Discutabele opsporingsmethoden
naar zware Zeeuwse criminaliteit
Eindrapport IRT-affaire moet rust terugbrengen
binnenland
WOENSDAG 31 JANUARI 1996
Soms krijgt de politie een hasjtransport
straatwaarde van 36 miljoen gulden.
i de schoot geworpen. In augustus 1989 spoelde een formidabele partij drugs zonder vermelding van de afzender aan op het strand bij Westenschouwen. Tachtig pakken met e
i totaalgewicht van 2700 kilo. Goed voor een
foto's Pieter Honhoff
De tijdens het parlementaire
onderzoek afgelegde
verklaringen over door politie en
justitie toegepaste
opsporingstechnieken ter bestrijding
van de georganiseerde misdaad doen
vermoeden dat op een breed terrein
de regels van wat wel en niet mag
worden overtreden. Uit de IRT-
verhoren is bij stukjes en beetjes een
beeld gegroeid over een wildgroei
aan gebruikte methoden om door
ondoorzichtige netwerken omgeven
zware jongens 'achterover te
trekken', zoals dat zo beeldend in
politiekring wordt omschreven.
Inkijkoperaties, infiltratie, waardoor
met medeweten van justitie
criminele handelingen worden
gedoogd, pseudokoop en inbraak
door rechercheurs om informatie te
vergaren en afluisterapparatuur te
plaatsen, dat soort dingen. De
discussie over wat er allemaal
precies is gebeurd was vooral gericht
op zaken die elders in het land
hebben gespeeld. Toch heeft het
onderwerp van de commotie net zo
goed raakvlakken met dit gewest,
zelfs met terzijde laten van de
betrokkenheid van de sinds een half
jaar in het rechtbankarrondissement
Middelburg werkende officier van
justitie mr. J. Valente en de rol van
'de sapman' uit St. Maartensdijk.
De sinds de reorganisatie van de poli
tie in Zeeland actieve specialistische
bureaus Zware Georganiseerde Crimina
liteit en Financiële Onderzoeken waren
verantwoordelijk voor het oppakken van
enkele kopstukken in een Zeeuws-Vlaam
se zaak met grootscheepse hasjtranspor
ten. Buitenlandse politiekorpsen hadden
eerder alleen enkele transporten kunnen
onderscheppen om vervolgens direct be-
trokkenen te kunnen inrekenen. De beide
bureaus van de politie Zeeland zagen ech
ter kans de organisatie achter de hasj-
smokkel te ontrafelen en enkele hoofdper
sonen. die telkens de dans wisten te ont
springen, te arresteren. Daarvoor waren
zeventien specialisten meer dan een jaar
in de weer geweest om de criminele orga
nisatie in beeld te brengen.
Bij de behandeling van de zaak door de
rechtbank in Middelburg toetste de meer
voudige strafkamer de toegepaste opspo
ringstechnieken en vond ze kennelijk in
orde. getuige de bestraffing van de 54-ja-
rige hoofdpersoon Sjef F. uit Terneuzen.
Hij werd vorige maand conform eis ver
oordeeld tot zes jaar gevangenisstraf en
een miljoen gulden boete voor de organi
satie van een, voor de Nederlandse markt
bedoelde reeks hasjtransporten vanuit Li
banon, Marokko en Senegal.
Hoger beroep
De Rotterdamse advocaat mr. J.L.A.M.
Le Cocq d'Armandville vecht echter het
standpunt aan dat er niets mis zou zijn
met de in de zaak F. toegepaste opspo
ringsmethoden. Hij heeft hoger beroep
aangetekend bij het gerechtshof in Den
Haag. Zijn bezwaar richt zich onder an
dere tegen de plaatsing van een direct af-
luisterapparaat in de auto van F. en van
een peilbaken aan zijn schip ruim voordat
hij als verdachte werd aangemerkt.
Voorts zou het opsporingsapparaat ern
stig inbreuk hebben gemaakt op F.'s per
soonlijke levenssfeer door zijn woning aan
de Scheldekade in Terneuzen anderhalf
jaar lang met een videocamera te observe
ren.
