Het bleef bij een papieren oorlog
Wij worden nimmer Belgen
zeeland dinsdag 16 april 1996 12
Vorstin krijgt toren
in St. Maartensdijk
Beatrix wacht een volo
programma bij haar ?i
bezoek aan Tholen ai
De Belgische uitbreidingsdrift na de Eerste Wereld
oorlog ten koste van Zeeuws-Vlaanderen en Limburg
is bekend. Maar dat Nederland een militair plan had
klaarliggen om bij serieuze zuidelijke dreiging zélf
aan te vallen, bleef ruim driekwart eeuw verborgen.
Totdat de Veenendaalse historicus Rein Bijkerk de
hand op een briefwisseling tussen twee generaals
legde.
van onze verslaggever
SINT MAARTENSDIJK - Ko
ningin Beatrix kan 30 april tij
dens haar bezoek aan Sint
Maartensdijk haar eigen toren
aanschouwen. Docenten van
het Schelde College trekken het
negen meter hoge gevaarte op
uit steigermateriaal. Sint Maar
tensdijk is de aangewezen
plaats voor een Beatrixtoren.
die op de landkaart een gelijk
zijdige driehoek vormt met de
torens voor Juliana in Apel
doorn en Wilhelmina in Valken
burg. De school hoopt dat het
demontabele bouwwerk de ge
meente of plaatselijke onderne
mers aanspoort een pernamen-
te toren voor Beatrix op te rich
ten.
Voor een symbolische weergave
van de koninklijke trits ontbrak
nog een toren voor de vorstin.
Het Schelde College voor voor
bereidend beroepsonderwijs en
mavo pakte dat idee op. De uit
steigerpalen en -schoren op te
bouwen toren verrijst op het
grasveld voor de school, vlakbij
de provinciale weg langs het
dorp. Het bouwwerk wordt het
middelpunt van een spel waar-
aan^dertig leerlingen van het
Schelde College op 30 april mee
doen. Via een circuit moeten#
stukken van een hoed afleveren
die naar boven worden getakeld.
De polyester onderdelen worden
in de nok in elkaar gezet en ver
men dan een torenhoed.
Geen risico's
Voor hun eigen veiligheid mei-
ten leerlingen op de grond bit
ven. De school kan en mag ge*
risico's nemen. Alleen volwasse
nen mogen naar boven klaute
ren om de hoed in elkaar te knut
selen. ..Dat is nu eenmaal voor
schrift", zegt docent techniek
J. B. te Kulve. Leerlingen kun
nen de vijf docenten wel hand
en spandiensten verlenen. ..Op
die manier leren ze ook, eens h«
je steigers opbouwt en wat bij
voorbeeld een schoor is en welft
functie die heeft In feite een
situatie." Bedoeling is de toren
aan te kleden met doek of zeilen
De tijdelijke toren - hij wordt ml
Koninginnedag afgebroken -
wordt omringd door strandtafe
relen. Thoolse campings organi
seren er water- en strandspel-
letjes. zorgen voor strandtent
en zetten een surfsimulatorneer
Als de wind meewerkt, zal erofls
rijkelijk worden gevliegerd
van onze verslaggever
SINT MAARTENSDIJK - Ko
ningin Beatrix krijgt het 30
april druk in Sint Maartens
dijk. Een krap uur heeft ze om
het overgrote deel van het dorp
door te wandelen, met bewo
ners te spreken, spelen en an
dere activiteiten te bekijken en
cadeaus in ontvangst te nemen.
Uitgewuifd door schoolkinde
ren uit alle Thoolse kernen ver
trekt ze om 11 uur naar Bergen
op Zoom.
Het bezoek begint om 10 uur met
de ontvangst van de koningin en
haar gevolg in het gemeentehuis
in Sint Maartensdijk. Voor het
monument stelt burgemeester
H. A. van der Munnik zijn wet
houders. de gemeentesecretaris
en enkele leden van Evenemen-
tenComité Smalstad voor aan
Hare Majesteit. De vorstin krijgt
vervolgens bloemen van Jaap
Bosman en Stephanie Durieux.
die beiden 31 januari 1988 zijn
geboren.
