
vormigheid van de zogenaamde
menselijke identiteit is een van
de hoofdthema's van Koss-
manns werk
Buiten de al vier genoemde ro
mans waren ook Nachtkivartier
van Tomas Lieske en Bernlefs
Cellojaren genomineerd. Voor
het eerst gaan de genomineer
den die niet in de prijzen vallen
toch met een zakcentje naar
huis: 5000 gulden troostgeld. In
de sport, waar immers bij evene
menten van nationaal belang
een startgeldregeling bestaat, is
dat heel gewoon Maar in het li
teraire circuit is het voor het
eerst dat dit gebeurt
Jan-Hendrik Bakker
onder vuur lag vanwege haar ei
gengereide en haast militaristi
sche aanpak, wordt langzamer
hand een 'normaal' politiekorps."
Naijver
Positief vindt hij dat wordt ge
streefd naar één politiekorps. De
naijver van gerechtelijke en ge
meentepolitie en de Rijkswacht,
die ook bij Aspe opduiken, gaan'
eens tot het verleden behoren. Wat
Mendes' kritiek op 'de Waalse cri
minelen' betreft, zegt de nieuwe
ling aan het schrijversfront: „Ik
ben het met Mendes oneens dat er
een allesomvattende Waalse maf
fia bestaat."
„Wat ik hooguit signaleer, is dat
Wallonië zijn greep op België heeft
verloren. De Walen zijn econo
misch en financieel sterk achterge
bleven na de Tweede Wereldoor
log. Daardoor kennen ze meer ar
moede. Dat leidt automatisch tot
meer misdaad. De oude Waalse top
tracht wanhopig zijn voorstaande
positie te behouden. Dat mislukt."
De romanfiguur Ludovic Degroof
uit Het vierkant van de wraak is
de laatste telg uit het verdwijnen
de ras van de Franstalige Belgi
sche bourgeoisie. „Althans, ik
hoop dat die aristocratische kaste
uitsterft." Hij heeft niet de ar
rogantie om te denken dat zijn ro
mans een grote bijdrage kunnen
leveren aan de bestrijding van bij
voorbeeld corruptiepraktijken en
de in zijn ogen schandelijke poli
tieke benoemingen van politieba-
zen.
Dat De Midasmoorden deson
danks mogelijk de aanstoot geeft
tot een hernieuwde discussie over
het 'zinloze anti-autobeleid' in de
historische binnenstad, heeft hem
aangenaam getroffen. „Ik sprak
met een plaatselijk politicus over
het boek, een week voordat het op
de markt kwam. Ik zei dat ik be
schreef welk gevaar er in schuilt
als je van Brugge een slaapstad
maakt."
„Dan krijgt je Venetiaanse toe
standen: de binnenstadsbevolking
van de Italaanse stad is naar een
speciaal aangelegde buitenwijk
gedreven ten gunste van de toeris
ten. De prijzen van de huizen in het
centrum van Venetië zijn zo geste
gen. dat de authentieke midden
stand en bewoners ze niet meer
kunnen betalen. Ik zie dit in Brug
ge eveneens gebeuren. De politi
cus schrok zich een hoedje en zei
dat hij nog eens wil praten over het
dit jaar uit te voeren plan om het
verkeer buiten onze stad te hou
den."
Ondanks het hoge realiteitsgehal
te van zijn romans bezweert Aspe
dat hij fictie produceert. „Ik baseer
me op feiten en bestaande mensen.
De rest is verzonnen." Zijn doel is
om een spannend verhaal te bren
gen, dat bovenal literair verant
woord is.
Tweedeling
„In Angelsaksische landen is de
grens tussen zogenaamde litera
tuur en spannende boeken ver
vaagd. België en Nederland ken
nen die tweedeling helaas nog wel.
Ik zie wel een kentering. Het zou
vijf jaar geleden ondenkbaar zijn
geweest dat het literaire tijdschrift
'Ons Erfdeel' aandacht aan thril
lers besteedde. Deze zomer komt
het blad echter met een bijdrage
over het misdaadgenre, met De Mi
dasmoorden als voorbeeld."