Volgens Le Cocq d'Armandville lijkt in de
ze zaak, waarin voortdurend afstemming
plaats vond met buitenlandse opspo
ringsdiensten. ..een onuitwarbaar kluwen
te zijn gecreëerd, waarbij volstrekt ondui
delijk is wie op basis van wat is overge
gaan tot het inzetten van welke middelen
en methoden". De Rotterdamse advocaat
signaleert tevens het mogelijke bestaan
van verbindingen tussen de naspeuringen
van de Bijzondere Opsporingsbrigade
(BOB) in Gent en het gewraakte 'Delta-
onderzoek' dat in Nederland aanleiding
werd tot de IRT affaire en het thans afge
ronde spitwerk van de commissie Van
Traa.
Le Cocq d'Armandville stelt het voorop:
internationale samenwerking is een na te
streven doel. ..Maar als dat gebeurt om re
gels te kunnen ontduiken die als (te) be
perkend worden ervaren dient dat met
kracht te worden tegengegaan". In de
zaak F. zouden opsporingsdiensten aan
weerszijden van de Nederlands-Belgische
grens welbewust en geregeld middelen en
methoden hebben uitbesteed wanneer
men zelf die middelen en methoden niet
mocht of kon inzetten.
Peilbaken
Inzetten van een peilbaken is ook in Ne
derland een omstreden middel. In de
rechtspraak lijkt een enkele keer de inzet
van het middel te zijn toegestaan. In die
gevallen was er telkens sprake van de ge
bruikmaking van een peilbaken als onder
steuningsmiddel bij een reguliere obser
vatie-actie. In de zaak F. zijn volgens Le
Cocq d'Armandville peilbakens echter
telkens als zelfstandig opsporingsmiddel
ingezet. „En dat is onrechtmatig".
Ook andere advocaten hebben in het re
cente verleden ernstige bedenkingen
geuit over de handelwijze van politie en
justitie in geruchtmakende Zeeuwse za
ken. In de affaire van een als een soort
Godfather van een criminele bende opere
rende casinohouder uit Kapellebrug be
toogde raadsvrouw mr. I. Weski onder
meer dat het Openbaar Ministerie onder
valse voorwendselen de financiële gege
vens over haar cliënt heeft weten te ach
terhalen. Het Gerechtshof in Den Haag
zag bij een in hoger beroep behandelde
zaak van de van cocaïnehandel en belas
tingontduiking verdachte man geen aan
leiding om zich wat van die aantijgingen
aan te trekken. Sterker nog: het Hot legde
de uit Sicilië afkomstige casinohouder
een zwaardere straf op van vier jaar cel en
drieënhalve ton boete.
Pseudokoper
Rechtmatig handelen of niet was ook de
inzet van een discussie in de drugszaak,
die een 30-jarige Antwerpenaar en een 31-
jarige Terneuzenaar uiteindelijk op zeven
jaar gevang en 100.000 gulden boete kwam
te staan. De rechtbank in Middelburg
kwam tot de slotsom dat het inzetten van
een pseudokoper om de zaak rond te krij
gen rechtmatig was geweest. Het tweede
doel van deze opsporingsmethode, het
ontdekken wie de grote mannen achter de
leveranties waren- wat overigens niet was
gelukt- vond de rechtbank net zo goed een
geoorloofd motief voor de inzet van een
undercover-agent.
Bij de berechting van een 44-jarige Goese-
naar voor een poging om 2300 kg hasj Ne
derland binnen te smokkelen leverde
raadsman mr. D.J. Olie eveneens kritiek
op de opsporingsmethoden. Zijn visie was
dat. om de daders te kunnen pakken, een
soort pseudokoop op touw was gezet
waarbij de regel niet in acht waren geno
men. Zo zou er onder meer onrechtmatig
een via Scheveningen-radio gevoerd ge
sprek zijn opgenomen. De rechtbank ver
wierp het verweer dat er op onrechtma
tige wijze bewijs was vergaard. De hasj-
smokkelpoging kwam de Goesenaar uit
eindelijk op twee jaar gevagenisstraf en
een boete van een ton te staan.
Vrijspraak
In de zaak van een met geweld op het veer-
plein van Kruiningen gearresteerd gezel
schap van vijf personen haalde het opspo
ringsapparaat voor een deel bakzeil. De
personen werden verdacht van betrok
kenheid bij een drugstransactie. De poli
tie mag op eigen initiatief alleen iemand
aanhouden die op een misdrijf is betrapt.