Na een welkomstwoord van de
burgemeester zingen 550 Thool
se scholiertjes voor de koningin.
Dat gebeurt onder begeleiding
van muziekvereniging Euterpe
Aan het eind van deze ouverture
kan de koninklijke wandeling
door het dorp beginnen. Het ta
fereel Hofleven op de Markt is
het eerste schouwspel. Het stelt
de binnenplaats voor van een
verloren gegaan kasteel in Sint
Maartensdijk, dat in de 17e en
18e eeuw aan de Oranjes toebe
hoorde. Speciaal voor de konin
gin zullen Jacoba van Beieren en
Franck van Borsele zich op
nieuw in de echt verbinden.
Een paar passen verder wordt de
stadsschool, die er al in 1457 was.
tot leven gewekt. Uitgebeeld
wordt het schoolleven anno
1900, dus kostuums uit groot
moeders tijd. bankjes en het be
kende Aap-Noot,-Mies-tableau.
Op het schoolplein hoepelen,
knikkeren en tollen kinderen.
Andere spelletjes, waarbij wordt
geknipoogd naar het verleden,
zijn te zien op een steenworp af
stand zoals het 'oogstspel' en
ook 'koninklijke' spelletjes met
appeltjes van oranje en kroon
tjes. Op weg naar de hoek Noord-
poort/Westvest schrijdt de vor
stin over het gemeentelijke logo
'Tholen, daar kun je niet om
heen'. dat door een plaatselijk
interieurbedrijf uit marmoleum
is gesneden.
Gehandicapten
Vervolgens demonstreren ver
standelijk gehandicapten uit de
hele gemeente activiteiten (spel
letjes. handvaardigheid) die ze
op soosavonden beoefenen. Te
gelijkertijd musiceert de ko
ninklijke fanfare Accelerando,
die is versterkt met zes gehandi
capten op slagwerk. De stoet
trekt daarna verder noord
waarts om historische en moder
ne methoden van bedijken te be
kijken. Ook de landbouw komt
aan bod. Schoolkinderen schil
deren de bedrijfstak in spel
vorm. variërend van het rapen
der piepers tot het veilen ervan.
Bij het Schelde College kan de
ntii
koningin een Beatrixtoren aai-
schouwen. die is opgetrokks
uit steigermateriaal. Leerlinge
van de school moeten via ee
spelcircuit onderdelen voor ee
hoed aandragen, die de tore
uiteindelijk dient te tooien. He
gevaarte wordt omringd door
een beeld van recreatie, da!
wordt geschetst door waterspé-
letjes. strandtenten en een suif
simulator. Via de Parallelver
stapt het gezelschap naar d»
Beatrixstraat. volgens de orga
nisatie een prima plaats om df
vorstin toe te zwaaien. Op
dringen van bewoners, die deko
ningin opwachten, heet df
straat per 30 april officieel
ningin Beatrixstraat.
De jeugdbrandweer laat bij de
Oostsingel zien hoe toekomstige
brandbestrijders worden opgt
leid. Zij krijgen daarbij steun
van schoolkinderen. Op dezelfde
plek passeert de koningin een
kabouterstad, die leidsters
peuters van de peuterspeelzaal
't Hummeltje hebben gebouwd.
Ook de herindeling van 1970
blijft niet onbesproken. In het
plantsoen aan de Oostsingel
moeten negen mozaïeken de
verbintenis van negen woonker
nen symboliseren. Elk mozaïek
toont een voor het betreffende
dorp kenmerkend tafereel. Als
materiaal worden landbouw-en
visserijproducten gebruikt.