Zolang die strijd niet is gewonnen,
gaat Aspe op voor de Gouden
Strop. Of hij in juni deze prijs
(25.000 gulden) voor de beste Ne
derlandstalige misdaadroman in
ontvangst mag nemen, zoals Men
des en Geeraerts eerder0 Aspe
blijft, net als in het hele gesprek,
erg bescheiden. „Ik weet niet of
mijn uitgever De Midasmoorden
heeft ingestuurd naar de jury. Ik
hoor het wel."
Arno Ruitenbeek
Pieter Aspe: Het vierkant van de wraak
en De Midasmoorden, Manteau iBelgiêi
en Meulenhoff iNederland).
Een van de grote thema's van de
literatuur in het algemeen is het
onvermogen van de mens om 'de ander'
te kennen. In allerlei variaties tonen
schrijvers telkens weer aan dat
wezenlijk contact van mens tot mens,
hoe goed je elkaar ook denkt te kennen,
niet mogelijk is. Je moet wel van zeer
creatieve huize komen wil je als
schrijver rond dit thema nog een
originele invalshoek kunnen bedenken.
En laat Alain de Botton (26), een in
Zwitserland geboren Engelse schrijver,
nu toevallig van zeer creatieve huize
komen.
In De biograaf loopt de naamloze
verteller, een jonge man die zich
later als de biograaf ontpopt, op
een feestje Isabel Rogers tegen het
lijf. Ze staat te praten met een lou
che popster en hij heeft zijn me
ning over haar al gevormd. Maar ze
komen in gesprek en al snel moet
hij zijn mening bijstellen. Er bloeit
heel voorzichtig iets moois op.
maar eerder nog raakt hij gefasci
neerd door de vraag wie Isabel ei
genlijk is en waarom hij zulke voor
oordelen tegen haar koesterde. Hij
besluit een biografie over haar te
schrijven, want als iemand in staat
moet worden geacht 'de ander' te
kennen, dan toch zeker een bio
graaf. Voor hem geen internatio
nale beroemdheid. Waarom niet de
biografie geschreven van een ge
wone vrouw? Misschien is dat de
manier om nader tot de ander te
komen.
'De taak van de biograaf had iets
wat mijn verbeeldingskracht terg
de: het idee een menselijk wezen zo
volkomen te doorgronden als de
ene mens de andere maar kan ho
pen te doorgronden, helemaal op
te gaan in het leven van een ander'.
Hij ziet zijn taak ook als een kleine
boetedoening voor al die momen
ten dat hij 'had nagelaten serieus
naar anderen te luisteren'.
Register
De Bottons boek is zowel een be
schrijving van het onderzoek dat
de biograaf naar het leven van Isa
bel Rogers doet als de biografie
zelf. Geweldig is dat er zelfs een re
gister bij zit. al is het niet com
pleet. Zo ontbreekt R.E.M., terwijl
uit dezelfde passage Joan Arma-
trading er wel in staat.
De lezer leert Isabel en passant
kennen, terwijl ook de problemen
waar de biograaf tegenaan loopt
ter sprake komen. Ogenschijnlijk
simpele vragen kunnen ware kwel
geesten worden. Al snel blijkt dat
je bij werkelijk elk detail vraagte
kens bij de waarde ervan kunt
plaatsen. Hoe belangrijk is het ei
genlijk dat Isabel met achttien
jongens en mannen relaties heeft
gehad? Is het van wezenlijk belang
om te weten van welke muziek ze
houdt en waarom ze altijd melk
drinkt in cafés? Überhaupt, wat
zeggen culinaire voorkeuren0 Hoe
ver moet je terug in de stamboom
voor relevante informatie? Om
nog maar te zwijgen over de waar
de van haar herinneringen. Hoe ge
kleurd zijn die en hoe selectief is
het geheugen?