Is dat niet het geval dan kan iemand al
leen worden gearresteerd in opdracht van
een officier van justitie. De rechtbank con
stateerde dat er wel een mogelijkheid was
geweest om de toestemming van een offi
cier te krijgen. Omdat dit niet was ge
beurd was al het bewijsmateriaal dat als
gevolg van de aanhouding van de vijf
mannen was verzameld ongeldig gewor
den. Dat leidde tenslotte tot vrijspraak
van de mannen
De Goese advocaat Dick Olie vindt dat de
politievoormannen wel gelijk hebben met
te stellen, dat slechts een handjevol mede
werkers van justitie en politie betrokken
is geweest bij op z'n minst discutabele op
sporingspraktijken. Olie acht dat geringe
aantal echter minder relevant. Een be
paalde handelwijze kan diep ingrijpen in
de beginselen van de rechtstaat, waar
door de schade veel groter kan zijn. Olie
gaat er vanuit dat er in Zeeland over het
algemeen netjes wordt gewerkt. In meer
grootschalige zaken wordt over wat wel of
niet toelaatbaar is echter een zelfde soort
discussie gevoerd als wat nu in de IRT-af-
faire over elders spelende zaken naar bui
ten is gekomen.
Peperdure bolides
Olie verwijst daarvoor naar een zaak van
enkele jaren geleden rond een Bevelandse
bende, die zich specialiseerde in het stelen
van peperdure bolides, die in minder dan
geen tijd omgekat of in onderdelen naar
nieuwe eigenaren gingen. Daarbij is vol
gens de Goese advocaat sprake geweest
van zeer onrechtmatig verkregen bewijs,
omdat het opsporingsapparaat in strijd
met bepalingen in het Wetboek van
Strafvordering van de PTT had gevorderd
een zogenaamde printer te plaatsen op de
door een van de verdachten te plegen tele
foongesprekken. Olie voerde over deze
kwestie tot in hoger beroep verweer Vol
gens het Gerechtshof viel het niet naleven
van de wetsbepaling terug te brengen tot
'een communicatiestoornis' en was het
oprollen van de bende het gevolg van het
op heterdaad betrappen en niet van on
rechtmatig verkregen telefooninformatie.
Het hogere rechtscollege bleek niet gevoe
lig voor het betoog van de raadsman dat
gepoogd was onregelmatigheden in het
onderzoek te verdoezelen
Olie signaleert dat de politie probeert de
grenzen te verleggen in het uitvoerende
werk. „Ik denk dat het ook in Zeeland ge
beurt dat in de pro-actieve fase. dus nog
voordat een rechter-commissaris of offi
cier van justitie toestemming heeft gege
ven, bij de PTT informatie over telefoon
gesprekken wordt opgevraagd. Maar- en
dal is altijd het zwaard waar je in valt- dat
is moeilijk hard te maken".
De ervaring heef de Goese advocaat ge
leerd dat er slecht zicht is te krijgen op de
handelwijze van de Criminele Inlichtin
gen Dienst (CIDi Sinds is bepaald dat
CID-informatie niet volledig op tafel hoeft
te komen worden allerlei onderzoekshan
delingen in de CID-informatiesfeer ge
trokken „Bij het horen van CID-mensen
krijg je dan allerlei algemene wetenswaar
digheden te horen die niet relevant zijn.
En op bepaalde vragen hoeven poliiemen-
sen geen antwoord te geven".
De lust om in hoger beroep ontoelaatbare
handelingen van het opsporingsapparaat
aan de kaak te stellen begint de raadslie
den ook zo langzamerhand te vergaan.
„Dat kan erg gevaarlijk zijn", meent Olie.
„Bij verwerping van het verweer kan de
straf gemakkelijk aanzienlijk zwaarder
uitpakken".
Transportbedrijf
Een geval apart is de zaak rond de mede
eigenaar van een transportbedrijf in Hein-
kenszand. Hij werd in Engeland betrapt
op de illegale import van een vermogen
aan drugs. De man kreeg aanvankelijk 25
jaar cel opgelegd. Een hoger gerechtscol
lege maakte daar onlangs twintig jaar
van. Volgens de schrijvers Bart Middel
burg en Kurt van Es van het boek 'opera
tie Delta' maakte dit XTC-transport on
derdeel uit van een in dit geval letterlijk te
nemen grensoverschrijdende activiteit
van het Interregionaal Rechercheteam
Noord/Holland Utrecht, dat werd ontbon
den omdat het IRT-team op gespannen
voet met de wet opereerde.