Groot koor
Vervolgens wordt de koningin
opnieuw toegezongen, ditmaal
door een 240 stemmen
koor dat is samengesteld uit le
den van bijna alle Thoolse zang
verenigingen. Concordia uil
Tholen zorgt voor de muzikale
begeleiding. Het repertoire oir
vat een potpourri van Neder
landse volksliederen onder de
welluidende titel 'Hoezee'. Uiter
aard ontbreken kinderspelen
niet. Die staan 30 april in het te
ken van internationale banden
De Amerikaanse president F.
Roosevelt komt uit Oud-Vosse-
meer en de huidige vice-presi
dent van Zuid-Afrika. mr F. de
Klerk, uit het stadje Tholen.
Verder onderhoudt de gemeente
sinds 1994 een samenwerkings-
en vriendschapsband met hei
Poolse Itawa.
Via de opgeknapte trap aan de
Zuidsingel wandelt het vorste
lijk gezelschap naar de Molen
dijk. waar de koninklijke
wacht voor het vertrek naar Ber
gen op Zoom. Een 'wave' van
schoolkinderen moet rond 11
uur het afscheid van koningin
Beatrix luister bijzetten,
zuidzijde van de rotonde bn
Scherpenisse is een uitgelezen
plek om de vorstin te groeten,
omdat de bus daar bijna stap
voets passeert. Dat gebeurt ook
in de Stoofstraat in Poortvliet
Opstellen aan de zuidkant,
de vorstin zit aan de rechterkanr
van de bus. Via een feestelijk
versierde Thoolse brug verlaat
zij de gemeente om rond 1135
uur in Bergen op Zoom te arrive
ren. waar haar een even uitge
breid programma wacht,
blijft tot 13 uur in de Westbis-
bantse stad.
werkten veel samen. De Nederlandse
militairen beseften goed dat de
Nederlandse positie niet rooskleurig
was. De zuidgrens was moeilijk te
verdedigen. Nederland was neutraal
gebleven in de oorlog en verschafte
de Duitse keizer onderdak Dat alles
had kwaad bloed gezet. Nederland
lag slecht. Het is militaire logica om
dan te denken: 'Als men mij in een
hoek drukt, dan moet ik actie
ondernemen om een daad te stellen'.
Ik denk dat ze een verrassende actie
wilden uitvoeren waardoor ze een
stukje Belgie zouden verkrijgen. Dat
zou dan kunnen dienen om mee te
onderhandelen als de Belgen een
stuk van Limburg zouden hebben
veroverd. Maar dat is mijn
speculatie."
Bijkerk vraagt zich af of het offensief
veel succes zou hebben gehad. De
zuiderburen waren, zelfs zonder
Franse hulp. veel sterker dan
Nederland. „Belgie had mensen die
geoefend waren in
oorlogshandelingen. Ook materieel
stonden zij er beter voor: meer en
betere vliegtuigen. Bovendien bezat
Belgie tanks en Nederland niet. Het
Nederlandse leger was talrijk.
450.000 manschappen, maar relatief
zwak bewapend. En het had geen
oorlogservaring
Het aanvalsplan van Pop en Burger
bestond uit mobilisatie van drie
divisies van het veldleger en de
cavalerie-bngade. ..Ik taxeer dat er
dan zo n 75 tot 100 000 man Belgie
had binnen moeten trekken De rest
moest achterblijven om Nederland te
verdedigen."
Chaos
De militaire top in Nederland
kampte na de Eerste Wereldoorlog
niet alleen met snode zuidelijke
plannen. „Duitsland was een chaos
na de oorlog. Men was hier bang voor
gewapende bendes die de grenzen
zouden overtrekken. En dan was er
nog de mislukte revolutie van
Troelstra. in 1918. Mogelijk kwam er
een nieuwe poging. Er werden
plannen gemaakt over hoe te
handelen in opstandige woonwijken.
Het Belgische vraagstuk was dus
niet het enige probleem voor de
militairen."