De Botton heeft dit soort, voor bio
grafen brandende kwesties, speels
in zijn boek verwerkt. De theoreti
sche verhandelingen storen geens
zins. Uiteindelijk gaat het boek be
halve over het menselijk tekort,
ook over de onmogelijkheid een
mensenleven in een boek te vat
ten.
De biograaf boeit van begin tot
eind, maar heeft ook enkele tekort
komingen. Zo doet de relatie tus
sen Isabel en haar biograaf, gezien
zijn fixatie op de problemen rond
biografie, krampachtig aan. De
vraag of zij weet dat ze onderwerp
van haar eigen levensbeschrijving
dreigt te worden, lijkt me wezen
lijk voor hun relatie, maar die
wordt niet eenduidig beantwoord.
Ook de vertaling van de titel is niet
echt gelukkig. In het Engels heet
het boek 'Kiss and teil'. Een rot-
term om te vertalen. Een alterna
tief dringt zich niet op, maar bij De
biograaf komt de nadruk te veel op
de man en te weinig op Isabel te
liggen
Belangrijker is datje tegen De Bot
tons taalgebruik moet kunnen.
Zijn stijl wisselt van tintelend iro
nisch tot onnodig wollig.
Wat te denken van een zin als deze:
'Een biografische weerzin om de
maag aan de orde te stellen zou, in
dit licht bezien, kunnen voort
spruiten uit een vergeeflijke weer
zin om recht te doen aan die mo
menten dat die maag, evenals het
lijf waarin zij huist, ons dwingt te
kwijnen in de schemertoestanden
waarin we gescheiden zijn van wat
twijfelachtig genoeg ons eigen zelf
noemen'
Desondanks: aan te raden lectuur
voor lezers die niet vies zijn van li
teratuur die ook over literatuur
zelf gaat.
Theo Hakkert
Alatn de Botton De biograaf - vertaald
door Ardy Stegcman - 256 bis., uitgeve
rij Atlas, f 39.90
Kort na de eerste aanbieding van Lu-
dion (ongelukkiger kon bijna niet)
maakte het Sociaal en Cultureel Planbu
reau de studie 'Leesgewoonten' open
baar, met daarin de verontrustende me
dedeling dat de gemiddelde Nederlander
van alle vrije tijd nog maar elf procent
lezend doorbrengt. Zijn Vlaanderen en
Nederland samen nog wel groot genoeg
voor durvers die in een wonder willen ge
loven?
Zin voor avontuur kan Peter Ruyffelaere
en Ine Pisters niet ontzegd worden. Van
af de oprichting van Ludion (Gent 1991)
hebben ze in samenwerking met onder
meer het Metropolitan Museum of Art
(New York), de Royal Academy of Arts
(Londen), het Groeningemuseum (Brug
ge) en Galerie Ronny Van de Velde (Ant
werpen) kunstboeken en tentoonstel
lingscatalogi uitgegeven. Een maand ge
leden breidden ze het fonds uit met vier
geïllustreerde kinderboeken. Het betreft
oorspronkelijk bij gerenommeerde uit
gevershuizen in Frankrijk en Duitsland
verschenen titels die ze met flair en ge
loof in eigen inzicht door (Gert) Doore
man voor het Nederlands taalgebied in
een ander jasje lieten steken.
Wie Het kleine museum van Alain Le
Saux en Grégoire Solotareff tonder meer
'Mathijs 1991) in handen heeft, vraagt
zich misschien vebaasd af waarom van
dit bijna vierkante boekje uit 1992 niet
eerder een Nederlandstalige editie ver
scheen. Hadden literaire agenten tijdens
internationale beurzen teveel oog voor
van alles en nog wat. waardoor ze dit ju
weeltje over het hoofd zagen. Was verta
len te riskant, omdat kunstboeken voor
kinderen een genre is dat slechts een
kleine groep geïnteresseerden kent? Of
paste het als ABC- en aanwijsboek in
geen enkel fonds? Merkwaardig is in ie
der geval dat het smaakvolle boekje pas
Illustratie in Het kleine museum.
nu verschijnt en bovendien bij een uitge
ver die zich tot voor kort niet met kinder
boeken bezig hield.