Justitie en politie in Zeeland hebben de
onderlinge afspraak gemaakt dat pas na
het verschijnen en nader bestuderen van
de rapportage van de commissie Van Traa
wordt bekeken of en in hoeverre er kantte
keningen zijn te plaatsen bij in Zeeuwse
zaken toegepaste opsporingstechnieken
en -taktieken.
Jacques Cats
Het slotstuk van de IRT-affaire, die
sinds december 1993 politie en jus
titie in Nederland beheerst, wordt mor
gen ingezet. Op alle politiebureaus en
parketten van justitie wordt met argus
ogen gekeken naar het eindrapport van
de parlementaire enquêtecommissie-
Van Traa. Mediavertegenwoordigers
zullen morgenochtend om zes uur klaar
staan om een exemplaar van het 4800
pagina's tellende eindrapport mee te
nemen. En terwijl de commissie aan
kondigde zoveel mogelijk de schuld
vraag te vermijden, lijkt vooral één
kwestie van belang: wie krijgt de
schuld?
De grootste affaire uit de na-oorlogse ge
schiedenis van justitie en politie begon
met het opheffen van het Interregionaal
Rechercheteam Noord-Holland/Utrecht
en mondde uit in een ernstige crisis in de
top van justitie en politie. 'Rekkelijken'
vinden het toelaatbaar dat de overheid
toekijkt bij drugsimporten om de 'grote
jongens' te kunnen pakken; 'Preciezen'
vinden dat de Staat zich dan compro
mitteert en daarom nooit zulke zware
opsporingsmethoden mag inzetten. De
patstelling tussen de kampen tekende
zich de laatste twee jaar steeds duidelij
ker af.
Tijdens de tien weken van verhoren door
de commissie-Van Traa werd voor de
ogen van het publiek de ene na de andere
vuilnisbelt overhoop gehaald. Uiteinde
lijk restte het beeld van twee Haarlemse
rechercheurs die de Nederlandse politie
voor schut zetten, daarbij niet gehinderd
door adequate controle van het open
baar ministerie (OM). Vele tienduizen
den kilo's soft drugs en honderden kilo's
hard drugs bereikten de markt zonder
dat al te veel verdachten werden aange
houden. Informanten verrijkten zich. op
hun miljoenenwinsten was geen con
trole.
Hoofdbrekens
Het is een van de kwesties die Van Traa
moest oplossen. Hoeveel drugs kwamen
onder het toeziend oog van de politie Ne
derland binnen en vooral: deugt, die me
thode nu wel of niet? Andere wagen zul
len de commissie niet minder hoofdbre
kens hebben bezorgd. Waarom werden
met anderen te willen samenwerken op
het specialistische recherchegebied.
Nordholt. maar ook anderen, verwach
ten van Van Traa dat ook daarover dui
delijkheid komt. Was Amsterdam, los
van het oordeel over de opsporingsme
thode. nu wel of niet een dwarsligger in
IRT-verband?
verregaande opsporingsmethoden nooit
goed geregeld en hoe moeten die nu wel
worden geregeld? Kunnen de huidige
vier korpschefs van politie in de grote
steden nog langer met elkaar samenwer
ken? Of zullen zij het veld moeten rui
men. omdat zij meer elkaar dan de crimi
naliteit bestrijden? En. ook pikant: wist
minister Sorgdrager nu wel of niet van
het 'doorleveren' van cocaïne door de
Haagse politie?
Zelf zegt Sorgdrager dat de kwestie on
opgehelderd zal blijven, waarmee het
blazoen van zowel haarzelf als dat van de
Haagse procureur-generaal Blok bezoe
deld blijft. Blok verklaarde onder ede te
genover Van Traa de minister lachlerafi
te hebben ingelicht. Sorgdrager ontkent
dit. Het zijn heikele kwesties waarvan
Van Traa weet dat iedere stellingname
hem en zijn commissie onder vuur zal
brengen.
Om nog maar met te spreken over de vij
andigheden tussen de 'precieze' Amster
damse politie iNordholti en de rekkelij
ke' korpsen in Haarlem iStraven en
Utrecht (Wiardai Een Salomonsoordeel
van Van Traa lijkt in deze hardnekkige
controverse tussen (vooral) personen
welhaast onmogelijk. Het was Nordholt
zelf die meedeelde dat de rust pas terug
keert als hij zijn gelijk heeft gekregen.