Of dit aanvalsplan wel uniek is. weet
Bijkerk niet. „Er zijn veel
archiefstukken verloren gegaan in de
nadagen van 1940. De spanning
rondom de Nederlandse gebieden
dateerde al van het najaar 1918. Het
aanvalsplan van najaar 1919. Het zou
logisch zijn als er eerder plannen zijn
geweest. Maar dat is niet te
achterhalen. Wellicht zit er in andere
archieven nog informatie. Acht. het
is leuk als onderzoeker zo n plan te
ontdekken. Aan de andere kant is
het gewoon de taak van een generale
staf om een analyse van risico's te
maken en daarop te reageren."
In verband met het bezoek van koningin Beatrix aan Sint Maat
tensdijk wordt deze vervallen trap naar de Molendijk verv
door een splinternieuwe. foto Willem Miers
uit:
toer
van onze verslaggeefster
Lianne Sleutjes
Nederlandse generaal of zo. het was
echt een plan dat tot in de hoogste
militaire regionen bekend was Er
moesten bijvoorbeeld kaarten
komen van België
Ook de minister van Defensie Altïng
von Geusau was op de hoogte „Van
hem is de uitspraak 'We zullen ons
niet als een schaap van zijn vacht
laten ontdoen'.'" Het bleef echter bij
een offensief op papier. „Nederland
heeft niet gemobiliseerd.
Kleine kans
Het aanvalsplan dateert van
september-oktober 1919. „In het
voorjaar van 1919 was al duidelijk
geworden dat de grote mogendheden
niet zo veel voelden voor de
annexatieplannen van Belgie.
Achteraf weten we dat de kans klein
was. Maar achteraf is het altijd
gemakkelijk praten. Het was toen
lastig om te taxeren wat de Fransen
zouden doen. Frankrijk en België
Op 3 juni 1919
werd in Den Haag
massaal betoogd
tegen de
annexatieplannen
van Belgie.
Het is er nooit van gekomen. Van
de eerste echte Nederlands-Bel
gische oorlog. Nee, de wordingsge
schiedenis van de Staat der Neder
landen staat bol van de krijgshande
lingen. Oorlogen tegen de Fransen, de
Spanjaarden, de Duitsers en de En
gelsen, ja, maar tegen de Belgen, nee.
De enige keer dat Nederlandse troe
pen tussen Antwerpen en Brussel
marcheerden was in de vroege jaren
'30 van de vorige eeuw toen de'Zuid-
Nederlanders zich liever Belg wilden
noemen en niets meer met Oranje
vorst Willem en de zijnen te maken
wilden hebben. De tiendaagse veld
tocht bracht de opstandige Zuid-Ne
derlanders niet terug in het gareel.
Integendeel, met Engelse. Franse en
Duitse steun werd in Wenen de zelf
standige staat Belgie uitgevonden.
Belgen en Nederlanders leefden na
1839 als goede buren naast elkaar.
Tot eind 1918. Belgie had met moeite
de Eerste Wereldoorlog doorstaan.
Het land lag in duigen. Aan de oevers
van de IJzer en in de loopgraven bij
Veurne hadden duizenden jongelin
gen het leven gelaten. De Belgen eis
ten in januari 1919 tijdens de vredes
conferentie in Versailles compensatie
voor het geleden oorlogsleed in de
vorm van herstelbetalingen én terri
torium-uitbreidingen. Zeeuws-Vlaan
deren en Limburg moesten Belgisch
grondgebied worden. Simpelweg, om
dat een Belgie mei natuurlijke gren
zen (de Westerschelde en Maasi beter
te verdedigen zou zyn bij nieuwe aan
vallen. Daarnaast vonden de Belgen
het maar niets dat de Nederlanders de
scheepvaart op de Westerschelde aan
banden konden leggen, omdat zij ook
de strategische zuidoever i Zeeuws-
Vlaanderen i in bezit hadden. Dat
moest en zou veranderen, meenden
onze Zuiderburen
Niet buitenissig
De Belgische vertegenwoordigers
vonden hun eis om delen van Neder
land te annexeren helemaal niet bui
tenissig. In het tijdschrift 'XXe siëcle'
van januari 1919 schreven ze over hun
claim "Annexatie heel dit niet. want
wij verwachten de oplossing van het
gezond verstand, de goede trouw en
de rechtschapenheid van Neder
land...'