Fragment
Het kleine museum telt 308 pagina's. Op
150 ervan staat steeds een fragment van
een bekend of minder bekend schilderij
gefotografeerd. Wat rechts te zien is.
wordt op de linkerpagina's benoemd. In
een kleinere letter staan daar ook de
naam van de kunstenaar vermeld, de ti
tel van het kunstwerk en waar het zich
bevindt Omdat bij de letters q, x en y
kennelijk geen voorstellingen te vinden
wareni?). is het boek helaas net geen
compleet alfabet.
Het is geen eenvoudige opgave 150 repro
ducties van werken door 87 kunstenaars
in een band zo samen te brengen dat ze
mooi bij elkaar aansluiten. En een 'tour
de force' om gedeelten uit schilderijen
van uiteenlopend formaat en verschil
lend karakter allemaal even goed uit de
verf te laten komen op pagina's van 16 x
16.5 centimeter waarvan krap anderhal
ve decimeter beschikbaar is voor de af
beelding met een witrand rondom als
passe-partoutje. Alain Le Saux en Gré
goire Solotareff zijn er op vernuftige wij
ze in geslaagd fors geborstelde naast fijn
gepenseelde details uit grote lappen
maar ook uit kleine paneeltjes bij elkaar
te brengen in een boek dat van één hand
lijkt. Door stukjes van schilderijen
slechts in geringe mate verkleind af te
drukken hebben ze van Het kleine mu
seum bovendien een spannend kijkboek
gemaakt met fragmenten, die op bijna
ware grootte er in gepresenteerd, zelf
standige kunstwerken worden.
Het oudste schilderij dat de samenstel
lers voor hun opwindende alfabet een
bruikbaar voorwerp bood. dateert uit on
geveer 1300 ('Voet.' uit 'Tronende Maria
met twee engelen' door Cimabue); het
jongste is 'Autowegen' uit 1982 van
Wayne Thiebaud. Daartussen kozen ze
vooral negentiende-eeuwse schilderijen
(34 procent) uit de westerse schilder
kunst En natuurlijk legden ze daarbij
een duidelijke voorkeur aan de dag voor
Franse kunstenaars. Die zijn met z'n vijf
entwintigen de elf Belgen en negen Ne
derlanders ruim de baas. Maar ook een
schildersland als Italië moet met slechts
twaalf kunstenaars tevreden zijn.
Van de tegelijk met Het kleine museum
verschenen prentenboeken Pats' van
Philippe Corentin. Gaatjes van Elzbieta
en Het avontuur van Rotraut Susanne
Berner is het laatste het verrassendst.
De Duitse is hier bekend van haar teke
ningen in onder andere 'Mijn vader' van
Toon Teilegen. Met het verhaal over kat
Kaat. die voor haar hondse buurman
niet bang is en uiteindelijk zelfs vrien-
schap met hem sluit, maakt ze haar de
buut als auteur-illustrator
De boeken beloven het begin te zijn van
wat een duidelijk geprofileerd fonds lijkt
te worden. Het wordt dit najaar uitge
bouwd en zal volgend jaar ook origineel
nieuw werk van Vlaamse en Nederlandse
auteurs en illustratoren bevatten.
Jan Smeekens
Alatn Le Saux en Gregoire Solotareff: Het
kleine Musem49.50.
Philippe Corentin Pats! Vertaling Willy Van
Doorsclaer: 24,50.
Elzbieta Gaatjes Vertaling Willy Van Doorse-
laer. f19.50. Rotraut Susanne Berner Het
avontuur Vertaald door Bart Moeyaert;
f 21.50.
De boeken worden uitgegeven door Ludion.
Gent