Neerlands bekendste korpschef voelde
zich zwaar gehekeld door een eerder rap
port van de commissie-Wierenga waarin
hem (Amsterdam) werd verweten niet
Zwijgadvies
Voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden. Maarten van Traa, kijkt in de drukkerij van de SDL
naar het drukken van het dikke rapport. Morgenochtend komt het beschikbaar. De pocketeditie gaat 55 gulden kosten. foto Ed
Oudenaarden/ANP
Hoe zeer Van Traa's bevindingen de ge
moederen bezighouden, mag ook blijken
uit de meest recente ontwikkelingen. Zo
was er een ongebruikelijk 'zwijgadvies'
dat de ministers van justitie en binnen
landse zaken aan hun hogere echelons
gaven. Onder het mom van het 'primaat
van de politiek' werd geadviseerd het ka
merdebat over Van Traa's rapport af te
wachten alvorens erop te reageren. Meer
aannemelijk lijkt echter dat beide minis
ters het gooien met modder vrezen door
diegenen die er in het rapport slecht van
af komen.
Ook opmerkelijk was de harde uithaal
onlangs van het OM naai- de Nederland
se politie. Zo ergerde 'super-procureur-
generaal' Docters van Leeuwen zich aan
de wijze waarop hoge politiebazen de
zware storm van de IRT-affaire beschre
ven als een bagatel op de schaal van al
het politiewerk. Het heeft er alle schijn
van dat Docters juist de aandacht van
zijn eigen OM wilde afhouden. Tegen
over enkele politiemensen in Haarlem
en Hilversum staat een hele batterij aan
officieren van justitie die bij Van Traa
een slechte indruk maakten.
De affaires van de laatste jaren hebben,
zoveel is duidelijk, in ieder geval de pro-
duktiviteit bij politie en justitie geen
goed gedaan. Het slotakkoord van de
IRT-affaire zal. zeker met de parlemen
taire behandeling, nog enkele weken du
ren. Daarna zullen enkelen een bittere
pil te slikken hebben, misschien wel een
andere baan moeten <of gaani zoeken,
maar is het wellicht afgelopen met het
gebakkelei. Zodat politie en justitie weer
aan het werk kunnen.
Hans Leber
en Harm Harkema
Omroep pakt uit
met IRT-televisie
Morgen slaat het uur U en wordt het
IRT-rapport van de Commissie Van
Traa aangeboden aan de voorzitter Deet-
man van de Tweede Kamer. NOS, NPS en
VARA besteden daar op die dag maar
liefst zes uur televisie aan. „Het wordt de
dag van de climax van de openbare ver
horen", zegt eindredacteur Ad van
Liempt.
Deetman ontvangt de rapporten - totaal
tussen de 3.200 en 4.800 pagina's - om half
twee. Een half uur eerder start de NOS
met de uitzending, waarin met mr. Stagter
en mr. Moszkowicz wordt teruggekeken
op de verhoren. Slagter is oud-vice-presi-
dent van de rechtbank in Amsterdam en
Moszkowicz is strafpleiter. Het eerste half
uur wordt ook een filmpje getoond met de
'leukste' en opvallendste momenten uit
die verhoren. Daarin is veelvuldig te ho
ren. dat Van Traa in opperste verbazing
roept: „Ik kan dit niet geloven" en „u
staat wél onder ede. hoor".
Om 13.30 uur wordt rechtstreeks verslag
gedaan van de overhandiging van het rap
port en de persconferentie. Na afloop wor
den reacties gevraagd aan politici. Ver
moedelijk zullen leden van het kabinet
niet aan de uitzending meewerken: minis
ter Dijkstal (binnenlandse zakeni heeft
het kabinet gevraagd uiterst terughou
dend te zijn in reacties aan de pers.
's Avonds vanaf 20.25 uur (Nederland 3) is
het de beurt aan NPS. VARA en NOS met
het avondvullende programma Misdaad
in Nederland. Alle geplande programma's
(behalve Journaal en Sportjournaal) ko
men te vervallen.
Behalve gesprekken met onder anderen
Hirsch Ballin. Wieringa. rechter Willems.
hoogleraren en de advocaten Hiddema en
Sprong worden filmpjes getoond over cri
minaliteit in de praktijk. Daarvoor heb
ben de Nederland 3-omroepen hebben ge
filmd in Arnhem, een stad die in de optiek
van Liempt „te lijden heeft onder de geor
ganiseerde misdaad" In de avonduitzen
ding wordt verder getoond hoe een politie
actie (in de buurt van Breda) in z'n werk
gaat. Inclusief een spannende achtervol
ging en een inkijkoperatie.