Klaarblijkelijk dachten de Nederlan
ders er toen beduidend anders over. In
Limburg, in Zeeland, maar ook elders
in den lande werd de bevolking gemo
biliseerd De Belgische eis sloeg ner
gens op Anti-annexatiecomités rezen
als paddestoelen de grond uit. Men
kwam bijeen in zaaltjes, kerken en ge
meentehuizen. Honderden gewone
burgers hoorden hoe notabele heren,
zoals het Tweede-Kamerlid Jonkheer
De Muralt. nationalistische taal uit
sloegen. „Wanneer men het (Zeeuws-
In 1919 vonden de
Zeeuwen en
Limburgers
elkaar in hun
strijd tegen de
annexatieplannen
van Belgie. Op dit
pamflet drukken
een Axelse boerin
en een Zuid-
Limburgse
mijnwerker
elkaar de hand
om hun
gezamenlijke
inzet tot
uitdrukking te
brengen.
Enkele in
klederdracht
gestoken meisjes
hadden een
protest-pamflet
op hun kleding
vastgemaakt voor
de juni-betoging
in Den Haag.
Vlaanderen) zou willen hebben, dan
zou men het moeten komen halen",
sprak De Muralt. De Terneuzense bur
gemeester Huizinga bezigde soortge
lijke taal en de Aardenburgse domi
nee J. N. Pattist schreef zijn brochure
'Zeeuwsch-Vlaanderen Neder-
landsch' ën het Zeeuws-Vlaamse
volkslied 'Van d'Ee tot Hontenisse'.
Het regende petities en telegrammen
in Den Haag. De Zeeuwen en Limbur
gers keerden zich en masse tegen de
Belgische annexatiedrang. „Wij wor
den nimmer Belgen, maar doen de
leus gestand Oranje in het hart en
niemands knecht, Zeeuwsch-Vlaan
deren: Nederlandwerd er geschre
ven en gezongen tijdens de vele bij
eenkomsten in Kloosterzande. Axel,
Terneuzen. Oostburg en elders.
Wilhelmina
De jeugdige koningin Wilhelmina liet
de steunbetuigingen uit het verre ach
terland niet zondermeer over zich
heen komen. Op 5 maart wenste zij
zelf het Nederlandsgetrouwe lands
deel bezuiden de Westerschelde te be
zoeken en dat deed ze ook. Maar op
het moment dat zij voet aan wal zette
in Walsoorden, werden op hoog mili
tair niveau plannen uitgedokterd
voor een Nederlandse inval in België
De militair-historicus R Bijkerk ont
dekte zeer onlangs in de archieven
van de Generale Staf van het voorma
lig ministerie van Oorlog dat de Ne
derlandse krijgsheren in september
1919 een plan om Belgie aan te vallen
ook daadwerkelijk klaar hadden lig
gen. Dat de Nederlanders nooit de
grens bij Wuustwezel zijn overgetrok
ken is te danken geweest aan het uit
eindelijke onderhandelingsresultaat
dat in Versailles ten in later jaren in
Saint-Germain. Trianon en Neulllyi
werd overeengekomen tussen de
Geallieerde mogendheden en du* van
het nieuwe Duitsland en Oostennjk-
Hongarije De Duitse troepen moes
ten bij de ondertekening van de Vrede
van Versailles in juni 1919 onmiddel
lijk Belgie verlaten De Belgen kregen
herstelbetalingen en de toenmalige
wereldmachten erkenden de soeverei
niteit van de kleine staal. De claim op
Zeeuws-Vlaanderen en Limburg werd
zondermeer verworpen, omdat de on
derhandelaars meenden dat een neu
traal land nooit de dupe mocht wor
den van een oorlog waar dat land part
noch deel aan had gehad.
Feest
In Zeeuws-Vlaanderen was het de hele
zomer feest. Praalwagens reden door
de dorpen, overal werden erebogen
opgetrokken Fanfares bliezen het
Wilhelmus en het Zeeuws-Vlaamse
volkslied Het koper schetterde voor
het laatst tijdens een anti-annexatie-
bijeenkomst half september dat jaar
in Den Haag. In de grote zaal van de
Haagse dierentuin werd op die dag
een motie aangenomen door de me
nigte waarin hel vertrouwen werd uit
gesproken dat de Nederlandse rege
ring elke schending der grenzen met
beslistheid zou blijven afwijzen Op
het moment dat de motie werd uitge
sproken. legden de krijgsheren de
laatste hand aan een aanvalsplan, dat
gelukkig nooit werd uitgevoerd De
dreiging verdween, het plan belandde
in de archieven. Maar goed ook. want
hadden de Nederlanders de euvele
moed gehad om toen het kleine Belgie
binnen te vallen, dan hadden ze dat -
gezien de krachts- en machtsverhou
dingen toen - wellicht moeten bezu
ren.
Neerlands leger bestond uit matig ge
trainde en slecht uitgeruste troepen,
zoals A. M. de Jong in 1928 beschreef
in zijn militaire roman 'Frank van We
zels roemruchte jaren'. Het materieel
dateerde uit de 19de eeuw en de cava
lerie reed op paarden, die. omdat ze te
mager waren, tijdens de karige oor
logsjaren de gang naar het slachthuis
niet hadden hoeven maken. Het Bel
gische leger, weliswaar tussen 1914 en
1918 fors uitgedund, kon bogen op een
goede uitrusting, veel oorlogservaring
en zwaar modern materieel (en dan
hebben we het niet over een paar
nieuwe Fietsen maar over tanks en mo
biel zwaar geschut) Tegen dat leger
zouden die paar Nederlandse divisies
weinig hebben kunnen klaar maken.
Gelukkig maar dat de aanvalsplan
nen de archiefkast ingingen en de eer
ste echte Belgisch-Nederlandse oor
log een papieren oorlog bleef.
De correspondentie zat gewoon
in het archief van de generale
staf. in het niet optimaal geordende
deel. In de map 'Belgie'. Het leuke is
dat Nederland bereid was in het
offensief te gaan. Limburg en
Zeeuws-Vlaanderen zijn moeilijk te
verdedigen. De militaire staf koos
ervoor de troepen in Brabant te
concentreren. Om Belgie als het
ware te verrassen." zegt Bijkerk.
Hij is bezig met een proefschrift over
de Nederlandse derensie in de jaren
twintig Zijn ontdekking over het
aanvalsplan deed hij al een jaar
geleden Ze werd pas afgelopen
weekend gemeengoed na een
radioprogramma van de VPRO.
Belgie claimde na de Eerste
Wereldoorlog Zeeuws-Vlaanderen en
Limburg. Met die gebieden dacht de
zuiderbuur beter het hoofd te
kunnen bieden aan eventuele nieuwe
buitenlandse agressie.
„De Nederlandse militaire leiding
moest natuurlijk over die
moeilijkheden met de Belgen
nadenken Daarover gaat de
correspondentie tussen generaal
Burger, de commandant van het
veldleger, en generaal Pop. de
waarnemend opperbevelhebber van
de land- en zeemacht. In een brief
staat dat Nederland met een snelle
tegenactie zou reageren als we
moeilijkheden kregen. Die actie
betekent snelle mobilisatie en
concentratie van het veldleger in
Noord-Brabant,. Drie divisies en de
cavalerie-brigade moesten daar dan
naar toe. Vervolgens zou er een
veldmars richting Brussel en
Antwerpen komen. Nederland zou
dat alleen doen als Belgie echt een
greep zou doen naar die gebieden of
dat serieus wilde gaan doen. Het was
geen hobbyisme van een
van onze verslaggever
Conny van Gremberghe
foto's Zeeuws Documentatiecentrum
